CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH - Lev Tolstoy (Full)

First topic message reminder :

Vâng !! Nếu có thời gian thì Mời các bạn nên đọc tác phầm này Smile

Vâng và mình giới thiệu tác phẩm này luôn :

Chiến tranh và hòa bình ([You must be registered and logged in to see this link.]: Война и мир, Voyna i mir) là một bộ [You must be registered and logged in to see this link.] sử thi của [You must be registered and logged in to see this link.], được nhà xuất bản Russki Vestnik in lần đầu từ năm [You must be registered and logged in to see this link.] đến [You must be registered and logged in to see this link.]. Đây là tác phẩm phản ánh một giai đoạn bi tráng của toàn xã hội [You must be registered and logged in to see this link.],
từ giới quý tộc đến nông dân, trong thời đại Napoléon, và được coi là
một trong hai kiệt tác chính của Tolstoy (tác phẩm thứ hai là [You must be registered and logged in to see this link.]). Chiến tranh và hòa bình cũng đồng thời được đánh giá là một trong những tiểu thuyết vĩ đại nhất của [You must be registered and logged in to see this link.].

Nội dung

[You must be registered and logged in to see this link.]: Phần sau đây có thể cho bạn biết trước nội dung của tác phẩm.

Tác phẩm mở đầu với khung cảnh một buổi tiếp tân, nơi có đủ mặt các nhân vật sang trọng của giới quý tộc [You must be registered and logged in to see this link.] của [You must be registered and logged in to see this link.]. Bên cạnh những câu chuyện thường nhật của giới quý tộc, người ta bắt đầu nhắc đến tên của [You must be registered and logged in to see this link.] và cuộc [You must be registered and logged in to see this link.]
sắp tới mà Nga sắp tham gia. Trong số những tân khách hôm ấy có công
tước Andrei Bolkonsky một người trẻ tuổi, đẹp trai, giàu có, có cô vợ
Liza xinh đẹp mới cưới và đang chờ đón đứa con đầu lòng. Và một vị khách
khác là Pierre người con rơi của lão bá tước Bezoukhov, vừa từ nước
ngoài trở về. Tuy khác nhau về tính cách, một người khắc khổ về lý trí,
một người hồn nhiên sôi nổi song Andrei và Pierre rất quý mến nhau và
đều là những chàng trai trung thực, luôn khát khao đi tìm lẽ sống.
Andrei tuy giàu có và thành đạt nhưng chán ghét tất cả nên chàng chuẩn
bị nhập ngũ với hy vọng tìm được chỗ đứng của một người đàn ông chân
chính nơi chiến trường. Còn Pierre từ nước ngoài trở về nước Nga, tham
gia vào các cuộc chơi bời và bị trục xuất khỏi Sankt-Peterburg vì tội du
đãng. Pierre trở về [You must be registered and logged in to see this link.],
nơi cha chàng đang sắp chết. Lão bá tước Bezoukhov rất giàu có, không
có con, chỉ có Pierre là đứa con rơi mà ông chưa công nhận. Mấy người bà
con xa của ông xúm quanh giường bệnh với âm mưu chiếm đoạt gia tài.
Pierre đứng ngoài các cuộc tranh chấp đó vì chàng vốn không có tình cảm
với cha, nhưng khi chứng kiến cảnh hấp hối của người cha lúc lâm chung
thì tình cảm cha con đã làm chàng rơi nước mắt. Lão bá tước mất đi để
lại toàn bộ gia sản cho Pierre và công nhận chàng làm con chính thức.
Công tước Kuragin không được lợi lộc gì trong cuộc tranh chấp ấy bèn tìm
cách dụ dỗ Pierre. Vốn là người nhẹ dạ, cả tin nên Pierre rơi vào bẫy
và phải cưới con gái của lão là Hélène, một cô gái có nhan sắc nhưng
lẳng lơ và vô đạo đức.
Về phần Andrei chàng quyết định gởi vợ cho cha và em chăm sóc sau đó
gia nhập quân đội. Khi lên đường Andrei mang một niềm hy vọng có thể có
thể tìm thấy ý nghĩa cuộc sống cũng như công danh trên chiến trường.
Chàng tham gia trận đánh [You must be registered and logged in to see this link.]
lừng danh, thương nặng, bị bỏ lại chiến trường. Khi tỉnh dậy chàng nhìn
dậy chàng nhìn thấy bầu trời xanh rộng lớn và sự nhỏ nhoi của con
người, kể cả những mơ ước, công danh và kể cả Napoléon người được chàng
coi như thần tượng. Andrei được đưa vào trạm quân y và được cứu sống.
Sau đó, chàng trở về nhà chứng kiến cái chết đau đớn của người vợ trẻ
khi sinh đứa con đầu lòng. Cái chết của Lisa, cùng với vết thương và sự
tiêu tan của giấc mơ Tulông đã làm cho Andrei tuyệt vọng. Chàng quyết
định lui về sống ẩn dật. Có lần Pierre đến thăm Andrei và đã phê phán
cách sống đó. Lúc này, Pierre đang tham gia vào hội Tam điểm với mong
muốn làm việc có ích cho đời.
Một lần, Andrei có việc đến gia đình bá tước Rostov. Tại đây, chàng
gặp Natalia (Natasha) con gái gia đình của bá tước Rostov. Chính tâm hồn
trong trắng hồn nhiên và lòng yêu đời của nàng đã làm hồi sinh Andrei.
Chàng quyết định tham gia vào công cuộc cải cách ở triều đình và cầu hôn
Natasha. Chàng đã được gia đình bá tước Rostov chấp nhận, nhưng cha
chàng phản đối cuộc hôn nhân này. Bá tước Bolkonsky (cha của Andrei)
buộc chàng phải đi trị thương ở nước ngoài trong khoảng thời gian là một
năm. Cuối cùng, chàng chấp nhận và xem đó như là thời gian để thử thách
Natasha. Chàng nhờ bạn mình là Pierre đến chăm sóc cho Natasha lúc
chàng đi vắng. Natasha rất yêu Andrei, song do nhẹ dạ và cả tin nên nàng
đã rơi vào bẫy của Anatole con trai của công tước Vassili, nên Natasha
và Anatole đã định bỏ trốn nhưng âm mưu bị bại lộ, nàng vô cùng đau khổ
và hối hận. Sau khi trở về Andrei biết rõ mọi chuyện nên đã nhờ Pierre
đem trả tất cả những kỷ vật cho Natasha. Nàng lâm bệnh và người chăm sóc
và người thông cảm cho nàng lúc này là Pierre.
Vào lúc này, nguy cơ chiến tranh giữa [You must be registered and logged in to see this link.] và [You must be registered and logged in to see this link.]
ngày càng đến gần. Cuối năm 1811, quân Pháp tiến dần đến biên giới Nga,
quân Nga rút lui. Đầu năm 1812, quân Pháp tiến vào lãnh thổ Nga. Chiến
tranh bùng nổ. Vị tướng già Mikhail Koutouzov được cử làm tổng tư lệnh
quân đội Nga. Trong khi đó, quý tộc và thương gia được lệnh phải nộp [You must be registered and logged in to see this link.]
và dân binh. Pierre cũng nộp tiền và hơn một ngàn dân binh cho quân
đội. Andrei lại gia nhập quân đội, ban đầu vì muốn trả thù tình địch,
nhưng sau đó chàng bị cuốn vào cuộc chiến, bị cuốn vào tinh thần yêu
nước của nhân dân. Trong trận [You must be registered and logged in to see this link.],
dưới sự chỉ huy của vị tướng Koutouzov quân đội Nga đã chiến đấu dũng
cảm tuyệt vời. Andrei cũng tham gia trận đánh này và bị thương nặng.
Trong lán quân y, chàng gặp lại tình địch của mình cũng đang đau đớn vì
vết thương. Mọi nỗi thù hận đều tan biến, chàng chỉ còn thấy một nỗi
thương cảm đối với mọi người. Chàng được đưa về địa phương. Trên đường
di tản, chàng gặp lại Natasha và tha thứ cho nàng. Và cũng chính Natasha
đã chăm sóc cho chàng cho đến khi chàng mất.
Sau trận Borodino, quân Nga rút khỏi Moskva. Quân Pháp chiếm được
Moskva nhưng có tâm trạng vô cùng lo sợ. Pierre trở về Moskva giả dạng
thành thường dân để ám sát Napoléon. Nhưng âm mưu chưa thực hiện được
thì chàng bị bắt. Trong nhà giam, Pierre gặp lại Platon Karataev, một
triết gia nông dân. Bằng những câu chuyện của mình, Platon đã giúp
Pierre hiểu thế nào là cuộc sống có nghĩa.
Quân Nga bắt đầu phản công và tái chiếm Moskva. Quân Pháp rút lui
trong hỗn loạn. Nga thắng lợi bằng chính tinh thần của cả dân tộc Nga
chứ không phải do một cá nhân nào, đó là điều Koutouzov hiểu còn
Napoléon thì không.
Trên đường rút lui của quân Pháp, Pierre đã trốn thoát và trở lại
Moskva. Chàng hay tin Andrei đã mất và vợ mình cũng vừa mới qua đời vì
bệnh. Chàng gặp lại Natasha, một tình cảm mới mẻ giữa hai người bùng nổ.
Pierre quyết định cầu hôn Natasha. Năm 1813, hai người tổ chức đám
cưới. Bảy năm sau, họ có bốn người con. Natasha lúc này không còn là một
cô gái vô tư hồn nhiên mà đã trở thành một người vợ đúng mực. Pierre
sống hạnh phúc nhưng không chấp nhận cuộc sống nhàn tản. Chàng tham gia
vào những hội kín - đó là các tổ chức cách mạng của những người tháng
Chạp.
!!wikipedia

Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên
nguồn : vnthuquan

Phần I

- Chương 1 -

- Đấy công tước thấy chưa:
Genes và Lucque nay chỉ còn là những thái ấp, những điền trang của dòng
họ Buônapáctê(1) mà thôi. Này, tôi xin báo trước: hễ công tước còn cho
rằng hiện nay chúng ta chưa ở trong tình trạng chiến tranh, hễ công
tước còn dám bào chữa cho những hành động nhơ nhuốc và tàn bạo của tên
Ma vương phản Cơ đốc ấy (quả tình tôi cũng tin rằng hắn chính là Ma
vương - thì tôi không có quen biết, không có bạn bè gì với công tước
nữa đâu, công tước không còn là "kẻ nô lệ trung thành" của tôi như công
tước vẫn nói. Nào, thôi, phải hỏi thăm sức khoẻ công tước đã chứ! Tôi
làm cho công tước đâm hoảng sợ thì phải, công tước ngồi xuống đi, rồi
kể chuyện cho tôi nghe.
Anna Pavlovna Serer, ngự tiền phu nhân có
tiếng, rất thân cận với hoàng hậu Maria Feodorovna, nói như vậy khi phu
nhân ra đón công tước Vaxili, một nhân vật quan trọng và có chức vị
cao, và là người đầu tiên tối hôm nay đến dự buổi tiếp tân của phu
nhân. Bấy giờ là vào tháng bảy năm 1805. Anna Pavlovna ho đã mấy hôm
nay, phu nhân bị bệnh cúm - phu nhân nói thế (hồi ấy cúm là một danh từ
mới, rất ít người dùng). Buổi sáng một gia nhân mặc áo dấu đỏ đi phân
phát những tấm thiếp mời nhất loạt viết:
"Thưa bá tước hay (thưa công tước), nếu bá tước không có việc gì hay
hơn và không có ý quá lo sợ phải ngồi suốt cả buổi tối với một ngưòi
đàn bà đau ốm tội nghiệp, thì tôi sẽ rất vui sướng được tiếp bá tước
tại nhà từ 7 đến 10 giờ. Annette Scherer".
Lúc này công tước vừa bước vào phòng, mình mặc phẩm phục thêu kim
tuyến, chân đi giày có bít tất cao, ngực đeo huân chương, khuôn mặt
phẳng đẹp trông rất tươi tỉnh. Công tước đáp, không hề mảy may lúng
túng trước cách tiếp đón của nữ chủ nhân:
- Trời, nhiếc móc độc địa thế!
Công tước nói một thứ tiếng Pháp cầu kỳ, thứ tiếng mà cha ông chúng ta
không nhũng dùng để nói chuyện, mà còn để suy nghĩ nữa; công tước lại
có một gióng nói dìu dịu và khoan dung đặc biệt của một người quyền quí
đã lõi đời trong xã hội thượng lưu và trong cung đình. Công tước lại
gần Anna Pavlovna, cúi cái đầu hói bóng nhoáng, xức nước hoa thơm phức
xuống hôn tay phu nhân rồi thoải mãi buông người xuống đi-văng.
- Trước hết, xin bà bạn cho biết sức khoẻ ra sao? - công tước lại nói - Xin phu nhân nói rõ cho tôi được yên lòng?
Công tước cũng vẫn nói với giọng như trước nhưng trong cái giọng nhã
nhặn và đượm vẻ ái ngại vẫn để lộ sự thờ ơ, thậm chí cả sự mỉa mai.
Anna Pavlova nói:
- Tinh thần đã đau khổ thì người còn mạnh khoẻ sao được? Thời buổi này,
là người có tâm huyết ai có thể bình thản được? Công tước ở lại chơi cả
buổi tối nhé!
- Thế còn buổi dạ hội của đại sứ Anh thì sao? Hôm nay là thứ tư. Tôi
cần phải đi đến đấy cho có mặt. Con gái tôi nó sẽ ghé lại đây đưa tôi
đi.
- Tôi vẫn tưởng buổi dạ hội đã hoãn rồi kia đấy. Tôi xin thú thật những
trò hội hè và bắn pháo hoa ấy đã bắt đầu trở thành nhạt thếch.
- Họ mà biết phu nhân muốn thế, thì họ đã hoãn buổi dạ hội rồi - công
tước nói theo thói quen, như một chiếc đồng hồ đã lên dây sẵn, nói
những điều mà mình cũng không muốn người ta tin là thật.
- Thôi xin ông đừng làm khổ tôi nữa… Này, về cái tin cấp báo của
Novoxilxov người ta quyết định gì? Việc gì ngài cũng biết kia mà.
Công tước nói, giọng lạnh nhạt và chán chường:
- Tôi biết nói thế nào đây? - Người ta quyết định gì ư? Người ta cho
rằng Buônapáctê đã đi nước liều, và tôi tin ta cũng làm như thế.
Công tước Vaxili bao giờ cũng nói giọng uể oải như một diễn viên đọc
một vai tuồng đã quá cũ. Anna Pavlovna Serer thì trái lại, tuy đã tròn
bốn mươi tuổi, nhưng văn hăng hái sôi nổi. Tỏ ra hăng hái đã thành một
chức vụ xã hội của phu nhân, và đôi khi, mặc dầu không muốn, phu nhân
cũng vẫn làm ra vẻ hăng hái để khỏi phụ lòng mong đợi của những người
quen biết. Nụ cười nửa miệng luôn luôn phảng phất trên gương mặt Anna
Pavlovna tuy không ăn khớp với những nét mặt đã tàn phai, nhưng cũng
nói lên rằng phu nhân chẳng khác gì đứa trẻ được nuông chiều, vẫn có ý
thức về cái tật đáng yêu của mình, một cái tật mà phu nhân không muốn,
không thể và không thấy cần phải sửa chữa.
Giữa chừng câu chuyện về lình hình chính trị, Anna Pavlovna bỗng hăng lên:
- Ồ, thôi đừng nói tới cái nước Áo ấy với tôi nữa! Có thể là tôi chẳng
hiểu tí gì, nhưng nước Áo xưa nay không hề muốn có chiến tranh. Nó phản
bội chúng ta. Một mình nước Nga sẽ phải cứu châu âu. Đấng ân chủ của
chúng ta biết rõ sứ mệnh cao cả của người và sẽ trung thành với sứ mệnh
đó. Tôi chỉ tin có thế mà thôi. Đức vua nhân từ và kỳ diệu của ta sẽ
phải lĩnh lấy cái trách nhiệm trọng đại nhất trên thế giới; người nhân
từ và quí hoá như vậy nên Thượng đế sẽ không bỏ người đâu, và Người sẽ
làm tròn sự phó thác của Trời là bóp chết con quái xà cách mạng nay đã
trở nên ghê tởm hơn bao giờ hết vì hiện thân của nó là cái tên sát nhân
kiêm đạo tặc kia. Chúng ta sẽ phải một mình trả thù cho máu của chính
nghĩa đã đổ. Còn biết hy vọng vào ai nữa, thưa ngài? Nước Anh với cái
đầu óc con buôn của nó sẽ không bao giờ hiểu nổi cái độ lượng như trời
bể của hoàng đế Alecxandr. Nó đã từ chối không chịu rút khỏi đảo Malta.
Nó muốn tìm xem phía sau các hành động của chúng ta có thâm ý gì. Người
Anh đã nói gì với Novoxilxov?… Chẳng nói gì cả. Họ không hiểu, mà cũng
không thể hiểu nổi cái lòng vị tha cao cả của Đức hoàng thượng, là
người không bao giờ làm gì cho bản thân mình, mà sẵn lòng làm tất cả
cho hạnh phúc của thiên hạ. Họ hứa những gì nào? Không hứa gì cả. Mà dù
có hứa thì họ cũng chẳng làm gì đâu! Nước Phổ đã tuyên bố rằng
Bonaparte là vô địch và toàn thể châu Âu không còn có cách gì chống lại
hắn nữa… Tôi không tin một lời nào của Hardenberg hay của Haugevits.
Cái nền trung lập trứ danh của nước Phổ chẳng qua là một cái bẫy. Tôi
chỉ tin ở Thượng đế và tin vào sự thụ mệnh thiêng liêng của vị hoàng đế
kính yêu của chúng ta. Người ta sẽ cứu được châu Âu…
Anna Pavlovna bỗng dừng lại, mỉm cười như để tự chế giễu cái thái độ bồng bột của mình.
Công tước mỉm cười nói:
- Tôi trộm nghĩ giá phu nhân được cử làm sứ giả thay ông Vin
Vintxengherod thân mến của chúng ta thì phu nhân đã bắt vua Phổ ưng
thuận đứt đi rồi. Phu nhân hùng biện thế kia mà. Phu nhân cho tôi chén
đí chứ?
- Sắp có đấy ạ- Anna Pavlovna bấy giờ đã bình tĩnh lại. Phu nhân nói thêm:
- À này, trong các vị tân khách của tôi hôm nay sẽ có hai nhân vật rất
thú vị; đó là tử tước Mortenmar, ông ta là thông gia với họ Montmorency
qua họ Rohans, một trong những dòng dõi quý phái bậc nhất ở Pháp. Đó là
một người Pháp lưu vong hạng chân chính đấy(2). Sau nữa là giáo sĩ
Moriot, chắc ngài cũng có biết con người trí tuệ uyên thâm ấy chứ?
Moriot đã được hoàng thượng tiếp, chắc ngài có biết?
- Ô tôi sẽ rất lấy làm hân hạnh. - Rồi công tước nói thêm, giọng đặc
biệt lơ đễnh như vừa sực nhớ ra điều gì, nhưng thực ra công tước đến
đây hôm nay mục đích chính cũng chỉ là để hỏi việc ấy. - Có phải Hoàng
thái hậu muốn bổ nhiệm nam tước Funke làm bí thư thứ nhất ở Viên không?
Hình như cái ông nam tước ấy **c lắm thì phải.
Số là công tước Vaxili muốn tiến cử con mình nhưng lúc bấy giờ trong
triều người ta lại đang xin Hoàng thái hậu lo chức ấy cho nam tước.
Anna Pavlovna lim dim đôi mắt, ý muốn nói phu nhân hay ai cũng đều có
quyền phê phán những điều mà đủc Hoàng thái hậu đã thích làm hay muốn
làm. Phu nhân chỉ nói gọn một câu, giọng buồn và xẵng:
- Nam tước Funke là do bà chị của Hoàng thái hậu gửi gắm đấy!
Khi Anna Pavlovna nói đến Hoàng thái hậu, gương mặt của phu nhân chợt
lộ vẻ sùng kính và ngưỡng mộ chân thành, pha lẫn với vẻ buồn rầu: cứ
mỗi lần nhắc đến Hoàng thái hậu là phu nhân như vậy.
Phu nhân nói rằng đức Hoàng thái hậu có lòng trọng nể nam tước Funke
lắm, - rồi khoé mắt của phu nhân lại đượm vẻ buồn rầu như cũ.
Công tước lặng thinh, vẻ thản nhiên, Anna Pavlovna vốn có đủ cái khéo
léo tế nhị và nhạy bén của một người đàn bà và một nữ quan quen ra vào
chốn cung đình; phu nhân muốn châm chích công tước một tí, vì ông ta đã
dám nghĩ như vậy về một nhân vật được tiến cử với Hoàng thái hậu, nhưng
đồng thời phu nhân cũng muốn an ủi công tước. Phu nhân nói:
- À này, để nói đến việc cửa nhà công tước một thể, chắc công tước cũng
biết là quý tiểu thư, từ khi bước chân vào cuộc đời giao tế, được mọi
người rất yêu chuộng. Ai cũng bảo là tiểu thư đẹp như ánh thái dương.
Công tước nghiêm mình để tỏ ý kích cẩn và cảm kích.
Sau một phút yên lặng, Anna Pavlovna nhích đến gần công tước và dịu
dàng mỉm cười, dường như để tỏ rằng câu chuyện về chính trị và xã giao
đã chấm dứt, và bây giờ đến lượt những mẩu chuyện tâm tình:
- Tôi thường nghĩ rằng đôi khi hạnh phúc trên đời được phân phối thật
bất công. Tại sao số phận lại cho ngài hai người con đáng yêu như vậy.
Trừ Anatol, cậu con út của ngài, mà tôi không ưa - phu nhân nói thêm,
lông mày nhướn cao lên, giọng quyền hành và dứt khoát - Mà công tước
lại là người ít biết giá trị của con mình hơn cả, vì vậy công tước quả
không đáng được hai người con như thế.
Và phu nhân mỉm cười, nụ cười phấn khởi.
Công tước nói:
- Phu nhân bảo tôi làm thế nào được? Nếu có Lavater ở đây thì ông ta sẽ bảo tôi không có cái u làm cha(3).
- Thôi đừng đùa nữa. Tôi đang nói chuyện đứng đắn kia mà. Công tước ạ,
tôi không vừa lòng về cậu con trai út của ngài cho lắm. Cái này ta cũng
nói riêng với nhau thôi (gương mặt của phu nhân lại lộ vẻ buồn rầu),
trong cung đức hoàng thái hậu họ có nói đến cậu ta đấy, và lấy làm ái
ngại cho công tước.
Công tước không đáp lại, nhưng phu nhân vẫn lặng thinh nhìn công tước,
vẻ tư lự, chờ đợi công tước trả lời. Công tước Vaxili cau mày. Cuối
cùng, công tước nói:
- Tôi còn biết làm thế nào được? Phu nhân biết đấy, tôi đã làm tất cả
những gì mà một người cha có thể làm để dạy dỗ chúng nó, thế mà rốt cục
cả hai đứa lớn lên vẫn thành hai thằng ngốc như thường. Thằng Ippolit
thì ít nhất cũng còn là một thằng ngốc hiền lành, chứ thằng Anatol thì
thật là một thừng ngốc ngỗ ngược. Đấy chỉ là khác nhau có thế.
Trong khi nói, công tước mỉm cười không được tự nhiên như thường ngày,
nhưng lại có vẻ phấn khởi hơn, rồi đột nhiên hai bên mép nhăn lại để lộ
cái gì thô bỉ và khả ố.
- Những ngưởi như công tước thì có con làm gì? Giá công tước không làm
cha, thì tôi thật không thể có điều gì chê bai công tước được nữa, -
Anna Pavlovna nói, mắt ngước nhìn lên có vẻ đăm chiêu suy nghĩ.
- Tôi là kẻ nô lệ trung thành của phu nhân, và chỉ với phu nhân tôi mới
có thế thú nhận điều này, con tôi - nó là mối luỵ của đời tôi - nó quả
là cây thập tự mà tôi phải vác lên vai. Tôi tự cắt nghĩa cho mình như
vậy đấy. Biết làm thế nào được?
Công tước ngừng nói và khoát tay một cái, ngụ ý là mình đành cam chịu phục tùng số mệnh ác nghiệt.
Anna Pavlovna trầm ngâm một lúc rồi nói:
- Ngài chắc chưa bao giờ nghĩ đến việc cưới vợ cho cậu Anatol phá gia
chi tử của ngài nhỉ. Người ta thường bảo là gái quá thời thì hay có cái
thói làm mai mối. Tôi chưa cảm thấy mình có cái thói ấy, nhưng tôi có
biết một tiểu thư phải chịu khổ sở nhiều vì ông bố, đó là một người họ
hàng của chúng tôi, một công tước tiểu thư họ Bonkonxki.
Công tước Vaxili không đáp, nhưng với cái trí xét đoán và cái ký ức rất
nhạy của những người thuộc giới xã giao, công tước liền khẽ nghiêng đầu
để chứng tỏ mình đã lãnh hội và đã quan tâm đến những điều mách bảo của
phu nhân.
- Phu nhân có hiết không, cái thằng Anatol ấy tiêu của tôi mỗi năm đến
bốn vạn rúp, - công tước nói, hẳn là ông ta không đủ sức kìm hãm dòng
tâm tư buồn bã của mình. Công tước im lặng một lúc:
- Cứ như thế này, rồi năm năm nữa không biết sẽ ra sao đây?
- À làm cha thì hơn người ta ở chỗ đấy.
- Thế công tước tiểu thư của phu nhân có giàu không?
- Ông bố cô ta rất giàu nhưng rất hà tiện. Ông cụ hiện nay ở thôn quê.
Đó chính là công tước Bolkonxki nổi tiếng, đã về hưu từ thời tiên đế,
mà người ta thường gọi đùa là ông vua nước Phổ. Ông ta là người rất
thông minh, nhưng có nhiều cái gàn dở rất kỳ quặc, lại rất khó tính.
Tội nghiệp cho con bé, nó thật đến khổ, công tước tiểu thư có một người
anh cách đây ít lâu vừa kết hôn với cô Liza Mainen, và làm sĩ quan phụ
tá cho Kutuzov. Hôm nay người anh cũng đến đây.
Công tước bỗng dưng cầm lấy tay Anna Pavlovna và không hiểu tại sao kéo phu nhân cúi thấp xuống, rồi nói:
- Này, bạn Annet thân mến, bạn dàn xếp hộ tôi việc ấy, tôi sẽ suốt đời
là kẻ nô lệ trung thành của bạn, là kẻ nô lệ, như lão trưởng thôn của
tôi thường viết trong báo cáo, cô ấy con nhà thế gia, cô ấy giàu: tôi
chỉ cần có thế.
Với những cử chỉ thoải mái, thân mật và đẹp mắt mà ông vẫn có, công
tước cầm bàn tay của ngự tiền phu nhân đưa lên môi hôn, và lắc lắc, rồi
ngồi người trên ghế bành, đưa mắt nhìn phía khác.
Anna Pavlovna nghĩ ngợi một lát rồi nói:
- Được, để tôi sẽ nói chuyện với Liza (vợ công tước Bolkonxki trẻ tuổi)
ngay hôm nay. Có lẽ rồi việc này sẽ thành. Gia đình nhà ông sẽ là nơi
tôi tập sự làm gái già.
-------------------------------------------------------------------------

Chú thích:
(1) Họ của Napoleon Bonaparte phát âm theo giọng Corse để tỏ ý khinh miệt.
(2) Sau cuộc cách mạng Pháp 1789, một số quí tộc phản cách mạng trốn
hoặc bị trục xuất ra nước ngoài. Số người đó gọi là những người lưu
vong (emigré)
(3) Lavater (1741-1801) Nhà văn và giáo sĩ Thuỵ Sỹ đã lập ra một thuyết
cho rằng năng khiếu của con người là do hình dáng và đặc biệt là cái u
ở trên đầu quy định. Thành ngữ, có nghĩa là "đó là một tai ách mà số
phải chịu".

Share

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 15 -

- Nào, bây giờ thì xong cả rồi. - Kutuzov vừa nói vừa ký tờ công
văn cuối cùng rồi đứng dậy một cách mệt nhọc, những nếp nhăn trên cái cổ
trắng to tướng dãn hết ra, và với vẻ mặt tươi vui ông đi về phía cửa.
Bà vợ ông giáo sĩ, mặt đỏ bừng, vội vàng bưng cái khay đến và tuy đã
chuẩn bị bao nhiêu lâu mà vẫn không đưa kịp lúc Kutuzov vừa bước chân
vào.
Cúi chào rất cung kính, bà ta dâng bánh mì và muối lên Kutuzov.
Đôi mắt Kutuzov nheo lại; ông ta mỉm cười, đưa tay nâng cằm người thiếu phụ nói:
- Thật là một giai nhân. Cảm ơn cô bạn!
Ông móc túi quần lấy ra mấy đồng tiền vàng và đặt lên khay.
- Mạnh khoẻ chứ! - Kutuzov vừa nói vừa đi vào căn buồng đã dọn sẵn cho
mình. Vợ ông giáo sĩ, khuôn mặt hồng hào có nụ cười má lúm đồng tiền,
bước theo sau. Viên sĩ quan phụ tá ra ngoài thềm gặp công tước Andrey
mời chàng ăn trưa, nửa giờ sau lại có lệnh Kutuzov mời công tước Andrey
vào. Kutuzov vẫn mặc áo đuôi én cởi khuy lúc nãy, nằm ngửa trong một
chiếc ghế bành, tay cầm một cuốn sách tiếng Pháp; khi công tước Andrey
vào thì ông ta lấy con dao rọc giấy đánh dấu trang rồi gập lại. Nhìn lên
bìa sách, công tước Andrey thấy đó là quyển "Các hiệp sĩ thiên nga" của
bà De Genlis.
- Nào, ngồi xuống, ngồi xuống đây, ta nói chuyện. Thật đáng buồn, buồn
lắm. Nhưng anh ạ, anh hãy nhớ rằng ta với anh là một người cha, người
cha thứ hai…
Công tước Andrey thuật lại tất cả những điều chàng biết về những
phút lâm chung của cha chàng và những điều gì chàng đã được thấy khi về
qua Lưxye Gorư.
- Đấy. Người ta đã đưa chúng mình đến nông nỗi này. - Kutuzov nói, giọng
xúc động. Có lẽ qua câu chuyện của công tước Andrey, Kutuzov vừa hình
dung ra cụ thể tình hình nước Nga. Ông ta nói thêm, vẻ tức giận - Hãy
kiên tâm, kiên tâm. - Rồi rõ ràng là không muốn tiếp tục câu chuyện đã
làm cho lòng mình xao xuyến, Kutuzov nói - Ta bảo anh đến là để giữ anh ở
lại đây với ta.
- Xin cảm tạ Điện hạ. - Công tước Andrey đáp, đoạn nói thêm, với một nụ
cười mà Kutuzov trông thấy ngay - nhưng tôi e rằng người như tôi bây giờ
không còn giúp được việc gì ở các bộ tham mưu nữa.
Kutuzov nhìn chàng, vẻ dò hỏi. Công tước Andrey lại nói tiếp:
- Tôi đã quen với trung đoàn, đã mến các bạn đồng ngũ và hình như họ
cũng mến tôi. Từ biệt họ cũng lấy làm tiếc. Sở dĩ tôi không dám nhận hân
hạnh ở bên cạnh chủ soái, thì xin chủ soái hiểu cho là…
Một vẻ thông minh, phúc hậu, đồng thời pha lẫn một tí mỉa mai tế
nhị soi sáng khuôn mặt dày dặn của Kutuzov. Ông ta ngắt lời Bolkonxki.
- Ta rất tiếc, vì ta cần anh lắm; nhưng anh nói phải, anh nói phải.
Chúng ta cần người, nhưng không phải để ở đây. Những anh quân sự thì lúc
nào cũng vô khối, còn những con người chân chính thì ở đâu cũng thiếu.
Giá tất cả các vị quân sự đều về đơn vị và đều phục vụ được như anh, thì
các trung đoàn đâu có như ngày nay. Ta vẫn nhớ đến anh từ trận
Austerlix… Ta nhớ, ta nhớ lắm, ta còn thấy rõ anh tay cầm lá cờ.
Nghe nhắc lại kỷ niệm ấy, công tước Andrey đỏ mặt lên vì vui sướng.
Kutuzov kéo chàng lại chìa má cho chàng hôn, và công tước Andrey lại
thấy đôi mắt ông lão đẫm lệ. Chàng vẫn biết là Kutuzov rất mau nước mắt
và tỏ ra hết sức thân ái với chàng vì muốn chàng biết rằng ông ta cảm
thông và chia sẻ nỗi buồn tang tóc với chàng, nhưng dù sao nghe nhắc lại
kỷ niệm Austerlix chàng vẫn thấy vui sướng và hãnh diện.
- Với sự phù hộ của Chúa, anh cứ đi con đường của anh. Ta biết, đó là
con đường danh dự - Kutuzov ngừng lại một lát rồi nói tiếp - Ngày ở
Bucarest không có anh, ta thấy thiếu lắm; có những việc đáng lẽ ta chỉ
có thể giao cho anh mà thôi. - Rồi chuyển sang chuyện khác, Kutuzov nói
đến chiến dịch Thổ Nhĩ Kỳ và hoà ước vừa ký kết.
- Ừ thiên hạ trách ta cũng nhiều, về việc chinh chiến cũng như về việc
nghị hoà… tuy nhiên mọi việc đều đã đến đúng lúc. Mọi việc đều đến đúng
thời cơ cho những ai biết chờ đợi. Mà ở đấy quân sự cũng chả ít hơn ở
đây đâu nhá… - Kutuzov vừa nói tiếp và trở lại cái đề tài quân sự rõ
ràng là đang khiến ông ta bận tâm - Ôi chao! Những kẻ bày mưu với là
tính kế! Cứ nghe lời họ thì tất ngày nay chúng ta còn ở bên Thồ Nhĩ Kỳ
và làm gì có hoà ước, mà chiến tranh cũng đâu đã kết thúc? Lúc nào họ
cũng muốn đi nhanh, mà đi nhanh quá nhiều thì lại hoá ra bước chậm.
Kamenxki còn sống thì ông ta đã nguy mất rồi. Ông ta cần ba vạn quân để
chiếm những thành quách. Cướp một toà thành không khó, khó là làm sao
kết thúc chiến dịch thắng lợi, mà muốn thế không nhất thiết phải đánh
thành, phải tấn công gì cả, chỉ cần có kiên tâm và thời gian. Kamenxki
và ta đã bắt quân Thổ phải ăn thịt ngựa. - Kutuzov gật gù cái đầu nói
tiếp - Rồi quân Pháp cũng sẽ ăn thịt ngựa! Nhớ lấy lời ta, Kutuzov hăng
lên, vỗ vào ngực, nói tiếp - Rồi ta sẽ cho chúng nó ăn thịt ngựa rồi mắt
ông lại rưng rưng.
- Nhưng thế nào cũng phải giao chiến chứ ạ? - Công tước Andrey nói.
- Đành phải giao chiến nếu mọi người muốn thế, chẳng còn có cách nào
nữa… Nhưng, này anh, nhớ lấy lời ta, chẳng có tên lính nào dũng mãnh hơn
hai tên lính kiên tâm và thời gian ấy đâu, chúng sẽ thắng tất cả, nhưng
những kẻ bày mưu lại không muốn hiểu như thế, cái nguy là ở đấy. Có
người muốn, có người không muốn. Vậy phải làm thế nào? - Kutuzov hỏi, có
vẻ như chờ một câu trả lời. - Ừ, theo ý anh thì làm thế nào? - Ông nhắc
lại, đôi mắt ngời lên một vẻ thông minh sâu sắc.
Vẫn không thấy bá tước Andrey trả lời, ông nói tiếp:
- Ta nói cho anh nghe và phải làm gì và ta thì sẽ làm gì. Đừng hồ nghi,
anh bạn ạ! - Ông ta dừng lại một lát rồi chậm rãi nói tiếp - Thì đừng
làm! Thôi tạm biệt anh nhé; hãy nhớ rằng ta chia sẻ nỗi tang tóc của anh
với tất cả tấm lòng của ta, và, với anh, ta chẳng phải là Điện hạ, là
công tước, là tổng tư lệnh gì gì cả, với anh, ta là một người cha. Anh
cần gì cứ đến gặp thẳng ta. Chào anh.
Lại một lần nữa Kutuzov ôm hôn công tước Andrey. Và chàng chưa ra
khỏi cửa đã nghe ông ta thở dài một tiếng dìu dịu rồi cầm lấy cuốn tiểu
thuyết "Các hiệp sĩ Thiên Nga" đang đọc dở của bà De Genlis.
Không hiểu tại sao, và việc ấy xảy ra như thế nào, mà sau khi nói
chuyện với Kutuzov, công tước trở về trung đoàn rất yên tâm và cách diễn
biến chung của chiến sự cũng như về con người đã được giao nắm cả vận
mệnh của cuộc chiến tranh; tại sao và như thế nào thì chính chàng cũng
có thể cắt nghĩa được. Chàng nhận thấy ông già ấy không hề có chút yếu
tố cá nhân nào, hình như ông ta chỉ còn lại những thói quen tình cảm; và
thay thế cho trí tuệ (cái trí tuệ thu nhập các sự kiện để rút ra những
kết luận) ông ta chỉ có cái khả năng quan sát điềm tĩnh diễn biến của sự
việc; càng thấy thế, công tước Andrey càng tin tưởng là mọi việc sẽ tốt
lành. "Ông ta sẽ không đưa vào một cái gì của riêng mình cả, không sáng
kiến cái gì không mưu đồ cái gì cả, nhưng mà ông ta sẽ nghe hết mọi
điều, nhớ hết mọi sự, sẽ xếp đặt mọi việc đâu vào đấy sẽ không ngăn một
việc có ích nào và sẽ không cho phép xảy ra một việc có hại nào. Ông ta
hiểu là có một cái gì còn mạnh hơn và quan trọng hơn ý chí của ông ta
nữa, đó là cái tiến trình của tất yếu của biến cố, và ông ta biết nhìn,
biết thấy tầm quan trọng của các biến cố, và nhờ thế biết tránh không để
cái ý chí của mình vốn đã hướng về việc khác lại can thiệp vào đấy. Và
nhất là - Andrey nghĩ - Người ta tín nhiệm ông ta, vì ông ta là người
Nga, mặc dù học tiểu thuyết của bà Đờ Genlis và dùng những câu tục ngữ
Pháp; đó là vì giọng ông run run khi nói "Đấy, người ta đã đưa chúng
mình đến nông nỗi này"; đó là vì ông ta rơm rớm nước mắt khi quả quyết
là "sẽ cho chúng ăn thịt ngựa". Chính cảm giác ấy, cái cảm giác chung có
phần mơ hồ của tất cả mọi người là cơ sở khiến cho mọi người đã đồng
thanh hưởng ứng nhất trí tán thành việc quốc dân công cử Kutuzov giữ
chức tổng tư lệnh, ngược lại với ý triều đình.
hết: Chương - 15 -, xem tiếp: Chương - 16 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 16 -

Sau khi hoàng thượng rời Moskva ra đi, cuộc sống ở thủ đô vẫn tiếp
diễn theo đà cũ, và lối sống đó bình thường đến nỗi khó lòng nhớ lại
những ngày hưng phấn, sôi sục lòng ái quốc vừa qua, và khó lòng có thể
tin rằng nước Nga quả thật đang lâm nguy và các hội viên câu lạc bộ Anh
đồng thời cũng là những người con của tổ quốc sẵn sàng hy sinh tất cả để
cứu nước. Duy chỉ có một điều nhắc lại tâm trạng hưng phấn, sôi sục
lòng ái quốc khi hoàng thượng còn ở Moskva, là cái yêu cầu hy sinh người
và của, nay đã có một hình thức và đã trở thành tất yếu.
Trong khi quân địch tiến đến gần, cách nhìn của người Moskva đối với
tình cảnh của mình không những không trở nên nghiêm chỉnh hơn, mà trái
lại còn tỏ ra khinh suất hơn, cũng như thói thường xưa nay vẫn thế khi
người ta thấy một nguy cơ sắp đến gần trong lòng người ta bao giờ cũng
có hai tiếng nói cùng mạnh như nhau cất lên: một tiếng nói rất có lý
khuyên người ta nên ngẫm nghĩ đến nguy cơ này ra sao và tìm cách thoát
ra khỏi nó; một tiếng nói khác còn có lý hơn nữa nói với người ta rằng
nghĩ đến nguy cơ thì khó khăn và khổ sở quá, vì sức con người không thể
nào thấy trước mọi khả năng và thoát ra khỏi tiến trình của biến cố, cho
nên tốt hơn cả là đừng nghĩ đến cái gì dễ chịu thôi. Khi ngồi riêng một
mình, người ta thường nghe theo tiếng nói thứ nhất, còn khi ở giữa đám
bạn bè thì lại thường nghe theo tiếng nói thứ hai nhiều hơn. Cư dân
Moskva lúc bấy giờ cũng vậy. Đã từ lâu không năm nào thấy dân Moskva vui
chơi nhiều như năm nay.
Những tờ yết thị của Roxtopsin trong đó vẽ một quán rượu, một ông
chủ quán và một người tiểu thị dân Moskva tên là Karpuska Tsighirin, anh
này là cựu chiến binh và hôm ấy hơi quá chén, nghe tin Bonaparte định
tiến đánh Moskva liền nổi giận lên nguyên rủa tục tằn chửi bới cả bọn
Pháp, bước khỏi quán rượu và đứng dưới quân hiệu đại bàng của hoàng gia
cất tiếng nói với quần chúng đến tụ tập xung quanh, những tờ yết thị ấy
được đọc và đem bàn tán xôn xao chẳng kém gì đoạn vè mới nhất của Vaxili
Lvovich Puskin.
Ở câu lạc bộ, trong căn phòng ở góc nhà, người ta họp nhau lại để
đọc yết thị, và có nhiều người ưa thích lối chế giễu quân Pháp của
Karpuska, anh nói rằng chúng sẽ sưng phồng lên, vì ăn bắp cải(1), sẽ vỡ
bụng ra vì ăn cháo rau, sẽ nghẹt thở đi vì ăn súp bắp cải rằng chúng nó
đều lùn tịt và chỉ một mụ đàn bà thôi cũng có thể cắm nạng chĩa mà xóc
luôn ba đứa một lúc. Nhưng cũng có nhiều người không tán thưởng cái
giọng này mà nói rằng như vậy là dung tục và ngu xuẩn. Người ta kháo
nhau rằng Roxtopsin đã trục xuất hết những người Pháp và thậm chí tất cả
những người ngoại quốc ra khỏi Moskva, rằng trong số đó có nhiều tên
gián điệp hoặc phái viên của Napoléon, nhưng người ta kháo những chuyện
đó chủ yếu là để thừa dịp truyền đạt những câu dí dỏm mà Roxtopsin đã
nói khi đã đưa họ đi. Khi đưa họ xuống thuyền đi Nizni, Roxtopsin có nói
với họ: "Các người hãy bình tâm xuống thuyền, và đừng làm cho thuyền
này trở thành chiếc thuyền của Charon"(2). Người ta kể rằng tất cả các
công sở đang được rời ra khỏi Moskva và kể luôn câu đùa của Sinsin nói
rằng chỉ mỗi một việc ấy thôi cũng đủ làm cho Moskva chịu ơn Napoléon
rồi. Họ kể rằng trung đoàn của Mamonov sẽ tốn của ông ta đến tám mươi
vạn rúp, rằng Bezukhov còn tốn nhiều tiền hơn thế cho trung đoàn dân
binh của chàng ta, nhưng điều hay nhất trong hành động của Bezukhov là
bản thân chàng sẽ mặc quân phục cưỡi ngựa đi trước trung đoàn và cho mọi
người xem không mất tiền.
- Ông thì thật chẳng tha ai. - Juyly Drubeskaya nói, mấy ngón tay thon nhỏ đeo đầy nhẫn thu vén và bóp bóp mớ vải sô làm băng.
Juyly định đến hôm sau sẽ rời khỏi Moskva, nên tối nay tổ chức một buổi tiếp tân từ biệt.
- Bezukhov ridecule (lố bịch) thật, nhưng anh ta tốt bụng, đáng yêu biết
chừng nào, thú vị gì cái lối châm chọc caustique (chua chát) đối với
anh ta như thế!
- Phạt! - Một người trẻ tuổi ăn mặc quân phục dân binh nói. Đây là người
mà Juyly gọi là chàng hiệp sĩ của tôi mai sẽ cùng nàng đi Nizni.
Trong phòng khách của Juyly, cũng như nhiều phòng khách khác ở
Moskva, người ta đã giao ước với nhau là chỉ nói tiếng Nga thôi, và hễ
ai nhỡ mồm nói tiếng Pháp thì phải nộp tiền phạt để cúng cho Uỷ ban cứu
tế.
- Lại thêm một thành ngữ kiểu Pháp nữa, phạt đi! - Một nhà văn Nga lúc
bấy giờ có mặt trong phòng khách nói - Cậu thú vị gì cái lối nghe chẳng
Nga tí nào.
- Ông thì thật chẳng tha ai, - Juyly nói tiếp với người sĩ quan dân
binh, không để ý đến lời bình xét của nhà văn kia. - Chữ chua chát thì
tôi xin chịu lỗi, nhưng còn về cái thú được nói sự thật với ông thì tôi
xin sẵn sàng chịu trả phạt lần nữa: thành ngữ kiểu Pháp thì tôi chả chịu
trách nhiệm đâu, - nàng quay sang nói với nhà văn, - tôi chẳng có tiền
mà cũng chẳng có thì giờ để thuê một ông thầy về học tiếng Nga như công
tước Golitxyn. A, anh ta đây rồi.
- Quand on… (Khi người ta) không, không đâu, - nàng nói với viên sĩ quan
dân binh - Ông không bắt được tôi đâu. Khi người ta nói đến mặt trời
thì người ta trông thấy tia sáng của nó(3) - nữ chủ nhân nói, miệng mỉm
cười niềm nớ với Piotr. - Chúng tôi vừa nhắc đến ông. - Juyly nói với
cái lối nói dối dễ dàng thường thấy ở những người phụ nữ lịch duyệt
trong trường xã giao. - Chúng tôi vừa nói rằng trung đoàn của ông nhất
định là khá hơn trung đoàn của Mamonov. Ô thôi xin đừng nói chuyện trung
đoàn chứ? - Juyly vừa nói vừa trao đổi một cái nhìn tinh quái và chế
giễu viên sĩ quan dân binh.
Trước mặt Piotr, viên sĩ quan dân binh không còn chua chát cho lắm
nữa, gương mặt anh ta lộ vẻ băn khoăn không hiểu nụ cười của Juyly có
nghĩa gì. Piotr lơ đãng và hiền lành thật, nhưng nhân cách của chàng
khiến cho người ta từ bỏ ngay ý định giễu cợt khi có mặt chàng.
- Không, - Piotr cười lớn đáp, mắt nhìn xuống cái thân hình to lớn đẫy
dà của mình. - Tôi thế này thì quân Pháp sẽ bắn trúng quá, vả lại tôi
cũng sợ là không lên nổi ngựa.
Trong số những nhân vật được các tân khách của Juyly chọn làm đề tài nói chuyện có gia đình Roxtov.
- Nghe nói gia cảnh nhà họ sa sút lắm thì phải, - Juyly nói. - Vả lại
ông ta cũng chẳng khôn ngoan tí nào, bá tước ấy mà. Gia đình Ruzumovxki
muốn mua toà nhà của họ cùng với trang viên ngoại thành, thế mà công
việc cứ kéo dài mãi. Ông ta nói thách quá.
- Không, hình như công việc mua bán sắp xong rồi, - có người nói, - Mặc dầu bây giờ mà còn mua gì ở Moskva thì thật là rồ dại.
- Tại sao? - Juyly nói. Chả nhẽ ông cho rằng Moskva đang bị uy hiếp chăng?
- Thế tại sao phu nhân lại ra đi?
- Tôi ấy à? Đấy kể cũng lạ. Tôi đi là vì… thì cũng chỉ vì mọi người đều
đi cả, vả chăng tôi cũng chẳng phải là Jenne d Arc(4) mà cũng chẳng phải
là một người đàn bà Amazon(5)
- Thôi được rồi, được rồi, đưa thêm cho tôi mấy miếng giẻ nữa.
- Nếu ông ta biết lo liêu cho khôn khéo. Ông có thể trả hết được nợ nần đấy, - viên sĩ quan nói tiếp về bá tước Roxtov.
- Một ông già hiền lành, nhưng cũng đụt lắm. Mà tại sao họ lại ở đây lâu
thế? Họ định về quê từ lâu kia mà. Hình như bây giờ Natali khoẻ rồi thì
phải. - Juyly hỏi Piotr, miệng nở một nụ cười ranh mãnh.
- Họ đang đợi cậu con út, - Piotr nói, - Cậu ta gia nhập đội quân cô-dắc
của Obolenxki và đã đi Belaya Ixerkova rồi. Ở đấy đang tổ chức một
trung đoàn của tôi, cậu ta sắp về rồi đấy. Bá tước định đi từ lâu, nhưng
bá tước phu nhân một mực không chịu rời khỏi Moskva trước khi cậu con
trai về.
- Hôm kia tôi gặp ở Arkharov. Natali lại xinh đẹp và vui vẻ như xưa. Cô
ta có hát một bài tình ca đấy. Có những người họ chóng khuây thật?
- Khuây gì ạ? - Piotr hỏi, có vẻ phật ý.
Juyly mỉm cười.
- Bá tước có biết rằng những trang hiệp sĩ như bá tước chỉ có thể có được trong những quyển tiểu thuyết của bà Souza không?
- Hiệp sĩ nào? Tại sao? - Piotr đỏ mặt hỏi.
- Thôi đủ rồi bá tước thân mến ạ, cả thành Moskva người ta truyền tụng đấy. Quả tình tôi xin khâm phục bá tước.
- Phạt! Phạt! - Viên sĩ quan dân binh nói.
- Thôi đẹp đi. Không sao nói chuyện được. Chán quá!
- Cả thành Moskva truyền tụng cái gì? - Piotr đứng dậy hỏi, giọng giận dữ.
- Thôi đi, bá tước ạ. Bá tước cũng biết rồi.
- Tôi chẳng biết gì hết. - Piotr nói.
- Tôi biết rằng ông rất thân với Natali, cho nên… Không, tôi xưa nay vẫn thấy Vera hơn. Cái cô Vera sao đáng yêu quá!
- Thưa phu nhân không ạ! - Piotr nói, giọng vẫn có vẻ bất bình.
- Tôi tuyệt nhiên không hề lĩnh lấy vai trò làm hiệp sĩ cho tiểu thư Roxtov, và đã một lần…
- Ai tự thanh minh tức là thú tội rồi! - Juyly mỉm cười, vừa nói vừa
phẩy mớ vải sô, rồi muốn cho phần kết thúc câu chuyện vừa qua thuộc về
mình, nàng lập tức chuyển sang chuyện khác - Hôm nay tôi vừa mới vừa
được biết: hôm qua cô Maria Bolkonxkaya đáng thương kia vừa mới về đến
Moskva. Các ngài đã nghe nói chưa. Ôngt hân sinh cô ấy vừa mới mất đấy.
- Thế à! Bây giờ cô ấy ở đâu? Được gặp cô ấy thì hay qua, - Piotr nói.
- Suốt tối hôm qua tôi ngồi chơi với cô ấy. Hôm nay hoặc sáng mai cô ta sẽ về trang viên ngoại thành với đứa cháu.
- Thế cô ấy ra sao? - Piotr nói.
- Chẳng sao cả, cô ấy buồn. Nhưng ông có biết ai vừa cứu cô ta không?
Nikolai Roxtov. Đấy là cả một thiên diễm tình. Người ta vây bắt cô ta,
toan giết chết, họ đánh người nhà cô bị thương. Chàng đã lao tới và cứu
thoát nàng…
- Lại thêm một thiên diễm tình nữa, - viên sĩ quan dân binh nói. - Quả
thật cuộc bôn ba chung này đã làm cho các cô gái già kiếm được chồng
tất. Katis là một, công tước tiểu thư Bolkonxkaya là hai.
- Ông ạ, quả tình tôi nghĩ rằng cô ấy hơi phải lòng chàng thanh niên kia rồi đấy.
- Phạt! Phạt! Phạt!
- Nhưng nếu nói tiếng Nga thì nói thế nào bây giờ…

Chú thích:
(1) Những món ăn dân tộc của người Nga.
(2) Charon là người trở đò ngang trên sông Sticxơ, con sông ngăn dương thế với âm ty (trong thần thoại Hy Lạp).
(3) Một câu tục ngữ Pháp dịch ra tiếng Nga. Ý nói: "Người ấy thiêng thật. Vừa nhắc đến tên đã thấy người rồi".
(4) Jenne d Arc, nữ anh hùng Pháp (1412-1431) đã cầm quân chiến đấu chống quân xâm lược Anh.
(5) Theo thần thoại Hy Lạp, Amazon là một xứ sớ ở miền Hắc Hải, dân toàn đàn bà. Đàn bà cưỡi ngựa và chiến đấu rất giỏi.
hết: Chương - 16 -, xem tiếp: Chương - 17 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 17 -

Khi Piotr trở về nhà, gia nhân trao chàng cho hai bản tuyên cáo của Roxtopsin vừa đưa đến ngày hôm ấy.
Trong khi bản thứ nhất nói rằng tin đồn bá tước Roxtopsin cấm ra
khỏi Moskva là một tin đồn không đúng, và trái lại bá tước Roxtopsin rất
mừng khi thấy các phu nhân và các bà vợ nhà buôn rời Moskva ra đi.
"Càng ít sợ thì càng ít tin tức, - trong bản tuyên cáo có nói, - Nhưng
tôi xin lấy tính mạng ra cam đoan rằng tên gian tặc sẽ không vào
Moskva".
Những lời này lần đầu tiên đã cho Piotr hiểu rõ rằng quân Pháp, nhưng
vì nhiều cư dân muốn vũ trang, cho nên trong kho đã dành sẵn vũ khí để
bán rẻ cho họ, gươm, súng tay, súng trường. Trong bản tuyên cáo không
còn có cái giọng đùa bỡn như trong những câu chuyện của chàng Tsighirin
trước kia nữa. Piotr vẫn ngăm nghĩ về hai bản tuyên cáo này. Hiển nhiên
là đám mây đen đáng sợ, mà trong thâm tâm chàng thiết tha mong đợi, và
đồng thời khiến cho chàng bất giác kinh hãi, - hiển nhiên là đám mây đen
này đang tiến đến gần.
"Tòng quân và lên đường đến đơn vị hay là chờ đợi xem đã?" - Piotr tự
hỏi lần thứ một trăm như vậy chàng vớ lấy một cỗ bài đặt lên bàn và bắt
đầu xếp bài.
Sau khi trang bài, chàng cầm cỗ bài trong tay, ngước mắt nhìn lên phía trên tự nhủ: "Nếu xếp được, thì… Thì thế nào?"
Chàng chưa kịp quyết định, thì sau cánh cửa phòng làm việc đã nghe tiếng
nói của cô nữ công tước lớn tuổi nhất đang hỏi xem có vào được không.
- Thì như thế có nghĩa là ta phải vào quân đội, - Piotr nói tiếp. - Mời
vào, mời tiểu thư vào. - chàng nói thêm với nữ công tước.
(Chỉ còn một mình cô chị, cô nữ công tước có cái lưng quá dài và khuôn
mặt như hoá đá là hãy còn ở trong nhà Piotr; hai cô em đã lấy chồng).
- Xin anh tha tôi cho, anh ạl, tôi đường đột vào đây, - cô ta nói với
giọng xúc động và có ý trách móc - Thì cuối cùng cũng phải quyết định
thế nào chứ! Chứ thế này thì còn ra làm sao nữa? Mọi người đều bỏ Moskva
đi hết, dân chúng thì đang nổi loạn, sao chúng ta vẫn ở lại.
- Trái lại, hình như mọi việc đều ổn cả đấy chứ, cô ạ! - Piotr nói với
cái giọng bông đùa quen thuộc mà chàng vẫn dùng khi nói với cô ta, mặc
dù xưa nay chàng vẫn ngượng nghịu khi phải đóng vai trò ân nhân trước
mặt nữ công tước.
- Phải, ổn cả đấy… ổn lắm đấy! Hôm nay bà Varvara Ivanovna vừa kề cho
tôi nghe chuyện quân ta đã chiến đấu oanh liệt ra sao. Thật đáng cho ta
tự hào. Còn dân thì nổi loạn hẳn hoi rồi, họ không còn chịu nghe ai nữa;
ngay cả bọn đầy tớ gái của tôi cũng đâm ra ngang bướng rồi. Cứ thế này
thì chẳng bao lâu nữa họ sẽ đánh đập chúng ta cho mà xem. Không đi ra
được nữa. Và cái chính là chỉ nay mai quân Pháp sẽ vào đây, thế thì ta
còn đợi cái gì nữa cơ chứ! Tôi chỉ xin một điều thôi anh ạ, - nữ công
tước nói, - Xin anh cho xe đưa tôi về Petersburg. Dù sao tôi cũng không
thể sống dưới quyền Bonaparte được đâu.
- Thôi cô ạ cô lấy những tin tức ấy ở đâu ra thế? Trái lại…
- Tôi sẽ không chịu khuất phục cái gã Napoléon của các anh đâu Những
người khác muốn làm gì thì cứ làm… Nếu anh mà không chịu đưa tôi đi thì…
- Tôi chịu mà, tôi sẽ bảo chuẩn bị ngay.
Bây giờ nữ công tước hình như lại đâm ra bực mình vì không còn biết
trút cơn giận vào ai nữa. Cô ta càu nhàu cái gì trong miệng và ngồi
xuống ghế.
- Nhưng những tin tức họ nói với cô không đúng đâu, - Piotr nói. - Trong
thành phố yên tĩnh cả, không hề có gì nguy hicm hết. Đây tôi vừa mới
đọc… - Piotr đưa cho nữ công tước xem hai tờ tuyên cáo Bá tước có viết
là ngài lấy tính mạng ra cam đoan rằng quân địch sẽ không vào được
Moskva.
- Ồ cái lão bá tước nhà anh, - nữ công tước nói, giọng hằn học, - là một
kẻ man trá, một tên gian phi, chính lão ta khích cho dân nổi lên đấy.
Chính lão ta viết trong những bản tuyên cáo ngu xuẩn ấy rằng bất kể ai
cũng cứ túm lấy bờm tóc mà lôi vào nhà tù (thật là ngu xuẩn)! Ai bắt
được, lão ta ham lấy lòng quá cho nên hoá nhảm.
Vavara Ivanovna có kể lại rằng bà ta suýt bị dân chúng giết chết vì chót lỡ mồm nói tiếng Pháp…
- Thì thế đấy mà… Các bà thì cái gì cũng lấy làm điều - Piotr nói đoạn bắt đầu xếp bài.
Mặc dầu chàng xếp bài được suốt, Piotr cũng vẫn không vào quân đội
mà cứ ở lại thành Moskva vắng người, tâm trạng bồn chồn, hoang mang, lo
sợ và đồng thời vui mừng, chờ đợi một cái gì khủng khiếp.
Chiều hôm sau, nữ công tước lên đường, và viên tổng quản lý đến báo
cho Piotr biết rằng món tiền chàng hỏi để sắm quân trang cho trung đoàn
không sao kiếm được nếu không bán bớt đi cho một trang viên.
Nói chung, viên tổng quản lý cố trình bày cho Piotr thấy rằng cái
trò thành lập trung đoàn ấy tất phải làm cho chàng khánh kiệt. Piotr
chật vật giấu nụ cười trong khi nghe viên quản lý nói.
- Thì bán đi vậy, - chàng nói. - Biết làm thế nào, bây giờ tôi không thể từ chối được nữa rồi!
Tình hình công việc chung và nhất là tình hình kinh tế của chàng càng
bi quan thì Piotr lại càng thấy dễ chịu, chàng lại thấy rõ rằng mối tai
hoạ mà chàng đợi nay đang đến gần. Trong số những người quen của Piotr
hầu như không còn ai ở trong thành phố nữa.
Juyly đã ra đi, công tước tiểu thư Maria cũng thế. Trong số những
người quen thân chỉ còn gia đình Roxtov ở lại; nhưng Piotr không đến
thăm họ.
Ngày hôm ấy để tiêu khiển. Piotr đến làng Vorontxovo xem quả khinh
khí cầi lớn do Leppich làm ra để tiêu diệt quân địch, và quả cầu thí
nghiệm định đem thả vào ngày mai. Quả cầu làm xong; nhưng theo như người
ta nói với Piotr thì nó đã được thiết bị theo ý muốn của Hoàng đế.
Hoàng đế có viết thư cho bá tước Roxtopsin về quả cầu này như sau:
"Hễ Leppich đã sẵn sàng, ông hãy tổ chức cho ông ta một nhóm người
tin cẩn và thông minh để cùng đi trên quả cầu đó, và cho ngay một liên
lạc viên đến báo với Kutuzov. Ta đã dặn dò Kutuzov về việc này.
Xin ông dặn dò Leppich phải chú ý thật kỹ nơi xuổng lần đầu, để khói
nhầm và rơi vào tay quân địch. Ông ta cần phải phối hợp cách di chuyển
của mình với cách chuyển quân của "tướng quân tổng tư lệnh".

Trên đường từ Vorontxovo trở về nhà, khi đi ngang quảng trường
Bolotnaya, Piotr trông thấy một đám đông đứng quanh pháp trường. Chàng
bảo dừng lại và xuống xe. Người ta đang "bêu"(1) một anh đầu bếp người
Pháp bị kết tội do thám. Cuộc hành hình vừa mới kết thúc, và người hành
hình đang cởi trói cho một người to béo đang bị trói vào một cái giá. Đó
là một người to béo râu quai nón màu hoe mặc áo xanh, đi tất màu lá cây
đang rên rỉ thảm thiết.
Một phạm nhân khác, gầy và xanh, cũng đang đứng đấy. Cứ nhìn mặt thì có
thể đoán rằng cả hai đều là người Pháp. Với một vẻ mặt sợ hãi và đau đớn
giống như vẻ mặt người Pháp gầy gò kia. Piotr chen vào đám đông.
- Cái gì thế? Ai? Tội gì? - chàng hỏi. Nhưng đám đông, gồm những công
chức, những tiểu thị dân, những nhà buôn, những người nông dân, những
người đàn bà mặc áo choàng và áo lông, đang háo hức và mê mải nhìn chăm
chú những việc đang xảy ra trên pháp trường nên chẳng ai trả lời chàng.
Người to béo ngồi dậy, cau mày, nhún vai, và hắn muốn tỏ ra là mình cứng
rắn, anh ta bắt đầu mặc áo ngoài, không đưa mắt nhìn xung quanh; nhưng
bỗng môi anh ta run run, và anh ta khóc oà lên, tự anh ta cũng giận cho
mình, như những người lớn tuổi có chứng thịnh huyết vẫn thường khóc.
Trong đám đông bắt đầu có những tiếng nói to; Piotr có cảm tưởng họ nói
lên như vậy là để át tình cảm thương hại trong lòng họ.
- Anh ta làm đầu bếp cho một vị công tước nào đấy.
- Me xừ ơi, chắc là nước xốt Nga đối với người Pháp hơi chua quá đấy nhỉ… ghê cả răng.
Một viên thư lại nhăn nheo đứng cạnh Piotr nói khi người Pháp cất tiếng
khóc. Viên thư lại đưa mắt nhìn quanh, hẳn là đang chờ đợi người ta tán
thưởng câu nói đùa của mình. Có mấy người cười ha hả, còn những người
khác vẫn lộ vẻ sợ hãi nhìn người hành hình bấy giờ đang cởi áo phạm nhân
thứ hai.
Piotr thở phì phì, nhăn mặt và quay phắt đi, trở về xe, mồm không
ngớt lẩm bẩm cho đến khi ngồi vào xe. Dọc đường chàng giật mình mấy lần
và buột mồm kêu to đến nỗi người đánh xe hỏi chàng:
- Ngài dạy sao ạ?
- Anh đánh xe đi đâu? - Piotr quát người xà ích bấy giờ đang cho xe đi về phía Lubianka.
- Ngài có dạy là đánh đến nhà quan tổng tư lệnh ạ, - người xà ích đáp.
- Đồ ngu, con bò! - Piotr quát mắng người đánh xe, một điều mà chàng rất
ít khi làm. - Ta đã bảo là đánh về nhà; nhanh lên, đồ ngốc.
Rồi Piotr lẩm bẩm một mình: "Ngay hôm nay phải đi thôi".
Khi trông thấy người Pháp bị hành hình trong đám đông đứng trong
pháp trường Piotr đã nhất quyết là không thể nào ở Moskva thêm ngày nào
nữa và ngày hôm nay phải vào quân đội, cho nên chàng cứ ngỡ là mình đã
nói điều đó với người xà ích rồi, hay người xà ích tự mình phải biết như
vậy.
Về đến nhà, Piotr dặn Yevxtaifaevich, bác xà ích của chàng, một
người cái gì cũng biết, việc gì cũng làm được, khắp Moskva không ai là
không biết bác ta, rằng đêm nay chàng sẽ đi Mozaisk để nhập ngũ và bảo
mấy con ngựa của chàng đến đấy. Tất cả những việc ấy không thể nào làm
ngay trong ngày hôm nay, cho nên theo ý bác Yevtaifaevich, Piotr phải
hoãn việc lên đường đến hôm sau để có đủ thì giờ cho ngựa đến chực sẵn ở
các trạm dọc đường.
Ngày 24 trời trở lại quang đãng sau những ngày mưa gió, và ăn xong
bữa trưa, Piotr lên xe rời khỏi Moskva. Đến đêm, trong khi thay ngựa ở
Perkhuskovo, Piotr được biết rằng tối hôm ấy vừa có một trận đánh lớn
diễn ra. Họ kể lại rằng ở đây, làng Perkhuskovo đất rung lên vì tiếng
súng nổ. Khi Piotr hỏi bên nào thắng thì chẳng có ai trả lời được cả.
(Đó là trận ngày hai mươi bốn ở Sevardino).
Đến tảng sáng Piotr đã gần đến Mozaisk.
Bao nhiêu nhà cửa ở Mozaisk đều có quân đội đóng, và ở ngôi quán
người giám mã và người xà ích của Piotr ta đón chàng, bao nhiêu phòng
đều bị các sĩ quan thuê hết rồi.
Ở Mozaisk và phía sau Mozaisk đâu đâu cũng có binh lính hạ trại hoặc
đi lại. Quân cô-dắc, bộ binh, kỵ binh, xe tải, xe hòm đạn, súng đại bác
nhan nhản khắp nơi. Piotr chỉ nóng lòng cố sao đi thật nhanh, và chàng
càng đi xa Moskva, càng chìm sâu vào cái biển quân lính này thì lòng
chàng lại càng tràn ngập một cảm giác bồi hồi lo lắng và một cảm giác
vui mừng mới mẻ mà chàng chưa từng cảm thấy bao giờ. Đó là một cái cảm
giác giống cái cảm giác nhất thiết phải làm một việc gì và hy sinh một
cái gì mới được. Bây giờ chàng có một cảm giác dễ chịu khi nhận thức
rằng tất cả gì làm nên hạnh phúc của con người, cảnh sinh hoạt tiện
nghi, sự giàu sang, và ngay cả cuộc sống nữa, cũng đều là những điều
nhảm nhí, giá có thể vứt bỏ đi để nhận thức được, mà cũng không cố gắng
nhận thức xem mình thấy vui sướng đặc biệt trong khi hy sinh tất cả như
vậy là vì ai và để làm gì. Chàng không để tâm đến vấn đề mình muốn hy
sinh cho ai, nhưng bản thân sự hy sinh đối với chàng cũng đã làm nảy
sinh một tình cảm vui sướng mới mẻ.

Chú thích:
(1) Đóng cọc tội nhân trên một cái giá xong để bêu nó trước quần chúng đứng xung quanh (Pilơri)
hết: Chương - 17 -, xem tiếp: Chương - 18 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 18 -

Ngày hai mươi bốn có một trận chiến đấu ở cứ điểm Sevardino, ngày
hai mươi lăm hai bên không bắn một phát súng nào, và đến ngày hai mươi
sáu thì diễn ra trận Borodino.
Tại sao hai trận Sevardino và Borodino lại nổ ra? Bên này khởi
chiến như thế nào, bên kia ứng chiến ra sao? Đặc biệt tại sao lại xảy ra
trận Borodino? Về phương diện quân Pháp cũng như về phương diện quân
Nga nó chẳng có nghĩa lý gì hết. Hậu quả trực tiếp nhất của nó là làm
quân Nga càng chóng mất Moskva (điều mà phía ta sợ nhất trên đời) và làm
cho toàn bộ quân Pháp càng chóng bị tiêu diệt (lại cũng là điều họ sợ
hơn cả). Ngay lúc bấy giờ, cái hậu quả này đã sờ sờ ra đấy. Ấy thế mà
Napoléon vẫn khởi chiến và Kutuzov vẫn giao chiến.
Lẽ ra, nếu hai vị chủ tướng hành động theo sự chỉ đạo của lương tri,
thì Napoléon phải thấy rõ rằng ông ta đã tiến sâu thêm hai nghìn dặm
Nga, và bây giờ lại mở trận với cái hiềm tượng là sẽ, mất một phần tư
quân số, thì đó là ông ta đang bước nhanh đến một bại vong chắc chắn, và
Kutuzov phải thấy rõ là nếu giao chiến, ông ta cũng có thể mất một phần
tư quân đội và thế nào cũng phải bỏ Moskva. Về phía Kutuzov thì nó hiển
nhiên như toán học vậy: trong ván cờ, nếu tôi kém đối thủ một quân mà
tôi cứ muốn chơi lối thí một ăn một thì rốt cục thế nào tôi cũng sẽ
thua, vì vậy tôi cần phải tránh thí quân.
Nếu đối thủ có mười sáu quân cờ mà tôi chỉ có mười bốn quân thì lực
lượng của tôi chỉ yếu hơn nó một phần tám thôi; Nhưng nếu tôi và nó đều
mất mười ba quân cờ thì lực lượng của nó sẽ mạnh hơn tôi gấp ba lần.
Trước trận Borodino, tương quan lực lượng giữa quân ta và quân Pháp
là một bên năm một bên sáu, nhưng hai trận này tương quan lực lượng là
một bên một, một bên hai, nghĩa là trước trận này ta có mười vạn để
chống lại mười hai vạn và sau này ta có năm vạn để chống lại mười vạn.
Ấy thế mà Kutuzov con người thông minh và giàu kinh nghiệm ấy đã giao
chiến, và Napoléon, vị tướng lĩnh thiên tài như người ta thường gọi, đã
khởi chiến, và kết quả là đã mất một phần tư quân đội và làm cho chiến
tuyến càng dàn mỏng thêm. Nếu bảo Napoléon hy vọng rằng sau khi chiếm
Moskva ông ta sẽ kết thúc một chiến dịch cũng như trước đây ông ta đã
thúc chiến dịch sau chiến dịch Viên, thì có rất nhiều chứng cớ bác lại
điều đó. Ngay các sử gia của Napoléon cũng kể lại rằng từ khi đến
Smolensk, Napoléon đã định dừng lại, vì ông thấy chiến tuyến của mình
kéo dài như thế này là một nguy cơ lớn, ông thừa biết rằng chiếm Moskva
không phải là chấm dứt chiến dịch, bởi vì từ khi chiếm Smolensk ông đã
thấy rõ tình trạng của thành phố Nga khi lọt vào tay ông, và ông vẫn
không nhận được lời phúc đáp nào sau bao nhiêu lần tuyên bố muốn tiến
hành đàm phán.
Trong trận Borodino, trong khi khai chiến và giao chiến, Kutzov và
Napoléon đều hành động một cách không tự giác và phi luận lý. Nhưng đến
khi sự đã rồi, các sử gia mới rút ra những chứng cứ phức tạp và lắt léo
để chứng minh tài tiên đoán cuả các vị tướng lĩnh thiên tài, chứ thực ra
họ chỉ là những tay sai thấp hèn nhất và bị động nhất trong số tất cả
những công cụ vô ý thức của những biến cố lịch sử thế giới.
Người cổ đại đã để lại cho chúng ta những áng sử thi gương mẫu
trong đó bao nhiêu ý nghĩa của lịch sử chung quy đều nằm trong các nhân
vật anh hùng: và cho đến ngày nay chúng ta vẫn chưa quen nghĩ rằng cái
thứ quan niệm lịch sử kia chẳng có giá trị gì đối với những người ở thời
đại ta cả.
Về vấn đề thứ hai, là trận Borodino cũng như trận Sevardino trước
đây đã xảy ra như thế nào, thì từ trước đến nay vẫn lưu hành một quan
niệm hết sức rõ ràng và rất phổ biến nhưng lại hoàn toàn sai lầm. Tất cả
các sử gia đều trình bày sự việc như sau:
Theo họ thì quân Nga trong khi rút lui khỏi Smolensk vẫn tìm một
trận địa tốt nhất để mở một trận toàn quân và đã tìm thấy trận địa ở
Borodino.
Theo họ, quân Nga đã củng cố trận này từ trước. Nó nằm vào khoảng
từ Borodino đến Utitxa bên trái con đường từ Moskva đến Smolensk và gần
như thẳng góc với con đường này - tức là nó nằm ngay nơi trận chiến diễn
ra.
Theo họ, ở trước trận địa này quân Nga đã đặt một vị trí tiền tiêu có công sự kiên cố trên đồi Sevardino để quan sát địch tình.
Ngày hai mươi bốn, Napoléon tấn công và chiếm vị trí tiền tiêu này;
ngày hai mươi sáu ông ta tấn công vào toàn bộ quân Nga đang chiếm lĩnh
trận địa trên cánh đồng Borodino.
Đấy là lời các sử gia, và tất cả những điều đó đều hoàn toàn sai sự
thật, bất kỳ ai muốn đi sâu vào thực chất của vấn đề cũng sẽ thấy như
vậy một cách đễ dàng.
Quân Nga khi rút lui chẳng hề tìm hiểu trận địa tốt nhất; trái lại
họ đã bỏ nhiều trận địa tốt hơn Borodino. Họ không dừng lại ở một nơi
nào trong những trận địa này vì nhiều lý do: vì Kutuzov không muốn chiếm
lĩnh một trận địa không phải do mình chọn, vì mở một trận toàn quân vẫn
chưa phải là một đòi hỏi phải thực hiện cấp bách, vì Miloradovich vẫn
chưa đem dân quân đến và còn vì vô số lý do khác nữa. Sự thực thì những
trận trước còn tốt hơn, còn như trận địa Borodino (nơi trận đánh diễn
ra) thì không những không có thế mạnh mà thậm chí cũng chẳng có tính
chất "trận địa" gì hơn bất cứ một nơi nào khác trên lãnh thổ cuả đế quốc
Nga mà người ta có thể chỉ định bằng cách lấy kim găm căm hú hoạ lên
bản đồ.
Quân Nga chẳng hề củng cố trận địa Borodino ở bên trái và thẳng góc
với dường cái, tức là củng cố nơi mà trận đánh diễn ra. Không những thế,
trước ngày 25-8-1812 họ không hề nghĩ rằng một trận đánh có thể xảy ra ở
đấy. Có nhiểu bằng chứng cho thấy rõ như vậy: thứ nhất, không những
trước ngày hai mươi lăm ở đấy không có công sự, mà những công sự bắt đầu
xây ngày hai mươi lăm thì đến ngày hai mươi sáu vẫn chưa xong.
Thứ hai, ngay vị trí của cứ điểm Sevardino cũng chứng tỏ điều đó:
lập một cứ điểm như thế ở phía trước nơi chiến sự diễn ra thì chẳng có
nghĩa lý gì hết. Tại sao nó lại được củng cố hơn các cứ điểm khác? Tại
sao ngày hai mươi bốn, mãi về khuya, người ta đã dốc toàn lực và mất sáu
ngàn người để bảo vệ nó? Nếu để quan sát địch tình thì chỉ cần một đội
trinh sát cô-dắc là đủ. Thứ ba, người ta không hề dự kiến trước nơi sẽ
diễn ra trận đánh, cũng không hề dự kiến trước rằng cứ điểm Sevardino đã
là tiền tiêu của trận địa: chứng cớ là mãi đến ngày mười lăm, Barclay
de Tolly và Bagration, vẫn yên chí rằng cứ điểm Sevardino là cánh trái
của trận địa, và ngay cả Kutuzov trong bản báo cáo viết ngay trong trận
đánh, trong lúc tâm trí còn đầy những ấn tượng nóng hổi, cũng vẫn gọi nó
là cánh trái của trận địa. Mãi về sau, trong những bản báo cáo viết lúc
rỗi rãi về trận Borodino (chắc hẳn là để bào chữa cho những sai lầm của
vị tổng tư lệnh, mà họ vẫn tưởng là một người không thể sai lầm), người
ta mới đặt ra cái lối giải thích phi lý và kỳ quặc nói rằng cứ điểm
Sevardino là tiền tiêu trong khi nó chỉ là một cứ điểm của cánh trái, và
cho rằng quân ta đánh trận Borodino ở một trận địa đã được chọn và được
củng cố từ trước, trong khi thật ra nó đã xảy ra ở một nơi hoàn toàn
ngẫu nhiên và hầu như không được củng cố gì cả.
Tình hình thực tế hiển nhiên là như sau: trận địa đã được chọn trên
sông Kolotsa, là con sông cắt ngang đường cái lớn không phải thành một
góc vuông, mà thành một góc nhọn. Do đó cánh trái là ở Sevardino nơi hai
con sông Kolotsa và Voyna gặp nhau. Một đạo quân có nhiệm vụ chặn quân
địch đang tiến lên theo con đường từ Smolensk đến Moskva thế nào cũng
phải chiếm vị trí này, vị trí được con sông Kolotsa án ngữ: bất kỳ ai
quan sát chiến trường Borodino mà quên hẳn trận chiến đấu trước đây đã
diễn ra như thế nào cũng đều thấy nó là hiển nhiên.
Ngày hai mươi bốn, trong khi tiến về phía Valuyevo, Napoléon không hề
nhìn thấy trận địa của quân Nga từ Utitxa đến Borodino như các sử gia
nói (ông ta không thể nhìn thấy bởi vì lúc ấy đã có trận địa gì đâu)
cũng không giống tiền tiêu của quân Nga, và trái lại trong khi đuổi theo
hậu quân của Nga, tức là vấp phải cứ điểm Sevardino. Nhưng sau đó
ông ta cho quân vượt qua sông Kolotsa trong khi quân Nga không ngờ đến
điều đó khiến cho quân Nga không thể nào đánh một trận toàn quân, và
phải rút lui cánh trái ra khỏi trận địa mà họ bị chiếm lĩnh, để đến một
vị trí mới mà họ không dự định chiếm và không được củng cố. Trong khi
đem quân sang tả sông Kolotsa, tức là sang phía bên trái đường cái lớn,
Napoléon đã chuyển toàn bộ trận chiến đấu sắp tới từ cánh phải sang cánh
trái quân Nga, rồi chuyển sang cánh đồng ở giữa Utitxa, Xemenovxkoye và
Borodino (cánh đồng này dùng làm trận địa cũng không có gì lợi hơn bất
kỳ cánh đồng nào khác ở Nga) và trên cánh đồng ấy đã diễn ra toàn bộ
trận chiến đấu ngày hai mươi sáu.
Đại khái sơ đồ trận chiến đấu theo như dự định và sơ đồ trận chiến đấu trong thực tế đã diễn ra như sau:
Giả sử chiều ngày hai mươi bốn Napoléon không vượt qua sông Kolotsa và
ngay chiều hôm đó ông ta không tấn công ngay vào cứ điểm mà hoãn cuộc
tấn công đến sáng hôm sau, thì hiển nhiên là cứ điểm Sevardino sẽ là
thành cánh trái của trận địa của quân ta và trận chiến đấu sẽ diễn ra
như ta đã chờ đợi từ trước.
Trong trường hợp này, chắc chắn là quân ta sẽ bảo vệ cứ điểm
Sevardino tức là cánh trái của ta, còn kiên quyết hơn nữa, quân ta sẽ
tấn công Napoléon ở trung tâm hay ở cánh phải, và trận chiến đấu toàn
quân sẽ diễn ra ngày hai mươi lăm, trận điạ đã chuẩn bị và đã được củng
cố từ trước. Nhưng vì cuộc tấn công vào cánh trái của ta đã diễn ra ngay
chiều hôm ấy, sau khi hậu quân của ta rút lui, tức là ngày sau trận
Grinyevo, là bởi vì các tướng lĩnh Nga không muốn và không thể mở ngay
cuộc chiến đấu toàn quân vào buổi chiều ngày hai mươi bốn, cho nên cuộc
giao chiến đầu tiên cũng là cuộc giao chiến chính trong trận Borodino đã
thất bại từ ngày hai mươi bốn, và điều đó tất nhiên đưa đến cuộc bại
trận ngày hai mươi sáu.
Sau khi mất cứ điểm Sevardino, sáng hai mươi lăm, quân ta lâm
vào tình cảnh mất chỗ dựa ở cánh trái, nên đành phải rút, lui cánh trái
và vội vã củng cố nó bất kỳ ở đâu. Nhưng nếu ngày hai mươi sáu tháng
tám, quân đội Nga chỉ được những công sự yếu ớt chưa xây xong bảo vệ,
thì tình trạng bất lợi này còn tăng thêm ở chỗ các tướng Nga không nhận
thức được tình hình một cách đầy đủ: họ không thấy rằng việc mất vị trí ở
cánh trái bắt buộc họ phải chuyển toàn bộ trận địa trước mắt từ phải
sang trái, cho nên họ cứ để chiến tuyến của họ kéo dài như trước từ
Novoye đến Utitxa. Kết quả là ngay giữa lúc chiến đấu quân đội Nga đã
bắt buộc phải di chuyển từ bên phải sang bên trái. Như vậy, trong lúc
chiến đấu quân đội Nga chỉ có thể dùng cánh trái của mình để đương đầu
với tất cả quân đội Pháp tức là với những lực lượng mạnh gấp đôi. Còn
những cuộc tấn công của Ponytovxki vào Utitxa và những cuộc tấn công của
Uvarov vào cánh phải của quân Pháp thì chỉ là những hành động lẻ tẻ
không liên quan gì đến tình hình chiến sự.
Như vậy, trận Borodino đã diễn ra hoàn toàn không phải như người ta
đã miêu tả nó (vì mục đích che giấu những lỗi lầm của các vị tướng soái
của ta, và do đó, đã làm giảm bớt phần vinh quang của quân đội và của
nhân dân Nga). Trận Borodino không diễn ra trên một trận địa đã chọn từ
trước, đã được củng cố, và lực lượng của quân Nga không phải chỉ yếu hơn
quân địch một chút. Trái lại, trong trận Borodino, do việc mất cứ điểm
Sevardino, quân Nga đã phái giao chiến trên một trận địa trống trái hầu
như không có công sự với những lực lượng yếu hơn quân Pháp hai lần, tức
là ở trong những điều kiện mà dù chỉ chiến đấu ba giờ liên tiếp thôi
cũng đã khó lòng tránh khỏi tình trạng hoàn toàn tan rã buộc họ phải bỏ
chạy chứ đừng nói chiến đấu suốt mười tiếng đồng hồ trong một trận giằng
co bất phân thắng phụ.
hết: Chương - 18 -, xem tiếp: Chương - 19 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 19 -

Sáng ngày hai mươi lăm, Piotr rời Mozaisk. Khi xe đi xuống con
đường dốc đứng quanh co dẫn ra khỏi thành phố, ở bên phải có một ngôi
nhà thờ trong đó người ta đang cầu nguyện và đánh chuông, Piotr xuống xe
đi bộ. Phía sau chàng là một trung đoàn kỵ binh có một tốp ca sĩ đi đầu
đang xuống đồi. Một đoàn xe chở những người bị thương trong trận chiến
đấu hôm qua đang lên dốc đi về phía chàng. Mấy người nông dân đánh xe,
miệng quát mấy con ngựa, tay quất roi đen đét cứ chạy từ bên này sang
bên kia đường. Những chiếc xe tải chở dăm ba thương binh, người ngồi,
người nằm, đang lăn lạch cạch trên đoạn đường dốc lổn nhổn những đá rải
đường.
Mấy người thương binh mình quấn dầy giẻ, da mặt xanh xao, mím môi và
cau mày bám lấy thành xe, người cứ chồm lên và va vào nhau ở trong xe.
Hầu hết đều nhìn cái mũ trắng và bộ thường phục màu xanh lá cây của
Piotr với vẻ tò mò ngây thơ của trẻ con.
Người đánh xe của Piotr giận dữ quát những người đánh xe trở thương
binh bảo họ đẹp ra một bên. Một đoàn kỵ binh ở trên đồi xuống, vừa đi
vừa hát, chẳng bao lâu đã đến gần xe của Piotr và làm cho con đường tắc
nghẽn. Piotr dừng lại nép mình vào phía mé đường đào lõm vào trong sườn
đồi. Vì sườn dốc đứng, ánh nắng không thể chiếu vào con đường lõm sâu
xuống; nên ở đấy lạnh và ẩm ướt. Trên đầu Piotr là buổi sáng tháng tám
rực rỡ và tiếng chuông nhà thờ ngân nga vui vẻ. Một chiếc xe chở thương
binh dừng lại ở bên đường, sát chỗ Piotr đứng. Người đánh xe đi giày
bằng thứ vỏ cây thớ hổn hển chạy đến chiếc xe của mình, chèn một hòn đá
dưới chiếc bánh sau không có dai sắt và bắt đầu sửa lại đây thăng trên
mình con ngựa nhỏ bé.
Một thương binh già, cánh tay treo băng, đi theo chiếc xe vận tái đưa bàn tay còn lành lặn bám vào xe, quay lại nhìn Piotr nói:
- Này ông hành xứ ơi, họ bỏ chúng tôi lại đây phải không? Hay là đưa đến tận Moskva đấy?
Piotr đang suy nghĩ đăm chiêu đến nỗi không nghe thấy câu hỏi này. Chàng
hết nhìn trung đoàn kỵ binh lúc này đã bắt gặp đoàn xe chở thương binh,
lại nhìn cỗ xe ở cạnh chàng trong đó có hai thương binh đang ngồi và
một thương binh nữa đang nằm. Trong số những người ngồi trên xe, có một
người chắc là bị thương ở má. Đầu anh ta quấn giẻ kín mít, và một bên
má anh ta vẹo hẳn sang một bên. Người lính này nhìn ngôi nhà thờ và làm
dấu thánh giá. Người kia là một tân binh trẻ người nhỏ nhắn, tóc vàng,
nước da trắng bệch, khuôn mặt thanh tú trông như không còn lấy một chút
máu nào. Anh ta nhìn Piotr với một nụ cười hiền hậu ngưng lại trên môi;
người thứ ba nằm úp sấp không trông thấy mặt. Ca sĩ của trung đoàn kỵ
binh tiến qua chiếc xe.
Ôi, thế là mất toi, cái đầu lông nhím(1)…
Sống ở nơi đất khách quê người.

Họ đang hát theo điệu một vũ khúc của binh sĩ. Như để hoạ lại tiếng
hát của họ, nhưng với một niềm vui khác hẳn, những tiếng kim lanh lảnh
của hồi chuông nguyện quyện vào nhau ngân vọng trên không trung. Vả lại
thêm một niềm vui khác vừa sảng bừng trong những tia nắng nóng ran rót
xuống đỉnh đồi đối diện. Nhưng ở chỗ Piotr đứng dưới sườn đồi, cạnh cỗ
xe chở thương binh, cạnh con ngựa đang thở phì phì, thì lại ẩm ướt, âm u
và rầu rĩ.
Người lính có cái má sưng vù liếc nhìn những kỵ binh đang hát, lộ vẻ cáu kỉnh.
- Ô! Cái bọn công tử bột. - anh ta nói, giọng trách móc. - Bây giờ không những thấy lính tráng mà còn thấy cả nông dân nữa.
Nông dân họ cũng lùa đi, - người lính đứng sau xe nói với Piotr
với một nụ cười buồn buồn. - Lúc này, họ không phân biệt gì nữa… Toàn
dân ai ai cũng muốn đánh giặc, một lời thôi: Moskva. Mọi người chỉ muốn
một kết cục.
Tuy lời lẽ người lính không rõ nghĩa, Piotr cũng hiểu anh ta muốn nói gì, và chàng gật đầu tán thành.
Con đường đã quang. Piotr đi xuống dốc rồi lại lên xe tiếp tục đi
chàng ngồi trên xe đưa mắt nhìn hai bên đường, tìm những khuôn mặt quen
thuộc, nhưng ở đâu chàng cũng chỉ thấy những khuôn mặt xa lạ của những
quân nhân thuộc nhiều binh chủng khác nhau, ai cũng nhìn cái mũ trắng và
bộ thường phục màu xanh lá cây của chàng, một cách bỡ ngỡ như nhau.
Sau khi đi bộ được bốn dặm, chàng gặp người quen đầu tiên và vui vẻ
gọi ông ta. Người này là một bác sĩ quân y trưởng trong quân đội ông ta
ngồi trên chiếc xe có điềm, cạnh một bác vĩ trẻ tuổi, đi ngược chiều với
Piotr. Nhận ra Piotr, ông ta bảo người cô-dắc làm xà ích cho ông ta cho
xe dừng lại.
- Bá tước! Làm sao bá tước lại ở đây?
- Tôi muốn xem xem…
- Phải, phải, muốn xem thì tha hồ mà xem…
Piotr xuống xe và dừng lại nói với bác sĩ rằng chàng muốn dự trận đánh.
Bác sĩ khuyên chàng nên nói thẳng với Điện hạ Tối quang minh.
- Tội gì phải lang thang đây đó trong khi chiến đấu: chẳng ai biết đến
mình cả. - Ông ta vừa nói vừa nói vừa đưa mắt sang người bạn đồng nghiệp
trẻ tuổi - ít nhất thì Điện hạ cũng biết ông và sẽ ân cần tiếp ông. Ông
nên theo lời khuuyên của tôi - bác sĩ nói.
Bác sĩ có vẻ mệt mỏi và vội vàng.
- Thế theo ông… Tôi còn muốn hỏi ông một câu nữa, trận địa quân ta ở đâu"? - Piotr nói.
- Trận địa ấy à? - bác sĩ nói - Cái đó không phải phần việc của tôi Khi
nào qua Tatarinovo ông sẽ thấy mọi người đào đất dữ lắm. Ông cứ trèo lên
ngọn đồi, đứng đó ông sẽ thấy - bác sĩ nói. - Tôi cũng muốn đưa ông đi,
nhưng mà nói có trời đất tôi ngấy lên đến đây rồi - bác sĩ chỉ lên cổ. -
Tôi đến gặp chỉ huy lữ đoàn đây. Tình hình chúng tôi gay quá, bá tước
ạ, đến mai là đánh nhau rồi. Trong số mười vạn người chiến đấu thì tính
xoàng đi cũng phải đến hai vạn người bị thương. Ấy thế mà chúng tôi
không có đủ cáng; không đủ giường bệnh; không đủ y tá; y sĩ cho sáu
nghìn người. Chúng ta có một vạn xe vận tải; nhưng có phải chỉ cần có
thế đâu! Thôi muốn xoay xở thế nào thì xoay xở.
Trong óc Piotr nảy ra một ý nghĩ kỳ quặc. Trong số hàng vạn những
con người kia: hoạt bát, mạnh khoẻ, trẻ cũng như già, vừa nhìn cái mũ
của chàng với vẻ ngỡ ngàng và vui vẻ, thì ít nhất sẽ có hai vạn người bị
thương và tử trận (và có thể họ chính là những người mà chàng vừa nhìn
thấy). "Có thể đến mai là họ sẽ chết. Làm sao họ có thể nghĩ đến những
điều gì khác ngoài cái chết nhỉ?"
Thế rồi đột nhiên, do một sự liên tưởng huyền bí, chàng hình dung
rõ rệt con đường đi xuống dốc Mozaisk với những xe vận tải đầy thương
binh, tiếng chuông ngựa ngân nga, ánh nắng chênh chếch và bài hát của kỵ
binh.
"Những người kỵ binh này sắp ra trận, họ gặp những thương binh trở
về, thế mà họ không nghĩ gì đến những điều đang chờ đón họ, họ vẫn đi
qua lại nháy mắt với thương binh nữa. Trong số này có hai vạn người phải
chết, thế mà cái mũ của ta lại làm cho họ ngạc nhiên! Lạ thật!" - Piotr
thầm nghĩ trong khi tiếp tục đi về phía Tatarinovo.
Cạnh một ngôi nhà của trang chủ, ở bên trái đường cái là những cỗ xe
kiệu: xe vận tải, những đoàn tuỳ tùng của lính canh Điện hạ đang ở
đấy;nhưng lúc Piotr đến thì Điện hạ cũng như hầu hết các sĩ quan tham
mưu đều đi vắng. Họ đang dự lễ cầu nguyện. Piotr tiếp tục đi xe về phía
Gorki.
Sau khi lên dốc và đi vào một con đường làng nhỏ; lần đầu tiên Piotr
nhìn thấy những người nông dân làm dân quân mặc áo sơ mi trắng, ở trên
mũ chụp có dính một chữ thập, mồ hôi nhễ nhại, nói cười bô bô, đang làm
việc ở bên phải con đường trên một ngọn đồi lớn cỏ mọc um tùm. Người thì
đào đất bằng thuổng, người thì chở đất trên những miếng ván đặt trên xe
cút-kít, người thì đứng không.
Hai sĩ quan đứng trên đồi đang chỉ huy. Trông thấy những người nông
dân này, xem ra đang vui với cái nhiệm vụ quân sự mới mẻ của mình, Piotr
lại sực nhớ đến những thương binh ở Mozaisk và bắt đầu hiểu người
lính ngụ ý gì khi anh ta nói rằng: "Toàn dân ai ai cũng muốn đánh giặc".
Cảnh tượng những người nông dân râu ria xồm xoàm kia đang làm việc trên
bãi chiến trường; vụng về trong những đôi ủng kỳ quặc, mồ hôi nhễ nhại
sau gáy, có người mặc áo phanh cổ, dưới làn vải áo có thể trông rõ hai
cái xương bả vai rám nắng, chứng tỏ cho Piotr hiểu, tất cả những điều
chàng đã thấy và đã nghe từ trước đến nay, tính nghiêm trọng của giờ
phút sắp tới.

Chú thích:
(1) Đầu binh sĩ cạo trọc, khác hẳn đầu nông dân để tóc rất dài.
hết: Chương - 19 -, xem tiếp: Chương - 20 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 20 -

Piotr xuống xe, đi qua mặt những người dân quân đang làm việc và
trèo lên trên ngọn đồi, nơi mà, theo như lời ông bác vĩ nói với chàng,
có thể nhìn thấy chiến trường.
Bây giờ là vào khoảng mười một giờ trưa. Mặt trời ở phía sau lưng
Piotr hơi chếch về phía trái, chiếu qua lớp không khí trong loãng rọi
xuống cái toàn cảnh mênh mông trải rộng ra trước mắt chàng như một diễn
trường vòng tròn(1).
Ở trên cao và ở bên trái diễn trường vòng tròn ấy là con đường cái
lớn Smolensk chạy ngoằn ngoèo qua một cái làng có ngôi nhà thờ nằm ở
phía trước và bên dưới ngọn đồi, cách chừng năm trăm bước, đó là làng
Borodino. Con đường đi men theo rìa làng qua một cái cầu rồi cứ lên cao
xuống thấp chạy quanh co mãi đến làng Valuyevo cách đấy chừng sáu dặm
(bấy giờ Napoléon đóng quân ở đấy) Con đường mất hút sau làng Valuyevo,
chạy vào một cánh rừng màu vàng úa ở chân trời. Trong những cánh rừng
bạch dương và tùng bách này, ở bên phải đường cái, xa xa thấy cây thập
tự giá và cái giá chuông của tu viện Kolotsa lấp lánh dưới ánh mặt trời.
Ở khắp cái vùng xa xa biêng biếc kia, bên phải, bên trái cánh rừng và
con đường cái, thấp thoáng ở nhiều nơi có ánh lửa các bếp trại đang bốc
khói và những đám người, thuộc quân ta cũng có, thuộc quân địch cũng có.
Bên phải, dọc theo hai con sông Kolotsa và Moskva, địa hình mấp mô
những gò núi và khe lãnh. Ở giữa các hẻm núi, xa xa hiện lên hai làng
Bezobovo và Zakharivo. Ở bên trái thì mặt đất bằng phẳng hơn, đó là
những cánh đồng lúa mì, và có thể trông thấy một cái làng đã bị đốt cháy
còn bốc khói đó là làng Xemenovxkoye.
Tất cả những gì mà Piotr trông thấy ở bên phải và ở bên trái đều mơ
hồ đến nỗi chàng không sao có được một hình ảnh hoàn toàn đúng với ý
niệm của chàng. Đây không phải là bãi chiến trường như chàng vẫn hình
dung, mà toàn là những cánh đồng, những cánh rừng, những đám quân sĩ,
những rặng cây, những đống lửa trại, những xóm làng, những quả đồi và
những dòng suối. Dù có cố nhìn thật kỹ, chàng cũng không tài nào nhìn ra
các cứ điềm trong cái phong cảnh sinh động này, thậm chí cũng không tài
nào phân biệt quân ta với quân địch.
"Mình phải hỏi một người nào thông thạo mới được" Piotr nghĩ thầm và
quay về phía một viên sĩ quan đang tò mò nhìn dáng vóc to lớn nhưng
không có vẻ gì là quân nhân của chàng, Piotr hỏi viên sĩ quan:
- Ông làm ơn cho biết cái làng ở đằng trước là làng gì thế?
- Burdino hay sao ấy nhỉ - Viên sĩ quan quay sang người đồng sự hỏi.
- Borodino, - người kia chữa lại.
Hẳn là hài lòng vì có dịp nói chuyện, viên sĩ quan lại gần Piotr.
- Quân ta ở đấy phải không? - Piotr hỏi.
- Đúng rồi, và kia, quá chút nữa là quân Pháp - viên sĩ quan đáp Chúng đấy kìa, ông có thấy không?
- Đâu? Đâu? - Piotr hỏi.
- Nhìn mắt thường cũng thấy kia kìa. - Viên sĩ quan đang giơ tay chỉ
những đám khói bốc lên ở phía trái; bên kia sông, và trên gương mặt của
ông ta hiện lên cái vẻ nghiêm trang và khắc khổ mà Piotr đã thấy trên
nhiều gương mặt chàng đã từng gặp trước đây.
- A quân Pháp đấy à! Còn đằng kia? - Piotr chỉ ngọn đồi ở bên trái, xung quanh thấy những đơn vị quân đội.
- Đó là quân ta.
- A, quân ta đấy à! Còn phía kia? - Piotr chỉ một ngọn đồi khác ở xa,
trên đỉnh mọc một cây đại thụ, bên cạnh một cái làng thấp thoáng trong
khe núi, cạnh đấy có mấy đám khói lửa trại bốc lên và những vật đen đen.
- Nó đấy - viên sĩ quan đáp (đó là cứ điểm Sevardino). Hôm qua thì cứ điểm này là của ta nhưng hôm nay là của nó.
- Thế thì trận địa của ta ở đâu?
-Trận địa ấy à? - Viên sĩ quan nói, miệng mở một nụ cười thích chí - cái
đó thì tôi có thể cho ông biết tường tận bởi vì chính tôi chỉ huy việc
xây đào hầu hết các công sự của ta. Đây, ông xem, trung tâm của quân ta
là Borodino, kia kìa - Ông ta chỉ cái làng có ngôi nhà thờ trắng ở trước
mặt - Đấy, cái nơi có con đường cái vắt qua sông Kolotsa ấy. Ông có
trông thấy không, đấy, nơi có những dãy rạ bị cắt ấy lại có cái cầu nữa.
Đó là trung tâm của ta. Cánh phải của quân ta ở kia kìa - (ông ta chỉ
về phía phải, tít trong một khe núi) đó là nơi con sông Moskva chảy qua,
ở đấy ta đã xây ba hào điểm rất mạnh. Còn cánh phải của ta… Ông ta nói
đến đấy rồi dừng lại - Ông ạ, cái này thì khó mà giái thích cho ông
được… hôm nay cánh trái của ta ở đấy, ở Sevardino, kìa ông thấy không, ở
chỗ có cây sồi ấy mà; nhưng bây giờ thì đã rút cánh trái về phía sau?
Bây giờ thì, kìa, ông có thấy cái làng và ở đây này - Ông ta chỉ ngọn
đồi Raievxki - nhưng trận chiến đấu chắc sẽ không diễn ra ở đấy. Nó đã
đưa quân đến đây nhưng chắc là để đánh lừa ta đấy thôi. Thế nào nó cũng
đánh vòng sang phía bên phải sông Moskva. Thế đấy, nhưng dù ở đâu cũng
sẽ có khối anh mất số lính.
Một hạ sĩ quan già đến gần viên sĩ quan trong khi ông ta kể chuyện
và im lặng chờ đợi thủ trưởng nói xong, nhưng nghe đến chỗ này thì hẳn
là ông ta không bằng lòng, liền ngắt lời viên sĩ quan.
- Cần cho người đi lấy sọt đựng đất - viên hạ sĩ quan nói, giọng nghiêm
nghị. Viên sĩ quan có vẻ lúng túng, ý chừng ông ta hiểu rằng nếu có nghĩ
trong bụng là ngày mai sẽ có nhiều người tử trận thì cũng được, nhưng
nói ra thì không nên.
- Được lại cho đại đội ba đi lấy - viên sĩ quan hấp tấp nói.
- Thế còn ông là ai, chắc là một bác sĩ?
- Không, tôi đến đây thế thôi - Piotr đáp. Và chàng lại xuống dốc, đi qua trước mặt đám dân quân.
- Ô cái quân chết tiệt - một viên sĩ quan đi sau chàng vừa nói vừa bịt mũi bước nhanh qua đám dân quân đang làm việc.
- Họ đến đây rồi!… Họ rước đến đây rồi, họ đang đến… đây rồi… - Có nhiều
tiếng nói xôn xao, rồi sĩ quan, binh lính và dân quân đổ xô ra đường
cái.
Một đám rước xuất phát từ Borodino đang đi lên dốc. Đi đầu trên con
đường bụi bặm, là một tiểu đoàn bộ binh súng cầm chúc xuống và đầu để
trần. Phía sau đoàn bộ binh nghe có tiếng hát hành lễ.
Binh sĩ và dân quân cất mũ chạy vượt qua Piotr đến đón rước.
- Họ rước Đức mẹ của chúng ta! Người phù hộ chúng ta!… Đức mẹ Iverya.
- Đức mẹ Smolensk chứ! - một người khác chữa lại.
Dân quân đang ở trong làng hoặc đứng làm việc trên trận địa pháo đều
vứt bỏ thuổng chạy đến đón đám rước. Đi sau tiểu đoàn trên con đường
bụi bặm là những tu sĩ mặc áo lễ, một ông già người nhỏ nhắn đội mũ
tròn, có những người giúp lễ và một tốp đồng ca đi theo. Sau lưng họ,
lính và sĩ quan khiêng một bức tượng thánh lớn mặt đã đen xạm trong cái
khung bằng kim khí. Bức tượng ấy người ta mang từ Smolensk đi và cho đến
nay nó vẫn đi theo quân đội. Đằng sau bức tượng, ở xung quanh ở phía
trước và ở khắp nơi là những tốp binh sĩ để đầu trần, người đi, người
chạy: người quỳ uống đất.
Lên đến hết dốc, tượng thánh dừng lại, những người nâng khăn đỡ thánh
được thay phiên, những người giữ đồ thờ lại đốt bình trầm và buổi lễ cầu
nguyện bắt đầu. ánh nắng oi bức chiếu thẳng xuống; một cơn gió nhẹ thổi
vào những mái đầu trần, và những dải lụa buộc xung quanh bức tượng,
tiếng hát đưa nhẹ lên không trung.
Cả một đám đông, nào sĩ quan, nào binh lính, nào dân quân, đầu để trần,
chen chúc nhau xung quanh tượng thánh. Đằng sau vị giáo sĩ và người giúp
lễ có một chỗ để trống giành cho các sĩ quan cao cấp đứng. Một viên
tướng đầu hói cổ đeo huân chương George đứng ngay sau lưng vị giáo sĩ,
tay không làm dấu chữ thập (hẳn ông là một người Đức) sốt ruột chờ cho
xong buổi lễ cầu nguyện mà ông ta thấy mình cần phải làm danh dự, có lẽ
để cổ vũ lòng ái quốc của nhân dân Nga. Một viên tướng khác cũng đứng
đấy với một tư thế hùng dũng luôn tay làm dấu chữ thập ở trước ngực, mắt
liếc nhìn quanh. Đứng giữa đám đông nông dân, Piotr nhận ra trong nhóm
sĩ quan cao cấp này có nhiều người quen biết, nhưng chàng không nhìn họ,
bao nhiêu sức chú ý của chàng đều tập trung vào gương mặt nghiêm trang
của binh sĩ và dân quân ở trong đám đông đang nhìn bức tượng thánh một
cách háo hức như nhau.
Khi những người ca sĩ đã mệt mỏi (họ đang hát bài kinh cầu nguyện
thứ hai mươi) cất cái giọng uể oải và đều đều hát bài: "Đức mẹ hãy cứu
với bầy tôi của Đức mẹ khỏi cảnh tai ương" và khi vị giáo sĩ và người
giúp lễ hát "Chúng con đều đến nhờ Đức mẹ che chở chúng con như một
thành trì vững chắc" thì trên khắp các gương mặt. Piotr đều thấy họ nhận
thức được tính chất trang nghiêm của giây phút này như chàng đã từng
thấy khi đi xuống quãng đường dốc ở Mozaisk và thỉnh thoảng lại thấy
hiện lên trên nhiều gương mặt mà chàng đã gặp sáng hôm ấy. Mọi người đều
cúi rạp xuống, làm tóc bay tung lên, và có thể nghe thấy những tiếng
thở dài và tiếng ngón tay đánh vào ngực khi làm dấu thánh.
Đột nhiên đám người đang bao vây quanh tượng thánh rẽ ra, xô vào cả
Piotr. Việc mọi người rẽ ra một cách vội vã như vậy chứng tỏ có một nhân
vật rất quan trọng đang lại gần tượng thánh.
Đó là Kutuzov vừa đi quan sát vị trí về. Sau khi trở lại Tatarinovo ông
đến đây dự lễ cầu nguyện. Piotr nhận ra ngay Kutuzov vì dáng dấp của ông
khác hẳn mọi người.
Với cái thân hình to béo núc ních trong chiếc áo đuôi én dài vạt với mái
đầu bạc phơ để trần, với con mắt bị chột trên khuôn mặt béo phị,
Kutuzov bước tới, dáng đi lắc lư, mình chúi về phía trước, và dừng lại ở
ngay sau lưng vị giáo sĩ. Ông làm dấu thánh giá với một cử chỉ quen
thuộc, đưa tay chạm xuống tận mặt đất, rồi thở dài một tiếng nặng nề,
cúi mái đầu bạc xuống. Sau lưng Kutuzov là đoàn tuỳ tùng. Mặc dầu sự có
mặt của vị tổng tư lệnh thu hút hết sự chú ý của tất cả các nhân vật cao
cấp, dân quân và binh sĩ vẫn không nhìn ông ta và cứ tiếp tục cầu
nguyện.
Khi lễ cầu nguyện đã kết thúc, Kutuzov đến bên tượng thánh, quỳ gối một
cách nặng nề, phục xuống mặt đất và một hồi lâu không sao đứng dậy được.
Vì người ông nặng nề, yếu ớt quá. Mái đầu, bạc của ông run run vì cố
lấy sức Cuối cùng ông đứng lên, và đôi môi nhú ra một cái nhìn ngây thơ
như trẻ con, ông hôn lên tượng thánh rồi lại cúi mình, tay chạm xuống
tận mặt đất. Tất cả các vị tướng đều bắt chước ông ta, rồi đến lượt các
sĩ quan, và sau lưng họ là binh sĩ và dân quân vừa thở vừa chen chúc và
xô đẩy nhau, vẻ mặt xúc động.

Chú thích:
(1) Sàn diễn kịch hay đấu võ của người Hy Lạp và La Mã cổ đại xung quanh có khán đài bậc thang hình vòng tròn bao bọc.
hết: Chương - 20 -, xem tiếp: Chương - 21 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 21 -

Người ngả nghiêng vì bị đám người xung quanh xô đẩy, Piotr nhớn nhác đưa mắt nhìn quanh.
Bá tước Piotr Kirilovich; bá tước ở đây sao? - có tiếng ai hỏi, Piotr quay lại nhìn.
Boris Drubeskoy đang lấy tay phủi đất ở đầu gối (hẳn là chàng cũng
vừa quỳ trước tượng thánh) mỉm cười đến gần Piotr, Boris ăn mặc bảnh
bao, có pha cái phong thái đã chiến thích hợp với lúc hành quân. Chàng
mặc một cái áo đuôi én vạt dài, một chiếc roi ngựa vắt trên vai giống
như Kutuzov.
Trong khi đó, Kutuzov đã đi vào làng và ngồi trong bóng râm của ngôi
nhà gần nhất, trên một chiếc ghế dài và một người cô-dắc chạy vội mang
đến cho ông ta, một người khác vội vàng phủ một tấm thảm lên trên. Một
đoàn tuỳ tùng đông đúc và lộng lẫy bao quanh vị tổng tư lệnh.
Người ta lại rước tượng thánh đi và đám người lại theo sau. Piotr đứng cách Kutuzov ba mươi bước, nói chuyện với Boris.
Chàng nói rằng mình có ý định tham dự trận chiến đấu và muốn quan sát trận địa.
- Thế thì đây, bây giờ nên làm thế này - Boris nói: Tôi sẽ xin mời anh
đi xem doanh trại. Muốn xem cho đủ thì tốt nhất phải là đứng ở chỗ nào
có mặt bá tước Benrigxen. Tôi là sĩ quan phụ tá của, ngài, tôi sẽ giới
thiệu anh với ngài. Còn nếu anh muốn đi một vòng quanh trận địa thì anh
cứ đi với chúng tôi; bây giờ chúng tôi đang đi quan sát cánh trái đây.
Rồi lúc trở về anh cho phép tôi mời anh ngủ một đêm ở chỗ tôi, và chúng
ta sẽ đánh bài. Anh quen Dmitri Xergeyevich chứ? Anh ấy ở nhà này -
Boris chỉ ngôi nhà thứ ba ở Gorki.
- Nhưng tôi lại muốn được xem cánh bên phải kia, nghe nói cánh ấy rất
mạnh - Piotr nói - Tôi muốn được xem khắp cả trận địa từ sông Moskva trở
đi.
- Được anh có thể xem sau, nhưng điểm chính là cánh bên trái…
- Phải, phải. A, anh có thể chỉ cho tôi biết trung đoàn của công tước Bolkonxki ở đâu không?
Trung đoàn của Andrey Nilolaievich ấy à? Chúng ta sẽ đi qua chỗ ấy và tôi sẽ đưa anh đến gặp ông ta.
- Thế tình hình cánh trái thế nào? - Piotr hỏi.
- Thật ra, chỗ anh với tôn tôi xin nói thực - Boris nói khe khẽ có vẻ
tâm sự - Có trời biết tại sao cánh trái lại bố trí như vậy. Bá tước
Benrigxen hoàn toàn không chủ trương như thế. Ông chủ trương củng cố
ngọn đồi kia một cách khác hẳn, nhưng - Boris nhún vai - Điện hạ không
muốn thế hay là có người xúi ông ta thì không rõ. Vì… Boris không nói
hết lời vì lúc này Kaixarov, sĩ quan phụ tá của Kutuzov, đã đến gần
Piotr.
- A, ông Paixi Xergeyevich - Boris mỉm cười ung dung quay về phía
Kaixarov nói - Tôi đang cố gắng cắt nghĩa trận địa cho bá tước đây Kỳ
diệu thật! Sao Điện hạ lại có thể đoán ra những ý đồ của quân Pháp một
cách chính xác thế nhỉ!
- Ông muốn nói đến cánh trái phải không? - Kaixarov hỏi.
- Phải đấy, cánh trái của chúng ta bây giờ rất mạnh.
Mặc dầu Kutuzov đã đuổi tất cả những người thừa ra khỏi bộ tham mưu, sau
tất cả những cuộc thay đổi nhân sự ấy, Boris vẫn tìm được cách xoay xở
cho mình được ở lại bộ tổng tư lệnh. Boris làm sĩ quan phụ tá đều cho
công tước Drubeskoy trẻ tuổi là một người chưa được đánh giá đúng mức.
Trong giới sĩ quan chỉ huy quân đội lúc bấy giờ có hai phái tách
biệt nhau rất rõ rệt: phái của Kutuzov và phái của tham mưu trưởng
Benrigxen. Boris theo phái thứ hai, và không ai có thể sánh kịp chàng
trong cái nghệ thuật vừa tỏ ra sùng bái tôn thờ Kutuzov, lại vừa làm cho
người ta cảm thấy rằng lão già kia bất tài và trong thực tế mọi việc
đều do Benrigxen chỉ huy. Bây giờ đã đến giờ phút quyết định của cuộc
tranh chấp. Nó sẽ hoặc tiêu diệt Kutuzov và trao quyền về Benrigxen,
hoặc, nếu Kutuzov thắng trận, thì phải làm thế nào cho người ta tưởng
rằng bao nhiêu công trạng đó đều do Benrigxen làm nên cả. Nhưng dù sao
chăng nữa, đến ngày mai cũng sẽ ban cấp nhiều phần thưởng và sẽ đề bạt
nhiều người, cho nên suốt ngày hôm ấy Boris cảm thấy phấn khởi khác
thường. Sau Kaixarov có nhiều người quen khác đến gặp Piotr. Chàng không
sao trả lời cho kịp những câu hỏi tíu tít về Moskva và không sao nghe
hết được những câu chuyện họ kể lại. Trên gương mặt họ đều lộ rõ vẻ phấn
chấn và lo âu. Nhưng Piotr thấy hình như vẻ phấn chấn trên gương mặt
một số người bắt nguồn từ những vấn đề quyền lợi cá nhân nhiều hơn; và
chàng không thể nào không so sánh với cái vẻ phấn chấn mà chàng đã thấy
trên những gương mặt khác, trong đó không biểu hiện những vấn đề cá nhân
mà lại biểu hiện những vấn đề chung, vấn đề sống và chết. Kutuzov nhận
ra bóng dáng Piotr trong đám đông đứng quanh chàng.
- Bảo ông ta đến gặp tôi - Kutuzov nói. Viên sĩ quan phụ tá liền truyền đạt ý muốn của điện hạ.
Piotr đi về phía chiếc ghế dài. Nhưng chàng chưa kịp đến gần Kutuzov thì
một người sĩ quan dân binh đã đến trước. Đó là Dolokhov.
- Hắn ở đây sao? - Piotr tự hỏi.
- Ô cái anh chàng trời đánh không chết ấy, ở đâu cũng lọt vào được - có
người nói với Piotr - Anh ta lại bị cách chức lần nữa. Bây giờ anh ta
đang cố ngoi lên. Anh ta đã trình bày nhiều dự án và đang đêm đã lẻn vào
tiền tiêu của quân địch… Quả là một tay gan dạ.
Piotr cất mũ kính cẩn cúi chào Kutuzov. Dolokhov nói:
- Tôi nghĩ rằng nếu tôi trình bày với điện hạ thì cùng lắm là điện hạ
đuổi tôi đi hay nói rằng điện hạ đã biết hết những điều tôi trình bày;
như thế thì tôi cũng chẳng mất gì.
- Phải, phải.
- Nhưng nếu tôi nói đúng thì tôi sẽ có ích cho tổ quốc, mà tôi thì sẵn sàng hy sinh để phục vụ.
- Phải, phải.
Nếu điện hạ cần đến một người không tiếc mạng mình thì cúi xin điện hạ nhớ đến tôi… Có thể tôi sẽ có ích cho điện hạ.
- Phải, phải… - Kutuzov nhắc lại, mát giễu cợt nhìn về phía Piotr.
Trong lúc ấy, Boris, với cái khôn khéo của một kẻ triều thần, đã
tiến lên đứng bên cạnh Piotr, trong tầm mắt của vị chỉ huy, và vẻ mặt
hết sức tự nhiên, giọng thân mật, tựa hồ như đang tiếp tục một câu
chuyện bỏ dở, chàng nói với Piotr.
- Dân quân đều mặc áo trắng sạch sẽ để chuẩn bị đón cái chết. Bá tước thấy không, thật là anh hùng?
Boris nói với Piotr điều đó dĩ nhiên là để cho điện hạ nghe.
Chàng biết Kutuzov để ý đến lời nói này, và quả nhiên Kutuzov quay về phía chàng hỏi:
- Anh bảo dân quân thế nào?
- Thưa điện hạ để chuẩn bị đương đầu với cái chết ngày mai, họ đã mặc áo trắng.
- Ô nhân dân thật kỳ diệu vô song - Kutuzov nói đoạn nhắm mắt lắc đầu - Thật là vô song! - Ông nhắc lại trong một tiếng thở dài.
- Ông muốn ngửi mùi thuốc súng phải không? - Kutuzov nói với Piotr -
Phải đấy, cái mùi ấy thú vị lắm. Tôi được vinh dự làm con người hâm mộ
quý phu nhân, phu nhân có mạnh khoẻ không? Doanh trại chúng tôi sẵn sàng
đón tiếp ông - Rồi, như ta vẫn thường thấy ở những người già, Kutuzov
bắt đầu đưa mắt ngơ ngác nhìn quanh tựa hồ như đã quên hết những điều
ông phải nói và phải làm.
Đột nhiên, hẳn là sực nhớ lại điêu đang muốn nói. Ông vẫy tay
gọi Andrey Xergeyevich Kaixarov, em trai viên sĩ quan phụ tá của ông,
lại gần.
- Này, anh có nhớ mấy câu thơ của Marin không? Mấy câu thơ ông ta viết
về Gerakov: "Thà cứ làm thầy học trong trường lục quân"(1)… Anh đọc đi,
đọc đi - Kutuzov nói, vẻ hiển nhiên là đang muốn có dịp cười.
Kaixarov đọc… Kutuzov mỉm cười gật đầu theo nhịp mấy câu thơ.
Khi Piotr rời Kutuzov, Dolokhov lại gần nắm lấy tay chàng.
- Tôi rất sung sướng được gặp bá tước ở đây - Dolokhov cất cao giọng
nói mội cách đặc biệt rắn rỏi và long trọng, và sự có mặt của những
người lạ ở xung quanh hình như không làm cho chàng thấy vướng víu chút
nào. - Trước cái ngày mà chỉ có Thượng đế mới biết trong chúng ta ai sẽ
còn sống sót, tôi lấy làm sung sướng được dịp nói với ông rằng tôi rất
ân hận về những chuyện hiểu lầm đã xảy ra giữa chúng ta và tôi rất mong
muốn ông đừng để bụng giận tôi. Xin ông tha lỗi cho tôi.
Piotr nhìn Dolokhov mỉm cười không biết nên trả lời như thế nào. Dolokhov, nước mắt rưng rưng, ôm lấy Piotr và hôn chàng.
Boris nói mấy câu với chủ tướng của chàng, bá tước Benrigxen liền quay sang Piotr bàn với chàng cùng đi quan sát trận tuyến.
- Ông sẽ thấy thích thú, - Benrigxen nói.
- Vâng, rất thích thú. - Piotr đáp.

Nửa giờ sau. Kutuzov trở về Tatarinovo trong khi Benrigxen và đoàn tuỳ tùng, trong đó có Piotr, đi về phía tiền tuyến.

Chú thích:
(1) S.N. Marin là một sĩ quan phụ tá của Alekxandr đệ nhất, có làm một
bài thơ chế giễu G.V. Gerakov một nhà thơ tồi, đại ý nói: "Sao cứ làm
thơ mãi cho độc giả chết mòn? Thà, cứ làm giáo viên trong trường lục
quân"
hết: Chương - 21 -, xem tiếp: Chương - 22 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 22 -

Từ Gorki. Benrigxen đi theo con đường cái lớn dẫn đến cái cầu, nơi
mà khi đứng trên đồi viên sĩ quan đã chỉ cho Piotr biết đó ià trung tâm
của trận địa, và có những đống rạ mới cắt thơm phức chạy dài dọc bên bờ.
Sau khi qua cầu, họ vào làng Borodino rồi quay sang trái men qua một
nơi có nhiều quân sĩ và đại bác, đến trước một ngọn đồi cao trên đấy dân
quân đang đào chiến hào. Đó là cái hoả điểm biệt lập(1) chưa có tên gọi
nhưng sau này sẽ được gọi là hoả điểm Raievxky hay trận địa pháo trên
đồi.
Piotr không chú ý gì đặc biệt đến hoả điểm này. Chàng không biết rằng
nơi này đối với chàng sẽ đáng ghi nhớ hơn tất cả những nơi khác trên
chiến trường Borodino. Sau đó, họ cưỡi ngựa đi qua khe núi đến làng
Xemenovxkoye, nơi binh sĩ đang vác những cái cột cuối cùng của những nếp
nhà tranh và của những kho lúa đi.
Rồi họ lại đi về phía trước, khi thì lên dốc, khi thì xuống dốc,
qua những cánh đồng lúa mạch đen bị giẫm nát trông như bị mưa đá phá
hoại, rồi đến con đường mà pháo binh đã mở giữa những luống cày còn mới
và cuối cùng đến những công sự hình mũi tên lúc này đang đào dở…
Benrigxen dừng lại ở đây và bắt đầu nhìn về phía trước, phía hoả
điểm Sevardino, cứ điểm vừa mới hôm qua còn là của ta. Trên cứ điểm thấy
xuất hiện mấy người. Các sĩ quan nói rằng có Napoléon hay Mura trong
nhóm người ấy. Ai nấy đều háo hức nhìn về phía nhóm người cưỡi ngựa kia.
Piotr cũng nhìn về phía ấy, cố đoán xem trong số mấy người cưỡi ngựa
thấp thoáng ở phía xa xa kia ai là Napoléon. Cuối cùng, toán người ngựa
xuống đồi và đi khuất.
Benrigxen nói chuyện với một viên tướng cạnh ông và bắt đầu cắt
nghĩa toàn bộ trận thế của quân ta. Piotr lắng nghe Benrigxen nói, cố
vận dụng hết trí thông minh của mình để hiểu những điều căn bản của trận
đánh sắp tới, nhưng chàng buồn bực cảm thấy sức lĩnh hội của mình không
đủ để làm việc đó. Chàng chẳng hiểu gì hết. Benrigxen dừng lại và trông
thấy Piotr đang chăm chú lắng nghe, ông ta đột nhiên quay về phía chàng
hỏi:
- Chắc ông không thấy có gì thú vị?
- Ô có chứ, tôi thấy rất thú vị. - Piotr đáp một cách không lấy gì làm thành thực.
Họ rời các công sự hình mũi tên và đi về phía trái, theo một con đường ngoằn ngoèo qua một cánh rừng bạch dương còn thấp.
Đang đi giữa cánh rừng, bỗng thấy một con thỏ nâu chân trắng nhảy vụt
ra đường. Nghe tiếng bước chân của cả một đoàn ngựa rầm rập kéo đến, nó
hoảng sợ, cuống quýt chạy một hồi lâu ở trên con đường trước mặt, làm
cho mọi người chú ý và cười phá lên. Mãi về sau, khi nghe tiếng nhiều
người hò hét ở sau lưng nó mới nhảy sang một bên và biến mất trong lùm
cây.
Đi được khoảng hai dặm ở trong rừng, họ ra một khoảng trống, nơi có một
đơn vị của quân đoàn Tutskov đang đóng với nhiệm vụ yểm hộ cánh trái.
Ở đây bên cánh cực hữu, Benrigxen nói rất nhiều và rất hăng, khiến
Piotr có cảm tưởng ông ta đang ban bố một mệnh lệnh rất quan trọng về
phương diện quân sự. Ở trước mặt đạo quân của Tutskov là một cao điểm.
Cao điểm này không có quân đội chiếm giữ: Benrigxen lớn tiếng phê phán
sai lầm này, nói rằng một cao điểm khống chế cả một vùng như thế mà
không có quân đội chiếm lĩnh, lại sai bố trí quân đội ở dưới chân đồi
thì thật là ngu xuẩn. Một vài viên tướng cũng tỏ ý đồng tình. Trong một
cơn nóng nảy rất võ biền, một viên tướng nói rằng người ta bố trí họ ở
đây là để đưa họ vào đất chết. Benrigxen nhân danh cá nhân mình, sai
chuyển quân đội lên đóng trên cao điểm.
Một cách bố trí như vậy ở cánh trái lại càng khiến Piotr nghi ngờ
khá năng hiểu biết về quân sự của mình. Trong khi nghe Benrigxen và các
tướng phê phán việc bố trí quân ở trên đồi; Piotr hoàn toàn hiểu họ và
tán thành ý kiến của họ; nhưng cũng chính vì vậy, chàng không thể nào
hiểu tại sao con người đã bố trí quân đội ở chân đồi lại có thể phạm một
sai lầm hiển nhiên và thô lỗ như vậy.
Piotr không biết rằng đạo quân này được bố trí ở đấy không phải để
yểm hộ vị trí như Benrigxen tưởng, mà để mai phục trong một nơi kín đáo,
nghĩa là để có thể bất ngờ đánh úp quân địch khi nó tiến đến gần.
Benrigxen cũng không hiểu điều đó và cho di chuyển đạo quân về phía
trước theo những ý kiến cá nhân của mình mà không báo cáo với tổng tư
lệnh.

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 23 -

Cũng trong buổi chiều ngày hai mươi lăm tháng tám quang đãng ấy,
công tước Andrey, đầu tựa bên khuỷu tay, đang nằm trong một trong cái
kho lúa đã bị phá huỷ của làng Knyazovo, về phía ngoài cùng của vị trí
đã được chỉ định cho trung đoàn chàng. Nhìn qua lỗ thủng ở trên bức
tường bị phá, chàng ngắm dãy bạch dương ba mươi tuổi đã đẵn hết những
cành thấp, chạy dọc theo hàng rào, ngắm cánh đồng với những bó lúa yến
mạch rải rác đây đó và những bụi rậm mà từ phía sau thấy bốc lên những
làn khói bếp của binh sĩ.
Tuy chàng vẫn cho rằng cuộc sống của mình chật chội, ngột ngạt và
chẳng ích gì cho ai, nhưng hôm nay chàng cũng thấy mình xúc động và bị
kích thích mạnh như bảy năm về trước trong cái đêm rạng ngày diễn ra
trận Austerlix.
Chàng đã nhận được những mệnh lệnh về trận chiến đấu ngày mai và đã
truyền đạt những mệnh lệnh ấy cho đơn vị. Bây giờ chàng chẳng có việc gì
phải làm. Nhưng những ý nghĩ đơn giản nhất, rõ ràng nhất, cho nên cũng
là những ý nghĩ khủng khiếp nhất, vẫn không cho chàng ngồi yên. Chàng
biết rằng trận đánh ngày mai nhất định sẽ là trận khốc liệt nhất trong
tất cả những trận mà chàng đã tham dự, và lần đầu tiên ý nghĩ là mình có
thể chết hiện ra trong trí chàng, sắc nhọn, giản đơn khủng khiếp gần
như chắc chắn mười phần; nó không liên quan đến đời sống hàng ngày và ở
ngoài tất cả những điều suy tính về ảnh hưởng của nó đối với người khác,
nó chỉ có quan hệ đối với chàng, với linh hồn của chàng mà thôi. Và từ
cao điểm của ý nghĩ này tất cả những cái gì trước đây đã bắt chàng phải
bận tâm, đau khổ bỗng nhiên được rọi một thứ ánh sáng trắng bạch, lạnh
lùng, không có bóng, không phân biệt gần xa, không có đường nét rõ rệt.
Chàng thấy cả cuộc đời chỉ là những hình ảnh chiếu từ một ngọn ảo đăng
mà trong một thời gian dài chàng đã phí công ngắm nghiá qua một tấm kính
và dưới một thứ ánh sáng giả tạo Bây giờ chàng chợt thấy những cái hình
tô màu một cách vụng về kia hiện ra, không qua một lớp kính nào cả, và
dưới ánh sáng rực rỡ của ban ngày. "Phải, phải, đây chính là những hình
ảnh giả dối đã làm ta xúc động, hân hoan và đau khổ" - Chàng tự nhủ thầm
trong khi hồi tưởng lại những hình ảnh chính trong chiếc ảo đăng của
đời mình mà nay chàng đang nhìn lại dưới cái ánh sáng trắng bạch lạnh
lùng như ánh sáng ban ngày, do ý nghĩ sáng suốt về cái chết toả ra. "Đây
rồi, đây là những hình ảnh tô màu vụng về mà trước kia ta tưởng là đẹp
đẽ và huyền bí vô cùng. Vinh quang, lợi ích chung, tình yêu đối với một
người đàn bà, ngay cả tổ quốc nữa, những hình ảnh đó đối với ta trước
đây sao mà vĩ đại, chứa đựng một ý nghĩ sâu xa đến thế! Thế mà bây giờ
tất cả những thứ đó lại hoá ra quá tầm thường, nhợt nhạt và thô lỗ dưới
cái ánh sáng trắng bạch và lạnh lùng của buổi ban mai mà ta cảm thấy
đang bắt đầu hửng lên. Ba nỗi buồn khổ chính của đời chàng đặc biệt
khiến chàng quan tâm: tình yêu của chàng đối với một người đàn bà, cái
chết của cha chàng và cuộc xâm lăng của quân Pháp đã chiếm mất một nửa
nước Nga. "Tình yêu!… người thiếu nữ kia đối với ta hình như tràn đầy
những sức mạnh huyền bí. Ta đã yêu nàng biết bao! Ta đã ôm ấp những mộng
tưởng thi vị về tình yêu và hạnh phúc với nàng. Ô! Tội nghiệp thằng
bé!" - Chàng nói to lên một cách hằn học - "Ô! Làm sao ta lại tin được
rằng trong nàng có một thứ tình yêu lý tưởng khiến nàng trung thành với
ta suốt một năm xa cách! Ta tưởng đâu trong cảnh phân ly nàng sẽ khô héo
như con bồ câu chung tình trong câu truyện ngụ ngôn. Nhưng tất cả đều
đơn giản hơn nhiều. Tất cả đều đơn giản, xấu xa một cách khủng khiếp".
"Cha ta xây dựng nhà ở Lưxye Gorư và tưởng đó là chỗ của mình, đất
đai của mình, không khí của mình, nông dân của mình. Thế rồi Napoléon ở
đâu dẫn xác tới và, không hề biết đến sự tồn tại của cha ta, hắn đã quét
cha ta đi như quét một cọng rơm ở trên đường và làm đổ sụp tất cả khu
Lưxye Gorư, tất cả cuộc sống của cha ta. Thế mà công tước tiểu thư Maria
lại nói rằng đó là một sự thử thách do trời đưa xuống. Thử thách để làm
gì kia chứ, khi cha ta không còn nữa và sẽ không còn nữa? Không bao giờ
cha ta sẽ trở lại nữa. Cha ta đã chết rồi! Và như thế thì thử thách này
dành cho ai mới được chứ? Tổ quốc, Moskva thất thủ! Ngày mai ta sẽ bị
giết và người giết ta không phải là người Pháp mà lại là người mình: như
anh lính hôm qua đã để đạn nổ ở bên tai ta… rồi quân Pháp sẽ đến, chúng
sẽ túm lấy chân ta, túm lấy đầu ta rồi vứt ta xuống hố để cho mũi chúng
khỏi ngửi thấy mùi hôi thối, và sẽ hình thành những hoàn cảnh sinh hoạt
mới, và đối với những người khác những hoàn cảnh này cũng sẽ trở nên
quen thuộc nhưng ta thì sẽ không hay biết gì vì ta sẽ không còn nữa".
Chàng đưa mắt nhìn rặng cây bạch dương với những cành lá im lìm, những
khóm lá chỗ vàng, chỗ xanh và lớp vỏ cây trắng lấp lánh dưới ánh mặt
trời. "Chết, có thể ngày mai ta sẽ bị giết, ta sẽ không tồn tại nữa… tất
cả những cảnh vật kia vẫn tồn tại nhưng sẽ không tồn tại nữa". Chàng
hình dung rõ rệt sự vắng mặt của mình trong cuộc sống này. Và những cây
bạch dương với những chỗ sáng và chỗ tối, những đám mây xôm xốp, và
những làn khói lửa trại kia, chàng thấy mọi vật bỗng biến dạng đi, dâm
ra dễ sợ và đầy vẻ doạ nạt. Chàng thấy lạnh cá xương sống. Chàng vụt
đứng dậy, bước ra khỏi kho lúa và bắt đầu đi đi lại lại.
Đằng sau kho lúa có tiếng người nói lao xao.
- Ai đấy? - công tước Andrey hỏi Timokhin viên đại uý mũi đỏ nguyên chỉ
huy đại đội của Dolokhov, bây giờ được đề bạt làm tiểu đoàn trưởng vì
thiếu sĩ quan, rón rén bước vào kho lúa. Một sĩ quan phụ tá. Và viên thủ
quỹ của trung đoàn theo sau:
Andrey vội vàng đứng dậy nghe các sĩ quan này báo cáo, đoạn truyền
đạt cho họ một vài mệnh lệnh và đang định cho họ lui ra thì bỗng sau
kho lúa có tiếng ai nói nghe quen quen.
- Quỷ thật! - Một người nào đó càu nhàu vì vấp phải một vật gì không rõ.
Công tước Andrey đưa mắt nhìn ra ngoài kho và nhận ra Piotr đang đi
về phía chàng. Anh ta vừa mới vấp phải một cái sào nằm dưới đất suýt
ngã. Nói chung công tước Andrey không muốn gặp mặt người cùng giới của
mình nhất là anh chàng Piotr này, vì anh ta khiến chàng nhớ đến những
giây phút nặng nề mà chàng đã sống trong thời gian gần đây ở Moskva:
- Cậu đấy à! Ngọn gió nào đưa cậu đến đây? Tôi không ngờ đây…
Trong khi nói câu này, trong đôi mắt và trên khắp gương mặt của
chàng có một vẻ lạnh lùng rõ rệt, thậm chí gần giống như một ác cảm, và
Piotr cũng thấy ngay điều đó. Piotr đã đến gần kho lúa, lòng hết sức
phấn khởi, nhưng khi nhìn vẻ mặt công tước Andrey, chàng cảm thấy mình
lúng túng và ngượng nghịu:
- Tôi đến đây… anh ạ… tôi đến đây, tôi rất thích - Piotr nói, ngày hôm
nay chàng đã lặp đi lặp lại cái chữ "rất thích" này một cách vô nghĩa -
Tôi muốn xem trận đánh.
- Phải, phải, thế các bạn Tam điểm nói về chiến tranh như thế nào nhỉ.
Làm thế nào để ngăn chặn chiến tranh? - Công tước Adrey nói, giọng chế
giễu - Còn Moskva nay ra sao rồi? Gia đình tôi đã đến Moskva chưa? -
Chàng nghiêm giọng hỏi.
- Đến rồi, Juyly Drubeskaya đã cho tôi biết. Tôi có đến thăm nhưng
không gặp. Gia đình anh đã đến điền trang ngoại thành Moskva.
hết: Chương - 23 -, xem tiếp: Chương - 24 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 24 -

Các sĩ quan muốn cáo từ; nhưng công tước Andrey hình như không muốn ngồi một mình với bạn nên bảo họ ngồi lại uống trà.
Người ta mang ghế dài lại và dọn trà ra. Các sĩ quan không khỏi ngạc
nhiên khi nhìn thấy cái thân hình to béo đồ sộ của Piotr và nghe chàng
kể chuyện về Moskva, về cách bố trí của quân đội ta mà chàng vừa có dịp
đi thăm, công tước Andrey im lặng, vẻ mặt chàng khó chịu đến nỗi Piotr
thường hay quay lại nói chuyện với Timokhin, viên tiểu đoàn trưởng hiền
lành, nhiều hơn là nói với Bolxkonxki.
- Thế là cậu hiểu hết cách bố trí quân đội rồi phải không?
Công tước Andrey ngắt lời chàng.
- Phải, nhưng nói như vậy có nghĩa là thế nào? - Piotr nói - Vì không
phải là một quân nhân, tôi không thể nói hiểu hoàn toàn nhưng dù sao tôi
cũng đã hiểu được cách bố trí tổng quát.
- Thế thì cậu am hiểu hơn bất cứ ai rồi đấy! - công tước Andrey nói.
- Ô - Piotr nói, mắt ngơ ngác nhìn công tước Andrey qua cặp kính - Anh ạ, anh thấy việc bổ nhiệm Kutuzov thế nào?
- Tôi rất vui mừng về việc bổ nhiệm ấy, tôi chỉ có thể nói thế mà thôi - Công tước Andrey đáp.
- Anh ạ, anh cho biết ý kiến về Barclay de Tolly đi. Ở Moskva người ta
bàn tán nhiều về ông ấy lắm đấy. Ý kiến của anh về ông ấy như thế nào?
- Anh cứ hỏi các ông này - Công tước Andrey chỉ các sĩ quan.
Piotr mỉm một nụ cười hạ cố và tò mò nhìn Timokhin, như mọi người vẫn tự nhiên làm như vậy khi nói với ông ta.
- Thưa ngài, từ khi Điện hạ Tối quang minh nhận chức, mọi việc đều trở
nên minh bạch - Timokhin nói, giọng rụt rè và luôn luôn đưa mắt nhìn
viên trung đoàn trưởng của mình.
- Tại sao? - Piotr hỏi.
- Chẳng hạn về củi đốt và cỏ cho ngựa ăn, khi rút khỏi Xventxian thì
chúng tôi không được phép đụng đến một dúm củi khô, ngay đến một ngọn cỏ
cũng thế. Nhưng khi quân ta rút đi rồi thì nó lại lấy hết, có phải
không thưa ngài? - Ông ta quay về phía công tước của mình - Trong trung
đoàn ta đã có hai sĩ quan bị đưa ra toà vì những việc như thế. Nhưng khi
Điện hạ nhận chức thì việc này đã thành đơn giản. Mọi việc đều minh
bạch.
- Thế tại sao ông ta (tức Barclay de Tolly) lại cấm?
Timokhin lúng túng đưa mắt nhìn quanh không biết trả lời như thế nào. Piotr quay về phía công tước Andrey hỏi lại câu ấy.
- Đó là để tránh tàn phá những vùng mà chúng ta sắp để lại cho quân
địch! - Công tước Andrey nói, giọng nói mỉa mai chua chát - Điều đó rất
có căn cứ: không thể nào để cho quân đội phá phách làng xóm và tập quen
cái nghề cướp bóc. Ở Smolensk, ông ta đã nhận định đúng rằng quân Pháp
có thể bao vây chúng ta và có nhiều lực lượng hơn ta. Nhưng ông ta không
hiểu điều này - Công tước Andrey đột nhiên nói to lên giọng lanh lảnh -
Ông ta không thể hiểu rằng đây là lần đầu tiên quân ta chiến đấu trên
đất Nga, - rằng quân đội ta có một tinh thần mà tôi chưa bao giờ thấy,
rằng chúng ta trong hai ngày liền đã đánh lui những đợt tấn công của
quân Pháp, và thắng lợi này đã làm cho sức mạnh của quân ta tăng lên gấp
mười ấy thế mà ông ta ra lệnh rút lui, và tất cả những cố găng và những
tổn thất của chúng ta đều trở thành vô ích. Ông ta không có ý phản bội
đâu, ông ta cố hết sức làm cho mọi việc thật tốt đẹp, việc gì ông ta
cũng cân nhắc cẩn thận, nhưng chính vì vậy mà ông ta không làm được gì.
Bây giờ ông ta không làm được gì chính là vì việc gì ông ta cũng cân
nhắc rất kỹ lưỡng và tỉ mỉ, cũng như tất cả người Đức nào… Tôi biết nói
thế nào cho cậu hiểu… Đây này, giả thử ông cụ nhà cậu có một người đầy
tớ người Đức, thì hẳn là một người đầy tớ rất tốt và sẽ làm thoả mãn
những ý muốn của ông cụ hơn cậu, cậu cứ để cho hắn hầu hạ. Nhưng nếu ông
cụ của cậu ốm gần chết thì cậu sẽ đuổi người đầy tớ ấy đi và với hai
bàn tay vụng về lúng túng của cậu, cậu sẽ săn sóc ông cụ và làm cho ông
cụ an tâm hơn một người lạ dù có khéo léo đến đâu đi nữa. Barclay thì
cũng thế? Khi nước Nga còn khoẻ mạnh thì một người ngoại quốc có thể
phục vụ và làm một bộ trưởng giỏi, nhưng hễ nó lâm nguy thì cần phải có
một người trong nhà, một - người của mình. Trong câu lạc bộ của cậu. Họ
cho ông ta là một tên phản bội? Kết quả duy nhất là một ngày kia họ sẽ
xấu hổ về lời phỉ báng sai lầm và họ sẽ bỗng dưng quay ra tôn ông ta lên
làm anh hùng hay thiên tài gì đấy, và như thế lại càng bất công. Ông ta
là một người Đức chính trực và rất cẩn thận.
- Nhưng nghe nói ông ta là một tướng tài kia mà.
- Tôi không hiểu tướng tài nghĩa là gì - công tước Andrey nói, giọng mỉa mai.
- Một vị tướng tài - Piotr nói - là một vị tướng đoán trước được tất cả
những trường hợp có thể xảy ra… Ờ, đoán được những ý định của đối
phương..
- Nhưng cái đó không thể có được. - công tước Andrey nói, như thể điều đó là một vấn đề đã giải quyết từ lâu.
Piotr kinh ngạc nhìn chàng, nói:
- Thế mà người ta bảo chiến tranh cũng giống như đánh cờ.
- Phải - công tước Andrey nói - nhưng có khác ở một điểm nhỏ là trong
ván cờ, cậu có thể nghĩ một nước đi bao nhiêu lâu cũng được ở đấy cậu
không bị thời gian hạn chế. Vả lại còn một điểm này nữa là con mã bao
giờ cũng mạnh hơn con tốt và hai con tốt bao giờ cũng mạnh hơn một con,
nhưng trong chiến tranh thì một, tiểu đoàn đôi khi mạnh hơn một sư đoàn
mà đôi khi lại yếu hơn một đại đội. Không ai có thể biết rõ tương quan
lực lượng giữa hai quân đội. Cậu hãy tin tôi - chàng nói - nếu nhân tố
quyết định là những kế hoạch của bộ tham mưu thì tôi đã ở đấy để vạch kế
hoạch rồi, trái lại tôi được vinh dự phục vụ ở đây, trong trung đoàn,
bên cạnh các ông này, và tôi nghĩ rằng trận chiến đấu ngày mai thật ra
lệ thuộc vào chúng tôi chứ không phải vào các vị ở bộ tham mưu… Thắng
bại xưa nay chưa bao giờ và sẽ không bao giờ lệ thuộc vào trận địa, vào
vũ khí hay ngay cả vào quân số cũng thế, còn như trận địa thì lại càng
có ít tác dụng hơn nữa.
- Thế nó lệ thuộc vào cái gì?
- Vào cái tinh thần ở trong tôi, ở trong ông này - chàng chỉ Timokhin - Ở mỗi người lính.
Công tước Andrey đưa mắt nhìn Timokhin, Timokhin nhìn viên chỉ huy của
mình có vẻ sợ hãi và ngạc nhiên. Lúc đầu công tước Andrey dè dặt và trầm
lặng thì bây giờ chàng tỏ ra bồng bột sôi nổi. Hẳn là chàng không thể
nào tự kiềm chế không bộc lộ những ý nghĩ chợt nảy ra trong trí óc.
- Ai tin chắc rằng mình thắng thì người ấy sẽ thắng. Tại sao ở Austerlix
chúng ta lại bại trận? Tổn thất của quân ta cũng không hơn quân Pháp,
nhưng chúng ta đã tự nhủ từ trước rằng chúng ta sẽ bại trận, và do đó
chúng đã bại trận. Và sở dĩ tự như vậy là vì chúng ta không biết mình
chiến đấu để làm gì, chúng ta chỉ muốn rút khỏi chiến trường càng sớm
càng hay. "Bại trận rồi à? - Thế thì chạy thôi". Thế là chúng ta bỏ
chạy. Giả thử trước khi trời tối chúng ta không nói như vậy thì chưa
biết tình hình sẽ ra sao. Còn ngày mai thì chúng ta sẽ không nói như
vày. Cậu bảo trận địa ta ở bên cánh trái yếu ở bên cánh phải kéo dài -
chàng nói tiếp - Tất cả những điều đó đều nhảm nhí hết. Tuyệt nhiên
không phải như thế. Ngày mai sẽ có những gì? Sẽ có một trăm triệu biến
cố khác nhau quyết định trong chớp mắt cho quân ta hay quân Pháp bỏ
chạy, người này hay người kia bị giết. Tất cả những việc hiện nay đang
làm chỉ là những trò chơi mà thôi. Thật ra, những kẻ mà cậu đi theo để
quan sát trận địa không những không giúp đỡ gì vào sự diễn biến của
chiến sự mà chỉ cản trở nó. Họ chỉ nghĩ đến những quyền lợi nhỏ nhặt của
họ.
- Trong giờ phút này mà họ lại như thế ư? - Piotr nói, có vẻ bực mình.
- Phải, trong giờ phút này - công tước Andrey lặp lại. - Đối với họ giờ
phút này chỉ là giờ phút họ có thể làm hại người kình địch và kiếm chác
thêm một huân chương chữ thập hay một dây thao nữa mà thôi. Đối với tôi
tình hình ngày mai là như sau: mười vạn quân Nga và mười vạn quân Pháp
sẽ đánh nhau, và trong số hai mươi vạn quân này thì đạo quân nào chiến
đấu ác liệt nhất và không sợ hy sinh nhất, đạo quân ấy sẽ thắng. Và nếu
cậu muốn, tôi xin nói với cậu rằng, dù ở trên ấy họ có làm rối công việc
đến thế nào đi nữa, chúng ta cũng sẽ thắng trong trận ngày mai. Ngày
mai dù có thế nào ta cũng sẽ thắng trận!
- Thưa ngài quả đúng như vậy, hoàn toàn đúng như vậy - Timokhin nói -
bây giờ mà còn sợ chết hay sao! Ngài có biết không, binh sĩ trong tiểu
đoàn tôi không chịu uống rượu vodka; họ nói bây giờ không phải là lúc
chè chén.
Mọi người im lặng một lát. Các sĩ quan đứng dậy. Công tước Andrey theo
họ ra khỏi kho lúa, truyền đạt những lệnh cuối cùng cho viên sĩ quan tuỳ
tùng. Khi các sĩ quan đã ra ngoài, Piotr đến cạnh công tước Andrey và
đang định nói tiếp câu chuyện thì từ trên con đường cái cách kho lúa
không xa bông có tiếng vó ngựa: hình như có ba người cưỡi ngựa đi qua
gần đây. Nhìn về phía ấy, công tước Andrey nhận ra Boltxoghen và
Kiaozevich với một người cô-dắc theo sau. Khi đi ngang chỗ hai người, họ
vẫn tiếp tục nói chuyện, nên Piotr và Andrey vô tình nghe được những
câu sau đây:
- Thế nào cũng phải mớ rộng chiến tranh trong không gian. Tôi thấy đó là một quan điểm vô giá - một người nói.
- Phải rồi! - một người khác nói - Mục đích là làm sao cho quân địch suy
nhược, cho nên ta không được chú ý đến những tổn thất về người.
- Phải rồi! - giọng người thứ nhất xác nhận.
Hừ, trong không gian! - Công tước Andrey vừa nhắc lại vừa khịt mũi một
cách bực tức khi họ đã đi qua. - Trong không gian, tôi còn có cha tôi,
con trai tôi và em gái tôi ở Lưxye Gorư. Đối với ông ta thì người đó
chẳng có gì quan trọng. Đấy như tôi đã nói với cậu: các vị người Đức kia
ngày mai không thắng trận đâu, họ chỉ ra sức làm cho mọi việc hỏng be
hỏng bét, bởi vì cái đầu óc người Đức của họ chỉ có những lý luận không
đáng một xu, trong lòng họ không có cái điều cần thiết cho ngày mai, tức
là điều vốn có trong lòng Timokhin. Họ đã nộp tất cả châu Âu cho hắn,
ấy thế mà họ còn đến đây lên mặt dạy chúng ta. Thầy với bà! - Giọng nói
của chàng lại thét lên.
- Thế anh cho rằng ta sẽ thắng trong trận chiến đấu ngày mai phải không?
- Phải, phải - công tước Andrey nói một cách lơ đãng - Nhưng có một điều
là tôi sẽ làm nếu tôi có quyền, - chàng lại nói tiếp - là tôi sẽ không
bắt tù binh đâu. Bắt tù binh là cái gì? Tinh thần mã thượng đấy mà! Quân
Pháp đã tàn phá nhà cửa của tôi và sẽ tàn phá Moskva, đã làm nhục và
đang làm nhục tôi từng giây từng phút. Chúng là kẻ thù của tôi, theo
quan niệm của tôi chúng đều là những bọn tội phạm, và Timokhin cũng như
toàn thể quân đội đều nghĩ như vậy. Chém cổ chúng đi.
Một khi chúng đã là kẻ thù của tôi thì chúng không thể nào là bạn được; dù ở Tilzit chúng có tán tỉnh gì đi nữa.
- Đúng, đúng! - Piotr nói, đôi mắt sáng ngời nhìn công tước Andrey - Tôi
hoàn toàn tán thành, hoàn toàn tán thành ý kiến của anh.
Cái vấn đề từ khi xuống núi Mozaisk và suốt ngày hôm ấy cứ làm Piotr bắn
khoãn lo lắng, bây giờ đã hiện ra hết sức rõ ràng và đã được giải quyết
triệt để. Chàng đã hiểu hết ý nghĩa và tầm quan trọng của cuộc chiến
tranh này cũng như trận đánh trước mắt. Tất cả những cảnh chàng được
chứng kiến hôm ấy, tất cả những gương mặt trang trọng uy nghiêm kia mà
chàng mới nhìn thoáng qua, đối với chàng đều hiện lên dưới một hào quang
mới. Chàng hiểu được cái nhiệt khí tiềm tàng (Latente) như người ta nói
trong vật lý học, cái nhiệt khí tiềm tàng của tinh thần yêu nước hiện
lên trên gương mặt tất cả những người mà chàng gặp, và điều đó làm cho
chàng hiểu tại sao tất cả những người này lại đón chờ cái chết một cách
thản nhiên và tựa hồ khinh suất như vậy.
- Không bắt tù binh - công tước Andrey nói tiếp - có thế thì mới thay
đổi tính chất của cuộc chiến tranh và làm cho nó bớt tàn khốc. Ấy thế mà
chúng ta lại còn làm như trẻ con chơi trò chiến tranh, chúng ta làm ra
bộ đại lượng, nhân từ, v.v, cái lối làm ra vẻ đại lượng và nhân từ này
cũng giống như cái đại lượng và lòng nhân từ của một bà chủ nhà đa cảm
thấy khó ở khi xem làm thịt một con bê. Bà ta nhân từ đến nỗi không muốn
nhìn thấy máu, nhưng bà ta sẽ ăn thịt bê với nước xốt một cách ngon
lành. Người ta nói đến những luật lệ chiến tranh, đến tinh thần mã
thượng, đến việc tôn trọng sứ giả, đến lòng thương xót những kẻ bất hạnh
v.v… Toàn là những chuyện vớ vẩn. Tôi đã thấy quá rõ cái tinh thần mã
thượng, cái trò tôn trọng sứ giả năm 1805. Họ đã lừa chúng ta, chúng ta
đã lừa họ. Họ cướp phá nhà cừa của người khác, phát hành ngân phiếu giả
và tệ hại nhất, họ giết con cái tôi, cha mẹ tôi, thế mà miệng vẫn nói
nào là luật lệ chiến tranh, nào là lòng nhân từ đối với quân địch. Không
bắt tù binh, cứ giết phăng chúng đi và tiến lên đón lấy cái chết. Người
nào đã đi đến những kết luận như tôi, sau khi đã trải qua những nỗi đau
khổ như tôi…
Công tước Andrey nghĩ rằng dù chúng có chiếm Moskva như đã chiếm
Smolensk hay không, chàng cũng không cần, bỗng chàng thấy nghẹn ngào
trong cổ phải dừng lại giữa câu… Chàng bước vài bước, lặng thinh không
nói, nhưng mắt sáng hẳn lên như trong cơn sốt và môi chàng run run khi
chàng lại nói tiếp:
- Nếu không có cái thứ đại lượng giả dối kia ở trong chiến tranh thì
chúng ta chỉ tiến vào cõi chết khi nào thật cần thiết như lúc này chẳng
hạn. Như vậy sẽ không có chiến tranh vì cớ Pavel Ivanyts đã xích mích
với Mikhail Ivanyts. Và nếu có chiến tranh thì sẽ có một cuộc chiến
tranh như bây giờ, một cuộc chiến tranh thực sự. Và lúc ấy lực lượng của
quân đội sẽ không lớn như bây giờ. Lúc ấy thì tất cả những bọn Vextfali
và Hess mà Napoléon chỉ huy sẽ không đi theo hắn vào nước Nga và chúng
ta sẽ không phải đánh nhau như ở Áo và Phổ trong khi chính chúng ta cũng
không biết để làm gì. Chiến tranh không phải là một cái gì lịch sự
phong nhã, nó là cái việc bỉ ổi nhất trên thế gian, cần phải hiểu điều
đó, chứ đừng như trẻ con chơi trò chiến tranh. Cần phải thừa nhận nghiêm
túc và dứt khoát sự tất yếu đáng sợ này. Tất cả vấn đề là ở chỗ phải
gạt bỏ mọi sự dối trá: chiến tranh là chiến tranh chứ không phải là trò
chơi của con trẻ. Bằng không thì chiến tranh sẽ là trò tiêu khiển của
những người nhàn rỗi và khinh bạc… Tầng lớp quân nhân là tầng lớp vinh
dự nhất. Thế nhưng chiến tranh là thế nào? Muốn thành đạt trong nghề
gươm súng thì phải làm gì, lối sống của tầng lớp quân nhân ra sao? Mục
đích của chiến tranh là giết người; những thủ đoạn của chiến tranh là:
gián điệp, phản bội và khuyến khích sự phản bội, làm nhân dân phá sản,
cướp bóc và giành giật của cải của họ để nuôi quân: lừu đáo và dối trá
thì được gọi là mưu trí quân sự; lối sống của tầng lớp quân nhân là mất
lự do, tức là bị kỷ luật, gò bó: sống nhàn dật, ngu dốt, tàn ác, dâm
đãng, rượu chè bê tha. Và tuy thế, tầng lớp quân nhân vẫn là tầng lớp
cao nhất, được mọi người kính trọng. Tất cả các hoàng đế, trừ hoàng đế
Trung Quốc, đều mặc quân phục: người ta lại ban phần thưởng lớn nhất cho
kẻ nào giết được nhiều người nhất… Ngày mai đây hàng vạn người sẽ gặp
nhau để đánh nhau, tàn sát nhau, làm cho nhau què quặt, rồi sau đó người
ta sẽ tổ chức nhưng buổi lễ tạ ơn Chúa vì đã giết được nhiều người (con
số này người ta còn phóng đại lên) và người ta tuyên bố thắng trận, cho
rằng càng có nhiều người bị giết thì công lao càng lớn. Thượng đế ở
trên trời làm sao nhìn nổi những việc như vậy và nghe nổi những lời tạ
ơn ấy - công tước Andrey nói to, giọng the thé - Trời ơi, trong thời
gian gần đây tôi thấy khó sống quá cậu ạ. Tôi thấy mình bắt đầu hiểu
được quá nhiều, mà con người thì lại không nên nếm quả cây tri thức để
biết thế nào là thiện, ác… Vả chăng cũng chẳng còn bao lâu nữa! - Chàng
nói thêm - nhưng cậu ngủ gật đấy à? Mà tôi cũng phải đi ngủ mới được.
Cậu về Gorki đi! - công tước Andrey đột nhiên nói.
- Ô không đâu, - Piotr đáp, đôi mắt sợ hãi và đồng cảm nhìn công tước Andrey.
- Cậu về đi cậu về đi. Trước khi ra trận, cần phải ngủ một giấc cho đẫy -
công tước Andrey nhắc lại - Chàng bước nhanh đến ôm lấy Piotr và hôn
bạn. - Xin từ biệt - Chàng nói như quát lên - không biết chúng ta có thể
gặp nhau nữa hay không, rồi chàng vội vã quay lại bước vào kho lúa.
Lúc bấy giờ trời đã tối, nên Piotr không thể nhìn thấy vẻ mặt công tước Andrey dịu dàng hay khó chịu.
Piotr đứng yên một lát, tần ngần không biết có nên đi theo công tước
Andrey hay trở về nhà. "Không, anh ấy không cần đến mình - Piotr tự
nhủ - mình biết rằng đây là cuộc gặp gỡ cuối cùng". Chàng buông một
tiếng thở dài nặng trĩu rồi quay trở lại Gorki.
Công tước Andrey trở về kho lúa, ngả mình trên tấm thảm nhưng không sao ngủ được.
Chàng nhắm mắt lại. Bao nhiêu hình ảnh dồn dập kế tiếp nhau kéo đến.
Một trong những hình ảnh ấy được chàng sung sướng cầm giữ lại một hồi
lâu, chàng thấy lại rõ nét một buổi tối ở Petersburg.
Hôm ấy Natasa, gương mặt say sưa và xúc động, kể cho chàng nghe
rằng mùa hè năm trước, trong khi đi tìm nấm, nàng lạc vào một khu rừng
rậm. Nàng miêu tả một cách rời rạc cánh rừng sâu tĩnh mịch và những cảm
xúc của nàng, những câu chuyện trò của nàng với một người nuôi ong mà
nàng gặp, và cứ phút phút trong khi kể chuyện nàng lại ngắt lời và nói:
"Không, em không nói được, em kể hỏng mất rồi; anh không hiểu được".
Nhưng công tước Andrey vẫn cố an ủi nàng, nói rằng chàng hiểu, và quả
thực lúc bấy giờ chàng đã hiểu tất cả những điều nàng muốn nói. Natasa
hài lòng với những lời lẽ mình dùng, nàng cảm thấy không thể nào biểu
đạt được cái cảm giác thi vị say sưa của nàng hôm ấy, những cảm giác mà
nàng muốn nói ra cho hết. "Ông già ấy thật là đáng mến, rừng thì tối…
ông ta có những cái… không, em không biết kể đâu" - nàng nói, mặt đỏ
bừng và bối rối. Bây giờ công tước Andrey mỉm cười, cũng cái nụ cười hớn
hở của chàng lúc ấy, khi nhìn vào mắt nàng. "Ta đã hiểu nàng - công
tước Andrey nghĩ thầm - Không những ta hiểu mà ta còn yêu cái tâm hồn
say sưa, chân thành cởi mở, cái tâm hồn dường như bị thân thế trói buộc,
chính cái tâm hồn ấy làm cho ta yêu nàng… Một tình yêu sao mà đắm đuối,
mãnh liệt, tràn đầy hạnh phúc như vậy".
Rồi đột nhiên chàng sực nhớ đến đọạn kết thúc buồn bã của cuộc
tình duyên của mình. "Hắn có làm gì cái đó. Hắn không nhìn thấy gì và
không hiểu gì hết. Hắn chỉ nhìn thấy ở nàng một con bé xinh xẻo và tươi
tắn, và hắn cũng chẳng thèm nghĩ đến chuyện gắn bó số phận của hắn với
số phận của nàng nữa. Thế còn ta? Ấy thế mà đến nay hắn vẫn còn sống và
vẫn vui vẻ". Công tước Andrey, như bị ai châm lửa vào người đứng phắt
dậy và lại bắt đầu đi đi lại lại trước kho lúa.
hết: Chương - 24 -, xem tiếp: Chương - 25 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 25 -

Ngày hai mươi lăm tháng Tám, trước trận Borodino một hôm, người
quản lĩnh hoàng cung của hoàng đế Pháp là ông De Boxe và đại tá Favie,
người thứ nhất từ Paris đến hành dinh của Napoléon và Valuyevo, người
thứ hai ở Madris đến. Mặc triều phục xong, ông De Boxe sai người mang đi
trước một cái hòm mà ông được lệnh mang đến cho hoàng đế và bước vào
gian phòng thứ nhất trong doanh tướng của Napoléon. Ông đứng đấy nói
chuyện với những viên sĩ quan phụ tá đang đứng xung quanh ông, và loay
hoay mở cái hòm.
Favie dừng lại ở trước lối vào trường, nói chuyện với những viên tướng quen thuộc.
Hoàng đế Napoléon vẫn chưa ra khỏi phòng ngủ, ông ta tắm rửa đã sắp
xong. Ông ta thở phì phì và ho khe khẽ, khi thì giơ cái lưng mập mạp,
khi thì ưỡn cái ngực đẫy đà và lông lá ra cho người hầu phòng lấy bàn
chải chà xát. Một người hầu phòng khác lấy ngón tay bịt miệng lọ rảy
nước hoa lên cái thân hình chau chuốt của hoàng đế, vẻ mặt như muốn nói
rằng chỉ một mình y mới biết nên rảy nước hoa ở đâu và rảy chừng nào. Mớ
tóc ngắn của Napoléon ướt đẫm và dính bết lên trán. Nhưng bộ mặt của
ông, tuy béo phị và vàng bủng, vẫn biểu lộ sự thoả mãn về thể xác: "Cứ
xát mạnh vào, cứ xát nữa đi!". Ông thu người lại vừa giơ lưng ra vừa nói
với người hầu phòng đang kỳ cọ. Một viên sĩ quan phụ tá bước vào phòng
ngủ để báo cáo với hoàng đế về số lượng tù binh đã bắt được trong trận
chiến đấu hôm qua; sau khi đã làm xong nhiệm vụ, y vẫn đứng ở cửa để đợi
lệnh đi ra: Napoléon vẫn không ngẩng đầu lên, cau mày, gườm viên sĩ
quan phụ tá.
- Không bắt tù binh - Ông lặp lại lời nói của viên sĩ quan phụ tá -
Chúng cố tình nộp mạng. Như thế quân đội Nga lại càng chết - Ông nói -
Cứ xát, xát mạnh vào!
Ông vừa nói vừa cong lưng lại và giơ đôi vai béo mập ra:
- Được, bảo ông De Boxe vào đây và cả ông Favie nữa! - Ông ta gật đầu nói với viên sĩ quan phụ tá.
- Xin tuân lệnh! - nói đoạn viên sĩ quan phụ tá đi khuất ra sau cửa phòng.
Hai người hầu phòng vội vàng mặc áo cho hoàng thượng, và sau khi
mặc bộ quân phục cận vệ màu lam, ông bước những bước nhanh nhẹn, rắn rỏi
ra phòng khách.
Trong khi đó Boxe đang loay hoay lo xếp đặt tặng phẩm của hoàng hậu
trên hai chiếc ghế để ngay trước chỗ hoàng đế đi vào. Nhưng hoàng đế mặc
áo quá nhanh và bước ra một cách đột ngột nên ông chưa kịp chuẩn bị
xong món quà bất ngờ.
Napoléon nhận thấy ngay họ đang làm gì và đoán biết họ sửa soạn
chưa xong. Ông không muốn làm cho họ cụt hứng. Ông giả vờ không nhìn
thấy Boxe và gọi Favie lại. Napoléon cau mày nghiêm nghị, im lặng lắng
nghe Favie báo cáo về tinh thần anh dũng hy sinh của quân đội mình đang
chiến đấu ở Xalamanca, ở đầu bên kia của châu Âu, với một ý nghĩ duy
nhất là làm sao cho xứng đáng với vị hoàng đế của họ, cũng như chỉ có
một mối lo sợ duy nhất là sợ người không hài lòng. Kết quả của trận
chiến đấu không được may mắn(1). Trong khi nghe Favie báo cáo, Napoléon
đưa ra những lời nhận xét châm biếm tựa hồ như muốn nói rằng khi ông
vắng mặt thì sự việc không thể khác thế được.
- Ta sẽ cứu vãn tình trạng này ở Moskva - Napoléon nói - thôi chào ông! - Ông nói thêm, đoạn gọi De Boxe lại.
Lúc này De Boxe đã chuẩn bị xong món quà bất ngờ: và sau khi đã đặt
lên ghế một vật gì không rõ, ông phủ một tấm màn lên trên. De Boxe khom
lưng cúi chào theo kiểu triều thần nước Pháp mà chỉ có bọn tôi tớ thâm
niên của dòng họ Bourbon mới có thể làm được, đoạn đến gần đưa ra một
phong bì.
Napoléon vui vẻ quay về phía De Boxe và véo tai ông ta một cái.
- Ông đã gấp gáp đến đây, ta rất hài lòng. Thế nào, Paris nói gì? -
Napoléon nói, vẻ mặt nghiêm khắc hồi nãy bỗng nhiên nhường chỗ cho một
vẻ hết sức dịu dàng.
- Tâu bệ hạ tất cả Paris đều mong nhớ bệ hạ! - De Boxe trả lời một cách đúng khuôn phép.
Nhưng mặc dầu Napoléon biết rằng De Boxe tất phải nói câu đó hay một câu
gì tương tự, mặc dầu trong những lúc tinh thần minh mẫn ông biết rằng
đó không phải là sự thật, nhưng ông vẫn thích nghe De Boxe nói câu ấy.
Ông lại ban cho De Boxe một cái véo tai.
- Tôi rất tiếc đã bắt ông phải đi một đoạn đường dài như vậy!
- Tâu bệ hạ trên đường đi tôi đã tin rằng ít nhất cũng được gặp bệ hạ ở trước cửa thành Moskva! - De Boxe nói.
Napoléon mỉm cười, lơ đãng ngẩng đầu lên nhìn sang bên phải. Một sĩ
quan phụ tá cầm một hộp thuốc lấ bàng vàng lướt đến đưa cho ông ta.
Napoléon cầm lấy cái hộp thuốc lá mở nắp đưa lên sát mũi và nói:
- Ông gặp may đấy, ông thích đi du lịch thì trong ba ngày nữa ông sẽ
thấy Moskva. Chắc ông không ngờ sẽ được thăm chốn kinh đô Á châu ấy. Ông
sẽ đi một chuyến viễn du thú vị.
De Boxe cúi mình xuống cảm tạ hoàng đế đã chú ý đến cái sở thích du lịch
của mình (mãi đến nay ông ta mới biết mình có cái sở thích ấy).
- A! Cái gì đây? - Napoléon nói khi nhận thấy tất cả các triều thần đều nhìn chăm chú vào một vật gì phủ dưới một lớp vải mỏng.
De Boxe, với những động tác khéo léo của một triều thần quay nửa vòng
bước lui hai bước mà vẫn không xoay lưng lại, đồng thời cất miếng vải
mỏng nói:
- Quà của hoàng hậu gửi tặng hoàng đế.
Đây là chân dung của đứa con trai của Napoléon và của công chúa nước Áo,
mà không hiểu tại sao mọi người đều gọi là quốc vương La Mã, bức tranh
do Zera vẽ, màu sắc rất sặc sỡ.
- Cậu bé xinh xắn, tóc quăn này, với cái nhìn giống như cái nhìn của
Jesus trong bức tranh Đức Bà Xicxtin (2) đang chơi biboke(3). Quả cầu
biểu trưng trái đất, và cái gậy nhỏ cậu bé cầm ở tay bên kia biểu trưng
cây quyền trượng.
Mặc dầu người ta không hiểu thật rõ nhà hội hoạ muốn thể hiện cái gì đây
khi ông ta vẽ cậu bé gọi là quốc vương La Mã cầm một cái gậy thọc qua
quả địa cầu, nhưng đối với Napoléon cũng như đối với tất cả những người
đã xem bức tranh này ở Paris thì lối biểu trưng này lại rất rễ hiểu và
thú vị.
Quốc vương La Mã - Napoléon nói, tay làm một cử chỉ đẹp mắt trỏ vào bức tranh. - Đẹp quá!
Với cái khả năng đặc biệt của người Ý là có thể thay đổi vẻ mặt theo ý
muốn, Napoléon đến trước bức tranh, làm ra vẻ trầm ngâm và cảm động. Ông
ta cảm thấy những điều ông ta đang nói và làm trong lúc này là những sự
kiện lịch sử! Ông cám thấy rằng việc thích hợp nhất hiện nay ông ta có
thể làm là phải biểu lộ một tình cảm yêu thương hết sức giản dị của một
người cha để làm nổi bật sự vĩ đại của mình đã cho phép đứa con trai lấy
quả địa cầu làm đồ chơi… Mắt ông mờ dịu đi, ông tiến lên một bước, liếc
nhìn một chiếc ghế (người ta lập tức đẩy chiếc ghế đến) rồi ông ngồi
xuống trước bức chân dung. Đoạn ông khoát tay một cái, và mọi người rón
rén lui ra để cho bậc vĩ nhân ngồi một mình với những cảm nghĩ riêng tư
của mình.
Sau khi đã ngồi một lát và lấy tay sờ lên những chỗ sơn nổi xù xì trên
bức tranh (bản thân ông cũng không biết sờ như thế để làm gì), ông đứng
dậy rồi gọi De Boxe và viên sĩ quan trực nhật vào.

Ông ra lệnh đưa bức tranh ra đặt trước trướng để cho đội cận vệ
lão thành lúc bấy giờ đang đứng cạnh đấy, được hưởng cái diễm phúc nhìn
thấy quốc vương La Mã, con trai và người thừa kế của hoàng đế mà họ tôn
sùng.
- Hoàng đế vạn tuế! Quốc vương La Mã vạn tuế! Hoàng đế vạn tuế! - Những tiếng reo hò say sưa vang lên.

Sau bữa ăn sáng, trước mặt De Boxe, Napoléon ứng khẩu đọc cho thư ký viết bản nhật lệnh gửi quân đội.
- Ngắn gọn mà cương quyết - Napoléon nói khi đọc lại bản nhật lệnh đã viết một hơi không sửa một chữ. Bản nhật lệnh ấy như sau:
"Hỡi các chiến sĩ. Đây là trận chiến đấu mà các người mong mỏi bấy lâu.
Chiến thắng tuỳ thuộc vào các ngươi. Nó cần thiết cho chúng ta; nó sẽ
đem lại cho chúng ta tất cả những gì mà chúng ta cần, những nơi trú quân
ấm áp, và chúng ta mau chóng được trở về tổ quốc. Các ngươi hãy hành
động như đã hành động ở Austerlix, Fridland, Vitebxk và Smolensk. Phải
làm cho hậu thế muôn đời về sAusterlix hãnh diện nhắc lại những thắng
lợi của các ngươi trong ngày hôm nay. Phải làm sao cho người ta nói về
mỗi người đã tham gia trận chiến đấu vĩ đại dưới chân thành Moskva!"
- Dưới chân thành Moskva! - Napoléon nhắc lại, đoạn mời De Boxo, con
người thích du lịch, cùng đi dạo chơi với ông và bước ra khỏi trướng đến
cạnh mấy con ngựa đã đóng yên.
- Bệ hạ quá thương kẻ hạ thần! - De Boxo nói khi được hoàng đế mời đi theo: ông ta muốn ngủ, ông ta lại không biết cưỡi ngựa.
Nhưng Napoléon đã gật đầu với nhà du lịch và Boxe đành phải đi theo.
Khi Napoléon ra khỏi trướng, những tiếng reo hò của toán lính cận vệ
trước bức chân dung của hoàng tử nhiệt liệt. Napoléon cau mày nói:
- Cất bức tranh đi - và với một cử chỉ duyên dáng, đẹp mắt, ông chỉ vào
bức chân dung - nó còn ít tuổi quá, chưa nên thấy cảnh chiến trường.
Boxe nhắm mắt, cúi đầu và thở ra một tiếng rõ dài chứng tỏ rằng
mình biết đánh giá và thấu hiểu những lời nói của hoàng đế.

Chú thích:
(1) Đây nói đến việc quân Pháp bị Wellington đánh bại ở Tây Ban Nha ngày 20-7-1812.
(2)Tranh của Raphael vẽ cho nhà thờ Xicxtin. (La Mã)
(3) biboke (trò chơi): người chơi cắm một cái gậy nhỏ cố đâm xuyên qua một quả cầu bằng gỗ có khoan lỗ thả từ trên rơi xuống.
hết: Chương - 25 -, xem tiếp: Chương - 26 -
Đánh máy: Nguyễn Học ( Mõ Hà Nội )
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 26 -

Suốt ngày hai mươi lăm tháng Tám hôm ấy, theo lời các sử gia của
Napoléon, ông ta cưỡi ngựa đi quan sát trận địa, thảo luận về những kế
hoạch do các thống chế đệ trình và thân hành ra mệnh lệnh cho các tướng.
Chiến tuyến đầu tiên của quân đội Nga chạy dọc theo con sông Kolotsa
đã bị phá vỡ, và một bộ phận của chiến tuyến này, tức là cánh trái, bị
kéo lui về phíá sau vì cứ điểm Sevardino đã bị chiếm ngày hai mươi lăm
tháng tám. Bộ phận này của chiến tuyến không có công sự, không được con
sông yểm hộ, trước mặt nó chỉ có một khoảng đất trống và bằng phẳng. Một
điều hiển nhiên đối với mọi người bất luận có là quân nhân hay không,
là thế nào quân Pháp cũng phải tấn công vào bộ phận này của chiến tuyến.
Hình như không cần phải suy nghĩ nhiều mới hiểu được điều này, không
cần hoàng đế và các vị thống chế phải lo lắng, phải đi về nhiều như vậy
và càng không cần phải có một bản lĩnh đặc biệt cao cường mà người ta
gọi là thiên tài, như thiên hạ thường gán cho Napoléon nhưng các sử gia
về sau kể lại biến cố này, những người lúc bấy giờ ở xung quanh Napoléon
và bản thân ông ta, thì lại nghĩ khác.
Napoléon cưỡi ngựa đi trên trận địa đưa mắt nhìn lại địa, hình, trầm
ngâm suy nghĩ, gật đầu tỏ ý tán thành hay ngờ vực, không nói cho các
tướng biết quá trình suy nghĩ sâu sắc đã chỉ đạo những quyết định của
ông, mà chỉ đưa ra những kết luận cuối cùng dưới hình thức những mệnh
lệnh. Sau khi nghe Davu bây giờ là quận công Ekmuyn, bàn là cần phải bao
vây cánh trái quân Nga, Napoléon bảo không nên làm như vậy, nhưng cũng
không cắt nghĩa tại sao lại không nên như vậy khi nghe tướng công
Compăng (ông ta có nhiệm vụ tấn công vào các công sự hình mũi tên) đề
nghị cho sư đoàn của mình đi xuyên qua rừng, Napoléon tán thành, mặc dù
thống chế Ney, bây giờ gọi là quận công Elkhingen, đã dám có ý kiến rằng
cuộc hành quân qua rừng có thể nguy htểm và làm cho sư đoàn bị tan rã.
Sau khi đã quan sát trận địa trước mặt cứ điểm Sevardino, Napoléon im
lặng suy nghĩ một lát rồi chỉ những nơi mà ngày mai cần phải đặt hai
đội pháo bắn vào các công sự và những nơi cần phải bố trí đã pháo ở bên
cạnh. Sau khi ra những mệnh lệnh này và thêm mấy mệnh lệnh khác nữa, ông
quay trở về doanh trường và đọc cho sĩ quan hành dinh viết bản kế hoạch
tác chiến.
Bản kế hoạch đã được các sử gia Pháp nói đến một cách hân hoan và những
sử gia khác nói đến với một lòng sùng kính sâu sắc ấy như sau:
"Từ tảng sáng, hai đội pháo mới đã được bố trí từ lúc ban đêm trên
cánh đồng do công tước Ekmuyl chiếm giữ sẽ bắt đầu nã súng vào hai đội
pháo đối diện của quân địch.
Đồng thời, tướng Pernetly chỉ huy pháo binh của quân đoàn thứ nhất
với ba mươi khẩu pháo của sư đoàn Compăng và tất cả những khẩu lựu pháo
của sư đoàn Dexer và Friăng sẽ tiến về phía trước và nã tạc đạn vào pháo
của địch.
Như thế quân địch sẽ phải chống lại với:
Hai mươi bốn khẩu của đội pháo binh cận vệ.
Ba mươi khẩu của sư đoàn Compăng
Tám khẩu của các sư đoàn Friăng và Dexxe.
Tổng cộng sáu mươi hai khẩu.
Tướng Fuse tư lệnh pháo binh của quân đoàn thứ ba sẽ bố trí tất cả
những khẩu lựu pháo của quân đoàn thứ ba và thứ tư, cả thảy có mười sáu
khẩu xung quanh đội pháo nhằm đánh vào đồn luỹ bên trái, như thế là tổng
cộng có bốn mươi khẩu pháo bắn vào trận địa pháo này.
Tướng Xobie cần phải sẵn sàng hễ khi có lệnh là chuyển ngay tất cả những
khẩu lựu pháo của đội pháo binh cận vệ công kích vào cứ điểm này hay cứ
điểm khác của địch.
Trong khi pháo kích, công tước Ponyatovxki sẽ tiến về phía làng, xuyên qua rừng vây bọc trận địa của địch.
Tướng Compăng sẽ đem quân ra rừng để chiếm lấy công sự đầu tiên. Trong
khi khởi chiến theo cách thức nói trên, sẽ căn cứ vào những hành động
của quân địch để ra mệnh lệnh.
Pháo ở sườn trái sẽ khai hoả khi nghe tiếng pháo nã vào cánh phải. Sư
đoàn xạ thủ của Morăng và sư đoàn của phó vương sẽ khai hoả dữ dội khi
thấy cuộc tấn công vào cánh phải đã bắt đầu.
Phó vương sẽ chiếm làng và vượt qua sông, qua ba cái cầu, đến một cao
điểm cùng với các sư đoàn của Morăng và Zerar, dưới quyền chỉ huy của
phó vương những sư đoàn này sẽ tấn công vào hoả điểm biệt lập của địch
và làm thành một tuyến với những đạo quân khác của toàn quân.
Tất cả những điều này cần phải được thực hiện một cách có trật tự có quy củ trong khi vẫn hết sức duy trì quân dự bị.
Viết tại doanh trướng của hoàng đế.
Mozaisk ngày mồng sáu tháng chín năm 1812".
Bản kế hoạch tác chiến viết một cách mập mờ và rắc rối - nếu chúng ta
được phép phát biểu về những mệnh lệnh của Napoléon mà không có cái tâm
lý sợ hãi đầy tính chất tôn giáo đối với thiên tài của ông ta. Nó gồm
bốn điểm, bốn điều khoản, nhưng không có điều khoản nào có thể thực hiện
và thực hiện được.
Trong bản kế hoạch tác chiến trước hết có nói rằng: Những đội pháo bố
trí ở những điểm do Napoléon chỉ định cùng với những khẩu pháo của
Perrtt và Fuse có nhiệm vụ bố trí bên cạnh nó, thành một hàng, tất cả là
một trăm linh hai khẩu, phải khai hoả và nã tạc đạn vào các công sự
hình mũi tên và các hoả điểm biệt lập hình ngũ giác của Nga. Điều đó
không thực hiện được bởi vì từ những địa điểm do Napoléon chỉ định tạc
đạn không bắn tới những công sự Nga được và một trăm linh hai khẩu này
sẽ bắn vu vơ cho đến khi một viên chỉ huy cấp dưới, trái với lệnh của
Napoléon sẽ ra lệnh đưa nó về phía trước.
Điều khoản thứ hai là: Ponyatovxki sẽ xuyên qua rừng tiến về phía
làng để bao vây cánh trái của quân Nga. Mệnh lệnh này không thể thực
hiện và cũng không hề được thực hiện, bởi vì khi Ponyatovxki đi qua
rừng, bao vây làng thì gặp phải Tutskov chặn đường nên không thể vây
bọc, và thực tế đã không vây bọc trận địa quân Nga.
Điều khoản thứ ba là: Tướng Compăng sẽ liên vào rừng để chiếm lĩnh
công sự đầu tiên. Sư đoàn của Compăng không chiếm được công sự đầu tiên,
trái lại đã bị đánh lùi, bởi vì khi ra khỏi rừng nó phải đứng lại trước
làn đạn ria của quân Nga, điều mà Napoléon không đoán trước được.
Điều khoản thứ tư là: Phó vương sẽ chiếm lấy làng (Borodino) và
vượt qua ba cái cầu để qua sông rồi lên cao điểm cùng với hai sư đoàn
của Morăng là Friăng (đây không thấy nói gì về khoản hai sư đoàn này
tiến về phía nào và lúc nào Những sư đoàn này dưới quvền chỉ huy của phó
vương sẽ tấn công vào hoả điểm biệt lập và lập thành một tuyến với các
đạo quân khác.
Như người ta có thể hiểu nếu căn cứ vào những cố gắng phó vương để thực
hiện những mệnh lệnh được giao phó, chứ không phải căn cứ vào câu văn
dài dòng vô nghĩa ở trong văn bản, thì ông ta có nhiệm vụ tiến quân qua
Borodino đánh vào phía trái cứ điểm biệt lập trong khi hai sư đoàn của
Morăng và Friăng sẽ phải đồng thời tiến đánh vào phía trước mặt. Cũng
giống như các điều khoản khác của bản kế hoạch, tất cả những điều trên
đây đều không hề được thực hiện mà cũng không thể thực hiện được.
Sau khi vượt qua Borodino, phó vương bị đánh bật lại trên sông
Kolotsa và không tiến được nữa. Còn hai sư đoàn Morăng và Friăng thì
cũng bị đánh lui mà không chiếm được hoả điểm. Trái lại, khi trận đánh
kết thức, hoả điểm này lại do kỵ binh chiếm lĩnh, điều này hình như
Napoléon không hề dự kiến và không hề có ai ngờ được.
Như vậy, trong tất cả các điều khoản không có điều khoản nào được
thực hiện. Trong bản kế hoạch tác chiến lại nói rằng sau khi khai hoả sẽ
căn cứ vào những hành động của quân địch để ban bố mệnh lệnh, vì vậy
người ta có thể tưởng rằng trong lúc chiến đấu tất cả những mệnh lệnh
cần thiết đều do Napoléon ban bố, nhưng điều đó không hề xảy ra và không
thể xảy ra được, vì trong suốt thời gian chiến đấu Napoléon ở xa chiến
trường đến nỗi không thể biết quá trình diễn biến của trận đánh ra sao
(điều này sau sẽ thấy rõ) và không có mệnh lệnh nào của ông được thực
hiện trong thời gian tác chiến.
hết: Chương - 26 -, xem tiếp: Chương - 27 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 27 -

Nhiều sử gia nói rằng quân Pháp không thắng trận Borodino vì
Napoléon sổ mũi, chứ giả sử hôm ấy ông ta không bị sổ mũi thì những mệnh
lệnh của ông ta trước và trong trận này sẽ còn thiên tài hơn nữa, và
nước Nga sẽ diệt vong, và bộ mặt của thế giới sẽ thay đổi(1). Đối với
những sử gia quan niệm rằng nước Nga đã hình thành do ý chí của một cá
nhân là Piotr Đại chế, còn nước Pháp từ một nước Cộng hoà đã thành một
đế quốc và quân Pháp tiến vào nước Nga đều là do ý chí của cá nhân là
Napoléon thì cái lối suy luận cho rằng sở dĩ nước Nga còn hùng cường chỉ
vì ngày hai mươi sáu Napoléon bị sổ mũi nặng, đối với hạng sử gia này,
lối suy luận như vậy là hoàn toàn nhất quán và tất yếu.
Nếu việc mở hay không mở trận Borodino chỉ phụ thuộc vào ý muốn của ông
ta thì dĩ nhiên bệnh sổ mũi có tác dụng đối với sự biểu hiện ý chí của
ông ta có thể là nguyên nhân để cứu vãn nước Nga; vậy thì các anh chàng
hầu phòng nào đấy đã quên không đưa cho Napoléon đôi ủng không thấm nước
chính là vị cứu tinh của nước Nga.
Một quá trình lý luận như vậy nhất định phải đưa đến một kết luận
như vậy, điều đó không thể nghi ngờ gì được, cũng như không thể ngờ vực
cái kết luận của Volter trong khi bông đùa (ông ta cũng không biết mình
đùa cợt cái gì) nói rằng vụ tàn sát đêm Barthelomy(2) đã xảy ra là do
Charles IX bị đầy bụng. Nhưng đối với những người không thừa nhận rằng
nước Nga đã hình thành do ý chí của những cá nhân Piotr đệ nhất, và đế
chế Pháp đã hình thành cũng như cuộc chiến tranh với Nga đã xảy ra không
phải do ý chí của cá nhân Napoléon, thì lối lý luận này không những sai
lạc, phi lý mà còn trái với tất cả bán chất của con người. Đối với vấn
đề cái gì làm thành nguyên nhân của các biến cố lịch sử có một cách giải
đáp khác, nói rằng sự diễn biến của biến cố trên thế giới là do thiên
định, nó lệ thuộc vào sự xuất hiện đồng thời của tất cả những ý chí tự
do của những con người tham dự vào những biến cố ấy. ảnh hưởng của
Napoléon đối với quá trình diễn biến này chỉ là một ảnh hưởng bề ngoài
và hư ảo.
Nếu giả thiết rằng vụ tàn sát đêm Barthelomy do Charles IX ra
lệnh không phải xảy ra do ý muốn của ông ta, mà chẳng qua là ông tưởng
chính mình đã ra lệnh thôi, thì thoạt mới nghe cũng có vẻ kỳ quặc thật,
cũng như cho rằng vụ tám vạn người ở Borodino đã xảy ra không phải do ý
muốn của Napoléon (mặc dù ông ta đã ra lệnh khai hoả và đã ra nhiều mệnh
lệnh khác trong trận đánh) mà chẳng qua là ông ta tưởng mình đã ra
lệnh. Nhưng dù giả thiết này có kỳ quặc đến đâu đi nữa, lòng tự trọng
của con người cũng mách bảo chúng ta rằng bất kỳ người nào trong chúng
ta cũng đều là người như Napoléon đại đế, và nếu không hơn ông ta về
tính người thì ít nhất cũng không kém ông ta chút nào về phương diện đó,
và do đó, nó bắt buộc chúng ta chấp nhận cách giải quyết vấn đề đó như
thế, và không thiếu gì những công trình nghiên cứu lịch sử khăng định
giả thiết này.
Trong trận Borodino, Napoléon không bắn một phát súng nào và không giết
ai hết. Tất cả những việc bắn giết đều do quân lính của ông ta làm. Thế
nghĩa là không phải ông ta đã giết người.
Binh sĩ trong quân đội Pháp biết binh sĩ Nga trong trận Borodino không
phải theo mệnh lệnh của Napoléon và theo ý muốn của bản thân họ. Toàn
thể đạo quân gồm những người Pháp, người Ý, người Đức, người Ba Lan, đói
rách, mệt mỏi vì những cuộc hành quân, đứng trước một đạo quân chặn
đường không cho họ vào Moskva, và cảm thấy rằng rượu đã rót ra thì phải
uống.
Nếu lúc bấy giờ Napoléon ngăn cản họ không cho họ đánh nhau với quân
Nga, thì họ sẽ giết Napoléon để đánh nhau với quân Nga bởi vì họ không
thể nào làm khác được.
Khi họ nghe nhật lệnh của Napoléon hứa hẹn rằng để đền bồi cho những
thương tích và cho cái chết của họ, hậu thế sẽ nói họ đã có mặt trong
trận địa chiến đấu dưới chân thành Moskva, họ liền hô: "Hoàng đế vạn
tuế" cũng hệt như họ đã hô "Hoàng đế vạn tuế" khi nhìn thấy hình ảnh đứa
trẻ cầm cái gậy nhỏ xuyên qua quả địa cầu, cũng hệt như họ đã hô "Hoàng
đế vạn tuế" khi nghe bất kỳ câu nói vô nghĩa nào mà người ta nói với
họ. Họ không còn biết làm gì hơn là hô "hoàng đế vạn tuế" và đi chiến
đấu để có được thức ăn và chỗ nghỉ ở Moskva dành cho những người thắng
trận. Do đó họ giết đồng loại của họ không phải vì có lệnh của Napoléon.
Mà Napoléon cũng không hề chỉ huy quá trình diễn biến của trận đánh, bởi
vì trong tất cả những mệnh lệnh của ông ta, không mệnh lệnh nào được
thực hiện, và trong thời gian chiến đấu, ông không hề biết trận đánh
diễn ra như thế nào. Thành thử, ngay đến cách những người kia giết lẫn
nhau như thế nào cũng không tuỳ thuộc ý muốn của Napoléon, mà tuỳ thuộc ý
muốn của hàng chực vạn con người đã tham dự trận chiến đấu. Chẳng qua
Napoléon tưởng rằng sự việc đã xảy ra ý muốn của mình. Cho nên, vấn đề
Napoléon hôm đó có sổ mũi hay không đối với lịch sử không có gì quan
trọng hơn bệnh sổ mũi của người lính mạt hạng trong đội vận tải. Vả
chăng các sử gia hoàn toàn sai lầm khi nghĩ rằng do bệnh sổ mũi của
Napoléon ngày hai mươi sáu, nên trong khi chiến đấu ông ta không đưa ra
một kế hoạch tác chiến và những mệnh lệnh có hiệu lực như trước kia.
Kế hoạch tác chiến nói trên không hề thua kém mà còn hay hơn tất cả những kế hoạch trước đã làm cho ông ta thắng trận.
Những mệnh lệnh tưởng tượng đã ban bố lúc chiến đấu cũng không thua kém
gì những mệnh lệnh trước kia, nó cũng y như hệt như những mệnh lệnh khác
của Napoléon từ trước tới nay. Nhưng kế hoạch tác chiến và những mệnh
lệnh này thua kém những trận trước chính vì trận Borodino là trận đầu
tiên mà Napoléon không thắng. Tất cả những kế hoạch tác chiến hoàn hảo
nhất và sâu sắc nhất bao giờ cũng đều có vẻ sai lầm khi trận đánh không
giành được thắng lợi, và bất cứ chuyên gia quân sự nào cũng phê phán nó
với một giọng văn quan trọng và đầy ý nghĩa. Trái lại, những kế hoạch
kém nhất sẽ đâm ra có vẻ rất hay ho khi người ta đã giành được thắng
lợi, và những người rất đứng đắn sẽ viết ra hàng pho sách để chứng minh
giá trị của nó.
Kế hoạch tác chiến do Vairother thảo ra ở Austerlix là mẫu mực hoàn hảo
của loại này, thế mà người ta vẫn phê phán nó, phê phán chính vì nó hoàn
chỉnh, chính vì nó có nhiều chi tiết tỉ mỉ quá.
Ở Borodino, Napoléon đã làm nhiệm vụ của người đại diện cho quyền
lực một cách cũng đúng đắn và còn khá hơn ở các trận khác.
Ông không làm điều gì có hại đến sự diễn biến của trận đánh.
Ông nghe theo những ý kiến hợp nhất. Ông không làm rối công việc
không tự mâu thuẫn với mình, không kinh hoàng, không bỏ chiến trường mà
chạy và với sự khôn khéo và kinh nghiệm chiến đấu dày dạn của ông, ông
sẽ đóng vai trò của người tổng chỉ huy hư vị một cách điềm nhiên và
trang trọng.

Chú thích:
(1) Điển tích lấy trong lịch sử La Mã: Nữ hoàng Ai Cập là Cleopatra đã
nhờ sắc đẹp lộng lẫy mà quyến rũ được tướng La Mã Antoniux và do đó đã
làm cho ý đồ chinh phạt của La Mã thất bại. Người đời sau có lời bàn mỉa
mai rằng "Giả sử cái mũi của Cleopatra dài hơn một chút, bộ mặt của thế
giới sẽ thay đổi". Tolstoy dùng điểm này cho một trường hợp tương tự
(2) Vụ tàn sát hàng loạt những người theo tôn giáo cải cách ("Tin lành")
dưới thời Charles IX. Đêm 23 tháng tám 1572 (rạng ngày thánh
Barthelomy), nhà vua, theo lời xúi giục của hoàng thái hậu và bọn triều
thần công giáo đã ra lệnh giết hết những người Tin Lành, kể cả trẻ sơ
sinh.
hết: Chương - 27 -, xem tiếp: Chương - 28 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 28 -

Sau khi đã quan sát trận chiến lần thứ hai một cách chu đáo Napoléon quay trở về và nói:
- Quân cờ đã bày xong, ngày mai ván cờ sẽ bắt đầu.
Ông sai rót rượu Punch, và sau khi gọi De Boxe, ông bắt đầu nói
chuyện với y về Paris, về một vài điều thay đổi mà ông định thực hiện ở
trong cung của hoàng hậu, ông làm cho viên quản đốc hoàng cung ngạc
nhiên về trí nhớ của ông đối với tất cả các chi tiết nhỏ nhặt trong các
quan hệ ở cung đình.
Ông ân cần hỏi han những điều vụn vặt, giễu cợt cái hứng thú du
lịch của De Boxe và nói chuyện một cách thư nhàn như một nhà phẫu thuật
trứ danh tự tin, am hiểu công việc của mình khi xắn ống tay áo và khoác
tạp dề, trong lúc người ta buộc bệnh nhân vào bàn mổ. "Công việc đã ở
trong tay và trong óc của ta rồi, rõ ràng và cụ thể. Khi nào cần phải
bắt tay vào làm là ta làm, và không ai làm được như ta, còn bây giờ ta
có thể đùa cợt, và ta càng đùa cợt và càng điềm tĩnh bao nhiêu thì các
người càng phải tin tưởng, càng phải yên tâm và càng phải kinh ngạc vì
thiên tài của ta bấy nhiêu".
Sau khi uống cạn cốc rượu Punch thứ hai, Napoléon đi nghỉ để lấy
sức mà làm cái công việc quan trọng đang chờ đợi ông ngày mai - ông
tưởng thế. - Nhưng ông quá bận tâm đến cái công việc sắp tới ấy nên
không sao ngủ được, và mặc dầu khí ẩm ban đêm làm cho chứng sổ mũi nặng
thêm, lúc ba giờ đêm ông vừa xì mũi vừa bước vào gian phòng lớn trong
doanh trướng. Ông hỏi xem quân Nga đã rút lui hay chưa.
Người ta trả lời rằng những đám lửa của quân địch vẫn ở nguyên vị trí cũ. Ông gật đầu tỏ ý hài lòng.
Viên sĩ quan trực nhật bước vào trướng. Ông quay về phía Rapp hỏi:
- Này Rapp, ông có cho rằng hôm nay công việc của chúng ta sẽ tốt lành hay không?
- Tâu bệ hạ, chẳng phải nghi ngờ gì nữa!
Napoléon đưa mắt nhìn ông ta.
- Tâu bệ hạ, bệ hạ có nhớ ở Smolensk bệ hạ đã có lòng nói với tôi - Rapp nói, - Rượu đã rót ra thì phải uống không ạ?
Napoléon cau mày, hai tay ôm lấy đầu, ngồi im lặng hồi lâu.
Đột nhiên ông nói:
- Cái đạo quân khốn khổ này đã bị giảm bớt đi nhiều từ trận Smolensk.
Vận đỏ thật như một con đĩ, ông Rapp ạ! Xưa nay tôi vẫn nói thế nào và
nay tôi bắt đầu nhận thấy thế. Nhưng này, ông Rapp, còn đội cận vệ thì
sao, đội cận vệ vẫn nguyên vẹn đấy chứ? - ông ta hỏi.
- Tâu bệ hạ, vâng ạ! - Rapp nói.
Napoléon lấy một viên kẹo bạc hà bỏ vào miệng rồi nhìn đồng hồ. Ông
ta không muốn ngủ, mặc dù còn lâu nữa mới sáng, còn để giết thì giờ thì
hiện nay chẳng có việc gì làm: tất cả các mệnh lệnh đều đã được ban bố
và đang được thi hành.
- Đã phát bánh mì khô là gạo cho các trung đoàn cận vệ chưa? - Napoléon hỏi, giọng nghiêm khắc.
- Tâu bệ hạ, đã ạ!
- Nhưng còn gạo?
Rapp trả lời là đã truyền đạt mệnh lệnh của hoàng đế về việc phát
gạo. Nhưng Napoléon lắc đầu có vẻ không thoả mãn, hình như không tin
rằng những mệnh lệnh của mình đã được thi hành.
Một người hầu mang rượu Punch vào, Napoléon bảo đem thêm một cái cốc cho Rapp rồi tự mình nhấp từng ngụm nhỏ.
- Ta chẳng còn biết mùi vị gì nữa - Ông vừa nói vừa ngửi cái cốc - Cái
bệnh sổ mũi này làm ta bực cả mình. Người ta cứ nói chuyện thuốc men,
nhưng thuốc với men gì mà chẳng chữa được bệnh sổ mũi? Covizar đưa cho
ta mấy viên kẹo bạc hà này nhưng chẳng ăn thua gì cả. Kẹo này thì chữa
được cái gì? Không thể nào chữa được bệnh. Cơ thể chúng ta là một cái
máy để sống. Nó được tổ chức để làm điều đó, bản chất nó là như thế, cứ
để cuộc sống trong cơ thể được yên ổn, cứ để cho nó tự bảo vệ thì nó sẽ
có nhiều tác dụng hơn là tống đủ thuốc vào làm cho nó tê liệt. Cơ thể
chúng ta như một cái đồng hồ tuyệt diệu, phải chạy trong một thời gian
nhất định, người thợ không có khả năng mở nó ra được, anh ta chỉ có thể
xử lý nó một cách mò mẫm, hai mắt bị bịt kín. Cơ thể chúng ta là một bộ
máy để sống, chỉ có thế thôi!
Và dường như đã có đà trên con đường đi tìm những định nghĩa,
définitions, vốn là một môn ông ta rất thích, ông chợt đưa ra một định
nghĩa mới, ông nói:
- Này ông Rapp! Ông có biết nghệ thuật quân sự là gì không?
- Nghệ thuật quân sự là phải làm sao cho mạnh hơn kẻ địch trong một giây phút nhất định - chỉ có thế thôi!
Rapp không đáp.
- Ngày mai chúng ta sẽ chạm trán với Kutuzov - Napoléon nói - Rồi sẽ
xem! Ông còn nhớ ở Braonao ông ta cầm quân mà trong ba tuần lễ có lần
nào cưỡi ngựa đi quan sát công sự không? Rồi sẽ xem!
Ông đưa mắt xem đồng hồ. Chỉ mới bốn giờ sáng, ông không buồn ngủ,
cốc rượu Punch đã uống hết và ông vẫn không có việc gì làm. Ông đứng
dậy đi đi lại lại, mặc áo đuôi én, đội mũ rồi bước ra khỏi trướng. Đêm
hôm ấy tối tăm và ẩm thấp, một làn sương ẩm buông xuống, mịn đến nỗi
giác quan hầu như không cảm thụ được.
Những đám lửa trạị gần đáy, nơi bố trí của quân cấm vệ Pháp, toả
sáng mờ mờ, và xa xa, qua làn khói, có những ánh lửa trại lập lòe dọc
theo trận tuyến quân Nga. Bốn phía đều im phăng phắc, và có thể nghe rõ
tiếng bước chân và tiếng thì thào của những đạo quân Pháp đã xuất phát
để chiếm lĩnh vị trí.
Napoléon đi đi lại lại trước trướng, nhìn những ánh lửa, lắng nghe
tiếng chân bước, ông ta qua mặt một vệ binh cao lớn đội mũ lông cáo
đang đứng canh ở cạnh trướng. Trông thấy hoàng đế, người vệ binh đứng
nghiêm im lìm trông như một cột trụ đen.
Napoléon đứng lại trước mặt anh ta.
- Nhập ngũ từ năm nào? - Ông hỏi với cái giọng làm ra bộ thô kệch võ
biền nhưng âu yếm mà bao giờ ông cũng dùng để nói với binh sĩ.
Người lính trả lời.
- A! một tay kỳ cựu. Trong trung đoàn đã phát gạo chưa?
- Tâu bệ hạ, đã ạ!
Napoléon gật đầu và bỏ đi.
Lúc năm giờ rưỡi, Napoléon lên ngược đến làng Sevardino.
Trời bắt đầu sáng, bầu trời quang dần, ở phương đông chỉ còn một
đám mây đơn độc. Những bếp lửa bỏ lại đang lụi dần trong ánh sáng yếu ớt
của ban mai.
Bên phải vang lên một tiếng đại bác đơn độc, tiếng vọng lan đi rồi tắt
hẳn trong cảnh tĩnh mịch chung. Mấy phút trôi qua. Một tiếng súng thứ
hai, rồi tiếng thứ ba vang lên làm không khí chấn động. Tiếng thứ tư,
thứ năm vang lên ở gần đâu đây về phía bên phải, nghe rất trang trọng.
Âm vang của những tiếng nổ đầu tiên chưa dứt thì những tiếng khác đã
tiếp theo mãi và hoà lẫn vào nhau.
Napoléon cùng đoàn tuỳ tùng đến cứ điểm Sevardino và xuống ngựa. Ván cờ bắt đầu.
hết: Chương - 28 -, xem tiếp: Chương - 29 -
Đánh máy: Mõ Hà nội ( Nguyễn Học)
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 29 -

Sau khi từ giã công tước Andrey về Gorki, Piotr dặn người mã phu
chuẩn bị ngựa sẵn sàng và đánh thức chàng dậy thật sớm, rồi chàng nằm
sát trong cái góc nhỏ mà Boris đã nhường cho chàng sau bức vách và lập
tức ngủ thiếp đi.
Sáng hôm sau, khi Piotr tỉnh dậy, thì trong nhà không còn ai nữa. Những tấm kính, những cánh cửa sổ nhỏ rung lên tanh tách.
Người mã phu đứng bên cạnh đang cố lay chàng dậy.
- Thưa ngài, thưa ngài… - Người mã phu, mắt không nhìn Piotr, cứ kiên
trì gọi đi gọi lại, đồng thời nắm lấy vai chàng mà lay, hẳn là đã hết hy
vọng, không còn mong thức chàng dậy được nữa.
- Thế nào? Đã bắt đầu rồi à? Đến giờ rồi à? - Piotr tỉnh dậy nói.
- Ngài không nghe tiếng đại bác đấy sao? - Người mã phu nguyên là một
cựu binh, nói - Các ông ấy và điện hạ cũng đều lên ngựa đi từ lâu rồi.
Piotr vội vàng mặc áo và chạy ra thềm. Ngoài sân, trời sáng sủa,
tươi mát, vui vẻ và ướt đẫm hơi sương. Mặt trời vừa ló ra khỏi mấy dám
mây. Những tia nắng bị mây che lấp một nửa lướt trên những mái nhà bên
kia đường, hắt xuống lớp bụi đường phủ sương móc, rọi xuống những bức
tường, những ô cửa khoét trên hàng rào và những con ngựa của Piotr đang
đứng cạnh nhà. Đứng giữa sân, tiếng đại bác gầm nghe càng rõ. Ngoài
đường một sĩ quan phụ tá cưỡi ngựa phóng nước kiệu qua, theo sau là một
người cô-dắc, ông ta kêu lên:
- Đến giờ rồi! Bá tước! Đến giờ rồi!
Piotr bảo dắt ngựa theo sau, rồi đi vào con đường dẫn lên ngọn đồi nơi
hôm qua chàng đã đứng nhìn bãi chiến trường. Trên ngọn đồi thấp có một
tốp quân nhân; có thể nghe xì xồ những câu tiếng Pháp của bọn sĩ quan
tham mưu vì thấy mái đầu bạc của Kutuzov hiện ra dưới chiếc mũ bình
thiên trắng vàng đỏ với cái gáy lút vào trong đôi vai. Kutuzov đang bắc
ống nhòm nhìn về con đường cái phía trước.
Sau khi leo các bậc cấp lên đỉnh đồi, Piotr đưa mắt nhìn về phía
trước, và cái quang cảnh tráng lệ mở ra trước mắt chàng làm chàng ngây
ngất. Đây vẫn là bức toàn cảnh hôm qua chàng đã ngắm. Nhưng bây giờ,
khắp nơi đã đầy những đơn vị quân đội và những đám khói súng. Mặt trời
rực rỡ đang lên dần ở sau lưng chàng về phía bên trái, hắt những tia
nắng chênh chếch xuống bầu không khí trong trẻo của buổi ban mai làm
thành một thứ ánh sáng màu vàng diệp phơn phớt hồng với những dải bóng
rợp chạy thành những vệt dài. Ở cuối bức toàn cảnh hiện lên những cánh
rừng xa xa trông như khắc bằng một thứ ngọc thạch màu lá mạ đỉnh rừng vẽ
thành một con đường cong nhấp nhô ở chân trời, và giữa những cánh rừng,
phía sau là Valuyevo, là con đường cái Smolensk vạch thành một con
đường sắc nét, trên đường chật mch ngững quân lính. Gần hơn, lấp lánh
những cánh đồng vàng chói và những lùm cây. Ở khắp nơi, trước mặt, bên
phải, bên trái, đâu đâu cũng thấy quân đội. Quang cảnh thật là sinh
động, hùng tráng và bất ngờ; nhưng điều làm cho Piotr ngạc nhiên hơn cả
là quang cảnh của chính bãi chiến trường, quang cảnh của Borodino và của
thung lũng hai bên bờ sông Kolotsa.
Trên sông Kolotsa và ở hai bên làng Borodino, nhất là ở bên trái,
nơi con sông Voina đổ vào sông Kolotsa giữa đôi bờ lầy lội, một đám
sương mù đang bắt đầu tan, loãng dần và bốc hơi khi mặt trời rực rỡ xuất
hiện, tô vẽ và trang hoàng cho toàn bộ quang cảnh thấp thoáng sau màn
sương đượm một vẻ kỳ ảo thần tiên. Khói súng lại hoà lẫn vào lớp sương
này, và những tia nắng ban mai xuyên qua lớp sương mù và khói, lấp lánh
khắp nơi, trên mặt nước, trên lớp sương móc, trên lưỡi lê của binh sĩ
đang kéo đi từng đoàn ở hai bên bờ sông và ven làng Borodino. Qua màn
sương mù này có thể thấy thấp thoáng ngôi nhà thờ trắng xoá, và đây là
những mái nhà ở làng Borodino, kia là những đội quân dày đặc, và ở một
nơi khác là những cỗ xe chở đạn sơn màu xanh lá cây và những khẩu pháo.
Và tất cả đều đi động hay có vẻ như đang đi động, vì sương mù và khói
bao phủ khắp khoảng đất ấy. Ở những nơi đất trũng gần Borodino, kéo đi
từng đoàn cũng như xung quanh dầy cao hơn một ít và nhất là ở bên trái,
dọc theo suốt chiến tuyến, trên những khu rừng, trên những cánh đồng,
dưới các thung lũng, trên các ngọn đồi, đâu đâu cũng có những làn khói
súng liên tiếp xuất hiện hầu như một cách tự phát, từ hư không, khi thì
lẻ tẻ, khi thì tập trung, khi thì cách quãng, khi thì liên tiếp, và
những làn khói này lan ra, lớn lên, quyện vào nhau bay khắp chiến
trường.
Những làn khói súng này và, kể cũng lạ, cả những tiếng súng kèm theo nữa làm nên vẻ đẹp chính của quang cảnh.
"Phụt!" - Đột nhiên hiện lên một đám khói tròn, dày đặc, óng ánh
màu tim tím, ngả sang màu xam xám rồi màu sữa, và sau đó một giây, lại
nghe tiếng "bùm" từ làn khói này vọng lên.
"Phụt, phụt!" - Hai đám khói nổi lên xô vào nhau, quyện vào nhau, và
"bùm! bùm!" - Tiếng nổ xác nhận hai phát đạn mà mắt vừa trông thấy.
Piotr ngoảnh lại nhìn làn khói thứ nhất mà lúc chàng rời mắt nhìn đi
nơi khác thì tròn và dày đặc như một quả bóng; bây giờ nó đã nhường chỗ
cho những cái vòng kéo dài về một phía, rồi "phụt" và một lát sau lại
"phụt, phụt": lại xuất hiện ba, rồi bốn đám khói, và cứ thế, sau mỗi
đám, lại nghe những tiếng "bùm bùm" vọng lại, cách nhau đều đặn nghe
hùng dũng, rắn rỏi, chính xác. Đôi khi có cảm tưởng như những đám khói
này đang lướt đi, nhưng đôi khi hình như nó đứng yên, còn những cánh
đồng và lưỡi lê sáng quắc thì chạy qua những đám khói đó. Ở phía trái,
dọc theo những cánh đồng và những bụi rậm, luôn luôn nở ra những đám
khói lớn như thế kèm theo những tiếng dội trang nghiêm của nó, trong khi
ở gần hơn, ở những nơi đất trũng và những cánh rừng, phụt lên những đám
khói nhỏ của súng trường chưa kịp cuộn tròn lại nhưng cũng có những
tiếng dội nhỏ vang lên: "Đoành, đoành, đoành!", tiếng súng trường nổ
nhanh nhưng không đều và có vẻ nghèo nàn so với tiếng đại bác.
Piotr muốn có mặt ở những nơi đám khói đang bốc lên, những lưỡi
lê đang lấp lánh, giữa sự đi động và những tiếng huyên náo. Chàng đưa
mặt nhìn Kutuzov và đoàn tuỳ tùng của ông để so sánh những ấn tượng của
người khác. Cũng như chàng, ai nấy đều ngắm cảnh chiến trường trước mặt,
và hình như đều có một cảm giác như nhau. Trên tất cả các khuôn mặt bây
giờ đang bừng lên cái tiềm nhiệt (chaleur Latente) của cái cảm xúc mà
hồi hôm qua Piotr đã thể nghiệm và hoàn toàn hiểu rõ sau khi nói chuyện
với công tước Andrey.
- Ông đi đi, đi đi, Chúa Cơ đốc phù hộ ông - Kutuzov, mắt không rời khỏi chiến trường, nói với viên tướng đứng cạnh ông ta.
Sau khi nghe lệnh viên tướng này vượt qua mặt Piotr đi xuống đồi.
- Tiến về phía cầu! - viên tướng nói, lạnh lùng và nghiêm trang, để trả lời một sĩ quan tham mưu hỏi ông ta đi đâu.
"Ta cũng đi, ta cũng đi" - Piotr nghĩ thầm, và bước sau viên tướng.
Viên tướng nhảy lên mình con ngựa và một người cô-dắc vừa dắc đến cho
ông ta. Piotr đến cạnh người mà phu của chàng bây giờ đang nắm cương mấy
con ngựa. Chàng hỏi xem con nào lành nhất, đoạn tay nắm lấy bờm, thúc
gót giày vào bụng ngựa.
Chàng cảm thấy cặp kính đang tụt xuống, nhưng vì chàng không thể nào
buông bờm và cương ngựa nên dành cứ thế cho ngựa chạy theo viên tướng,
khiến bọn sĩ quan tham mưu đứng trên đồi nhìn chàng đều phải mỉm cười.
hết: Chương - 29 -, xem tiếp: Chương - 30 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 30 -

Viên tướng mà Piotr giục ngựa chạy theo, khi xuống đến chân đồi đột
ngột rẽ sang bên phải, và Piotr mất hút bóng ông ta. Ngựa chàng chạy vào
giữa những hàng bộ binh đang đi trước mặt; chàng cố gắng tìm cách họ,
khi thì tiến về phía trước, khi thì quay sang bên phải, bên trái nhưng
đâu đâu cũng thấy toàn là binh sĩ với những bộ mặt tư lự như nhau dáng
băn khoăn nghĩ đến một cái gì vô hình nhưng rõ ràng là quan trọng.
Tất cả đều nhìn cái anh chàng to béo đội mũ trắng kia với một nỗi
băn khoăn và khó chịu như nhau, không hiểu tại sao anh ta lại đề ngựa xô
đấy họ. Một người quát chàng.
- Cưỡi ngựa gì mà lại đi vào giữa tiểu đoàn người ta như thế này?
Một người khác lấy báng súng thúc vào con ngựa của chàng.
Piotr bám chặt lấy yên nhưng không sao giữ cho con ngựa khỏi hoảng
sợ. Nó chạy vụt qua các binh sĩ và đến một nơi rộng thoáng.
Trước mặt chàng là một cái cầu và bên cạnh cầu là một toán lính
khác đang bắn. Piotr cưỡi ngựa đi về phía họ. Chàng không ngờ mình đã
đến sát cái cầu, vắt ngang sông Kototsa ở giữa Gorki và Borodino, cái
cầu mà quân Pháp tấn công trong trận giao chiến thứ nhất sau khi chiếm
được làng Borodino. Piotr thấy trước mặt có một cái cầu và ở hai đầu cầu
cũng như ở trên đồng cỏ giữa những dãy rạ đã cắt mà hôm qua chàng đã để
ý nhìn, có những người lính đang làm gì đó ở trong đám khói; nhưng mặc
dầu ở đấy tiếng súng trường bắn dồn dập không ngớt, chàng vẫn không hề
nghĩ rằng đây chính là chiến trường. Chàng không nghe thấy tiếng đạn
súng trường ríu rít ở khắp nơi và tiếng những quả tạc đạn bay qua đầu
chàng, chàng không thấy quân địch ở bên kia sông và một hồi lâu vẫn
không trông thấy những người bị thương và tử trận, tuy ở cạnh chàng có
nhiều người đã gục xuống. Chàng đưa mắt nhìn quanh, nụ cười vẫn thấp
thoáng trên gương mặt. Bỗng lại có người quát chàng:
- Bố kia sao lại cưỡi ngựa ở trên tuyến quân thế hả?
- Đi sang bên trái, đi sang bên phải - có mấy người khác quát bảo chàng.
Piotr đi sang bên trái thì gặp ngay một viên sĩ quan phụ tá của
tướng Raievxki mà chàng có quen. Viên sĩ quan phụ tá này nhìn Piotr hằm
hằm, hẳn là ông ta cũng toan quát mắng, nhưng nhận ra Piotr ông ta liền
gật đầu chào.
- Sao ông lại ở đây? - viên sĩ quan nói đoạn lại thúc ngựa phóng đi.
Piotr cảm thấy mình ở đây thật là không phải chỗ, là vô ích, đồng
thời lại sợ mình làm vướng người nào chăng, nên cho ngựa chạy theo viên
sĩ quan phụ tá.
- Ở đây phải không? Tôi đi với ông được không? - chàng hỏi.
Chốc nữa, chốc nữa đã. - Viên sĩ quan phụ tá đáp đoạn cho ngựa
chạy đến chỗ viên đại tá to béo đứng ở giữa đồng cỏ, truyền đạt một mệnh
lệnh gì đấy cho ông ta, rồi lại cho ngựa chạy về phía Piotr.
- Bá tước đến đây làm gì thế? - Ông ta mỉm cười hỏi chàng. - Bá tước tò mò muốn xem cho biết à?
- Vâng! Vâng! - Piotr nói. Nhưng viên sĩ quan phụ tá đã quay ngựa đi.
- Ở đây kể ra còn khá đấy - Viên sĩ quan phụ tá nói - Chứ ở cánh bên trái, nơi ông Bagration thì thật là vô cùng khốc liệt.
- Thế à? Ở đâu? - Piotr hỏi.
- Ông cứ đi với tôi lên ngọn đồi này, ở chỗ chúng tôi có thể em rõ.
Trong trận địa pháo chúng tôi thì vẫn còn chưa đến nỗi - viên sĩ quan
phụ tá nói - Thế nào, ông đi chứ?
- Vâng, tôi theo ông - Piotr nói và đưa mắt nhìn quanh tìm người mã phu
của mình. Lúc bấy giờ lần đầu tiên, Piotr mới trông thấy thương binh,
người thì đang lê chân bước, người thì được khiêng trên cáng. Trên cánh
đồng cỏ mà hôm qua chàng đã đi qua, với những đống rơm thơm phức xếp
thành hàng, một người lính nằm sóng soài, im lìm, đầu gục xuống một cách
lỳ quặc, chiếc mũ sa-cô lẫn trong đất. - Còn người này, tại sao họ
không khiêng đi? - Piotr toan hỏi, nhưng trông thấy vẻ mặt nghiêm nghị
của viên sĩ quan phụ tá đang đưa mắt nhìn cũng về phía ấy, chàng lại im
bặt.
Piotr không tìm thấy người mã phu của chàng đâu nữa. Cùng với viên
sĩ quan phụ tá, chàng đi dọc theo chỗ đất trũng đưa đến ngọn đồi
Raievxki. Con ngựa của Piotr tụt lại sau không theo kịp viên sĩ quan phụ
tá; nó chạy khập khiễng khiến chàng cứ bị lắc lư đều đều trên lưng.
- Chắc là bá tước không quen cưỡi ngựa? - Viên sĩ quan phụ tá hỏi.
- Không, cũng cưỡi được, nhưng không hiểu sao con này chạy xóc quá Piotr nói, vẻ băn khoăn.
- Ơ kìa, nó bị thương rồi - viên sĩ quan phụ tá nói - đấy ở chân trước,
bên phải phía trên đầu gối ấy. Chắc là bị vướng phải đạn rồi.
- Xin có lời mừng bá tước; thế là đã nếm mùi lửa đạn rồi đấy!
Sau khi vượt qua quân đoàn sâu ngập trong khói súng sau lưng đội
pháo binh vừa được điều ra phía trước và bấy giờ đang nã súng bắn rát
đạn nổ váng óc, họ đến một cánh rừng nhỏ. Trong rừng mát mẻ, tĩnh mịch
và phảng phất hương vị mùa thu. Piotr và viên sĩ quan phụ tá xuống ngựa
và đi lên đồi.
- Tướng quân ở đây phải không? - Viên sĩ quan phụ tá hỏi trong khi lên gần đỉnh đồi.
- Ông ta vừa mới ở đây, nhưng đã đi về phía kia, - một người nào đấy trả lời tay chỉ về bên phải.
Viên sĩ quan phụ tá quay lại nhìn Piotr, dường như không biết bây giờ nên xử trí với chàng ra sao.
Ông cứ yên tâm - Piotr nói, - tôi lên đồi được chứ?
- Được ông cứ đi đi. Đứng đấy ông sẽ thấy tất cả. Không nguy hiểm lắm đâu. Tôi sẽ ghé lại tìm ông.
Piotr đi về phía trận địa pháo, còn viên sĩ quan phụ tá thì đi
thẳng. Hai người không gặp nhau nữa, và mãi về sau Piotr mới được tin
viên sĩ quan phụ tá ngày hôm ấy đã mất một cánh tay.
Ngọn đồi Piotr trèo lên chính là ngọn đồi nổi tiếng (về sau quân
đội Nga gọi nó là trận địa pháo trên đồi hay là trận địa pháo Raievxki,
còn quân đội Pháp thì gọi nó là hoả điểm lớn, hoả điểm oan nghiệt, hoả
điểm trung tâm, nơi mà quân Pháp cho là điểm trọng yếu nhất của trận địa
và quanh đấy hàng vạn người đã gục xuống.
Hoả điểm này gồm có một ngọn đồi. Ở ba mặt có đào chiến hào. Ở trong
hoả điểm có chiến hào bao bọc, mười khẩu pháo bắn qua những lỗ châu mai
khoét trên chiến luỹ.
Thẳng hàng với đỉnh đồi, hai bên có hai dãy đại bác cũng đang bắn
không ngớt. Ở phía sau các khẩu pháo có những đơn vị bộ binh. Khi lên
đồi, Piotr tuyệt nhiên không hề nghĩ rằng ngọn đồi này với một vài chiến
hào nhỏ, trong đó có mấy khẩu pháo đang bắn ra, là điểm quan trọng nhất
trong trận đấu. Trái lại, vì chàng đang ở đấy, nên Piotr có cảm tưởng
đó là một trong những vị trí ít quan trọng nhất.
Lên đến đỉnh đồi, Piotr ngồi xuống ở chỗ cuối chiến hào bao quanh
trận địa pháo, đưa mát nhìn quanh xem người ta đang làm gì, môi bất giác
nở một nụ cười hớn hở. Chốc chốc chàng lại đứng lên, môi vẫn mỉm cười
và đi đi lại lại trên trận địa pháo, cố gắng không làm vướng chân những
người lính đang nạp đạn, đẩy pháo hoặc mang túi thuốc súng chạy đi chạy
lại không ngớt trước mắt chàng. Những khẩu pháo trên trận địa kế tiếp
nhau bắn liên hồi, tiếng nổ váng óc, khói thuốc súng toả ra mù mịt cả
một vùng chung quanh.
Trái với cái không khí rờn rợn phảng phất trong đội bộ binh yểm
hộ, ở đây, trên trận địa pháo, nơi chỉ có một số người ít ỏi đang bận
rộn, lại bị một chiến hào ngăn cách với bên ngoài, ai nấy đều phấn chấn
như nhau, một niềm phấn chấn bao trùm lấy mọi người như trong khung cảnh
một gia đình vậy.
Cái bóng dáng không có chút gì là nhà binh của Piotr, với chiếc
mũ trắng, khi mới xuất hiện đã làm cho những người này ngạc nhiên một
cách khó chịu. Những người lính đi qua trước mặt chàng đều liếc mắt nhìn
dáng vóc chàng, ngcạc nhiên và thậm chí hãi nữa.
Viên sĩ quan pháo binh chỉ huy trận địa thân hình cao lớn, mặt rỗ,
đôi chân dài lêu nghêu, giả bộ đến quan sát xem khẩu pháo ở đằng cuối
hoạt động để lại gần Piotr và tò mò nhìn chàng.
Một sĩ quan khác trẻ măng, người nhỏ nhắn: khuôn mặt tròn trĩnh, hẳn là
vừa mới ra khỏi trường võ bị đang say sưa chỉ huy hai khẩu pháo của anh
ta, nói với Piotr, giọng nghiêm khác:
- Này ông, ông làm ơn tránh đi cho. Ở đây không được đâu.
Binh sĩ nhìn Piotr lắc đầu tỏ ý không tán thành. Nhưng khi mọi
người đã thấy rõ rằng cái anh chàng đội mũ trắng kia không làm việc gì
có hại, trái lại, vẫn ngồi yên trên mép chiến hào hay kính cẩn tránh ra
một bên cho họ đi, miệng mỉm cười bẽn lẽn, khi thấy anh chàng đi trên
trận địa pháo, dưới là mưa đạn mà cứ điềm nhiên như đi trên đường phố,
thì lúc bấy giờ cảm giác ngỡ ngàng và ác cảm đối với chàng lúc đầu dần
dần chuyển thành một mối đồng cảm thân mật có pha chút bông đùa, giống
như tình cảm của những binh sĩ đối với những con vật họ nuôi: những con
chó, những con gà trống, những con dê và nói chung là những con vật cùng
ở với họ trong đơn vị. Những người lính ở trận địa pháo này đã mặc
nhiên tiếp nhận Piotr vào gia đình của họ và đặt cho chàng một cái tên
đùa. Họ gọi chàng là "Ông lớn nhà ta" và lấy làm một đề tài để đùa bỡn
thân mật với nhau.
Một quả tạc đạn rơi xuống cày tung đất lên cách Piotr hai bước, Piotr
vừa phủi những mảnh đất bắn vào quần áo, vừa mỉm cười đưa mắt nhìn chung
quanh.
- Này, sao ông lớn không sợ hở? - Một người lính vai rộng, mặt đỏ nhoẻn miệng cười để lộ hàm răng vững chắc trắng nhởn.
- Còn anh, anh có sợ đâu nào? - Piotr hỏi.
- Sợ chứ… - Người lính đáp - Nó có chừa ai đâu. Nó mà nện trúng thì bộ
ruột đi đứt. Không sợ sao được. - Anh ta vừa nói vừa cười ha hả.
Một vài người lính khác dừng lại cạnh Piotr, vẻ mặt vui vẻ trìu mến.
Hình như họ không ngờ rằng chàng cũng nói năng chẳng khác gì mọi người,
và sự phát hiện này làm cho họ khoái chí lắm.
- Nhưng cái nghề con nhà lính chúng ta thì đã đành như thế. Chứ như ông lớn thì lạ thật. Ông lớn kia chứ!
- Về chỗ! - Viên sĩ quan trẻ tuổi quát những người lính đang xúm xít
quanh Piotr. Hẳn là viên sĩ quan trẻ tuổi này mới làm nhiệm vụ lần đầu
hay lần thứ hai gì đấy, nên nói năng với binh sĩ và với cấp chỉ huy một
cách đặc biệt nghiêm túc và có quy củ. Hoả lực đại bác và súng trường
mỗi lúc một dồn dập trên khắp chiến trường, nhất là bên trái, nới có các
công sự hình mũi tên của Bagration.
Nhưng ở chỗ Piotr đứng thì khói che khuất hết, hầu như không nhìn
thấy gì. Vả chăng tất cả sự chú ý của Piotr nay đều tập chung vào cái
khóm nhỏ những người ở trong trận địa pháo, giống như một thứ gia đình
tách biệt với tất cả những người khác. Bây giờ, nhất là sau khi trông
thấy người lính nằm một mình trên bãi cỏ, những tình cảm khác đã thay
thế cái cảm giác phấn trấn vui vẻ hồn nhiên lúc ban đầu khi mới trông
thấy trận địa và nghe những tiếng súng chiến trường. Bây giờ, ngồi trên
bờ dốc của chiến hào, chàng chăm chú quan sát những người ở xung quanh.
Vào khoảng mười giờ, người ta dã mang ra khỏi trận địa pháo hai mươi
người; hai khẩu pháo đã bị bắn hỏng, những quả tạc đạn rơi xuống trận
địa pháo ngày càng thấp, và những viên đạn rít lên, kêu vù vù, mỗi lúc
một nhiều thêm. Nhưng binh sĩ trong trận địa pháo hấu như không để ý đến
điều đó. Đâu đâu cũng vang lên những tiếng nói, những tiếng bông đùa
rôm rả.
- Đạn nổ đấy. - Một người lính kêu lên khi quả tạc đạn vù vù bay đến.
- Không phải đến đây đâu! Đến với bọn bộ binh kia! - Một người khác cười
lớn nói thêm khi thấy tạc đạn đã bay qua đầu họ và rơi vào đội ngũ quân
yểm hộ.
- Chỗ quen biết của cậu đấy à? - Một người lính khác cười rộ nói với
người nông dân tản đạn đang cúi rạp xuống khi quả tạc đạn bay qua.
Mấy người lính tụ tập ở bên cạnh ụ đất để nhìn xem phía trước có những gì.
Họ rời tiền tiêu đi rồi, thấy không họ chuyển ra phía sau rơi. - Mấy người lính vừa nói vừa giơ tay chỉ sang bên kia ụ đất.
- Ai lo việc lấy - Một viên hạ sĩ quan già quát lên bảo họ lui là vì họ
có nhiệm vụ ở phía sau. - Đoạn viên hạ sĩ quan nắm lấy vai một người
lính, co gối thúc vào người anh ta. Có tiếng cười rộ. Ở một bên có tiếng
quát - Kéo khẩu pháo thứ năm lên!
- Dô ta, kéo nào, kéo cho đều nào như kéo thuyền ấy nhé - Tiếng reo hò vui vẻ của những người kéo pháo vang lên.
- Ấy suýt nữa cho nó xơi mất cái mũ của ông lớn nhà ta - Anh lính mặt đỏ
ưa pha trò nhe răng ra cười với Piotr - Chà, quả này hỏng thật! - Anh
ta nói thêm, giọng trách móc, khi thấy một quả tạc đạn rơi trúng vào
bánh xe và chân một người lính.
- Đồ chồn cáo! - Một người khác cười phá lên khi thấy mấy anh dân quân
lom khom bước vào trận địa pháo để khiêng anh thương binh ra - Ớn lắm
rồi phỏng? - Bọn quạ này hết vía rồi! - Họ hò hét khi thấy dân quân ngần
ngại trước người lính gãy một chân.
- Ôi thôi thôi, tội nghiệp chưa! - Các bố binh sĩ nhại mấy người nông dân - Các bố không thích các nghề này rồi.
Piotr nhìn thấy sau mỗi quả tạc đạn rơi xuống, sau mỗi sự tổn thất thì
tâm trạng phấn khích chung lại càng tăng. Trên tất cả các gương mặt,
ngọn lửa bấy lâu giữ kín!rong lòng bỗng bừng lên đường như để trả lời
những công việc đang xảy ra thành những tia chớp mỗi lúc một mau thêm,
mỗi lúc một sáng thêm giống như những tia chớp loé ra từ một đám mây đen
giông tố đang ùn ùn kéo đến.
Piotr không nhìn bãi chiến trường trước mặt, không khí ở đó có
những gì. Tâm trí chàng bị thu hút vào ngọn lửa kia đang bùng cháy càng
ngày càng mãnh liệt, và cảm thấy nó đang hừng hực ngay ở trong lòng
mình.
Đến mười giờ, các đơn vị bộ binh ở trong các bụi rậm trước trận địa
pháo và dọc theo sông Kamenka rút lui. Đứng trên trận địa pháo có thể
thấy họ chạy dạt về phía sau, dùng súng trường làm cáng khiêng những
người bị thương. Có một viên tướng đi lên đối với một đoàn tuỳ tùng và
sau khi nói mấy câu với viên đại tá, ông ta nhìn Piotr với vẻ giận dữ,
rồi lại đi xuống, ra lệnh cho bộ binh yểm hộ đang đứng dồn sau trận địa
pháo phải nằm dạt xuống cho đỡ thương vong. Sau đó tiếng trống nổi lên
trong hàng ngũ bộ binh ở trận địa pháo, rồi tiếng hô mệnh lệnh và từng
hàng bộ binh tiến về phía trước.
Piotr nhìn sang bên kia ụ đất. Một khuôn mặt đặc biệt đập vào mắt chàng.
Đó là một viên sĩ quan trẻ tuổi, mặt tái nhợt, đang đi thụt lùi, thanh
kiếm tụt hẳn xuống, mắt lo lắng nhìn quanh.
Những hàng bộ binh khuất vào trong đám khói; người ta nghe thấy họ reo
hò kéo dài và tiếng súng trường bắn liên hồi. Vài phút sau thấy đám
người bị thương và người khiêng cáng từ đấy kéo ra.
Trên trận địa pháo, tạc đạn bắt đầu rơi dồn dập hơn trước. Có mấy
người nằm sóng sượt giữa đất không ai mang đi. Cạnh mấy khẩu đại bác,
các pháo thủ lại càng hoạt động khẩn trương hơn và hưng phấn hơn. Chẳng
còn ai để ý đến Piotr nữa. Đã hai lần người ta giận dữ quát chàng vì
chàng đứng trước giữa lối đi. Viên sĩ quan chỉ huy, vẻ mặt hầm hầm bước
từng bước dài và nhanh từ khẩu pháo này sang khẩu khác. Viên sĩ quan trẻ
tuổi, mặt càng đỏ hơn, quay lại, nạp đạn và làm nhiệm vụ một cách khẩn
trương. Họ vừa đi vừa giật nảy lên như có lò xo.
Đám mây giông tố đã kéo đến, và trên tất cả các gương mặt đều hừng
hực ngọn lửa mà Piotr đã theo dõi sự phát triển. Chàng đứng cạnh viên sĩ
quan chỉ huy. Viên sĩ quan trẻ tuổi giơ tay lên vành mũ chạy đến trước
mặt viên chỉ huy.
- Xin báo cáo đại tá, chỉ còn tám quả tạc đạn. Có bắn nốt không ạ?
- Đạn ria! - Viên chỉ huy không đáp, chỉ quát lên như vậy và đưa mắt nhìn qua chiến luỹ.
Đột nhiên có một cái gì xảy ra, viên sĩ quan trẻ tuổi kêu lên một
tiếng, rồi gập người ngồi phịch xuống đất như một con chim bị đạn trong
khi đang bay. Trước mắt Piotr, mọi vật đều trở nên lạ lùng, hỗn tạp và
tối tăm.
Hết quả này đến quả khác đạn đại bác vù vù bay đến, rơi vào ụ đất
vào binh sĩ, vào những khẩu pháo. Piotr nãy giờ không nghe thấy những
tiếng ấy, thì bây giờ lại chỉ nghe rặt có những tiếng ấy mà thôi. Ở bên
phải trận địa pháo, binh sĩ vừa hô "Ura!" vừa chạy lùi về phía sau chứ
không phải tiến về phía trước - Piotr có cảm giác như vậy. Mỗi quả tạc
đạn rơi trúng vào chiến luỹ, gần chỗ Piotr đứng, làm đất cát bắn lên phủ
đầy người chàng; trước mặt chàng một quả cầu đen sì bay vút qua, và
ngay sau đó rơi vào đầu một vật gì mềm nhũn. Dân quân đã tiến vào trận
địa pháo, bỗng chạy lùi lại.
- Toàn pháo đội nạp đạn ria! Viên đại tá quát lên. Một viên sĩ quan hớt
hải chạy đến cạnh ông ta và thì thầm báo cáo với ông là đạn đã bắn hết,
vẻ lo sợ như một người chủ thiện đang giữa bữa tiệc mà phải báo cho ông
chủ là nhà đã hết rượu.
- Quân kẻ cướp, làm ăn như thế này à? -, viên sĩ quan quát lớn, người
quay về phía Piotr. Mặt ông ta đỏ gay, mồ hôi nhễ nhại, đôi mày ông ta
cau lại, cặp mắt long lên sáng quắc. Ông giận dữ đưa mắt gườm gườm nhìn
Piotr từ đầu đến chân rồi quay sang bảo mọi người lính - Chạy sang đội
hậu bị lấy mấy hòm đạn đưa lại đây ngay!
- Để tôi đi lấy cho - Piotr nói - Tôi đi cho!
Viên đại tá không đáp, bước từng bước dài bỏ đi nơi khác.
- Đừng bắn. Hãy đợi đã! - Ông ta ra lệnh.
Người pháo thủ được lệnh chạy đi lấy tạc đạn vấp phải Piotr.
- Kìa ông lớn, đây không phải là chỗ của ông đâu. - Anh ta vừa nói vừa chạy xuống đồi.
Piotr chạy theo sau người lính, vòng qua chỗ viên sĩ quan trẻ tuổi gục xuống.
Một, hai, rồi ba quả tạc đạn bay qua đầu chàng, rơi trước mặt, ở
bên cạnh, ở phía sau lưng. Piotr chạy xuống đồi. "Mình chạy đi đâu thế
nay?". Chàng bỗng sực nhớ khi đã chạy đến gần những chiếc xe hòm chở đạn
sơn xanh. Chàng dừng lại phân vân không biết nên quay lại hay tiến về
phía trước. Đột nhiên một sự trấn động kinh khủng hất chàng về phía
trước; chàng ngã lăn ra đất. Ngay lúc ấy ngọn lửa chói loà hắt vào mặt
chàng và đồng thời là một tiếng sấm vang dội và một tiếng rít xé tai.
Khi đã hoàn hồn, Piotr thấy mình đang ngồi chống hai tay xuống đất.
Chiếc hòm chớ đạn vừa thấy bên cạnh chàng bây giờ đã biến đi đâu mất:
chỉ còn những mảnh ván sơn xanh bị cháy trụi, một con ngựa kéo cái càng
xe gãy vụt chạy đi; trong khi một con ngựa khác cũng ngã lăn xuống đất
như Piotr, hí lên những tiếng hí dài nhức óc.
hết: Chương - 30 -, xem tiếp: Chương - 31 -
Đánh máy: Nguyễn Học ( Mõ Hà Nội )
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 31 -

Piotr hoảng sợ cuống cuồng, nhảy chồm dậy và chạy về phía trận địa
pháo, dường như có thể đó là nơi trú ẩn duy nhất chống lại tất cả những
cảnh tượng kinh khủng đang vây quanh chàng.
Bước vào chiến hào, chàng nhận thấy trong trận địa, chàng nhận
thấy trong trận địa pháo không có tiếng súng, trái lại người ta đang làm
những gì gì ở đấy không rõ. Chàng không kịp suy nghĩ xem những người
này là ai, họ đang làm gì, chàng nhìn thấy viên đại tá chỉ huy quay lưng
về phía chàng, nằm vắt người qua chiến luỹ hình như đang nhìn một cái
gì ở phía dưới; chàng chỉ còn thấy một người lính đang giãy giụa để vung
ra khỏi những người đang giữ chặt cánh tay anh ta, miệng gào lên "Anh
em ơi!" và còn thấy những điều kỳ lạ khác nữa.
Nhưng chàng chưa kịp hiểu ra rằng viên đại tá bị tử thương và người
lính kêu "Anh em ơi?" đã bị bắt làm tù binh, thì trước mắt chàng một
người lính khác đã bị một mũi lê đâm suốt lưng. Chàng vừa bước vào chiến
hào, thì một người mặc quân phục màu lam gầy gò, nước da vàng vọt, mặt
ướt đẫm mồ hôi, tay lăm lăm thanh kiếm, chạy xổ về phía chàng, miệng
thốt lên một tiếng gì không rõ. Trong khi chạy lao vào nhau, hai người
văn không trông thấy nhau. Để khỏi bị va mạnh. Piotr bất giác giơ tay ra
nắm lấy người kia (đó là một sĩ quan Pháp), một tay nắm lấy vai, một
tay chẹn cổ hắn. Viên sĩ quan buông rơi thanh kiếm, túm lấy cổ áo Piotr.
Trong vài giây, hai người hoảng hốt nhìn vào mặt nhau, và cả hai cùng ngơ ngác không biết mình đã làm gì và cần phải làm gì.
Cả hai cùng nghĩ bụng: "Ta bắt nó làm tù binh, hay nó bắt ta làm tù
binh?". Nhưng hiển nhiên là viên sĩ quan Pháp thiên về ý nghĩ thứ hai,
bởi vì bàn tay lực lưỡng của Piotr trong khi hoảng sợ đã bất giác bóp cổ
hắn mỗi lúc một chặt. Người Pháp đang ú ớ toan nói một câu gì thì bỗng
một quả tạc đạn bay sát trên đầu họ, tiếng rít nghe rợn cả người, và
Piotr tưởng đầu viên sĩ quan Pháp đã bay mất, vì hắn cúi xuống nhanh
quá.
Piotr cũng cúi xuống và buông tay ra. Không còn nghĩ đến chuyện ai
bắt ai làm tù binh, người Pháp chạy lùi về phía trận địa pháo, còn Piotr
thì chạy xuống đồi, chân vấp phải những xác chết và những người bị
thương, và chàng có cảm giác như họ cứ bíu lấy chân mình. Nhưng chàng
không kịp chạy xuống chân đồi thì một đám lính Nga dày đặc đã xông lên,
vừa chạy, vừa ngã, vừa chen nhau, vừa hò hét, ồn ào vui vẻ lao về phía
trận địa pháo. (Đó là cuộc tấn công mà sau này Yermolov tự gán cho mình,
nói rằng phải dũng cảm và may mắn như ông ta thì mới có thể thực hiện
được một chiến công như thế, và trong cuộc tấn công này, nghe đâu ông ta
đã tung lên đồi từng vốc huân chương chữ thập George mà ông có sẵn
trong túi, để thưởng công quân sĩ).
Quân Pháp sau khi chiếm được trận địa pháo lại bỏ chạy. Quân ta hô
"Ura!" và đuổi theo quân Pháp, vượt xa trận địa pháo đến nỗi phải khó
khăn lắm mới giữ họ lại được.
Người ta đem tù binh từ trận địa pháo xuống, trong số này có một viên tướng Pháp bị thương; các sĩ quan của ta xúm xít quanh y.
Một đoàn thương binh gồm cả người Nga lẫn người Pháp, trong đó có
người Piotr biết mặt, có người không, mặt mày biến dạng đi vì đau đớn
đang từ trên trận địa pháo xuống: người thì lê đi, người thì được khiêng
trên cáng.
Piotr lại lên đồi, nơi chàng đã đứng hơn một tiếng đồng hồ nhưng không
tìm thấy người nào ở trong cái gia đình nhỏ đã tiếp nhận chàng, ở đấy có
nhiều người chết mà chàng không quen biết, nhưng cũng có người mà chàng
nhận ra, viên sĩ quan trẻ tuổi vẫn còn trong vũng máu bên cạnh u đất,
người vẫn gập lại như hồi nãy. Người lính mặt đỏ còn giãy giụa, nhưng họ
vẫn chưa khiêng anh ta đi.
Piotr chạy xuống đồi.
"Thôi! Bây giờ thì họ sẽ ngừng tay lại, bây giờ họ sẽ kinh hãi
trước việc họ đã làm?" Piotr nghĩ thầm trong khi thẫn thờ nhìn theo
những người khiêng cáng từ chiến trường về.
Nhưng mặt trời bị khói che mờ vẫn còn cao, và ở phía trước, nhất
là ở bên trái về phía làng Xemenovxkoye trong đám khói vẫn còn có cái
gì sôi sục; tiếng súng trường, tiếng đại bác không hề giảm đi chút nào
mà lại tăng lên đến mức điên cuồng, như một người đang thu hết tàn lực
để thét lên một tiếng kêu tuyệt vọng.
hết: Chương - 31 -, xem tiếp: Chương - 32 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 32 -

Cuộc chiến tranh chính trong trận Borodino đang diễn ra trong khi
đất hai dặm ở giữa Borodino và các công sự hình mũi tên của Bagration (ở
ngoài khu vực này, một bên là đạo kỵ binh của Uvarov biểu dương lực
lượng vào giữa trưa, và bên kia, đằng sau Utitxa thì xảy ra cuộc giao
chiến giữa Ponyatovxki và Tutikov nhưng đó chỉ là những trận chiến đấu
lẻ tẻ và yếu ớt so với trận diễn ra ở trung tâm chiến trường). Ở khu vực
giữa Borodino và các công sự hình mũi tên, cạnh ven rừng, trên một
khoảng đất có thể nhìn thấy từ cả hai phía, trận chiến đấu chính đã diễn
ra một cách đơn giản và bình dị.
Trong chiến đấu mở đầu bằng cuộc pháo kích dữ dội của mấy trăm khẩu pháo bắn từ cả hai bên.
Sau đó, khi khói đã bao phủ khắp chiến trường, trong đám khói này
(về phía quân Pháp). Ở bên phải có hai sư đoàn xe của Dexe và Compăng
tiến về phía các công sự hình mũi tên, và ở bên trái thì các trung đoàn
của phó vương tiến về phía Borodino.
Cứ điểm Sevardino, nơi Napoléon đứng, cách xa các công sự hình mũi
tên đến một dặm và cách Borodino đến hơn hai dặm theo đường thẳng, vì
vậy Napoléon không thể thấy những sự việc đã diễn ra ở đấy, đã thế khói
lại hoà lẫn với sương mù che phủ khắp nơi này. Chỉ trông thấy binh sĩ
của sư đoàn Dexe đánh vào các công sự hình mũi tên khi họ chưa tiến vào
các khe núi ngăn cách họ với công sự ấy. Họ vừa vào khe núi thì những
đám khói súng trường và khói pháo ở trên các công sự hình mũi tên đã bắt
đầu dày đặc đến nỗi phủ kín cả dốc núi bên kia khe. Qua bức màn khói
dày đặc chỉ thấy một cái gì đen đen, chắc hẳn là một đám người, và đôi
khi cũng thấy những ánh lưỡi lê lấp loáng. Nhưng họ đang tiến lên hay đã
dừng lại, đó là quân Pháp hay là quân Nga thì từ cứ điểm Savardino
không thể nào phân biệt được.
Mặt trời đã lên cao, và những tia nắng rực rỡ chiếu chênh chếch vào
mặt Napoléon khi ông ta giơ tay che mặt nhìn các công sự hình mũi tên.
Khói treo lơ lửng ở trước mặt các công sự này, khi thì người ta có cảm
giác như lớp khói đang bay đi, khi thì lại có cảm giác như quân lính
đang di chuyển. Thỉnh thoảng xen lẫn với tiếng súng lại có tiếng người
quát tháo, nhưng không thể nào biết sự tình ở đấy ra sao.
Napoléon đứng trên gò nhìn qua kính viễn vọng. Trong cái vòng
tròn nhỏ hẹp của ống kính, ông nhìn thấy lố nhố những khói và người, lúc
thì người Pháp, lúc thì người Nga; nhưng khi nhìn lại bằng mắt trần thì
ông không thể biết những điều vừa thấy xảy ra ở đâu.
Ông xuống chân gò và bắt đầu đi đi lại lại trước gò. Chốc chốc ông
lại dừng chân, lắng nghe súng nổ và đưa mắt nhìn bãi chiến trường.
Nhưng không những ở chân gò là nơi ông đứng, hay ở trên đỉnh gò là nơi
đang có vài viên tướng của ông đứng, mà ngay tại các công sự hình mũi
tên, nơi mà quân Pháp và quân Nga, người thì chết, người thì bị thương
hay còn lành lặn, hốt hoảng điên cuồng đang đồng thời chiếm lĩnh hay lần
lượt chiếm lĩnh, người ta cũng không thể nào hiểu được sự việc đang xảy
ra. Suốt mấy giờ liền ở nơi này, giữa tiếng súng trường và tiếng đại
bác liên hồi, quân Pháp và quân Nga lần lượt xuất hiện, khi thì bộ binh,
khi thì pháo binh.
Họ xông lên, họ gục xuống, họ bắn giết, không biết phải làm gì nhau, quát tháo và chạy lùi lại.
Từ chiến trường, những sĩ quan phụ tá do Napoléon phái đi, những sĩ quan
tuỳ tùng của các vị thống chế của ông luôn luôn phi ngựa đến trước mặt
Napôpêông để báo cáo về quá trình diễn biến của trận đánh. Nhưng tất cả
những báo cáo này đều không đúng sự thật: một phần vì trong lúc chiến
đấu kịch liệt không thể nào nói rõ việc gì đã xảy ra vào lúc gỉây phút
quyết định, một phần vì nhiều sĩ quan phụ tá không đến tận nơi đang thực
sự chiến đấu mà chỉ truyền đạt lại những điều họ nghe những người khác
nói lại và một phần nữa vì trong khi viên sĩ quan phụ tá đi đoạn đường
hai ba dặm đến chỗ Napoléon đứng thì tình hình đã thay đổi, và những tin
tức mà họ mang tới không còn xác thực nữa.
Chẳng hạn một sĩ quan phụ tá của phó vương đến báo tin đã chiếm được
làng Borodino và cái cầu trên sông Kolotsa đã lọt vào tay quân Pháp.
Viên sĩ quan hỏi Napoléon xem ông ta có ra lệnh cho quân đội qua sông
hay không. Napoléon ra lệnh bố trí bên kia sông và đợi lệnh mới. Nhưng
ngay lúc Napoléon ra lệnh này, hay đúng hơn là ngay lúc viên sĩ quan phụ
tá rời khỏi Borođino thì cái cầu đã bị quân Nga chiếm lại và đốt cháy
trong trận giao chiến mà Piotr đã chứng kiến lúc giao tranh mới bắt đầu.
Một sĩ quan phụ tá, mặt tái xanh, hoảng hốt phi ngựa từ các công sự
hình mũi tên về báo với Napoléon rằng cuộc tấn công đã bị đánh bật,
Compăng đã bị thương và Davu đã tử trận. Nhưng trong lúc đó thì các công
sự này đã bị một đơn vị Pháp khác chiếm ngay khi người ta nói với viên
sĩ quan phụ tá rằng quân Pháp bị đánh lui, còn Davu thì vẫn còn sống và
chỉ bị bầm nhẹ. Căn cứ vào những báo cáo nhất định là sai như vậy,
Napoléon ra mệnh lệnh, nhưng những mệnh lệnh này đã được thực hiện trước
khi ông ta ban bố, hoặc không thể thực hiện được và không hề được thực
hiện.
Các thống chế và các tướng ở gần chiến trường hơn, cũng như
Napoléon, họ không tham dự vào trận đánh mà chỉ thỉnh thoảng cưỡi ngựa
đi dưới làn lửa đạn, và không hề hỏi ý kiến của Napoléon, họ tự ý ra
những mệnh lệnh cho biết phải bắn vào đâu và đứng ở đâu mà bắn, kỵ binh
và bộ binh phải chạy đến đâu.
Nhưng cũng như mệnh lệnh của Napoléon, những mệnh lệnh của họ cũng
rất ít khi được thực hiện, và có chăng cũng chỉ trong phạm vi tối
thiểu. Thường thường thì sự việc xảy ra trái với mệnh lệnh của họ. Binh
sĩ được lệnh tiến về phía trước và lại lùi trở lại vì gặp phải đạn ria
bắn ra như mưa, còn binh sĩ được lệnh dừng lại ở nguyên chỗ cũ, thì đột
nhiên thấy quân Nga hiện ra trước mặt liền chạy lùi lại hoặc xông lên
phía trước, còn kỵ binh thì đuổi theo quân Nga đang bỏ chạy mà không hề
được lệnh gì cả. Chẳng hạn hai trung đoàn kỵ binh được lệnh vượt qua
khe núi Xemenovxkoye vừa mới lên núi thì đã phải quay xuống và hối hả
phi ngựa chạy về. Bộ binh cũng di động như vậy: đôi khi họ chạy đến một
nơi hoàn toàn không phải nơi họ được lệnh đến. Tất cả những mệnh lệnh
cho biết phải đưa các khẩu pháo đi đâu và lúc nào, lúc nào bộ binh phải
bắn, lúc nào kỵ binh phải đuổi theo bộ binh Nga, tất cả những mệnh lệnh
ấy đều do những viên chỉ huy trực tiếp của các đơn vị ở trong hàng quân
ban bố mà không hề hỏi ý kiến Ney, Davu, Mura chứ đừng nói đến Napoléon
nữa. Họ không sợ bị phạt mà không thực hiện mệnh lệnh trên hay vì tự
tiện ra mệnh lệnh, bởi vì trong một trận đánh, vấn đề được đặt ra, vấn
đề quan trọng nhất đối với con người, đó là tính mạng của bản thân họ;
và đôi khi người ta cảm thấy muốn sống thì phải chạy lùi, nhưng đôi khi
người ta cảm thấy cần chạy lên phía trước, và cứ tuỳ theo tình hình từng
giây, từng phút mà những con người này hành động một khi đã ở trong
hoàn cảnh chiến đấu ác liệt. Thật ra, tất cả những sự di động hay lùi,
không hề cải thiện mà cũng không hề thay đổi tình hình của các đạo quân.
Tất cả những cuộc tấn công và xung phong vào hàng ngũ của Nga hầu
như không hề gây nên thiệt hại gì cho họ so với những thiệt hại, những
tổn thất và thương vong do những viên đạn súng trường bay khắp trận địa,
nơi họ đang đi động. Những con người ấy vừa ra khỏi tầm tạc đạn và đạn
súng trường, thì các vị chỉ huy ở phía sau đã lập tức tập hợp lại, chấn
chỉnh kỷ luật, rồi dùng cái kỷ luật đó để đưa họ vào vòng lửa đạn, rồi
khi vào đến đấy, vì sợ chết, họ lại mất kỷ luật và chạy đi chạy lại loạn
xạ tuỳ theo tâm trạng nhất thời của đám đông.
hết: Chương - 32 -, xem tiếp: Chương - 33 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 33 -

Các tướng soái của Napoléon - Davu, Ney và Mura đang đứng gần hoả
tuyến và đôi khi cũng đi vào hoả tuyến, - đã mấy lần đưa vào vòng lửa
đạn này những đoàn quân đông đúc và hàng ngũ chỉnh tề. Nhưng trái hẳn
với điều xưa nay vẫn xảy ra trong những trận chiến đấu trước đây, họ
không nghe tin quân địch bỏ chạy; những đoàn quân chỉnh tề kia lại từ
nơi ấy quay trở về biến thành những đám người rối loạn, hốt hoảng. Họ
lại chỉnh đốn quân ngũ, nhưng số người này ngày càng vợi đi. Đến trưa,
Mura phái viên sĩ quan phụ tá của mình đến gặp Napoléon xin tăng viện.
- Xin tăng viện à? - Napoléon nói, và ngạc nhiên mà nghiêm khắc, dường
như không hiểu viên sĩ quan phụ tá muốn nói gì, và đưa mắt nhìn viên sĩ
quan măng sữa, xinh trai, có món tóc đen dài và quăn theo kiểu Mura.
"Tăng viện à? Napoléon nghĩ thầm - họ còn xin tăng viện khi họ nắm trong
tay một nửa quân đội để tấn công vào một cánh quân Nga yếu ớt không có
công sự hay sao!".
- Nhà ngươi bảo với quốc vương thành Napoli - Napoléon nói giọng nghiêm
khắc - rằng bây giờ chưa đến trưa và ta chưa trông thấy rõ trên bàn cờ
của ta. Thôi đi!
Viên sĩ quan măng sữa đẹp trai có bộ tóc dài, tay không cất khỏi
vành mũ, buông một tiếng thở dài não nuột quay về nơi người ta đang giết
nhau.
Napoléon đứng dậy gọi Colanhcur và Bertie lại bắt đầu nói chuyện với họ về những việc không liên quan gì đến trận đánh.
Giữa những câu chuyện, trong khi Napoléon đã bắt đầu thấy hào hứng
thì mắt của Bertie lại hướng về một viên tướng đang cưỡi con ngựa ướt
đẫm mồ hôi đang phi đến cùng với đoàn tuỳ tùng. Đó là Belyar. Ông ta
xuống ngựa bước nhanh đến trước mặt hoàng đế, cất tiếng nói sang sảng
bắt đầu trình bày nhất thiết phải tăng viện. Ông ta lấy danh dự mà thề
rằng quân Nga sẽ bị tiêu diệt nếu hoàng đế cho thêm một sư đoàn nữa.
Napoléon nhún vai không thèm đáp lấy một câu nào và vẫn tiếp tục
đi đi lại lại Belyar bắt đầu nói rất to và rất hăng với những viên tướng
của đoàn tuỳ tùng đang đứng quanh ông:
- Ông nóng nảy lắm ông Belyar ạ - Napoléon lại gần viên tướng nói - đang
chiến đấu hăng thì dễ sai lắm. Ông hãy đi xem tình hình nữa rồi lại đây
bảo với tôi.
Belyar chưa đi xa được bao nhiêu thì ở đầu kia lại có một người khác được phái từ chiến trường về.
- Sao? Có việc gì đấy? - Napoléon nói với cái giọng của một người bực mình vì luôn luôn bị quấy rầy.
- Tâu bệ hạ, công tước… - viên sĩ quan phụ tá mở đầu,
- Xin tăng viện phải không? - Napoléon ngắt lời với một cử chỉ giận giữ.
Viên sĩ quan cúi đầu tỏ ý khẳng định và bắt đầu trình bày; nhưng hoàng
đế lại quay mặt đi bước hai bước rồi dừng chân, quay lại gọi Bertie đến.
- Phải đưa quân dự bị ra - Napoléon nói, hai tay hơi đang ra - Theo ông thì nên phái ai đến đây?
Ông hỏi Bertie, con ngỗng con mà ta đã biến thành phượng hoàng như sau này ông gọi Bertie.
- Tâu bệ hạ, phái sư đoàn Capared, - Bernie nói; ông vốn nhớ thuộc lòng tất cả các sư đoàn, trung đoàn và tiểu đoàn.
Napoléon gật đầu tán thành. Viên sĩ quan phụ tá phi ngựa đến sư đoàn
Clapared. Và vài phút sau, đoàn quân cận vệ trẻ tuổi đứng sau đổi rời
khỏi vị trí. Napoléon im lặng nhìn về hướng ấy.
- Không được - Ông ta bỗng nói với Bertie - Ta không thể phái Capared được. Hãy phái sư đoàn Friăng.
Mặc đù không có lấy một lý do nào khiến cho ông ta chọn sư đoàn
Friăng thay sư đoàn Capared, và lúc bấy giờ bảo Capared dừng lại và phái
Friăng đi thì hiển nhiên là bất tiện và tốn thì giờ, nhưng mệnh lệnh
thì vẫn phải được thi hành một cách nghiêm túc.
Napoléon không thấy rằng đối với những đạo quân của mình, ông đóng
vai trò một vị bác sĩ mà những phương thuốc chỉ làm cho bệnh thêm nặng,
một vai trò mà ông hiểu rõ và biết phê phán một cách đúng đắn ở người
khác. Sư đoàn Friăng cũng như những sư đoàn khác đã đi khuất vào trong
đám khói của bãi chiến trường. Từ nhiều nơi khác nhau, các sĩ quan phụ
tá vẫn tiếp tục chạy đến, và dường như họ đã thông đồng với nhau từ
trước, ai nấy đều chỉ nói có một chuyện. Họ đều yêu cầu tăng viện, nói
rằng quân Nga vẫn giữ vững trận địa và một hoả lực khủng khiếp đang làm
cho quân Pháp tan rã.
Napoléon ngồi tư lự trên ghế xếp.
Ông De Boxe, con người thích du lịch, nhịn đói từ sáng đến giờ, lại
gần hoàng đế và đánh bạo kính cẩn đề nghị bệ hạ dùng bữa sáng.
- Tôi hy vọng rằng ngay từ bây giờ tôi đã có thể có lời mừng bệ hạ thắng lợi - Ông ta nói.
Napoléon im lặng lắc đầu. Ông De Boxe cho rằng cái lắc đầu này có liên
quan đến thắng lợi chứ không phải đến bữa ăn sáng, bèn đánh bạo dùng
giọng vừa tươi tỉnh vừa kính cẩn lưu ý hoàng đế rằng trên đời không có
gì có thể ngăn cản người ta ăn sáng khi có thể ăn được.
- Thôi ông… - Napoléon gật đầu, rồi quay mặt đi. Một nụ cười nghệch tỏ
vẻ hối tiếc, ân hận và phấn chấn hiện lên gương mặt De Boxe và ông bước
rón rén lẻn ra chỗ các tướng khác đứng.
Napoléon có một cảm giác bực dọc như một người đánh bạc may mắn xưa nay
vẫn quen vung tiền vong mạng, nhưng chưa bao giờ cũng được, thế rồi đột
nhiên, chính khi anh ta đã trù tính tất cả những trường hợp may rủi của
canh bạc, thì lại cảm thấy mình càng suy nghĩ về nước đi lại càng thua
một cách chắc chắn.

Các đạo quân vẫn là những đạo quân ngày trước, các vị tướng vẫn là
các vị tướng ấy, cách chuẩn bị mệnh lệnh tác chiến vẫn thế, cũng vẫn
lời tuyên cáo ngắn gọn và cương quyết ấy, và bản thân ông cũng chẳng
khác gì trước. Ông thừa biết điều đó, hơn nữa ông còn biết rằng ngày nay
ông còn giàu kinh nghiệm và khôn ngoan hơn trước, trái lại quân địch
thì vẫn là quân địch ngày xưa ở Austerlix và Fridland. Nhưng nay có một
mã lực gì khiến cánh tay đáng sợ của ông buông thõng xuống một cách bất
lực.
Cũng vẫn những biện pháp xưa kia bao giờ cũng làm cho ông giành được
thắng lợi. Cũng vấn tập trung hoả lực pháo binh vào một điểm duy nhất,
cũng dùng quân đội hậu bị tấn công để chọc thủng trận tuyến, dùng đoàn
kỵ binh của những con người sắt để xung phong, tất cả những biện pháp
này đã dùng hết rồi, mà vẫn không thu được thắng lợi; đã thấy đâu đâu
cũng chỉ thấy dồn dập đưa tới những tin tức như nhau: nào là những viên
tướng bị thương hay bị tử trận, nào là cần tăng viện, nào là quân Nga
không chịu núng; nào là quân ta hỗn loạn.
Trước đây chỉ cần ra vài lệnh, nói dăm ba câu, thế là thấy các thống
chế và các sĩ quan phụ tá mặt mày hớn hở phi ngựa về chúc mừng thắng
trận, tấu trình danh sách chiến lợi phẩm: nào là những lữ đoàn địch bị
bắt làm tù binh, nào là những bó quân kỳ và quốc huy phượng hoàng của
địch, nào là những khẩu pháo, những xe vận tải - và Mura chỉ còn việc
xin phép cho kỵ binh xuống ra vét gọn các đoàn vận tải ở Lodi, ở
Marengo, ở Arcole, ở Jena, ở Austerlix, ở Vagram vân vân, vân vân, trước
đây đều như vậy. Nhưng bây giờ quân đội của ông đã gặp phải một cái gì
quái lạ.
Mặc dù đã có tin chiếm được các công sự hình mũi tên, Napoléon vẫn
thấy đây không phải, hoàn toàn không phải như trong tất cả những trận
đánh trước kia của mình. Ông thấy rằng cảm xúc của ông, cũng là cảm xúc
của mọi người xung quanh ông, những con người giàu kinh nghiệm chiến
đấu. Gương mặt các tướng tá đều rầu rĩ. Mắt họ đều lẩn trốn không muốn
nhìn nhau. Chỉ có Boxe mới không hiểu nổi tầm quan trọng của việc đang
xảy ra. Còn Napoléon, với kinh nghiệm của một người đã chinh chiến lâu
năm, thừa hiểu một trận đánh mà sau tám giờ chiến đấu liên tiếp, sau khi
đã nỗ lực đủ cách như vậy mà kẻ tấn công vẫn không giành được thắng
lợi, là một trận đánh như thế nào. Ông biết rằng như vậy tức là đã thất
trận, và bây giờ chỉ cần một điều ngẫu nhiên hết sức nhỏ nhặt trong cái
tình trạng căng thẳng bất phân thắng bại này là đủ làm cho ông tiêu
vong.
Khi ông hồi tưởng lại tất cả cái chiến dịch Nga quái lạ này, trong
đó ông không thắng được lấy một trận, trong đó suốt hai tháng ròng không
cướp lấy được một lá cờ, một khẩu pháo, không bắt được một lữ đoàn, khi
ông đưa mắt nhìn gương mặt đượm vẻ buồn rầu kín đáo của những người
xung quanh, nghe những báo cáo nói rằng quân Nga vẫn giữ vững, một cảm
giác ghê sợ trào vào lòng ông ta, giống như cái cảm giác thường cỏ trong
một cơn ác mộng, rồi ông chợt nghĩ đến tất cả những trường hợp rủi ro
có thể giết chết mình. Quân Nga có thể tấn công vào cánh trái, có thể
chọc sâu vào trung tâm quân Pháp một viên đạn lạc có thể giết chết bản
thân ông nữa. Tất cả những điều đó có thể xảy ra. Trong những trận đánh
trước đây, ông chỉ toàn nghĩ đến những trường hợp may mắn, nhưng bây giờ
thì vô số trường hợp rủi ro hiện ra trong óc ông, và ông sẵn sàng đón
lấy tất cả. Phải rồi, hệt như trong một giấc mơ: người ta thấy một tên
gian phi đánh mình, người ta giơ tay lên tống cho nó một quả thật mạnh,
tưởng thế nào nó cũng ngã gục; nhưng bỗng nhiên người ta cảm thấy cánh
tay mình rơi phịch xuống, bất lực mềm nhũn như một mảnh giẻ và nỗi kinh
hoàng trước cái chết không sao tránh khỏi bao trùm lấy con người bất
lực.
Tin tức báo rằng quân Nga tấn công vào cánh trái của quân Pháp đã
gây nên trong lòng Napoléon một cảm giác kinh hoàng như vậy. Ông ngồi
trên cái ghế xếp ở dưới chân gò, im lặng cúi đầu, chống khuỷu tay lên
đầu gối, Bertie đến cạnh đề nghị ông đi quan sát trận tuyến để thấy rõ
tình hình.
- Cái gì? Ông nói gì? - Napoléon hỏi - Phải, ông bảo đưa ngựa lại cho ta.
Ông lên ngựa đến Xemenovxkoye.
Trong đám khói súng đang dần dần tản ra trên khắp khu vực Napoléon đi
qua, người và ngựa nằm ngổn ngang trong những vũng máu, chỗ thì rải rác,
chỗ thì chất thành từng đống. Napoléon và các tướng chưa bao giờ thấy
một cảnh tượng khiếp đảm như vậy, chưa bao giờ thấy nhiều xác chết trong
một khu vực nhỏ như vậy.
Tiếng pháo gầm không ngớt suốt mười tiếng đồng hồ làm nhức cả tai,
khiến cho quang cảnh thêm một ý nghĩa đặc biệt, như âm nhạc trong hoạt
cánh.
Napoléon lên đến cao điểm Xemenovxkoye và qua đám khói.
Ông nhìn thấy những hàng quân mà mắt ông quen nhìn màu quân phục. Đó là quân Nga.
Quân Nga đứng thành hàng ngũ dày dặc sau làng Xemenovxkoye và sau ngọn
đồi. Súng của quân Nga vẫn gầm lên không ngớt và khói bốc lên che kín cả
chiến tuyến của họ. Đây không còn một cuộc giao chiến nữa. Đây là một
cuộc tàn sát kéo dài không thể đem lại một cái gì cho quân Nga hay cho
quân Pháp.
Napoléon dừng ngựa và trở về với tâm trạng đăm chiêu mà Bertie vừa
kéo ông ra khỏi. Ông không sao ngăn được những việc đang diễn ra trước
mắt ông và xung quanh ông, mặc dầu những việc ấy được coi như từ do ông
chỉ huy và lệ thuộc vào ông, và lần đầu tiên, vì thất bại, ông đã thấy
nó cô ích và khủng khiếp.
Một viên tướng cưỡi ngựa đến gần Napoléon, đánh bạo đề nghị ông
tung đội cấm vệ lão thành nhập trận. Nghe lời đề nghị ngu xuẩn của viên
tướng kia, Ney và Bertie đứng sau Napoléon đưa mắt nhìn nhau, mỉm cười
khinh bỉ.
Napoléon cúi đầu, im lặng hồi lâu rồi nói:
- Cách xa nước Pháp tám trăm dặm, ta không để cho đạo vệ binh của ta bị huỷ diệt đâu!

Nói đoạn, ông quay ngựa về Sevardino.
hết: Chương - 33 -, xem tiếp: Chương - 34 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 34 -

Kutuzov, mái đầu bạc phơ cúi thấp xuống, thân hình nặng nề lụ khụ
ngồi bệt trên chiếc ghế dài phủ tấm thảm đúng ở nơi mà ban sáng Piotr đã
thấy ông ta ngồi. Ông không ra mệnh lệnh gì hết, mà chỉ tán thành hay
không tán thành những điều người ta đề nghị với ông.
- Được được cứ làm đi! - Ông đáp lại những lời đề nghị.
"Được được anh thử xem xem!" - Ông nói người này hay người kia trong
số những người thân cận; hay là "Không, không nên, hãy cứ đợi xem đã" -
Ông đáp. Ông lắng nghe người ta báo cáo, ra mệnh lệnh cho những người
cấp dưới khi nào họ yêu cầu; nhưng trong khi nghe họ báo cáo tình hình
như ông ít quan tâm đến ý nghĩa những lời nói mà chỉ để ý đến một cái gì
khác trên vẻ mặt, trong giọng nói của họ.
Với vốn kinh nghiệm chiến đấu lâu năm và trí thông minh của người
già cả, ông hiểu rằng một con người không thể nào lãnh đạo hàng chục vạn
con người khác đang vật lộn với cái chết, ông biết rằng cái quyết định
số phận của trận đánh không phải là những mệnh lệnh của vị tổng chỉ huy,
không phải là trận địa và cách bố trí quân đội, không phải là số khẩu
pháo và số thương vong mà là cái sức mạnh vô hình gọi là tinh thần của
quân đội, nên ông theo dõi cái sức mạnh này và hướng dẫn nó trong chừng
mực ông có thể làm được.
Vẻ mặt của Kutuzov phản ánh một sự chú ý và nỗ lực bình tĩnh tập
trung đang chật vật khắc phục sự mệt mỏi của một thể xác già nua và yếu
đuối.
Lúc mười một giờ trưa, có tin là các công sự hình mũi tên bị quân
Pháp chiếm đã lấy lại được, nhưng công tước Bagration đã bị thương.
Kutuzov "à!" lên một tiếng và lắc đầu.
- Anh đến gặp công tước Piotr Ivanovich và tìm hiểu cặn kẽ xem tình hình
ra sao? - Ông nói với một sĩ quan phụ tá đoạn quay lại nói chuyện với
thân vương Vuyrtemberg đang đứng sau lưng.
- Thưa điện hạ, xin ngài nhận chỉ huy quân đoàn thứ hai.
Thân vương vừa đi được một lát chưa đủ thì giờ tới làng Xemenovxkoye thì
viên sĩ quan phụ tá của ông đã quay lại báo cáo với điện hạ rằng thân
vương yêu cầu tăng viện.
Kutuzov cau mày và phái Dokhturov chỉ huy quân đoàn thứ hai, còn thân
vương thì, như ông nói, trong giờ phút nghiêm trọng này, ông không thể
thiếu thân vương được và xin mời thân vương trở lại.
Khi có người đến báo tin Mura đi đã bị bắt làm tù binh và các sĩ quan tham mưu đến chúc mừng Kutuzov. Ông mỉm cười.
- Khoan đã, các ông ạ - Ông nói - Chúng ta đã thắng trận, thì bắt được
Mura cũng chẳng có gì là lạ. Nhưng tốt hơn là hãy chưa nên mừng vội.
Tuy nhiên ông vẫn sai một viên sĩ quan phụ tá đi qua các đơn vị để báo tin này.
Khi Serbinin từ cánh bên phải phi ngựa đến báo tin rằng quân Pháp
đã chiếm được các công sự hình mũi tên và làng Xemenovxkoye, Kutuzov
nhìn vẻ mặt của Serbinin và nghe những tiếng động trên chiến trường,
đoán biết rằng đã có một việc gì không hay xảy ra. Ông đứng dậy như để
duỗi chân cho đỡ chồn, đoạn khoác tay Serbinin, kéo ông ta ra một bên.
- Này anh, anh cứ đi đi - Ông nói với Yermolov - anh hãy thử có làm được gì không?
Kutuzov ở Gorki là trung tâm trận địa của quân đội Nga. Cuộc tấn công
mà Napoléon phát động nhằm đánh vào cánh trái của quân ta đã mấy lần bị
đánh bật trở lại. Ở trung tâm, quân Pháp vẫn chưa vượt quá Borodino. Ở
cánh trái, đạo kỵ binh của Uvarov đã buộc quân Pháp phải bỏ chạy.

Khoảng hai giờ chiều, quân Pháp ngừng tấn công. Trên gương mặt tất
cả những người ở chiến trường về cũng như trên gương mặt những người
đứng quanh ông, Kutuzov đều thấy biểu lộ một tinh thần căng thẳng đến
cực độ. Kutuzov hài lòng vì thắng lợi ngày hôm ấy vượt quá những điều
ông mong ước. Nhưng ông già đã kiệt sức. Đã mấy lần mái đầu ông gục thấp
xuống như sắp rụn hẳn: ông ngủ gật.
Người ta dọn bữa cơm trưa mời ông dùng.

Voltxoghen, sĩ quan phụ tá ngự tiền, chính người đã đi qua trước mặt
công tước Andrey và nói rằng chiến tranh cần phải được mở rộng trong
không gian, con người mà Bagration rất ghét, cưỡi ngựa lại gần Kutuzov
trong khi ông ta đang ăn. Voltxoghen, được Barclay phải đến báo cáo về
tình hình diễn biến của chiến sự ở cánh trái. Nhìn thấy số người bị
thương cuồn cuộn đổ về đạo hậu vệ của quân ta rối loạn, Barclay de
Tolly, con người cơ mưu, sau khi cân nhắc tình hình một cách cặn kẽ bèn
kết luận rằng trận chiến đấu đã thất bại và phái người thân cận mang tin
ấy đến cho vị tổng tư lệnh.

Kutuzov đang khó nhọc nhai được miếng gà quay đưa đôi mắt húp híp, nhưng vui vẻ nhìn Voltxoghen.
Voltxoghen uể oải duỗi thẳng đôi chân, trên môi nở một nụ cười
khinh khỉnh, đến cạnh Kutuzov và khẽ đưa tay lên chạm vào vành mũ lưỡi
trai. Đối với điện hạ, Voltxoghen cố ý tỏ vẻ hơi khinh thường để cho
người ta thấy rằng mặc cho bọn người Nga tha hồ sùng bái cái ông già vô
dụng này, một quân nhân tài cao học rộng như ông vẫn thừa biết mình đang
giao thiệp với một con người như thế nào. "Cái ông bố già kia (bọn
người Đức nói với nhau vẫn gọi Kutuzov như vậy) vẫn bình chân như vại -
Voltxoghen nghĩ thầm - Ông nghiêm khắc đưa mắt nhìn những đĩa thức ăn ở
trước mặt Kutuzov và bắt đầu báo cáo với ông già về tình hình chiến sự ở
cánh trái theo như Barclay dãn và theo như bản thân ông nhận thấy và
quan niệm.
- Tất cả các cứ điểm của trận địa ta đều lọt vào tay quân địch, và chúng
ta không biết lấy gì đánh lui được bởi vì không có quân, binh sĩ thì bỏ
chạy, và không tài nào giữ họ lại được. - Ông nói.
Kutuzov ngừng nhai, ngạc nhiên dương mắt nhìn chằm chặp vào mặt Voltxoghen tựa hồ không hiểu người ta nói gì với mình.
Voltxoghen thấy ông bố già xúc động liền mỉm cười, nói:
- Tôi tự thấy không có quyền che giấu điện hạ những gì tôi đã trông thấy… Quân đội ta hoàn toàn rối loạn…
- Ông trông thấy à? Ông trông thấy à? - Kutuzov cau mày quát lên: đứng
phắt dậy và bước đến trước mặt Voltxoghen - Sao… Ông… sao ông dám!… -
Kutuzov, bàn tay run rẩy làm những cử chỉ hăm doạ, vừa sặc vừa quát.
Thưa ông… sao ông dám nói như vậy với tôi? Ông không biết gì hết. Ông
hãy nói hộ với tướng Barclay rằng những tin tức của ông ta đều sai lạc,
và tôi, tổng tư lệnh, tôi biết rõ tiến trình thực sự của trận đánh hơn
ông.
Voltxoghen toan bác lại thì bị Kutuzov ngắt lời ngay:
- Quân địch đã bị đánh lui ở cánh trái và bị đánh bại ở cánh phải. Nếu
ông không thấy rõ thì thưa ông, ông không được nói liều về những việc mà
ông không biết. Ông hãy làm ơn đến gặp tướng Barclay và truyền đạt cho
ông ta biết ý định nhất quyết của tôi là đến mai sẽ tấn công quân địch -
Kutuzov nói, giọng nghiêm khắc.
Mọi người đều im lặng, và người ta chỉ nghe hơi thở hổn hển của vị tướng già.
- Đâu đâu chúng cũng bị đánh lui, và tôi xin cảm tạ Thượng đế và đạo
quân anh dũng của chúng ta. Quân địch đã bại trận, và ngày mai chúng ta
sẽ đuổi cổ chúng ta khỏi lãnh thổ thiêng liêng của nước Nga - Kutuzov
vừa nói vừa làm dấu thánh giá rồi đột nhiên nấc lên một tiếng nước mắt
rưng rưng.
Voltxoghen nhún vai và mím môi im lặng bước ra, kinh ngạc về sự cố chấp của cái ông già này.
- A đây, vị anh hùng của tôi đây rồi - Kutuzov chỉ một viên tướng người
đẫy đà, tuấn tú, tóc đen, bấy giờ đang bước lên ngọn đồi. Đó là
Raievxki, con người đã đứng suốt ngày ở điểm chính của chiến trường
Borodino.
Raievxki báo cáo rằng quân ta vẫn giữ vững vị trí, quân Pháp không dám tấn công nữa.
Nghe xong, Kutuzov nói với ông ta bằng tiếng Pháp:
- Vậy ông không nghĩ như những người khác rằng chúng ta bắt buộc phải rút lui à?
- Thưa điện hạ, trái lại, trong khi thắng bại chưa rõ thì kẻ nào bền gan hơn bao giờ cũng thẳng - Raievxki nói - và theo ý tôi…
- Kaixarov, - Kutuzov gọi viên sĩ quan phụ tá của mình - Anh ngồi đây
viết nhật lệnh cho ngày mai. Còn anh - Ông nói vớí một người khác - anh
hãy đi khắp các hàng quân tuyên bố rằng ngày mai chúng ta sẽ tấn công.
Trong khi Kutuzov đang nói chuyện với Raievxki và đọc nhật lệnh thì
Voltxoghen một lần nữa được Barclay de Tolly phái đến, báo cáo rằng
tướng Barclay de Tolly muốn có văn bản xác nhận mệnh lệnh vị nguyên soái
vừa ban bố.
Kutuzov, không buồn nhìn Voltxoghen, sai viết bản mệnh lệnh mà viên cựu
tổng tư lệnh đòi hỏi một cách rất có lý để tránh trách nhiệm.
Và do một mối liên hệ vô hình, thần bí li kỳ trong khắp quân đội
sợi dây thần kinh chủ yếu của chiến tranh, những lời nói của Kutuzov và
bản nhật lệnh báo ngày mai sẽ tấn công đã được truyền đến khắp các đơn
vị trong cùng một lúc.
Cái được truyền đến những mắt xích cuối cùng của sợi dây này hoàn
toàn không phải là những lời cuả Kutuzov, cũng không phải là bản nhật
lệnh. Thậm chí trong những câu chuyện người ta truyền cho nhau từ đầu
đến cuối quân đội, cũng không có lời nào giống như lời Kutuzov đã nói;
những ý nghĩ của những lời nói này đã được truyền đi khắp nơi, bởi vì
điều Kutuzov nói không phải xuất phát từ những sự cân nhắc tính toán
phức tạp, mà xuất phát từ cái tình cảm vốn có trong lòng của vị Tổng tư
lệnh cũng như trong lòng mỗi người Nga.
Và sau khi được tin là ngày mai quân ta sẽ tấn công địch, và biết
rằng bộ chỉ huy tối cao của quân đội đã khẳng định điều họ mong ước,
những con người mệt mỏi, dao động liền bình tâm trở lại là phấn chấn hẳn
lên.
hết: Chương - 34 -, xem tiếp: Chương - 35 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 35 -

Trung đoàn của công tước Andrey thuộc đạo quân hậu bị, mãi đến hai
giờ chiều vẫn đứng sau làng Xemenovxkoye dưới hoả lực gay gắt của pháo
địch, và không làm gì cả. Đến hai giờ chiều, sau khi đã thương vong mất
hơn trăm người, trung đoàn được đưa lên phía trước, đến một cánh đồng
yến mạch bị xéo nát, khoảng giữa Xemenovxkoye và trận địa pháo trên ngọn
đồi, nơi mà ngày hôm ấy có hàng ngàn người bị tàn sát và đến một giờ
trưa thì bị mấy trăm khẩu pháo của địch tập trung hoả lực nã vào dữ dội.
Không rời khỏi vị trí này mà cũng không bắn một viên đạn, ở đây trung
đoàn đã mất thêm một phần ba quân số nữa. Ở phía trước và nhất là ở phía
bên phải, các khẩu pháo gầm lên trong lớp khói dày đặc, và từ cái vòng
đai khói lửa huyền bí kia, che kín tất cả khoảng đất phía trước, bay vút
ra những quả pháo đạn với tiếng rít khét lẹt và những quả tạc đạn với
tiếng huýt kéo dài tiếp theo nhau không ngớt. Đôi khi trong khoảng mười
lăm phút yên lặng như để cho mọi người nghỉ ngơi, tạc đạn vào pháo đạn
đều bay vượt qua đầu trái lại đôi khi chỉ trong một phút đã có mấy người
bị đạn gục xuống, và người ta luôn luôn phải khiêng những người bị
thương và những xác chết đi.
Cứ thêm một quả tạc đạn rơi xuống thì những người chưa chết lại càng
ít hy vọng sống sót. Trung đoàn dàn thành những tiểu đoàn cách nhau chỉ
ba trăm thước, tuy vậy binh sĩ trong trung đoàn đều có một tâm trạng
giống nhau. Ai nấy đều im lặng và trầm ngâm như nhau.
Nếu thỉnh thoảng trong hàng quân cũng có tiếng nói chuyện, thì
tiếng nói chuyện này lại im bặt mỗi khi có tiếng tạc đạn rơi xuống và có
tiếng kêu: "Cáng đâu!" phần lớn thời gian theo lệnh của trung đoàn
trưởng, binh sĩ ngồi xuống đất. Có người lấy mũ sa-cô cẩn thận tháo lớp
da lót rồi lại cẩn thận lắp lại. Có người lấy đất sét khô bóp vụn ra
thành bột để chùi lưỡi lê: có người ngồi uốn quai súng cho nhuyễn và cài
các dây nịt lại. Có người tẩn mẩn tháo những cuộn vải quấn chân. Cuốn
lại cách khác rồi lại đi giày vào. Một vài người lấy những viên sỏi ở
trên đống xếp thành những cái nhà con con, hay lấy rơm đan thành tấm. Ai
nấy đều có vẻ say sưa mê mải với những công việc này.
Những khi có người chết và bị thương, khi đoàn người khiêng cáng kéo
đến, khi quân ta lùi, hoặc khi qua lớp khói thấy lô nhô những đám quân
địch đông nghịt, thì không ai chú ý đến. Trái lại, khi pháo binh hay kỵ
binh ta chuyển lên phía trước, hoặc bộ binh ta dàn trận, thì khắp nơi có
những lời trầm trồ tán thưởng. Nhưng được họ chú ý nhiều nhất vẫn là
những sự việc hoàn toàn xa lạ, không liên quan gì đến việc chiến đấu,
dường như sức chú ý của những người đã quá mệt mỏi về tinh thần này tìm
chỗ nghỉ ngơi trong những sự việc thông thường của cuộc sống hàng ngày.
Một đội pháo binh tiến qua trước mặt trung đoàn Một con ngựa kéo chiếc
xe chở đạn vướng chân vào dây thắng.
"Kìa! Xem con ngựa lê! Sửa lại đi chứ! Nó ngã mất… Hừ, họ không trông
thấy!…" - khắp các hàng ngũ trong trung đoàn đều có những tiếng kêu lên
như vậy. Một lần khác, mọi người chú ý đến một con chó nhỏ màu nâu nhạt
có cái đuôi vênh cao lên, không hiểu từ xó xỉnh nào ra lại chạy trước
hàng quân có vẻ lo âu như thế. Đột nhiên, một quả tạc đạn rơi bên cạnh,
nó kêu oăng oẳng, cúp đuôi chạy vụt sang một bên.
Khắp trung đoàn vang lên những tiếng cười reo ầm ĩ. Nhưng những
dịp giải trí như vậy chỉ kéo dài vài phút trong khi họ đang ngồi đợi hơn
tám tiếng đồng hồ, không ăn và không có việc gì làm, dưới sự đe doạ
thường xuyên của cái chết, và những gương mặt tái xanh và cau có ngày
tái đi và cau lại.
Công tước Andrey, mặt cũng tái xanh và cau có như tất cả những
người khác trong trung đoàn, đi đi lại lại trên bãi cỏ cạnh một cánh
đồng yến mạch. Chàng đi từ bờ này sang bờ kia, tay chắp sau lưng, đầu
cúi xuống. Chàng không có vệc gì làm và không có mệnh lệnh gì phải ban
bố. Mọi việc cứ tự động tiến hành. Các thương binh được đưa ra phía sau,
các xác chết được khiêng đi và các hàng ngũ lại xiết chặt lại. Nếu có
những người lính bỏ chạy, thì sau đó họ lại vội vã quay về ngay. Lúc
đầu, công tước Andrey, cho rằng nhiệm vụ của mình là cổ vũ lòng can đảm
của binh sĩ và nêu gương cho họ, nên cứ đi đi lại lại giữa hàng quân.
Nhưng rồi chẳng thấy rõ là không có cái gì phải dạy mà cũng không có
cách gì dạy cho họ. Tất cả sức mạnh tinh thần của chàng cũng như của mỗi
người lính đều bất giác tập trung lại để làm sao không nghĩ đến cái
tình cảnh khủng khiếp của họ lúc này. Chàng đi trên bãi cỏ, kéo lê đôi
chân, chà lên cỏ và ngắm nghía lớp bụi phủ trên đôi ủng của chàng. Đôi
khi chàng bước những bước dài, cố gắng bước đúng vào các dấu chân do
những người cắt cỏ để lại trên bãi, đôi khi chàng đếm những bước chân
của mình, tính xem đi từ bờ ruộng này đến bờ ruộng kia bao nhiêu lần thì
được một dặm Nga, có khi chàng lại bứt những bông hoa nở trên bờ ruộng,
bóp nát trong lòng bàn tay và hít mùi thơm hăng hắc của nó.
Cả cái quá trình suy nghĩ lao lung của chàng hôm qua không còn để
lại dấu vết gì nữa. Chàng không nghĩ cái gì hết. Chàng uể oải để tai
nghe tất cả những tiếng động kia cứ mãi mãi một điệu đều không hề thay
đổi, phân biệt tiếng đạn gầm gừ bắn ra và tiếng đạn rít lên lúc đến gần,
nhìn những gương mặt quen thuộc của những binh sĩ ở tiểu đoàn một và
chờ đợi. "Đấy là một quả nữa về phía chúng ta!" - Chàng nghĩ thầm, lắng
tai nghe tiếng rít mỗi lúc một gần của cái vật gì bay ra từ khu vực phủ
khói: "Một, hai,… Lại một quả nữa! Trúng rồi!…". Chàng dừng lại đưa mắt
nhìn các hàng quân. "Không, đạn đã bay qua. Nhưng quả này thì nhằm đúng
vào chúng ta rồi!" và chàng lại tiếp tục bước, có gắng bước cho thật dài
để có thể đến bờ ruộng bên kia trong mười sáu bước.
Đột nhiên, nghe vèo một tiếng. Cách chừng năm bước, một quả pháo
đạn cày lớp đất khô lên và mắt hút dưới mặt đất. Chàng bất giác thấy
lạnh cả xương sống. Chàng đưa mắt nhìn đội ngũ. Chắc hẳn có nhiều người
trúng đạn; một đám khói lớn đã bốc lên ở tiểu đoàn hai.
- Ông sĩ quan phụ tá! - Chàng quát lên - Bảo họ không được đứng lại một
chỗ! - Viên sĩ quan phụ tá thi hành mệnh lệnh xong bước đến cạnh công
tước Andrey. Từ phía bên kia, một viên tiểu đoàn trưởng cưỡi ngựa tới.
- Coi chừng! - có tiếng kêu kinh hãi của một số binh sĩ, và giống như
một con chim nhỏ hót lên trong khi sà nhanh cái gì xuống đất, một quả
tạc đạn rơi cách công tước Andrey hai bước, nghe đánh phịch một tiếng
khe khẽ cạnh con ngựa của viên tiểu đoàn trưởng. Con ngựa, không tự hỏi
xem tỏ ra sợ hãi là tốt hay là xấu hí lên một tiếng, lồng lên làm viên
tiểu đoàn trưởng suýt ngã xuống và hảy vụt sang một bên. Nỗi khiếp sợ
của con ngựa truyền sang mọi người.
- Nằm xuống! - Bên sĩ quan phụ tá vừa nằm rạp xuống đất vừa thét lên.
Công tước Andrey vẫn đứng yên vẻ lưỡng lự. Quả tạc đạn như một con
quay vừa bốc khói vừa quay tít ở khoảng giữa chàng và viên sĩ quan phụ
tá đang nằm rạp ở chỗ bờ ruộng tiếp giáp với bãi cỏ cạnh một bụi ngải.
"Cái chết đấy ư?" - Công tước Andrey nghĩ thầm, đưa mắt ngắm nhìn những
ngọn cỏ, bụi ngải và những tia khói phụt ra từ quả tạc đạn đen ngòm đang
xoay tít, trong lòng thèm thuồng số phận của những vật ấy - một cảm xúc
hoàn toàn mới mẻ đối với chàng.
"Ta không thể nào chết, ta không muốn chết, ta yêu cuộc sống, yêu
đám cỏ này, mảnh đất này, bầu không khí này,…". Chàng suy nghĩ, va đồng
thời vẫn nhớ rằng quân sĩ đang nhìn mình.
- Thật xấu hổ, ngài sĩ quan ạ - Chàng nói với viên sĩ quan phụ tá- Cái gì…
Chàng không kịp nói hết câu. Ngay lúc ấy có tiếng nổ, các mảnh đạn
rung lên kêu rè rè như tiếng mảnh kính vỡ, mùi thuốc súng xông lên khét
lẹt, và công tước Andrey nhào sang một bên giơ một cánh tay lên trời và
ngã sấp xuống đất.
Mấy viên sĩ quan chạy lại. Từ phía bên phải bụng chàng máu chảy xuống đổ thành một vệt lớn.
Những người dân quân khiêng cáng được gọi đến đứng lại sau lưng các
sĩ quan. Công tước Andrey nằm sấp mặt úp xuống cỏ và thở dốc ra một cách
khó nhọc.
- Thế nào? Còn đợi cái gì nữa? Lại đây.
Mấy người nông dân chạy lại, nhấc vai và chân chàng lên, nhưng thấy
chàng rên rỉ đau đớn, họ lại đưa mắt nhìn nhau và buông ra.
- Khiêng đặt lên cáng đi đằng nào cũng thế thôi. - Có tiếng quát và một
lần nữa người ta lại nắm lấy vai chàng và đặt chàng lên cáng.
- Trời ơi! Trơi ơi!… Làm sao? Vào bụng à? Thế thì chết! Trời ơi! - trong
đám sĩ quan có tiếng lao xao - nó bay sát qua vai tôi - viên sĩ quan
phụ tá nói.
Tốp nông dân đặt cáng lên vai, vội vã quay về trạm cứu thương, theo con đường mòn do vết chân của họ vạch ra.
- Đi cho đều chân!… Ê, bọn kia! - một viên sĩ quan vừa quát vừa nắm lấy
vai những người nông dân giữ họ lại, vì bước chân của họ đi không đều
làm cho cái cáng cứ xóc lên.
- Cậu bước theo tớ, nghe chưa! Khviodor - Người nông dân đi trước nói.
- Được rồi! Tốt đấy - Người đi sau vui vẻ nói khi bắt đầu bước được đều chân.
- Đại nhân!… Công tước ơi! - Timokhin chạy đến nhìn vào cáng nói, giọng run run.
Công tước Andrey mở mắt ra, đầu chàng lọt sâu xuống lòng cáng; chàng ngước mắt lên nhìn qua thành cáng rồi nhắm lại.
Dân quân khiêng công tước Andrey vào trong rừng, nơi để xe tải và
đặt trạm cứu thương. Trạm này gồm ba cái lều để ngỏ bón phía dựng cách
quãng ở ven một khu rừng bạch dương. Xe vận tải và ngựa đều ở trong khu
rừng. Ngựa đang ăn thóc yến mạch để ở trong bị, và mấy con chim sẻ bay
đến mỏ những hạt thóc vương vãi. Quạ đánh hơi thấy mùi máu bay liệng
trên những ngọn bạch dương, cất tiếng kêu thèm thuồng. Quanh lều, trên
một khoản trống hơn hai mẫu, những người mặc nhiều thứ y phục khác nhau
nhưng đều vấy máu, đang nằm, ngồi hay đứng. Xung quanh những người bị
thương, một tốp lính khiêng cáng chen nhau, vẻ mật đăm chiêu và buồn bã.
Các sĩ quan giữ trật tự ra sức đuổi họ đi, nhưng họ không nghe lời các
sĩ quan, vẫn đứng dựa vào cáng, mặt nhìn chăm chú vào quang cảnh trước
mặt như đang cố tìm hiểu cái ý nghĩa bí hiểm của cảnh tượng này. Từ các
lều đưa ra khi thì những tiếng kêu thất thanh tiếng rê rỉ ai oán. Chốc
chốc lại có những người y tá chạy ra đi lấy nước và chỉ định những người
đến lượt khiêng vào trong lều. Những người bị thương chờ đến lượt ở
cạnh lều cứ kêu khóc, rên rỉ, nguyền rủa, xin vodka uống. Một vài người
mê sảng. Công tước Andrey với tư cách trung đoàn trưởng được khiêng qua
những người bị thương chưa băng bó đến cạnh một trong ba cái lều và mấy
người khiêng cáng dừng lại đấy để chờ lệnh. Chàng mở mắt ra và một hồi
lâu và không thể hiểu có những việc gì xảy ra quanh mình. Chàng nhớ đến
cánh đồng cỏ, cây ngải, cánh đồng yến mạch, quả cầu đen xoay tít và cái
giây phút mà tình yêu của chàng đối với cuộc sống bỗng dâng vút lên hư
gọi chào. Cách chàng hai bước, một hạ sĩ quan tuấn tú, người cao lớn,
tóc đen đang đứng dựa vào một cành cây nói oang oang làm mọi người chú
ý. Anh ta bị đạn ở đầu và chân. Xung quanh anh ta có một tốp thương binh
và lính khiêng cáng xúm lại háo hức nghe anh ta nói.
- Quân ta xông vào đánh bật chúng nó ra, chúng nó vứt hết, ngay cả vua
của chúng cũng bị tóm cổ - người hạ sĩ quan nói oang oang, đưa cặp mắt
đen láy nẩy lửa nhìn xung quanh - giá mà quân cứu viện đến kịp thì, các
cậu ạ, chúng chẳng còn thằng nào sống sót đâu tớ nói thực đấy…
Cũng như tất cả những người đứng chung quanh người kể chuyện, công
tước Andrey nhìn anh ta với cặp mắt sáng long lanh và thấy nguôi lòng.
"Nhưng bây giờ mình có cần gì nữa - Chàng nghĩ. - Bên kia sẽ có gì, à ở
đây trước kia có những gì? Vì sao trước đây ta lại thấy tiếc khi từ giã
cuộc đời? Trong cuộc đời ấy có một cái gì mà trước đây ta không hiểu, và
bây giờ ta cũng vẫn chưa hiểu".
hết: Chương - 35 -, xem tiếp: Chương - 36 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 36 -

Một bác sĩ ở trong lều bước ra. Chiếc áo choàng trắng cũng như hai
bàn tay nhỏ nhắn của ông đều vấy máu. Một tay ông ta cầm điếu xì gà
giữa ngón tay cái và ngón tay út để cho nó khỏi dây bẩn.
Ông ngẩng đầu đưa mắt nhìn quanh nhưng lại nhìn qua đầu những người
bị thương. Hẳn là ông ta đang muốn nghỉ ngơi một chút. Ông ngoảnh đầu
sang trái, sang phải một lúc rồi thở một hơi dài và đưa mắt nhìn xuống.
- Được tôi làm ngay đây! - Ông trả lời ngay y tá đang chỉ công tước Andrey, và ra lệnh đưa chàng vào lều.
Có tiếng xì xào vang lên trong số những người bị thương đang đợi từ nãy đến giờ:
- Thì ra ngay ở thế giới bên kia, cũng chỉ có các quan mới có quyền được sống mà thôi - Một người nói.
Người ta đưa công tước Andrey vào lều và đặt chàng lên một cái bàn
vừa được rảnh mà người y tá mới rửa xong. Công tước Andrey không thể
phân biệt được tách bạch những vật ở trong lều.
Đâu đâu cũng nghe tiếng rên la. Cảm giác đau đớn dữ dội ở hông, ở bụng
và ở lưng làm chàng không sao tập trung tư tưởng được. Tất cả những gì
chàng trông thấy ở chung quanh đều hoà lại làm một trong tâm trí chàng
thành một biểu tượng duy nhất: hình ảnh của một thân thể trần truồng và
đẫm máu choán hết cả gian lều thấp hẹp, cũng như cách đây mấy tuần, vào
một ngày tháng tám nồng nực, chính cái thân thể ấy đã tràn đầy cả cái ao
tù trên con đường Smolensk. Phải, đây cũng chính là cái thân thể ấy,
cũng chính là thứ thịt làm mồi cho đại bác hồi ấy đã làm cho chàng ghê
rợn, dường như thế vì nó báo trước việc xảy ra hôm nay.
Trong lều có ba cái bàn, hai cái đã có người. Người ta đặt công tước
Andrey lên cái bàn thứ ba. Họ để mặc chàng nằm một lát và chàng vô tình
nhìn thấy những việc đang diễn ra ở hai bàn kia.
Một người Tatar ngồi trên cái bàn gần nhất, chắc hẳn anh ta là một
người lính cô-dắc, vì thấy có một bộ quân phục cô-dắc vắt ở bên cạnh.
Bốn người lính đang giữ chặt lấy anh ta. Một bác sĩ đeo kinh đang rạch
cái lưng lực lưỡng và rám nắng của anh ta.
- U u u! - Người Tarta rên đều đều như tiếng cuốc kêu rồi đột nhiên anh
ta ngẩng cái khuôn mặt gân guốc rám nắng với đôi lưỡng quyền cao và cái
mũi tẹt, nhe ra hai hàm răng trắng nhởn ra, bắt đầu giãy giụa và gào lên
những tiếng kéo dài lanh lảnh.
Trên một cái bàn khác, nhiều người xúm quanh một người cao lớn đẫy
đà: Anh ta nằm ngửa, đầu hất ngược ra đằng sau. Công tước Andrey có cảm
giác kỳ lạ là mái tóc quăn, màu da và hình dáng cái đầu có một cái gì
quen quen. Mấy người y tá ra sức đè lên ngực người đó và giữ chặt lấy
anh ta. Mọt bên chân to lớn, trắng trẻo và mập mạp của anh ta cứ luôn
luôn giật bắn lên. Người ấy khóc nấc lên, quằn quại và sặc sụa. Không
nói một tiếng, hai bác sĩ - một người mặt tái mét và run lẩy bẩy - đang
lúi húi làm gì trên cái chân kia của anh ta đỏ lòm những máu.
Sau khi đã mổ người Tarta và phủ chiếc áo khoác lên mình anh ta, người bác sĩ đeo kính lau tay và đến cạnh công tước Andrey.
Ông ta nhìn vào khuôn mặt công tước Andrey rồi bỗng vội vã ngoảnh mặt đi.
- Cởi áo cho ông ta! Sao lại đứng đực cả ra đấy? - Ông giận giữ quát hai người y tá.
Trong khi người y tá, ống tay áo xắn lên, hấp tấp mở hết các khuy
cúc, cởi áo quần cho công tước Andrey, những kỷ niệm xa xôi nhất của
thời thơ ấu đầu tiên vụt hiện lên trong ký ức của chàng.
Bác sĩ cúi xuống, lấy tay nắn nắn vết thương và thở dài một tiếng nặng nề.
Đoạn ông ta ra hiệu cho một người khác. Một cơn đau khủng khiếp ở
bụng làm cho công tước Andrey ngất đi. Khi chàng tỉnh dậy thì những mảnh
gẫy của xương hông đã được lấy ra, những mảnh thịt đã được cắt bỏ đi và
vết thương được băng bó lại. Người ta vã nước lên mặt chàng. Công tước
Andrey vừa mở mắt thì bác sĩ cúi xuống mình chàng và lặng lẽ hôn lên môi
chàng, không nói một lời rồi vội vã bỏ đi.
Sau những cơn đau vừa phải chịu đựng, công tước Andrey có một cảm
giác thư thái dễ chịu mà lâu nay chàng không hề thể nghiệm. Tất cả những
giờ phút tốt đẹp, sung sướng nhất của đời chàng, nhất là của thời thơ
ấu xa xôi nhất, khi người ta cởi áo cho chàng và đặt chàng nằm trên
chiếc giường nhỏ, khi người vú em hát để ru chàng ngủ, khi chàng vùi đầu
vào gối, và cảm thấy mình sung sướng chỉ vì biết mình đang sống, những
giờ phút ấy hiện ra trong tưởng tượng của chàng không phải như những
việc đã qua mà như một sự thực đang diễn ra trong hiện tại.
Chung quanh người bị thương mà hình dáng cái đầu chàng thấy có vẻ
quen quen, các bác sĩ đang bận rộn lui tới, họ vực người đó dậy, an ủi
anh ta.
- Đưa cho tôi xem… ôôôô! Ôôôô - có thể nghe rõ tiếng rên sợ hãi và cam chịu đau đớn, luôn luôn bị ngắt quãng vì tiếng khác.
Nghe những tiếng rên ta kia, công tước Andrey muốn khóc. Phải chăng
vì chàng phải chết không chút vinh quang? Phải chăng vì chàng còn luyến
tiếc cuộc đời, hay là vì những kỷ niệm của thời thơ ấu không bao giờ
còn trở lại nữa, hay là vì chàng đau khổ khi thấy người khác đau khổ, vì
người kia đang rên rỉ thảm thiết trước mặt chàng. Dù sao chăng nữa thì
chàng cũng muốn khóc những giọt nước mắt thơ ngây, hiền hậu, gần như
những giọt nước mắt vui mừng.
Người ta đưa cho người bị thương cái chân của anh ta cái chân vừa bị cưa, máu đông lại, còn nguyên cả chiếc ủng.
- Ô ôôôô! - Người kia khóc rống lên nhưmột người đàn bà.
Vị bác sĩ nãy giờ đứng trước người bị thương và che lấp mặt anh ta, bỗng bỏ đi nơi khác.
- Trời ơi! Làm sao thế này? Tại sao hắn lại ở đây? - Công tước Andrey tự
nhủ. Chàng nhận ra con người bất hạnh kiệt sức đang khóc nức nở kia, mà
người ta vừa cưa mất một chân, là Anatol Kuraghin. Người ta xốc nách đỡ
Kuraghin dậy và đưa cho hắn một cốc nước. Nhưng đôi môi run bần bật và
sưng phù của hắn không áp được vào miệng cốc. Anatol khóc rưng rức.
"Đúng rồi! Chính hắn rồi, đúng rồi, có một cái gì ràng buộc ta với con
người này một cách chặt chẽ và đau đớn". Công tước Andrey nghĩ thầm,
trong lòng vẫn chưa hiểu rõ điều trông thấy trước mắt. "Mối liên hệ giữa
con người này với thời thơ ấu của ta, với cuộc đời của ta thế nào?" -
Chàng tự hỏi, nhưng không tìm thấy câu trả lời. Và đột nhiên, một kỷ
niệm mới mẻ bất ngờ từ trong cái thế giới trong sáng và chan chứa yêu
đương của thời thơ ấu hiện ra trong ký ức chàng. Chàng sực nhớ tới
Natasa in hệt như khi chàng thấy nàng lần đầu trong tối khiêu vũ năm
1810, với cái cổ thon thon và hai cánh tay mảnh dẻ, với gương mặt sợ hãi
và sung sướng, sẵn sàng hân hoan, và trong lòng chàng, tình yêu đằm
thắm đối với nàng lại sống dậy mãnh liệt và sôi nổi hơn bao giờ hết. Bây
giờ chàng đã nhớ ra mối liên hệ giữa chàng với con người này trong khi
hắn đưa cặp mắt sưng vù nhìn chàng qua làn nước mắt. Công tước Andrey
nhớ lại tất cả, và một niềm trắc ẩn và thương yêu tha thiết đối với con
người này tràn ngập cõi lòng sung sướng của chàng.
Công tước Andrey không thể tự chủ được nữa, chàng khóc, những giọt
nước mắt thương yêu, tự ái đối với mọi người, đối với mình, đối với
những lầm lạc của họ và những lầm lạc của mình.
"Lòng trắc ẩn, tình thương yêu đối với anh em đồng loại, đối với
những người yêu ta, lòng thương yêu đối với những người thù ghét ta, đối
với kẻ thù, phải, cái lòng thương yêu mà Chúa đã truyền phán trên trái
đất này, và nữ Công tước Maria đã dạy cho ta mà ta không hiểu; chính nó
đã làm ta luyến tiếc cuộc đời, đó là điều duy nhất còn lại với ta nếu ta
còn sống. Nhưng bây giờ thì đã muộn rồi. Ta biết lắm!".
hết: Chương - 36 -, xem tiếp: Chương - 37 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 37 -

Nhìn cảnh tượng khủng khiếp của bãi chiến trường ngổn ngang những
chiếc xác chết, những người bị thương, trong khi đầu óc còn choáng váng
vì được tin hai mươi viên tướng quen thuộc của mình đã bị thương và tử
trận, và nhận thức rõ rệt rằng cánh tay bấy lâu vô địch của mình đã trở
thành bất lực, Napoléon thể nghiệm một ấn tượng không ngờ, mặc dầu
thường ngày ông vẫn thích nhìn những người tử trận và bị thương, để thử
thách sức mạnh tinh thần của mình (như ông ta vẫn tưởng). Nhưng hôm nay
cảnh tượng ghê rợn của chiến trường đã thắng cái sức mạnh tinh thần mà
ông ta cho là đã làm và nên làm những công đức và vì sự vĩ đại của mình.
Ông vội vã rời khỏi chiến trường và trở về đồi Sevadino. Mặt vàng võ
sưng húp, người nặng nề, mắt đục ngầu, mũi đỏ gay và tiếng nói khản đặc,
ông ta ngồi trên chiếc ghế xếp, bất giác lắng nghe tiếng súng, mắt
ngước lên. Ông ta bồn chồn lo lắng chờ giờ kết thúc trận chiến đấu mà
ông tưởng mình đã nhúng tay vào, nhưng thực ra thì ông không thể nào bắt
nó dừng lại được.
Trong giây lát, một tình cảm bầm sinh của con người đã thắng cái
ảo ảnh dối trá về cuộc đời mà lâu nay ông vẫn phụng sự ông hình dung
chính mình đang chịu những nỗi đau khổ và chết chóc mà ông đã thấy trên
chiến trường. Cái cảm giác như có một cái gì đè nặng lên đầu và lên ngực
ông khiến ông nhớ ra rằng mình cũng có thể đau khổ và chết như mọi
người.
Trong giây phút này, ông không còn muốn chiếm Moskva, không còn muốn
thắng trận, không còn muốn vinh quang nữa (ông còn cần thứ vinh quang
gì nữa?). Bây giờ ông chỉ mong ước được nghỉ ngơi, yên tĩnh và tự do.
Nhưng khi ông đứng trên cao điểm Xemonovkoye thì viên tư lệnh pháo binh
đề nghị ông bố trí một vài đội pháo ở đấy để tăng cường hoả lực của
những đội đang nã vào các đạo quân Nga tập trung ở Knyazkovo. Napoléon
đồng ý và ra lệnh phải báo cho ông ta biết kết quả ra sao. Viên sĩ quan
phụ tá đến nói rằng theo lệnh của hoàng đế, hai trăm khẩu pháo đã nã vào
quân Nga, nhưng quân Nga vẫn giữ vững.
- Hoả lực của chúng ta đã quét sạch từng hàng quân, nhưng chúng vẫn giữ vững. - Viên sĩ quan phụ tá nói.
- Chúng còn muốn ăn đạn nữa đấy - Napoléon nói, giọng khản đặc.
- Tâu bệ hạ? - viên sĩ quan phụ tá chưa nghe rõ bèn hỏi lại.
- Chúng còn muốn ăn đạn nữa, - Napoléon cau mày - bồi thêm cho chúng.
Không có lệnh của ông thì ý muốn của ông vẫn cứ được thực hiện, và
sở dĩ ông ra lệnh chẳng qua vì ông nghĩ rằng người ta đợi lệnh của
mình. Thế rồi, ông lại quay trở về cái thế giới giả tạo trước kia, cái
thế giới đầy những ảo ảnh về võ công vĩ đại. Cũng như một con ngựa quay
bánh xe nước tưởng đâu rằng nó đang làm một cái gì cho bản thân nó, ông
ta lại ngoan ngoãn thực hiện cái vai trò tàn ác, đáng buồn và khổ sở,
phi nhân tính mà số phận đã định trước cho ông ta.
Không phải chỉ trong vài ngày ấy, giờ ấy, trí óc và lương tâm của
con người này - một con người mang cái trách nhiệm nặng nề hơn ai hết
trong tất cả những việc đã xảy ra - mới bị mờ tối đi, mà mãi cho đến khi
nhắm mắt, không bao giờ con người ấy có thể hiểu được cái gì là thiện,
cái gì là mỹ, cái gì là chân, và đâu là ý nghĩa những hành vi của mình,
những hành vi trái ngược hẳn với chữ ấy không thể nào chối cãi những
hành vi của mình đã được nửa thế giới ca ngợi, cho nên ông ta đành phải
từ bỏ cái chân và cái thiện cũng như tất cả cái bản chất của con người.
Không phải chỉ có ngày hôm ấy, trong khi cưỡi ngựa qua bãi chiến
trường ngổn ngang những xác chết và những người bị tàn phế, (ông ta
tưởng đó là do ý muốn của mình), và đưa mắt nhìn họ, ông mới tính xem cứ
mỗi tử thi người Pháp thì có năm tử thi người Nga.
Không phải chỉ hôm ấy ông mới viết thư gửi về Paris nói rằng "Chiến
trường thật là hùng vĩ bởi vì trên bãi chiến trường có năm vạn tử thi",
mà ngay ở đảo Saint Helen trong cảnh tĩnh mịch cô đơn mà ông đã định
dùng những năm còn lại để tường thuật những việc vĩ đại mà mình đã làm,
ông viết:

"Cuộc chiến tranh với Nga phải là một cuộc chiến tranh được lòng
nhiều người nhất của thời đại: đó là cuộc chiến nanh của lương tri; và
của sự an toàn của mọi người; nó có tính chất thuần tuý hoà bình và báo
thù".
"Đó là cuộc đấu tranh vì đại nghĩa, để chấm dứt những sự ngẫu nhiên
và để mở đầu cho sự an toàn. Một chân trời mới sẽ mở ra, những công
trình mới sẽ được thực hiện đem lại vô số phúc lợi và sự phồn vinh cho
tất cả mọi người. Hệ thống châu Âu đã có cơ sở, bây giờ vấn đề còn là tổ
chức nó nữa mà thôi".
"Thoả mãn về tất cả vấn đề lớn này, đâu đâu cũng được yên lòng, tôi
cũng sẽ có đại hội của tôi, và Liên minh thần thánh của tôi. Đó là
những tư tưởng mà người ta đã ăn cắp của tôi. Trong cuộc hội họp các vị
đế vương, chúng tôi sẽ bàn đến quyền lợi của chúng tôi như trong một gia
đình và sẽ báo cáo với quốc dân như người thư ký báo cáo với ông chủ".
"Như thế, Âu châu chẳng bao lâu sẽ thực sự trở thành một dân tộc
duy nhất, và bất kỳ ai trong khi đi du lịch khắp nơi cũng sẽ luôn luôn
cảm thấy mình ở trong tổ quốc chung. Tôi sẽ yêu cầu các sông ngòi được
hưởng tự do giao thông, bốn bè là cộng đồng, không chia hải phận, và
những đạo quân lớn thường trực từ nay sẽ giảm hẳn đi, chỉ còn lại những
đội vệ binh của các quốc trưởng mà thôi".
"Khi trở về Pháp, trở về tổ quốc vĩ đại, cường tráng, tráng lệ, thái
bình, quang vinh, tôi sẽ tuyên bố rằng biên giới nước ta là bất di bất
dịch, mọi cuộc chiến tranh sau này sẽ thuần tuý chiến tranh tự vệ; mọi
sự mở mang bờ cõi sau này đều là phản dân tộc, tôi sẽ cho con tôi cùng
trị vì đế quốc, thời kỳ chiến trinh của tôi sẽ chấm dứt, thời kỳ được
hiến của con tôi sẽ bắt đầu".
"Paris sẽ là thủ đô của thế giới, và địa vị của người Pháp sẽ được mọi dân tộc ước ao".
"Sau đó, trong thời kỳ tập sự làm vua của con tôi, tôi sẽ dành ngày
giờ nhàn rỗi và tuổi già của con tôi để cùng hoàng hậu, như một cặp vợ
chồng thôn dã thật sự, thong dong cưỡi ngựa nhà đi thăm tất cả những nơi
sơn cùng thuỷ tận của đế quốc, để tiếp nhận những lời khiếu nại, trừ bỏ
những điểm bất công và đến đâu cũng xây dựng lâu đài và ban thí ân
đức".
Con người mà ý trời đã tiến định cho đóng cái vai trò thảm hại của tên
đao phủ đối với các dân tộc, lại muốn biện hộ rằng mục đích những hành
động của mình là lợi ích của các dân tộc, và mình có thể thao túng số
phận hàng triệu con người, và có thể dùng quyền lực để tạo nên hạnh phúc
cho họ.

Về cuộc chiến tranh với Nga ông còn viết:

"Trong số 400.000 người vượt qua sông Vixla, một nửa là người Áo,
người Phổ, người Xắc-xôn, người Ba Lan, người Beyer, người Vuyrtemberg,
người Mecklemberg, người Tây Ban Nha, người Ý, người Napôli. Quân đội
hoàng gia thực ra là gồm những người Hà Lan, người Bỉ, những cư dân ở
trên bờ sông Ranh, ở Piemont, ở Thuỵ Sĩ, ở Geneva, ở Toxcan, ở La Mã, cư
dân của quân khu thứ 32, cư dân các thành phố Brem, Hamburg v.v…, nó
gồm không đầy 140.000 người nói tiếng Pháp. Cuộc viễn chinh sang Nga làm
hao tổn của người Pháp hiện thời không đến năm vạn người. Quân đội Nga,
khi rút lui từ Vilna đến Moskva, trong các trận giao chiến đã tổn thất
bốn lần nhiều hơn quân đội Pháp; Việc Moskva phát hoả đã làm cho 100.000
người Nga phải chết rét, chết đói ở trong rừng; cuối cùng trong một
cuộc hành quân từ Moskva đến sông Oder, quân đội Nga cũng bị thời tiết
ác nghiệt làm tổn hại, khi đến Vilna nó chỉ còn có 50.000 người và khi
đến Kalis chỉ còn non 18.000".

Ông ta tưởng rằng cuộc chiến tranh với Nga đã xảy ra do ý muốn của
mình, thế mà cái biến cố thủ khủng khiếp đã diễn ra không làm cho tâm
hồn ông mảy may xúc động. Ông ta mạnh dạn nhận lấy tất cả trách nhiệm về
biến cố ấy, và đầu óc mờ tối của ông ta lại muốn hiện cho bằng cách nêu
ra rằng trong số hàng chục vạn người tử trận, số người Pháp ít hơn số
người xứ Hess và xứ Bayer.
hết: Chương - 37 -, xem tiếp: Chương - 38 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần X

Chương - 38 -

Mấy vạn người chết và bị thương nằm ở những tư thế khác nhau và
trong những bộ quân phục khác nhau, ngổn ngang trên những bãi cỏ và
những cánh đồng thuộc quyền sở hữu của họ Duvydov hay của những nông dân
của hoàng gia. Trên những cánh đồng và những bãi cỏ này, mấy thế kỷ
nay, nông dân các làng Borodino. Gorki, Sevardino và Xemenovxkoye đã
từng gặt lúa và chăn gia súc. Ở các trạm cứu thương, cỏ và đất đều sũng
máu trên một khoảng rộng hàng mẫu đất. Từng tốp người bị thương hay còn
lành lặn thuộc nhiều đơn vị khác nhau, vẻ mặt hốt hoảng, rút về phía
sau, người thì chạy về Mozaisk, kẻ thì chạy về Valuyvro. Những tốp khác,
mặc dầu mệt nhoài và đói lả vẫn tiến lên dưới sự chỉ huy của thủ trưởng
họ. Lại có những người vẫn đứng tại chỗ tiếp tục bắn.
Bãi chiến trường vừa mới đây còn tráng lệ và tươi vui với những ánh
lưỡi lê lấp lánh và những đám khói toả lên trong ánh nắng ban mai, thì
bây giờ đã tối sầm lại trong làn sương mù ẩm ướt pha lẫn khói súng, và
trong không khí phảng phất cái mùi khét rất lạ của diêm sinh và máu.
Những đám mây ùn ùn kéo đến, một cơn mưa nhỏ bắt đầu đổ xuống các thây
ma, những người bị thương, những con người hoảng hốt, kiệt sức và đã đến
lúc hoài nghi hết thảy. Hình như nó muốn bảo họ rằng: "Thôi đủ rồi, các
người ạ. Chấm dứt đi thôi… hãy nghĩ lại mà xem, các người đang làm gì
thế?"
Binh sĩ hai bên kiệt sức vì không được ăn và không được nghỉ cũng
bắt đầu ngờ vực không biết có nên tiếp tục bắn giết nhau nữa hay không.
Trên tất cả các gương mặt đều lộ rõ tâm trạng dao động và một câu hỏi
được gợi lên trong lòng mọi người: "Ta giết người và chết để làm gì và
cho ai? Chúng bay muốn giết ai thì giết, muốn làm gì thì làm, nhưng ta
thì ta không làm nữa đâu!". Đến chiều, ý nghĩ này đã chín muồi trong
lòng mỗi người. Bất cứ phút nào tất cả những người này cũng có thể thấy
ghê sợ những việc họ đã làm, cũng có thể vất bỏ tất cả mà chạy, bất kỳ
chạy đi đâu.
Nhưng mặc đầu đến gần cuối trận đánh, mọi người đều thấy rõ hành
động của mình ghê tởm đến nhường nào, mặc dầu họ sẽ vui mừng nếu được
ngừng lại, nhưng có một sức mạnh gì huyền bí không thể hiểu được, vẫn
chế ngự họ. Những người pháo binh, mồ hôi nhễ nhại, mình mẩy nhem nhuốc
những thuốc súng và máu, ba người chỉ còn lại một, tuy đã lảo đảo và thở
hổn hển vì mệt nhọc, vẫn tiếp tục mạnh dạn đến, nạp đạn, nhắm đích,
châm ngòi; từ cả hai phía, đạn vẫn bay ra dồn dập và tàn nhẫn như trước,
xé tan thân thể người ta ra, và cái công việc khủng khiếp kia vẫn tiếp
tục, nó diễn ra không phải do ý muốn của con người mà là do ý muốn của
Đấng ngự trị tất cả mọi người và mọi thế giới.
Ai nhìn vào những hàng hậu quân rối loạn của quân đội Nga cũng sẽ nói
rằng quân Pháp chỉ cần cố gắng một chút nữa là quân đội Nga sẽ bị tiêu
diệt; ai nhìn vào những hàng hậu quân của quân Pháp cũng sẽ nói rằng
quân Nga chỉ cần cố gắng một chút nữa là quân đội Pháp cũng sẽ tan tành.
Nhưng cả quân Pháp lẫn quân Nga đều không thực hiện sự cố gắng ấy, và
ngọn lửa của trận chiến đấu cứ dần dần tàn lụi.
Quân Nga không thực hiện sự cố gắng ấy bởi vì không phải họ tấn
công quân Pháp. Lúc trận đánh bắt đầu, họ chỉ đóng trên con đường vào
Moskva, để chặn con đường ấy, và họ vẫn giữ nguyên vị trí ban đầu cho
đến khi trận chiến đấu kết thúc.
Nhưng dù cho mục đích của họ là đánh đuổi quân Pháp chăng nữa thì
họ cũng không thể thực hiện được sự cố gắng cuối cùng này, bởi vì tất cả
các đạo quân Nga đều tan rã, không có một bộ phận nào không bị tổn thất
trong trận đánh này, và trong khi giữ nguyên trận địa, quân Nga đã mất
một nửa quân số.
Còn quân Pháp vốn được kỷ niệm của mười năm chiến thắng cổ vũ, vốn
tin tưởng vào tài năng vô địch của Napoléon và có ý thức rằng họ đã làm
chủ được một bộ phận của chiến trường mà chỉ mất một phần tư quân số và
đạo vệ binh hai vạn người thì vẫn còn nguyên vẹn, quân Pháp có thể thực
hiện sự cố gắng ấy một cách dễ ràng. Quân Pháp tấn công quân Nga với
mục đích đánh bật quân Nga ra khỏi vị trí của nó, đáng lý phải thực hiện
sự cố gắng ấy vì hễ quân Nga còn chặn con đường vào Moskva thì quân
Pháp vẫn còn chưa đạt được mục đích, và tất cả những cố gắng cũng như
những tổn thất của họ đều thành ra vô ích. Nhưng quân Pháp đã không thực
hiện sự cố gắng ấy.
Một vài sử gia nói rằng Napoléon cho đội cận vệ nguyên vẹn của ông
ra chiến trường là có thể thắng trận. Nhưng nói về những việc sẽ diễn ra
Napoléon cho đội cận vệ của mình nhập trận thì cũng chẳng khác gì nói
về những việc sẽ xảy ra nếu mùa thu bỗng chốc biến thành mùa xuân. Điều
đó không thể có được. Sở dĩ Napoléon không tung đội cận vệ của mình ra
không phải vì ông ta không muốn, mà là vì ông ta không thể làm như thế
được. Tất cả các tướng tá và quân sĩ đều biết rằng không thể làm như
vậy, bởi vì tinh thần quân đói đã suy sụp không cho phép làm như vậy.
Không phải chỉ riêng Napoléon mới có cảm tưởng là cánh tay mình đang
giơ lên bỗng rụng rời buông thõng xuống trong cơn ác mộng, mà tất cả
các tướng tá và quân sĩ của quân đội Pháp đã tham chiến hay không tham
chiến, sau tất cả những kinh nghiệm rút được từ những trận chiến đấu
trước đây (trong đó chỉ cần cố gắng bằng một phần mười so với bây giờ
cũng đủ khiến cho quân địch bỏ chạy), đều cảm thấy kinh hãi như nhau khi
đứng trước một kẻ địch đã mất một nửa quân số mà vẫn giữ vững trận địa
đến cùng mà vẫn đáng sợ như lúc mới lâm trận.
Sức mạnh tinh thần của quân đội Pháp, là quân đội tấn công, đã tiêu
ma hết rồi. Thắng lợi của quân Nga ở Borodino không phải là một thắng
lợi có thể đánh giá bằng những mảnh vải buộc vào gậy mà người ta gọi là
quân kỳ, hay bằng những khoảng đất này làm cho đối phương hiểu rõ ưu thế
của kẻ địch và sự bất lực của mình. Cũng như một con vật điên cuồng
đang dở dà sau một vết thương trí mạng, quân xâm lược Pháp cảm thấy mình
bước vào chỗ chết, nhưng nó không thể nào dừng lại, cũng như quân đội
Nga, vì yếu hơn nó hai lần nên không thể nào nhường bước.
Theo đà sẵn có, quân đội Pháp còn có thể lăn mãi đến Moskva, nhưng ở
đây, mặc dù quân đội Nga không có những cố gắng mới, quân đội Pháp vẫn
nhất định phải gục vì vết thương chí mạng ở Borodino đã làm nó kiệt hết
máu. Kết quả trực tiếp của trận Borodino là việc Napoléon vô cớ bỏ chạy
khỏi Moskva, việc ông ta rút lui theo con đường cũ - con đường Smolensk -
việc một đạo quân xâm lược năm mươi vạn người bị tiêu diệt, việc đế chế
Napoléon của Pháp cáo chung; chính ở Borodino lần đầu tiên nền đế chế
ấy đã chịu cái đòn nặng nề từ cánh tay kẻ địch mạnh nhất về phương diện
tinh thần.
hết: Chương - 38 -, xem tiếp: Phần XI-Chương -1-

Phần XI-Chương -1-

Trí tuệ của con người không quan niệm nổi tính chất liên tục tuyệt
đối của sự vận động. Chỉ khi nào tách rời một cách võ đoán sự vận động
đó ra từng đơn vị thì con người mới hiểu nổi những quy luật của sự vận
động, dù là loại vận động nào cũng thế. Nhưng đồng thời chính cái lối
phân chia sự vận động một cách võ đoán ra thành từng địa vị đã đưa đến
phần lớn những sai lầm của con người. Ai cũng biết lý luận quỷ biện (1)
của người cổ đại, nói rằng Asil (2) sẽ không bao giờ đuổi kịp con rùa
đang đi trước mặt ông ta, mặc dầu Asil đi nhanh gấp mười lần con rùa,
thì con rùa đã đi được một phần mười khoảng cách đó; đến khi Asil vượt
được đoạn này, thì con rùa đã đi được một quãng bằng một phần mười đoạn
đó, và cứ thế mãi mãi không cùng. Người cổ đại tưởng rằng không sao giải
quyết được bài tính đố này. Sở dĩ đi đến kết luận vô lý như vậy - kết
luận rằng Asil sẽ không bao giờ đuổi kịp con rùa - chỉ là người ta thừa
nhận một cách võ đoán rằng sự vận động chỉ có thề chia ra thành những
đơn vị rời rạc, trong khi thật sự vận động của Asil cũng như của con rùa
đều toàn liên tục.
Trong khi chấp nhận những đơn vị ngày càng bé đi hơn của sự vận
động, ta chỉ tiến đến gần chỗ giải quyết vấn đề nhưng không bao giờ đạt
được đến chỗ giải quyết cả. Chỉ khi nào thừa nhận một đại lượng vô cùng
bé và một cấp số của nó tiến dần lên đến một phần mười và tổng cộng cái
cấp số hình học này lại, ta mới giải quyết được cái nghệ thuật xử lý với
các đại lượng vô cùng bé, và trong những vấn đề khác phức tạp hơn của
sự vận động, nó đã giải đáp những vấn đề mà trước kia tưởng chừng không
sao giải quyết nổi.
Cái ngành toán học mới mà người cổ đại không hề biết đến trong khi
xét các vấn đề sự vận động, thừa nhận những đại lượng vô cùng bé, tức
là phục hồi cái điều kiện chủ yếu của sự vận động (tính chất liên tục
tuyệt đối), và do đó đã sửa chữa được cái sai lầm tất nhiên mà trí tuệ
con người không sao tránh khỏi khi đem những đơn vị rời rạc thay thế cho
sự vận động liên tục.
Trong việc tìm tòi các quy luật vận động của lịch sử cũng thấy có một tình hình giống hệt như vậy.
Sự vận động của nhân loại vốn xuất phát từ vô số những ý chí cá biệt, cũng diễn ra một cách liên tục.
Hiểu thấu những quy luật của sự vận động này chính là mục đích
của sử học. Nhưng trong khi muốn hiểu thấu những quy luật vận động liên
tục của tổng số các ý chí của nhân loại thì trí tuệ của con người thừa
nhận những đơn vị võ đoán, gián đoạn. Phương pháp thứ nhất của sử học là
võ đoán lấy ra một loạt những biến cố liên tục rồi tách rời những biến
cố đó ra khỏi các biến cố khác và khảo sát trong khi không hề có và
không thể nào có một biến cố nào có khởi điểm cả, mà biến cố này bao giờ
cũng xuất phát từ biến cố nọ.
Phương pháp thứ hai là tổng cộng ý chí của mọi người, trong khi cái
ý chí cộng đồng đó không bao giờ được thể hiện trong hoạt động của một
nhân vật lịch sử duy nhất.
Khoa học lịch sử trong khi làm việc luôn luôn chấp nhận những đơn vị
ngày càng nhỏ bé để khảo sát và mong theo con đường đó để tiến gần đến
chân lý. Nhưng dù những đơn vị mà sử học chấp nhận có bé đến đâu chăng
nữa, ta vẫn cảm thấy rằng ngay việc thừa nhận một đơn vị tách rời ra
khỏi một đơn vị khác, thừa nhận rằng một hiện tượng nào đó có một khởi
điểm và ý chí của mọi người đều thể hiện trong hành vi của mọi nhân vật
lịch sử duy nhất, thì tự bản thân việc đó đã sai lầm rồi.
Bất cứ một kết luận nào của sử học, nếu đem ra phê phán dù là phê
phán không lấy gì làm gắt gao, cũng đã tan ra thành tro bụi không để lại
một chút gì, chỉ vì phê phán người ta chọn làm đối tượng quan sát một
đơn vị đoạn lớn hay nhỏ hơn; và người ta có quyền làm như vậy vì đơn cử
được lấy ra bao giờ cũng có tính chất võ đoán.
Chỉ khi nào thừa nhận một đơn vị vô cùng bé để quan sát thừa nhận khoa
học vì phần về lịch sử, tức là những ý hướng cộng đồng của loài người,
và dạt được cái nghệ thuật tích phân (rút ra cái tổng số của những đơn
vị vô cùng bé ấy) thì chúng ta mới có thể hy vọng hiểu thấu đựơc những
quy luật của lịch sử.
Trong mười lăm năm đầu thế kỷ 19, ở châu Âu có một sự chuyển động
phi thường của hàng mấy triệu con người. Những con người đó từ bỏ những
công việc thường ngày của họ kéo nhau từ đầu này sang đầu kia châu Âu,
cướp phá, tàn sát lẫn nhau, hân hoan vì đắc thắng và đau buồn vì thất
bại, và trong vòng mấy năm nhịp sống thay dổi và biến thành một cuộc vận
chuyển mãnh liệt lúc đầu tăng cường lên rồi sau lại giảm dần xuống. Trí
tuệ của con người băn khoăn đặt câu hỏi: Đâu là nguyên nhân của sự vận
động đó hoặc sự vận động đó diễn ra theo những quy luật gì?
Trong khi giải đáp câu hỏi này, các nhà sử học trình bày cho chúng
ta rõ những hành động và những lời nói của vài ba chục con người trong
một toà nhà nào đó ở thành Paris, gọi những hành động và những lời nói
đó bằng một danh từ là Cách mạng; sau đó họ kể lại một cách tỉ mỉ tiểu
sử Napoléon và của một số nhân vật đồng lòng hay đối địch với ông ta, kể
lại một vài ảnh hưởng của một vài nhân vật trong số đó đối với các nhân
vật kia, rồi nói: Đấy, chính vì vậy mà có sự vận động kia, và đó chính
là nhtmg quy luật đã chi phối nó.
Những trí tuệ của con người không những không chịu tin lời cắt nghĩa
đó, mà lại còn nói thẳng ra rằng cắt nghĩa như vậy là không đúng, bởi
vì nói như vậy tức là lấy một hiện tượng trọng yếu nhất để lên thành
nguyên nhân của một hiện tượng mạnh nhất. Chính tổng số những ý chí của
những con người đã làm ra cuộc cách mạng, đã tạo ra Napoléon, vẫn chỉ có
tổng số những ý chí đó dung túng rồi sau đó tiêu diệt cả hai.
"Nhưng hễ đã có những cuộc chinh phục thì tất phải có người chinh
phục. Hễ xẩy ra những cuộc đảo lộn trong quốc gia thì tất phải có những
bậc vĩ nhân", - sử học sẽ nói. Quả nhiên, hễ có những kẻ chinh phục xuất
hiện, thì cũng sinh ra chiến tranh, - trí tuệ của con người đáp lại, -
nhưng điều đó không chứng minh rằng các nhà chinh phục là nguyên nhân
của các cuộc chiến tranh, và có thể tìm các quy luật của chiến tranh
trong hoạt động cá nhân của một con người. Cứ mỗi lần tôi xem đồng hồ và
thấy chiếc kim nhích gần đến số mười, từ ngôi nhà thờ bên cạnh tôi lại
nghe có tiếng chuông nguyện bắt đầu đổ hồi, nhưng không phải thế mà tôi
có quyền kết luận rằng vị trí chiếc kim đồng hồ của tôi là nguyên nhân
của hồi chuông.
Cứ mỗi lần tôi thấy một đầu máy xe lửa chạy thì tôi lại nghe có
tiếng còi huýt, tôi lại thấy nắp hơi mở ra và thấy bánh xe chuyển động;
nhưng không phải vì thế mà tôi có quyền kết luận rằng tiếng còi huýt và
sự chuyển động của bánh xe là nguyên nhân khiến chiếc đầu máy xe hoả
chạy.
Nông dân thường nói rằng vào tiết cuối xuân có gió lạnh là vì chồi non
của cây sồi nhú ra, và quả nhiên vào tiết xuân thường có gió lạnh khi
cây sồi đâm chồi non. "Nhưng mặc dầu tôi không rõ nguyên nhân của ngọn
gió lạnh thổi vào tiết cây sồi mọc mầm, tôi cũng không thể đồng ý với
người nông dân mà cho rằng sở dĩ gió lạnh thổi là vì cây sồi mọc mầm,
bởi vì sức mạnh của gió không thể chịu ảnh hưởng của những cái mầm ấy.
Tôi chỉ thấy có sự trùng nhau giữa những điều kiện vốn có trong bất cứ
hiện tượng nào của cuộc sống, và thấy rằng dù tôi có quan sát chiếc kim
đồng hồ, chiếc bánh xe và cái mầm sồi một cách tỉ mỉ đến đâu đi chăng
nữa, cũng không thể biết được nguyên nhân của hồi chuông nguyện, của sự
chuyển động của đầu máy xe hoả và của ngọn gió xuân. Muốn thế, tôi phải
thay đổi hẳn vị trí quan sát và nghiên cứu các quy luật vận động của hơi
nước, của cái chuông và của ngọn gió. Sử học cũng phải làm như vậy. Và
cũng có những cố gắng làm như vậy.
Muốn nghiên cứu các quy luật của lịch sử ta phải thay đổi hoàn toàn
đối tượng quan sát, để yên các nhà vua, các vị đại thần và đại tướng ở
đấy, mà nghiên cứu những yếu tố đồng nhất vô cùng bé lãnh đạo quần
chúng. Không ai nói rõ được con người có thể hiểu các quy luật sử được
đến đâu khi đi theo con đường này; nhưng rõ ràng chỉ đi con đường này
mới mong nắm được các quy luật lịch sử và phần trí tuệ mà con người đặt
vào con đường này chưa bằng một phần triệu những sự nỗ lực mà nhà sử học
đã dành cho việc mô tả hành vi của nhà vua, các tướng lĩnh và các tổng
trưởng và trình bày những suy luận của mình về các hành vi đó.

Chú thích:
(1) Lý luận trên một cơ sở sai lầm, nhưng có vẻ hợp lý nhờ một lối suy
diễn chặt chẽ, nhằm đưa đến một kết luận không đúng (sophisme). Lý luận
quỷ biện nói đây là của Zenon người Hele, triết gia Hy Lạp ở thế kỷ V
trước công nguyên.
2. Asil (hay Akhillox), nhân vật nổi tiếng nhất trang anh hùng ca Iliad
của Homer, vua dân Miếcmiđông, rất dũng cảm và nóng nảy. Chết trong cuộc
đánh chiếm thành Troie.
hết: Phần XI-Chương -1-, xem tiếp: Chương - 2 -