Phần VI

Chương - 6 -




Trong thời gian đầu ở Petersburg công tước Andrey đều cảm thấy tất
cả những ý tưởng chàng đã hun đúc nên trong thời gian sống cô độc đã
hoàn toàn bị lu mờ đi trước những lo âu vụn vặt của cuộc sống ở kinh đô.
Tối tối khi trở về nhà, chàng ghi vào sổ tay bốn năm cuộc gặp gỡ hay
thăm viếng cần thiết đúng vào giờ này giờ nọ. Phải theo cho đúng nhịp
sống, phải bố trí thời gian thế nào cho kịp đi đây đi đó đúng giờ đã
định: việc ấy đã chiếm một phần lớn tinh lực của chàng. Chàng không làm
gì, thậm chí cũng chẳng nghĩ gì, chàng không có thì giờ để nghĩ, mà chỉ
nói, và chàng đã nói có kết quả tốt những điều mà chàng đã suy nghĩ khi
còn ở thôn quê.
Thỉnh thoảng chàng lại khó chịu nhận thấy rằng cùng trong một ngày
chàng đã nói đi nói lại y nguyên một câu ở hai ba nơi khác nhau. Nhưng
suốt ngày chàng bận rộn đến nỗi không có thì giờ nghĩ đến chỗ mình
chẳng nghĩ gì cả.
Xperanxki hôm gặp chàng lần đầu ở nhà Kochubey, cũng như hôm thứ tư sau
tiếp riêng chàng ở nhà và nói chuyện lâu với chàng một cách tin cậy, đã
gây cho công tước Andrey một ấn tượng mạnh mẽ.
Công tước Andrey vốn đã cho rằng quá nhiều người là những kẻ vô tài bất
lực đáng khinh, nên muốn tìm một con người xứng đáng là hiện thân của
cái lý tương hoàn hảo mà chàng vươn tới, vì vậy chàng dễ dàng tin rằng
Xperanxki chính là cái lý tưởng của một con người thông tụê và có đạo
đức. Giả sử Xperanxki cũng xuất thân từ cái xã hội của công tước
Andrey, cũng cùng chịu một lối giáò dục và cũng có những tập quán đạo
đức như chàng, thì Bolkonxki sẽ chóng thấy ông ta có những khía cạnh
yếu đuối, thường tình, không có gì siêu việt. Nhưng bây giờ thì cái đầu
óc logic kia, rất xa lạ đối với chàng, lại càng khiến chàng thêm kính
nể.
Hoặc vì quý trọng năng lực của công tước Andrey, hoặc cần thấy phải lôi
kéo chàng theo mình, Xperanxki đã đem cái lý trí vô tư và bình thản của
mình, và đem dùng lối nịnh tinh vi thu hút công tước Andrey, đồng thời
kết hợp với thái độ tự tin tự hào là mặc nhiện khẳng định rằng người
tiếp chuyện mình cùng với mình nữa là hai người duy nhất có năng lực
thấy hết được sự ngu ngốc của tất cả những người khác, cũng như sự sáng
suốt và sâu sắc trong những ý nghĩ của mình.
Tối hôm thứ tư, trong buổi hội kiến với công tước Andrey, Xperanxki đã
mấy lần nói: "Còn như chúng ta thì chúng ta chú ý đến tất cả những cái
gì vượt ra khỏi khuôn khổ của những tập quán đã ăn sâu", hay vừa mỉm
cười vừa nói: "Nhưng chúng ta thì lại muốn rằng sói cũng no mà cừu cũng
nguyên vẹn", hay " Họ không hiểu được điều đó đâu…" - và tất cả những
điều đó, Xperanxki đều nói với cái vẻ như muốn ngụ ý: "Ông với tôi, chỉ
có hai người. Chúng ta hiểu được họ là những người như thế nào và chúng
ta là những người như thế nào".
Lần nói chuyện lâu đầu tiên với Xperanxki hôm ấy chỉ làm cho công tước
Andrey càng củng cố thêm cái cảm giác mà chàng đã thế nghiệm khi trông
thấy Xpcranxki lần đầu. Chàng thấy ông ta là một người có trí tuệ phi
thường, lý luận sắc bén, biết tư duy chặt chẽ, đã nhờ nghị lực và kiên
nhẫn mà đạt đến quyền lực và chỉ vận dụng quyền lực để phục vụ nước
Nga. Dưới mắt công tước Andrey, Xperanxki chính là con người biết giảí
thích một cách hợp lý mọi hiện tượng trong cuộc sống, chỉ có cái gì hợp
lý mới thừa nhận là hiện thực, và trong mọi việc gì đều biết dùng lý
trí làm cái thước đo: chính chàng vẫn ước ao làm một con người như thế.
Khi Xperanxki trình bày sự việc, tất cả đều có vẻ đơn giản và minh bạch
đến nỗi công tước Andrey việc gì cũng bất giác đồng tình với ông ta.
Chàng có phản bác và tranh cãi chăng cũng là vì cố ý muốn giữ độc lập
tư tưởng và cố sao dừng khuất phục hẳn trước những ý kiến của
Xperanxki. Mọi việc đều ổn thoả như thế cả, nhưng chỉ có một điều khiến
công tước Andrey bối rối: đó là cái nhìn lạnh lùng, lãnh đạm của
Xperanxki, cái nhìn không cho người ta đi vào tâm hồn mình, và bàn tay
trắng, mềm của ông ta mà công tước Andrey thường bất giác đưa mắt nhìn,
như người ia vẫn thường nhìn tay những người có quyền lực. Cái nhìn
lãnh đạm và bàn tay mềm nhũn ấy không biết tại sao cứ làm cho công tước
Andrey bứt rứt khó chịu. Còn một điều nữa khiến chàng khó chịu, là nhận
thấy Xperanxki khinh người quá sức, và trong khi đưa luận chứng ra để
xác minh cho ý kiến của mình, ông ta sử dụng quá nhiều thủ đoạn khác
nhau. Xperanxki dùng phương pháp suy luận, trừ lối tỷ dụ ra, và công
tước Andrey có cảm tưởng là ông ta chuyển từ phương pháp này sang
phương pháp khác một cách quá táo bạo. Khi thì ông ta đứng trên lập
trường của một người hành động thực tiễn mà công kích những người mơ
ước viển vông, khi thì ông ta lại đứng trên quan điểm châm biếm và m**
mai giễu cợt những người đối lập với mình, khi thì ông ta lý luận một
cách chặt chẽ, khi thì ông ta lại đột nhiên bay bổng lên lĩnh vực siêu
hình. (Đó là phương tiện chứng minh mà ông đặc biệt hay dùng). Ông
chuyển vấn đề lên những đỉnh cao chót vót của siêu hình học, quay ra
định nghĩa không gian, thời gian, tư tưởng, và rút ra những điều phản
bác: rồi lại hước xuống lĩnh vực tranh luận như cũ.
Nói chung, nét chủ yếu trong trí tuệ của Xperanxki khiến công tước
Andrey kinh ngạc là lòng tin chắc chắn không gì lay chuyển nổi vào sức
mạnh và quyền hạn của lý trí. Có thể thấy rõ rằng không bao giờ
Xperanxki thoảng có cái ý nghĩ mà công tước Andrey vẫn thường có là dù
sao cũng không thể diễn đạt được tất cả những điều mình nghĩ, và không
bao giờ
Xperanxki có ý nghi ngờ tự hỏi xem phải chăng tất cả những gì mà mình
tin tưởng có thể là những điều nhảm nhí không đâu? Và chính cái phong
thái trí tuệ đặc biệt này của Xperanxki đã hấp dẫn công tước Andrey
nhiều nhất.
Trong khoảng thời gian đầu làm quen với Xperanxki, công tước Andrey
thấy khâm phục ông ta một cách nhiệt thành say sưa, giống như cảm giác
khâm phục trước đây của chàng đối với Bonaparte. Xperanxki là con một
ông linh mục: những người ngu ngốc có thể vì thế mà khinh miệt những
người thầy tu và con thầy tu như vậy, - và điều này khiến công tước
Andrey càng thêm trân trọng cái cảm giác khâm phục của mình đối với
Xperanxki và vô hình trung tăng cường thêm cái cảm giác đó trong lòng
chàng.
Trong buổi tối đầu tiên mà công tước Andrey ngồi tiếp chuyện Xperanxki,
trong khi nói về Uỷ ban soạn luật, Xperanxki đã m** mai kể lại cho công
tước Andrey nghe rằng Uỷ ban soạn luật này tồn tại đã năm mươi năm nay,
tốn của công quỹ hàng triệu bạc nhưng chẳng làm gì cả, rằng Rozenkampf
đã dán nhãn hiệu lên tất cả các điều khoản của khoa lập pháp so sánh.
Xperanxki nói:
- Nhà nước trả cho họ hàng triệu bạc chỉ để họ làm công việc ấy thôi
đấy. Chúng ta muốn cấp cho Thượng viện một quyền tư pháp mới, nhưng
chúng ta không có luật. Cho nên ngày nay những người như công tước mà
không ra cáng đáng việc nước thì thật là có lỗi.
Công tước Andrey nói rằng muốn thế phải qua một quá trình học đào tạo
về tư pháp, mà chàng thì không được đào tạo như vậy nhưng có ai được
đào tạo gì về tư pháp đâu, cho nên còn biết làm thế nào được? Đó là một
cái circulus viciosus (1) mà chúng ta phải cố sức vùng ra khỏi.
Một tuần sau công tước Andrey được cử làm uỷ viên trong Uỷ ban soạn
thảo quy chế quân đội, ngoài ra - một điều mà chàng không thể nào ngờ
được - còn làm trưởng ban soạn luật trong Uỷ ban nữa. Theo lời yêu cầu
của Xperanxki, chàng nhận trách nhiệm nghiên cứu phần đầu của bộ luật
hộ và tham khảo bộ luật Napoléon(2), và bộ luật Justiniani để soạn ra
chương "Nhân quyền".

Chú thích:
(1) Vòng luẩn quẩn (tiếng La-tinh trong nguyên văn)
(2) Code Napoléon

Phần VI

Chương - 7 -




Hai năm trước đây, năm 1808, trở về Petersburg sau khi đi thăm các
điền trang, Piotr bất giác trở thành người đứng đầu hội Tam điếm ở
Petersburg. Chàng tổ chức những hội quán tụ xan(1), kết nạp những hội
viên mới, lo việc hợp nhất các chi hội và sưu tầm những hiến chương
nguyên bản cho nó. Chàng xuất tiền ra xây dựng các đền thờ của hội và
bù vào số tiền quyên cho hội, vì các hội viên phần nhiều đều rất bủn
xỉn và nộp tiền chẳng mấy khi đúng hạn. Hầu như chỉ có một mình chàng
bỏ tiền ra cung cấp cho nhà tế bần do hội lập ra ở Petersburg. Trong
khi đó cuộc sống của chàng vẫn như cũ, chàng vẫn giữ nếp sinh hoạt say
sưa và phóng túng ngày trước. Chàng thích ăn ngon, uống rượu, và tuy
cho rằng như vậy là vô luân và nhục nhã, chàng vẫn không tránh khỏi
những cuộc truy hoan của những nhóm thanh niên chưa vợ mà chàng thường
lui tới.
Song trong khi say mê với công việc và những cuộc vui chơi, sau một năm
Piotr đã bắt đầu cảm thấy rằng cái nền tảng Tam điểm trên đó chàng càng
củng cố đứng vững bao nhiêu thì lại càng sụt xuống bấy nhiêu. Đồng thời
chàng cảm thấy rằng nó càng sụt xuống bao nhiêu thì vô hình trung chàng
lại càng gắn bó với nó bấy nhiêu. Khi Piotr vào hội Tam điểm, chàng cảm
thấy mình như một người yên trí đặt chân lên bề mặt phẳng của một
khoảng đồng lầy. Đặt được một chân xuống thì thấy lún. Muốn biết cho
thật chắc khoảng đất mình đứng có vững hay không, người đó đặt chân kia
xuống và lại càng lún sâu hơn, và thế là bây giờ người đó lội trong
vũng lầy, bùn ngập đến đầu gối. Ioxif Alekxeyevich bấy giờ không ở
Petersburg (gần đây ông ta không tham dự vào công việc của các hội ở
Petersburg nữa và ở hẳn Moskva không đi đâu cả). Tất cả các "Anh em"
hội viên trong chi hội đều là những người mà Piotr quen biết trong sinh
hoạt thường ngày, và chàng thấy khó lòng quan niệm được rằng họ chỉ là
những người anh em trong hội Tam điểm, chứ không phải là công tước B
hay Ivan Vaxilievich D, là những người mà trong sinh hoạt thường ngày
chàng biết là rất kém cỏi và yếu đuối. Dưới những tấm tạp đề che ngực
và nhừng dấu hiệu của hội, chàng hình dung thấy họ mặc phẩm phục và đeo
những chiếc huân chương mà họ đã kiếm chác được trong cuộc sống. Nhiều
khi đi thu tiền quyên về chàng tính được cả thẩy hai ba mươi rúp về
khoản thu chi trong số quyên, phần lớn là ghi chịu, ấy thế mà một nửa
số hội viên đó lại giàu có chẳng kém gì chàng. Những lúc ấy Piotr nhớ
lại lời thề của hội Tam điểm: mỗi người anh em trong hội đều thề sẽ
hiến tất của cải của mình cho đồng loại; và trong thâm tâm chàng thấy
nổi lên những mối ngờ vực mà chàng cố gạt đi.
Chàng chia tất cả các anh em hội viên mà chàng biết ra làm bốn loại.
Loại thứ nhất là những người không tham gia các hoạt động của chi hội,
cũng không tham gia vào các công việc thế tục, mà chỉ chuyên tâm nghiên
cứu những điều bí ẩn của khoa học Tam điểm, chuyên chú các vấn đề như
ba cách gọi Thượng đế, hay ba nguyên lý của mọi vật: diêm sinh, thuỷ
ngân và muối, hay ý nghĩ của hình vuông và của các hình tượng trong đền
Salomon. Piotr kính trọng loại hội viên này, phần lớn gồm các hội viên
cũ trong đó có cả Ioxif Alekxeyevich, nhưng chàng không quan tâm đến
những điều họ nghiên cứu. Lòng chàng vốn không thiên về mặt thần bí của
hội Tam điểm.
Piotr liệt vào loại thứ hai chính bản thân chàng và những anh em hội
viên giống như chàng, là những người đang tìm kiếm, đang do dự chưa tìm
thấy trong hội Tam điểm một con đường thẳng thắn và sáng sủa, nhưng hy
vọng là sẽ tìm thấy.
Trong loại thứ ba chàng xếp những hội viên (họ chiếm số đông nhất) chỉ
thấy hình thức bề ngoài của hội Tam điểm, không biết gì ngoài những lễ
nghi của hội, và trân trọng làm theo cho thật đúng cái hình thức bề
ngoài đó, không hề nghĩ đến nội dung và ý nghĩa của nó. Vilarxki và
ngay cả vị đại sư của tổng hội chính là thuộc loại này.
Cuối cùng loại thứ tư cũng gồm một số đông hội viên, đặc biệt là những
người, mới gia nhập gần đây theo sự quan sát của Piotr thì đó là những
người chẳng tin tưởng gì hết, chẳng ước mong gì hết, họ vào hội Tam
điểm chẳng qua chỉ là để tìm cách gần gũi những hội viên trẻ, giàu có
và có thế lực nhờ các quan hệ giao thiệp và dòng dõi quyền quý, vì
trong chi hội số hội viên này rất đông.
Piotr bắt đầu cảm thấy không thoả mãn về hoạt động của mình. Nhiều khi
chàng có cảm tưởng là hội Tam điểm ít nhất là cái hội Tam điểm mà chàng
được biết ở đây chỉ có hình thức bề ngoài.
Chàng không có ý hoài nghi bản thân hội Tam điểm nhưng chàng ngờ rằng
hội Tam điểm Nga đi theo một con đường lầm lạc và đã tách ra khỏi cỏi
nguồn của nó. Vì vậy đến cuối năm Piotr ra nước ngoài để học hỏi những
điều bí mật cao đẳng của hội.
Mùa hè năm 1809 Piotr đã trở về Petersburg. Qua những thư từ đi lại
giữa các hội viên Tam điểm ở trong nước với các hội viên ở nước ngoài,
người ta biết rằng trong thời gian ra ngoại quốc Piotr đã chiếm được
lòng tin cậy của nhiều nhân vật cao cấp trong hội, đã hiểu thấu được
nhiều điều bí ẩn, được thăng lên trật cao nhất và có đem về nước nhiều
điều có lợi cho sự nghiệp của hội Tam điểm Nga.
Các hội viên ở Petersburg không ngớt đến gặp Piotr, họ đều tìm cách lấy
lòng chàng và ai cũng có cảm giác là chàng đang có điều gì che giấu và
đang sửa soạn một việc gì không rõ.
Hôm ấy là phiên họp trọng thể của chi hội đệ nhị cấp. Piotr có hứa
trong phiên họp này sẽ truyền đạt lại những điều mà các vị lãnh đạo cao
cấp của hội đã giao phó cho chàng chuyển về các anh em hội viên ở
Petersburg. Cử toạ đã đông đủ. Sau các nghi thức thường lệ Piotr đứng
dậy và bắt đầu nói.
- Thưa các dạo huynh thân mến, - Piotr nói lắp bắp, mặt đỏ ửng lên, tay
cầm bài diễn từ viết sẵn. - Gìn giữ những bí mật của chúng ta trong
cảnh im lặng của hội sở chưa đủ, cần phải hành động… hành động. Chúng
ta đang ở trong trạng thái mê ngủ, thế mà nhiệm vụ của chúng ta là phải
hành động. - Nói đến đây Piotr cầm quyển vở lên và bắt đầu đọc:
"Để truyền bá cái chân lý thuần tuý và góp phần làm cho đạo đức toàn
thắng, ta phải làm sao cho con người thoát khỏi các thành kiến, truyền
bá những quy tắc phù hợp với tinh thần thời đại, lãnh lấy trách nhiệm
giáo dục thanh niên, liên hệ chặt chẽ với những người thông tuệ nhất,
mạnh dạn và đồng thời khôn khéo khắc phục tình trạng mê tín, hoài nghi
và ngu dốt, dào tạo những người tận tuỵ với chúng ta thành những con
người gắn bó với nhau vì mục đích duy nhất và có quyền lực, có sức mạnh.
Để đạt đến mục đích nói trên phải làm sao cho đạo đức thắng thói xấu,
phải cố làm sao cho người tốt được nhận trên thế gian này một phần
thưởng vĩnh cửu về đạo đức của mình. Nhưng các chế độ chính trị hiện
hành cản trở rất nhiều cho việc thực hiện những ý định lớn lao này.
Trong tình hình như vậy phải làm gì? Có nên giúp sức cho cách mạng, lật
đổ tất cả, dùng bạo lực để tiêu diệt bạo lực không? Không, việc đó rất
xa lạ đối với chúng ta. Bất cứ một cuộc cải cách nào thực hiện bằng bạo
lực cũng đều đáng chê trách bởi vì cái ác sẽ không được sửa chữa chút
nào một khi mà con người vẫn như cũ, và bởi vì sự thông tuệ không cần
đến bạo lực. Toàn bộ chương trình của hội phải nhằm làm sao đào tạo ra
những con người cứng rắn, có đạo đức và gắn bó khăng khít với nhau vì
một lòng tin duy nhất, một chí hướng duy nhất, đó là làm sao truy nã
thói xấu và sự ngu dốt, nâng đỡ tài năng và đạo đức ở khắp mọi nơi và
bằng đủ mọi cách: đưa những người xứng đáng ra khỏi tro bụi kết nạp họ
với khối huynh đệ của chúng ta. Chỉ có như vậy thì hội ta mới có đủ
quyền lực dần dần trói tay những kẻ gây sự rối loạn và chi phối mà họ
không hề hay biết. Nói tóm lại, cần phải thiết lập một hình thức quản
trị chỉ huy tôan thế giới, nhưng vẫn không phá vỡ các mối liên hệ công
dân, và trong khi đó tất cả các hình thức cai trị khác đều có thể tiếp
tục tồn tại và tiến hành như cũ, và có thể làm đủ mọi việc, trừ những
điều ngăn trở mục đích cao cả của hội ta, là làm sao cho đạo đức thắng
thói xấu. Mục đích này chính Cơ đốc giáo cũng đã đặt ra. Cơ đốc giáo
dạy rằng con người phải thông tuệ và nhân hậu. Và để mưu đồ lợi ích cho
chính bản thân mình phải noi gương và theo lời dạy bảo của những người
thông tuệ và đạo đức nhất.
Vào thời mọi vật đang chìm đắm trong cõi tối tăm thì cố nhiên chỉ cần
lời truyền giáo là đủ; sự mới mẻ của chân lý khiến cho nó có một sức
mạnh đặc biệt; nhưng ngày nay thì ta lại cần có những phương tiện mạnh
hơn thế rất nhiều. Ngày nay cần phải làm sao cho con người là kẻ đi
theo tình cảm của mình, lại tìm thấy trong đạo đức những khoái lạc cảm
quan. Không thể tiêu diệt dục vọng được, mà phải cố gắng hướng dục vọng
đến một mục đích cao cả; cho nên cần làm sao cho mỗi người đều có thể
thoả mãn dục vọng của mình trong khuôn khổ của đạo đức, và Hội của
chúng ta phải làm sao cung cấp phương tiện nhằm thực hiện việc đó.
Hễ khi nào trong khắp các nước đều có một số người xứng đáng của hội
ta, mỗi người như vậy lại dào tạo thêm hai người khác, và tất cả những
người đó lại sẽ liên kết chặt chẽ với nhau, - đến lúc ấy hội có thể làm
được tất cả, tuy trước kia trong bóng tối hội cũng đã làm được nhiều
cho hạnh phúc của nhân loại".
Bài diễn từ này không những đã gây nên một ấn tượng mạnh trong chi hội
mà còn làm cho chi hội xôn xao lên. Phần đông các hội viên thấy trong
bài diễn từ này có những tư tưởng của chủ nghĩa khải phát nguy hiểm nên
ngồi nghe với một thái độ lạnh nhạt khiến Piotr phải ngạc nhiên. Vị đại
sư lên tiếng bác lại Piotr. Piotr liền phát triển ý kiến của mình, mỗi
lúc một hăng. Đã từ lâu chưa có một buổi họp nào sôi nổi như thế này.
Cử toạ chia ra làm nhiều phe: phe thì lên án Piotr, buộc tội chàng là
ảo tưởng, phe thì lại bênh vực Piotr. Trong phiên họp này lần đầu tiên
Piotr kinh ngạc nhận thấy trí tuệ của con người khác nhau vô cùng tận,
đến nỗi không có một chân lý nào có thể được hai người nhìn nhận giống
nhau. Ngay cả những hội viên tưởng đâu đứng về phía chàng, cũng hiểu ý
chàng theo lối của họ, với những sự hạn chế, với những sự thay đổi mà
chàng không thể chấp nhận được, vì yêu cầu chủ yếu của Piotr chính là
làm sao truyền đạt tư tưởng mình cho người khác đúng y như chính mình
quan niệm.
Đến khi buổi họp kết thúc, vị đại sư nhận xét một cách mỉa mai và không
có thiện ý rằng Piotr đã quá nóng, và nói rằng trong khi tranh luận
không phải chàng chỉ luân theo lòng yêu đạo đức mà còn tuân theo lòng
hiếu thắng nữa. Piotr không đáp lại chỉ hỏi một câu vắn tắt là đề nghị
của chàng có được chấp nhận hay không. Họ trả lời là không, và Piotr
không đợi xong các nghi thức thường lệ đã bỏ chi hội ra về.
Chú thích:
(1) Những hội quán dùng để tiến hành nhưng buổi lễ có những hình thức ăn uống và chôn cất tượng trưng.

Phần VI

Chương - 8 -




Piotr lại lâm vào cái tâm trạng chán chường mà chàng vẫn rất sợ.
Ba ngày sau buổi đọc diễn từ ở chi hội Tam điểm, chàng nằm trên đi
văng, không tiếp ai và không đi đâu hết. Vừa lúc ấy chàng nhận được một
bức thư của vợ van xin chàng cho gặp mặt. Elen viết trong thư rằng vắng
Piotr nàng rất buồn, và nàng chỉ muốn hiến dâng cả cuộc đời cho chàng.
Cuối bức thư nàng báo tin nay mai nàng sẽ từ nước ngoài trở về
Petersburg.
Tiếp theo bức thư lại có một hội viên Tam điểm trong số những người
chàng coi thường nhất đến quấy rối chàng trong cảnh cô tịch. Hắn lái
câu chuyện sang mối quan hệ giữa vợ chồng Piotr và lấy tư cách đạo
huynh mà khuyên nhủ Piotr, nói rằng chàng đối xử nghiêm khắc với vợ như
vậy là không phải, và không chịu tha thứ cho một người đã biết hối hận
như vậy là đã vi phạm những quy tắc quan trọng nhất của hội.
Cũng vào hồi ấy bà nhạc của Piotr, vợ chồng công tước Vaxili, cho người
đến mời chàng, van nài chàng đến thăm bà dù chỉ vài phút để thương
lượng một việc hết sức quan trọng. Piotr thấy rõ ràng người ta đang âm
mưu một chuyện gì đây, người ta đang tìm cách làm cho chàng tái hợp với
vợ, và trong hoàn cảnh chàng hiện nay, điều đó không hẳn làm chàng khó
chịu. Bây giờ Piotr cũng chẳng thiết gì nữa: trên đời này chàng chẳng
thấy có việc gì là quan trọng, và trong tâm trạng buồn chán hiện nay.
Chàng chẳng thấy quý sự tự do của mình nữa mà cũng chẳng muốn khăng
khăng ý định trừng phạt vợ.
"Chẳng có ai phải, cũng chẳng có ai trái, thế nghĩa là nàng cũng chẳng
có lỗi". - Chàng nghĩ thầm. Sở dĩ Piotr không tỏ ý tái hợp với Elen
ngay cũng chỉ vì trong cái tâm trạng chán nản của chàng hiện nay chàng
không đủ sức mưu toan một việc gì hết. Giá Elen đến với chàng lúc bấy
giờ, chàng cũng sẽ không đuổi nàng đi. So với những điều đang làm cho
Piotr bận tâm, thì chung sống hay không chung sống với vợ có nghĩa lý
gì?
Không trả lời vợ, cũng không trả lời bà nhạc, một hôm đêm đã khuya
Piotr sửa soạn hành lý để lên đường đi Moskva để gặp Ioxif
Alekxeyevich. Đây là những điều chàng ghi trong nhật ký:
"Moskva mười bảy tháng Mười một.
Tôi vừa đi gặp ân nhân về và vội vàng ghi lại những điều tôi đã thể
nghiệm trong cuộc gặp gỡ đó, Ioxif Alekxeyevich sống thanh bần và đã ba
năm nay mắc một chứng bệnh ở bàng quang rất đau đớn. Chưa có ai nghe
ông thốt ra một tiếng rên hay một lời than phiền bao giờ. Từ sáng sớm
cho đến khuya, trừ những bữa ăn hết sức đạm bạc, ông làm việc khoa học,
Ioxif Alekxeyevich tiếp tôi rất ân cần và bảo tôi ngồi xuống chiếc
giường ông đang nằm; tôi làm dấu các hiệp sĩ Phương Đông và Jerusalem,
ông cũng làm dấu đáp lại và dịu dàng mỉm cười hỏi tôi đã học hỏi thêm
được những gì trong các chi hội Phổ và Scotland. Tôi cố kể lại thật
rành rọt cho ông nghe tất cả mọi điều, trình bày cả những nguyên tắc
của tôi đề nghị ở chi hội Petersburg và kể lại cách tiếp đón thiếu
thiện ý của cử toạ và sự đoạn tuyệt xảy ra giữa tôi và các anh em.
Ioxif Alekxeyevich im lặng suy nghĩ hồi lâu, rồi trình bày cho tôi nghe
quan điểm của ông về tất cả những việc trên, và quan điểm này phút chốc
đã rọi sáng cả thời dĩ vãng và cả con đường tôi sẽ đi. Ioxif khiến tôi
phải ngạc nhiên khi hỏi tôi còn nhớ ba mục đích của hội là gì không:
1. Là giữ gìn và tìm hiểu điều bí mật,
2. Gội sạch và tu thân để hấp thụ điều bí mật ấy, và
3. Sửa đổi nhân loại thông qua việc cố gắng gột sạch mình.
Trong ba mục đích ấy thì mục đích nào là quan trọng và chủ yếu nhất? Dĩ
nhiên là gội sạch và tu thân. Chỉ có mục đích này là lúc nào ta cũng có
thể vươn tới trong bất cứ hoàn cảnh nào, nhưng đồng thời chính mục đích
này đòi hỏi ta phải khổ công nhiều nhất, cho nên ta sẽ phạm vào tội
kiêu căng mà buông lơi mục đích ấy, rồi hoặc quay vào điều bí ẩn mà
chúng ta không xứng đáng được hấp thụ vì không trong sạch, hoặc quay ra
sửa đổi nhân loại trong khi bản thân ta là một con người đê hèn và truỵ
lạc. Chủ nghĩa khải phát không phải là một học thuyết trong sạch vì nó
quá say mê hoạt động xã hội và đầy kiêu căng. Trên cơ sở đó Ioxif
Alekxeyevich lên án bài diễn từ của tôi và toàn bộ hoạt động của tôi.
Tôi chân thành đồng tình với ông. Nhân nói chuyện về việc gia đình tôi
Ioxif nói: "Bổn phận chủ yếu của một người Tam điểm chân chính, như tôi
đã nói là tu thân, nhưng nhiều khi người tả cho rằng nếu gạt bỏ được
tất cả những khó khăn của cuộc sống thì sẽ sớm đạt được mục đích này.
Nhưng trái lại, ông ơi thật ra thì chỉ trong cảnh náo nhiệt của thế
gian ta mới có thể đạt được ba mục đích chính: 1. tìm hiểu bản thân, vì
con người chỉ có thể hiểu được mình qua sự so sánh, 2. tu thân: chỉ có
đấu tranh mới đạt đến điều đó được, và 3. đạt đến cái đạo đức chính là
yêu cái chết. Chỉ có những biến cố của cuộc sống mới cho ta thấy rõ cái
vô nghĩa của nó và có thể giúp ta có được một tình yêu bẩm sinh đối với
cái chết hay là yêu sự tái sinh để bước vào cuộc đời mới". Những lời
này càng thêm quý giá vì Ioxif Alekxeyevich tuy đau đớn rất nhiều về
thể xác nhưng vẫn không bao giờ tham sống mà lại yêu cái chết, mà người
ta chưa thấy mình đủ sẵn sàng để đón lấy, mặc dù cuộc sống bên trong
của người đã trong sạch và cao quý vô cùng. Sau đó ân nhân giảng giải
cho tôi rõ hết ý nghĩa của hình vuông cao cả của vũ trụ và chỉ rõ rảng
số ba và số bảy là cơ sở vạn vật.
Người khuyên tôi không nên cắt đứt quan hệ với các anh em ở Petersburg
và trong chi hội chỉ nên giữ chức vụ đệ nhị cấp cố gắng làm sao cho anh
em bớt khuynh hướng kiêu căng, hướng họ về con đường chân chính là tự
tìm hiểu và tu thân. Ngoài ra, đối với bản thân thì người khuyên tôi
trước hết phải theo dõi mình, và với mục đích ấy, người cho tôi một
quyển vở, chính quyển vở tôi đang viết mấy dòng này và từ raỷ trở đi
tôi sẽ dùng để ghi tất cả mọi hành động của tôi".
"Petersburg, hai mươi ba tháng Mười một.
Tôi lại chung sống với vợ tôi. Bà nhạc tôi đến khóc lóc bảo tôi là Elen
hiện ở đây và cô ta van xin tôi nghe cô, rằng cô không có tội tình gì,
cô rất đau khổ vì bị tôi ruồng bỏ, và còn nói nhiều nữa, tôi biết rằng
chỉ cần thuận gặp cô thôi, tôi sẽ không còn đủ sức từ chối ý muốn của
cô ta nữa. Trong khi đang phân vân tôi không biết nhờ ai giúp đỡ và
khuyên răn. Giá có ân nhân ở đây thì Người đã bảo ban cho tôi. Tôi về
phòng riêng đọc lại thư từ của Ioxif Alekxeyevich, nhớ lại những buổi
tối nói chuyện với Người, và sau đó đi đến kết luận rằng mình không nên
từ chối người đang van xin mình và đang tay ra nâng đỡ bất cứ ai, huống
hồ đây lại là con người liên hệ gần gũi với mình như thế, cho nên dành
phải vác lấy cây thập tự giá của mình vậy. Nhưng nếu vì nghĩ đến đạo
đức mà tôi tha thứ cho cô, thì cuộc tái hợp này chỉ nên có một mục đích
tinh thần mà thôi. Tôi đã quyết định như vậy và đã viết thư cho Ioxif
Alekxeyevich như thế. Tôi nói với vợ tôi là tôi xin cố quên tất cả
những điều qua, xin cô tha thứ những (cách cư xử không phải của tôi đối
với cô còn cô thì không làm nên tội gì mà tôi phải tha thứ).
Tôi rất vui mừng khi nói với nàng như vậy. Thôi cô ta cũng không nên
biết là phải thấy lại mặt cô ta tôi khổ tâm đến nhường nào. Tôi dọn lên
ở trên các phòng trên của căn nhà lớn và sung sướng cảm thấy mình đã
đổi mới".

Phần VI

Chương - 10 -




Chàng tiếp tục viết nhật ký, và đây là những điều chàng viết trong khoảng thời gian này:
"24 tháng mười một.
Ngủ dậy lúc tám giờ, đọc Kinh thánh, rồi đi làm (bây giờ theo lời
khuyên của vị ân nhân, Piotr đã vào làm trong một tiểu ban) trở về nhà
ăn bữa trưa một mình (bá tước phu nhân đang tiếp nhiều người khách mà
tôi không ưa), ăn uống có điều độ, và sau bữa ăn ngồi chép mấy văn bản
cho các anh em hội viên. Đến tối xuống nhà với bá tước phu nhân và kể
một câu chuyện buồn cười về B, và mãi đến khi mọi người đã cười phá
lên, mới sực nhớ ra rằng mình không nên kể câu chuyện này.
Đi ngủ tinh thần sảng khoái, yên tĩnh. Xin đấng Thượng đế cao cả hãy
giúp con đi theo bước Người: 1. Thắng sự giận dữ bằng sự dịu dàng, kiên
nhẫn, 2. Thắng sự tà dâm bằng sự kiêng kỵ và lòng kinh tởm, 3. Xa lánh
hư danh, nhưng không rời bỏ: a) công việc phụng sự nhà nước, b) công
việc gia đình, c) quan hệ bạn bè và d) công việc kinh tế.
"27 tháng mười một.
Dậy muộn và khi tỉnh dậy nằm lười trong giường rất lâu. Xin thượng đế
hãy giúp đỡ cho con thêm nghị lực để con có thể đi theo con đường của
Người. Đọc Kinh thánh nhưng không có được cái cảm xúc lẽ ra phải có.
Hội viên Uruxov nói đến những dự án mới của hoàng đế. Tôi toan công
kích, nhưng sực nhớ đến những quy tắc của mình và lời ân nhân dạy rằng
một hội viên Tam điểm chân chính phải là một người hoạt động hăng hái
cho nhà nước khi quốc gia cần đến, và phải là người biết bình tĩnh nhìn
những công việc mà mình không có bổn phận làm. Cái lưỡi là kẻ thù của
tôi. Hai đạo hữu G.V và O đến thăm tôi, hôm ấy có buổi nói chuyện chuẩn
bị kết nạp một người anh em mới. Họ giao cho tôi làm thuyết sư. Tự cảm
thấy mình yếu đuối và không xứng đáng. Sau đó nói chuyện về cách giải
thích bảy cột trụ và bảy bậc cấp của đèn, 7 khoa học, 7 đức tính, 7
thói xấu, 7 bản năng của đức thánh linh. Hội viên O, hôm đó rất hùng
biện. Đến tối, làm lễ kết nạp. Cách xếp đặt mới của hội quán đã góp
phần làm cho cảnh tượng của buổi lễ thêm phần tráng lệ. Boris Drubeskoy
là người mới được kết nạp. Tôi là người giới thiệu, đồng thời cũng là
thuyết sư. Một cảm xúc kỳ dị tràn ngập lòng tôi khi tôi cùng đứng với
Boris trong thần miếu tối om. Tôi bất chợt nhìn thấy mình có lòng căm
ghét Boris, tôi cố nén đi mà không sao nén nổi. Và chính vì vậy tôi ước
ao thật sự cứu Boris ra khỏi sự xấu xa và đưa anh ta lên con đường chân
lý, nhưng những ý nghĩ xấu về Boris vẫn không rời tôi. Tôi có ý nghĩ
rằng Boris vào hội chẳng qua là muốn tìm cách gần gũi một số người, lấy
lòng những kẻ có thế lực trong chi hội chúng tôi. Anh ta mấy lần hỏi
xem trong chi hội chúng tôi có N, và S, không (tôi không thể trả lời
cho anh ta biết điều này được), và theo những điều tôi quan sát thì
Boris không thể có lòng tôn kính cần thiết đối với hội thánh của chúng
ta, và anh ta lại quá chú tâm và hài lòng với con người thể xác nên
không thể mong muốn trau đồi về đạo đức được.
Nhưng ngoài những điều này ra thì tôi không có cơ sở gì để nghi ngờ anh
ta nữa. Nhưng tôi vẫn thấy hình như anh ta không thành thật, và suốt
thời gian Boris với tôi đứng sát mặt nhau trong căn phòng tối. Tôi có
cảm giác là anh ta mỉm cười ngạo nghễ khi nghe những lời tôi nói, và
tôi muốn đâm thẳng thanh gươm mà tôi đang cầm sát ngực Boris vào người
anh ta. Hôm ấy tôi không thể hùng biện và cũng không thể thành thật nói
cho các anh em và vị đại sứ biết những mối ngờ vực của tôi. Hỡi đấng
Kiến trúc sư vĩ đại của thiên nhiên, hãy giúp tôi tìm ra những con
đường chân chính đưa tôi qua các ngõ ngách khúc khuỷu của sự dối trá"
Kế theo đó trong nhật ký thấy có ba tờ để trắng, rồi đến đoạn sau đây:
"Đã nói chuyện riêng dài và bổ ích với hội viên B. Anh ấy đã khuyên tôi
nên gần gũi hội viên A. Tôi được biết thêm nhiều điều, mặc dù tôi không
xứng đáng, Ađonai là tên của đấng đã sáng tạo ra vũ trụ. Elohim là tên
đấng trị vì muôn vật. Tên thứ ba, cái tên không thể nói ra được, có
nghĩa là TẤT CẢ. Những câu chuyện của B đã đem thêm nghị lực, thêm chí
kiên quyết và soi sáng cho tôi trên con đường đi tới đạo đức. Bên cạnh
anh ấy không thể nào hoài nghi được. Tôi đã thấy rõ sự khác nhau giữa
các khoa học thấp kém của thế gian với cái khoa học thiêng liêng của
chúng ta, là học thuyết bao trùm tất cả, các khoa học của loài người
gặp cái gì cũng chặt khúc ra để mà hiểu, gặp cái gì cũng giết chết đi
để mà xem xét.
Trong nền khoa học thiêng liêng của hội thì cái gì cũng thống nhất, mọi
vật đều được nhận thức một cách toàn vẹn và sinh động. Ba nguyên tố của
vạn vật là diêm sinh, thuỷ ngân và muối. Diêm sinh có thuộc tính của
đầu và lửa; hợp nhất với muối, nó nhờ linh chất lửa mà gây ra sức hút
đối với thuỷ ngân, hút được thuỷ ngân, giữ nó lại và cả ba chất đó kết
hợp lại mà sinh ra các vật thể riêng biệt.
Thuỷ ngân là cái bản chất lỏng và bay bổng của tinh thần - là Cơ đốc là thánh linh, là Người.
"Ngày 3 tháng 12.
Dậy muộn, đọc Thánh kinh, nhưng không có cảm xúc gì. Sau đó ra ngoài,
và đi đi lại lại trong gian phòng lớn. Muốn suy nghĩ, nhưng trí tưởng
tượng chỉ hình dung ra một sự kiện đã xảy ra bốn năm trước đây. Ông
Dolokhov sau trận đấu súng có gặp tôi ở Moskva. Ông ta nói với tôi là
ông ta hy vọng rằng bây giờ tinh thần tôi đã yên tĩnh hoàn toàn, mặc
dầu vắng mặt vợ tôi. Lúc đó tôi im lặng không đáp. Sáng nay tôi nhớ lại
mọi chi tiết của lần gặp gỡ này và thầm nói với Dolokhov những lời hết
sức hằn học và những câu trả lời hết sức chua chát. Mãi đến khi nhận
thấy mình điên cuồng trong cơn giận, tôi mới sực tỉnh và vứt bỏ ý nghĩ
này; nhưng tôi hối hận chưa đúng mức. Sau đó Boris Drubeskoy đến và bắt
đầu kể chuyện này chuyện khác, còn tôi thì nghe nói anh ta mới đến đã
thấy bực mình, và nói với anh ta một câu rất khó chịu. Boris cãi lại.
Tôi đỏ bừng mặt và nói với anh ta nhiều điều khó chịu và thậm chí còn
thô bỉ nữa. Boris lặng thinh, còn tôi thì chỉ ghìm mình lại được khi đã
muộn rồi. Trời ơi, tôi hoàn toàn không biết đối xử với Boris cho phải.
Nguyên nhân gây ra điều đó là tôi tự ái. Tôi tự đặt mình cao hơn anh
ta, và vì thế tôi đã thành ra kém cỏi hơn anh ta, và vì anh ta khoan
dung đối với những lời lẽ thô lỗ của tôi, còn tôi thì lại khinh bỉ anh
ta. Xin Chúa hãy giúp cho tôi khi có mặt Boris thấy rõ được sự hèn hạ
của mình và hành động có lợi cho cả anh ta nữa.
Sau bữa ăn chiều tôi ngủ thiếp đi, và trong khi ngủ bỗng nghe rõ mồn
một tiếng ai nói vào tai bên trái: "Mày đã đến ngày tận số".
Tôi chiêm bao thấy mình đi trong bóng tối, đột nhiên xung quanh chó xổ
ra vây lấy tôi, nhưng tôi cứ đi không chút sợ hãi; bỗng một con chó nhỏ
cắn vào bắp chân bên trái tôi và không buông ra nữa. Tôi lấy tay bóp cổ
nó. Nhưng vừa đẩy được nó ra thì một con khác to hơn bắt đầu vào cắn
người tôi. Tôi bắt đầu nhấc nó lên, và càng nâng lên cao thì nó lại
càng to thêm và nặng thêm. Chợt thấy đạo huynh A đến khoác tay tôi, dẫn
tôi vào một toà nhà.
Muốn vào đến nhà này phải đi qua một lấm ván hẹp. Tôi bước lện tấm ván.
Tấm ván oằn xuống và sụt. Tôi khó nhọc lắm mới với tay lên một dãy hàng
rào và bắt đầu leo lên. Chật vật mãi một lúc tôi mới trườn được lên
trên hàng rào, mình vắt sang một bên, chân thì buông thõng ở bên kia.
Tôi nhìn trở lại thì thấy đạo huynh A đang đứng trên hàng rào và đưa
tay chỉ cho tôi xem một con đường rộng rãi dẫn vào vườn, chỉ khu vườn
và toà nhà nguy nga ở phía trong.
Tôi tỉnh dậy. Lạy Chúa, đấng Kiến trúc sư vĩ đại của thiên nhiên.
Hãy giúp tôi thoát khỏi lũ chó, tức là những dục vọng của tôi và cái
dục vọng cuối cùng gom góp sức mạnh của tất cả các dục vọng trước và
hãy giúp tôi bước vào ngôi đền đạo đức mà tôi đã được trông thấy trong
giấc chiêm bao".
"Ngày 7 tháng mười hai.
Tôi chiêm bao thấy Ioxif Alekxeyevich ngồi trong nhà tôi. Tôi mừng lắm
muốn lấy thức ăn ra thết đãi ông ta. Tôi nói chuyện huyên thuyên với
mấy người khác và chợt nhớ ra rằng điều đó có thể làm ông ta phật ý,
tôi muốn lại gần và ôm ông ta. Nhưng ông nói nhỏ với tôi mấy lời về
giáo lý của hội, nói khẽ đến nỗi tôi nghe không rõ. Sau đó tất cả chúng
tôi đều ra khỏi phòng, và đến đây xảy ra một việc thật kỳ lạ. Chúng tôi
người ngồi kẻ nằm trên nền nhà.
Ioxif Alekxeyevich nói với tôi một điều gì đấy. Nhưng tôi lại muốn tỏ
ra cho ông thấy tôi đa cảm, và không lắng nghe lời ông nói, tôi bắt đầu
tưởng tượng cái trạng thái của con người bên trong của mình và ơn Chúa
đang chiều sáng tâm hồn tôi. Tôi ứa nước mắt và lấy làm hài lòng rằng
ông đã để ý thấy thế. Nhưng ông nhìn tôi ra dáng bực tức và vụt đứng
dậy, không nói chuyện nữa. Tôi đâm luống cuống và hỏi ông xem những
điều vừa rồi có phải nói về tôi không; nhưng ông không đáp, chỉ nhìn
tôi một cách dịu dàng, và sau đó bỗng thấy cả hai đều ở trong phòng ngủ
của tôi ở đấy có một chiếc giường đôi, Ioxif Alekxeyevich nằm ở bên
giường, tôi tha thiết muốn đến vuốt ve ông và nằm bên cạnh ông. Ioxif
hỏi tôi: "Anh hãy nói cho thật, anh ham mê cái gì nhiều nhất? Anh có
biết rõ không? Tôi chắc là anh đã rõ". Câu hỏi này làm cho tôi lúng
túng. Tôi trả lời rằng lười biếng là dục vọng lớn nhất của tôi. Ông lắc
đầu ra vẻ không tin. Tôi càng thêm lúng túng và trả lời rằng tuy ở
chung với vợ theo lời khuyên của ông nhưng không phải ăn ở như hai vợ
chồng. Nghe nói thế, Ioxif đáp lại rằng không được tước phần ái ân của
mình đối với vợ, và cho tôi hiểu rằng đó là bổn phận của tôi. Nhưng tôi
đáp lại rằng tôi lấy làm hổ thẹn về việc đó; rồi bỗng nhiên mọi việc
điều biến mất. Tôi tỉnh dậy và trong đầu óc hiện ra một câu thánh kinh:
"Sự sống là ánh sáng của con người, và ánh sáng soi rọi trong bóng tối
và bóng tối không tiếp nhận ánh sáng".
Khuôn mặt của Ioxif Alekxeyevich bây giờ trẻ trung và sáng sủa.
Hôm ấy, tôi nhận được một bức thư của ân nhân trong đó nói về bổn phận vợ chồng."
"Ngày 9 tháng mười hai.
Tôi vừa nằm chiêm bao thấy những điều mà khi sực tỉnh đã khiến tim tôi
đập rất mạnh. Tôi thấy tôi đang ở Moskva, ở nhà tôi, đang ngồi trong
phòng lớn. Từ trong phòng khách tôi chợt thấy Ioxif Alekxeyevich bước
ra. Tự dưng thấy ngay ràng ông đã trải qua quá trình tái sinh, tôi liền
chạy ra đón ông. Tôi ôm hôn ông, hôn cả bàn tay ông, và Ioxif nói: "Anh
có nhận thấy rằng bây giờ mặt tôi khác không?". Tôi nhìn ông, vẫn ôm
ông trong lòng và thấy rằng, mặt ông rát trẻ, nhưng trên đầu không có
tóc, và nét mặt khác hẳn.
Tôi bảo Ioxif Alekxeyevich: "Nếu tình cờ gặp ông, tôi cũng vẫn nhận ra"
và trong khi đó tôi nghĩ thầm: "Có thật như thế không?" bỗng tôi thấy
Ioxif năm xoài ra như một xác chết: sau đó ông dần dần tỉnh lại và cùng
tôi đi vào căn phòng lớn, tay cầm một quyển sách to, khổ giấy lớn gấp
đôi. Tôi nói: "Chính tôi viết đấy". Ông nghiêng đầu đáp lại. Tôi giở
sách ra, trong sách trang nào cũng có một hình rất đẹp. Và tôi biết
rằng những bức tranh này mô tả những cuộc ái ân của linh hồn với người
yêu của nó. Và trên các trang giấy tôi trông thấy hình ảnh một cô gái
đồng trinh rất đẹp mặc áo trong suốt, thân hình cũng trong suốt, đang
bay lên các tầng mây.
Tôi biết rằng nàng trinh nữ chẳng phải cái gì khác hơn là hình ảnh của
thiên "Thánh ca trong các Thánh ca"(1). Nhìn vào những bức tranh này
tôi thấy đang làm một việc xấu xa, nhưng tôi không thể nào rời mắt ra
được. Lạy Chúa! Hãy cứu giúp con! Nếu tình trạng con bị ruồng bỏ là do
ý chí của Người, thì con cúi xin vâng mệnh Người, nhưng chính con gây
nên sự đó, thì xin Người hãy chỉ bảo cho con phải làm gì. Con sẽ chết
ngập trong vòng tay truỵ lạc nếu Người rời bỏ con hoàn toàn".

Chú thích:
(1) Một thiên hay trong Cựu ước gồm những lời dân ca trữ tình miêu tả
và ca ngợi tình yêu nam nữ, nhưng lại được Giáo hội giải thích thành
những hình ảnh tượng trưng cho khát vọng của lính hồn mãnh liệt vươn
tới Thượng đế.

Phần VI

Chương - 12 -



Natasa đã mười sáu tuổi; bấy giờ là vào năm 1809 đúng cái thời
gian mà bốn năm về trước nàng bấm đốt ngón tay ước hẹn với Boris sau
khi hôn chàng. Từ dạo ấy nàng không lần nào gặp lạị Boris. Trước mặt
Sonya và mẹ, mỗi khi câu chuyện đả động đến Boris, Natasa nói một cách
rất ung dung như nói về mọi việc đã xong xuôi, rằng tất cả những việc
trước kia đều là những chuyện trẻ con đã quên từ lâu, không việc gì
phải nói đến nữa. Nhưng trong thâm tâm, Natasa vẫn băn khoăn tự hỏi
không biết lời ước hẹn của nàng với Boris chỉ là một trò đùa hay là một
lời hứa quan trọng có thể ràng buộc đời nàng.
Từ năm 1805, kể từ ngày Boris rời khỏi Moskva lên đường đến đơn vị
chàng không có lần nào gặp lại gia đình Roxtov nữa. Chàng có trở lại
Moskva mấy lần, có đi qua vùng Otradnoye nhưng chưa có lần nào ghé lại
nhà Roxtov.
Natasa đôi khi có ý nghĩ rằng chàng không muốn gặp nàng, và cái giọng
buồn buồn của người lớn trong nhà mỗi khi nói đến Boris càng xác nhận
thêm những điều phỏng đoán này.
- Thời bây giờ người ta không mấy khi nhớ tới bạn cũ, - bá tước phu nhân nói khi có người nhắc đến Boris.
Anna Mikhailovna gần đây ít đến nhà Roxtov bà cũng có một thái độ đặc
biệt đạo mạo, và hễ nhắc đến Boris bà lại nói một cách hân hoan và cảm
kích đến những đức tính của con trai và đến con đường công danh vẻ vang
mà chàng đang theo đuổi. Khi gia đình Roxtov lên Petersburg, Boris đến
thăm.
Chàng đến nhà Roxtov, lòng không khỏi bồi hồi xúc động.
Natasa là kỷ niệm nên thơ nhất của Boris. Nhưng đồng thời chàng cũng
đến với một ý định quả quyết là sẽ cho nàng cũng như cho cha mẹ nàng
hiểu rõ rằng những quan hệ thời trẻ giữa chàng và Natasa không có gì có
thể ràng buộc gì nàng cũng như mình. Nay chàng đã có một nhiệm vụ xuất
sắc trong xã hội, nhờ có liên hệ thân mật với phu nhân Bezukhov, một
địa vị xuất sắc trên bước đường công danh, nhờ sự nâng đỡ của một nhân
vật quan trọng hoàn toàn tin cậy chàng, cho nên chàng đã bắt đầu thoáng
có ý định là sẽ kết hôn với một trong những đám giàu có nhất ở
Petersburg, một ý định rất dễ thực hiện đối với chàng.
Khi Boris bước vào phòng khách nhà Roxtov, Natasa đang ở phòng mình.
Nghe nói có Boris đến, nàng đỏ mặt lên và bước vội vã gần như chạy vào
phòng khách, gương mặt sáng bừng lên một nụ cười trong đó có một cái gì
còn hơn là lòng trìu mến.
Boris vẫn còn nhớ rõ cô bé Natasa mặc váy ngắn, có đôi mắt đen long
lanh dưới mớ tóc quăn và tiếng cười giòn giã, ngây thơ và liều lĩnh mà
bốn năm trước đây chàng đã từng quen thuộc, cho nên khi thấy một cô
Natasa khác hẳn bước vào, chàng luống cuống, và gương mặt chàng lộ vẻ
ngạc nhiên và ngưỡng mộ. Vẻ mặt ấy của Boris làm cho Natasa vui mừng.
- Thế nào, anh có nhận ra cô bạn nhỏ tinh nghịch của anh ngày trước không? - bá tước phu nhân nói.
Boris hôn tay Natasa và nói rằng chàng rất ngạc nhiên thấy Natasa đã thay đổi nhiều như vậy.
- Cô xinh lên nhiều quá!
- Còn phải nói! - đôi mắt tươi cười của Natasa đáp. - Thế ba tôi có già đi nhiều không - nàng hỏi.
Natasa ngồi xuống và im lặng, không chen vào câu chuyện giữa Boris với
bá tước phu nhân, chỉ ngồi nhìn chàng vị hôn phu thời trẻ thơ của mình
đến từng chi tiết một. Chàng cảm thấy sức nặng của khoé nhìn chăm chú
và âu yếm phủ lên người mình, và thỉnh thoảng chàng lại đưa mắt nhìn
nàng.
Quân phục, cựa giầy, khăn quấn cổ và kiểu chải tóc của Boris - tất cả
đều hợp thời trang và rất chĩữg chạc. Natasa nhận thấy điều đó ngay.
Chàng ngồi hơi nghiêng người trên chiếc ghế bành cạnh bá tước phu nhân,
dùng tay phải sửa lại ngay ngắn chiếc găng tay trắng muốt bó sát bàn
tay trái, môi mím lại đặc biệt tế nhị trong khi nói chuyện về những
cuộc vui chơi của giới thượng lưu Petersburg và giọng bỡn cợt nhẹ nhàng
chàng nhắc lại thời cũ và những người quen cũ ở Moskva. Natasa cảm thấy
rằng không phải tình cờ mà trong câu chuyện về giới quý tộc thượng lưu,
chàng thuật lại buổi vũ hội của đại sứ quán mà chàng có dự và nhắc đến
N.N và S.S đã có nhã ý mời chàng.
Suốt buổi Natasa ngồi im lặng đưa mắt nhìn trộm chàng. Cái nhìn đó mỗi
lúc một làm cho Boris bối rối và lo lắng. Chàng quay sang nhìn Natasa
nhiều hơn và đôi khi đang kể chuyện bỗng ngừng bặt. Ngồi chưa được mười
phút chàng đã đứng dậy cáo từ ra về. Vẫn đôi mắt tò mò, có vẻ thách
thức và hơi chế giễu ấy nhìn chàng.
Sau buổi đến thăm đầu tiên này Boris tự nhủ rằng Natasa vẫn có sức
quyến rũ mình như xưa, nhưng chàng không được chiều theo cảm xúc này,
vì nếu lấy Natasa - một cô gái hầu như chẳng có tí của cải gì - thì sự
nghiệp của chàng ắt sẽ tiêu ma, còn nếu đi lại như cũ mà không có ý
định cầu hôn thì đó là một hành vi không cao thượng. Boris quyết định
tự mình sẽ tránh gặp Natasa, nhưng mặc dầu đã quyết định như thế, ít
hôm sau chàng lại đến và từ đó bắt đầu đi lại luôn, có khi chơi cả ngày
ở nhà Roxtov. Chàng thấy mình nhất thiết phải bày giải với Natasa, nói
cho nàng biết rằng tất cả những chuyện cũ nay phải quên đi, rằng dù
sao… nàng cũng không thể trở thành vợ chàng được rằng chàng chẳng có
tài sản gì và không đời nào cha mẹ nàng lại gả nàng cho một người như
chàng. Nhưng Boris vẫn thấy ngại ngùng không sao nói được. Càng ngày
chàng lại cảm thấy khó xử. Mẹ Natasa và Sonya nhận thấy nàng vẫn có vẻ
yêu Boris như xưa. Nàng hát cho chàng nghe những bài hát chàng ưa
thích, cho chàng xem tập tranh của mình; bắt chàng viết vào đấy không
cho chàng nhắc đến quá khứ, ngụ ý là hiện tại cũng đẹp lắm rồi; và mỗi
khi ra về chàng cứ như trong mây mù, chưa nói ra được những điều chàng
đã định nói, bản thân cũng chẳng biết mình đang làm gì, mình đến làm gì
và sự tình sẽ kết thúc ra sao.
Boris thôi đến nhà Elen. Ngày nào chàng cũng nhận được những dòng chữ
trách móc của Elen, nhưng ngày nào chàng cũng ngồi suốt buổi ở gia đình
Roxtov.

Phần VI

Chương - 17 -


Sau công tước Andrey, Boris đến mời Natasa nhảy sau đó lại có viên
sĩ quan phụ tá đã mở đầu vũ hội, rồi đến mấy người thanh niên nữa.
Thỉnh thoảng Natasa lại phải chuyển bớt bạn nhảy của mình cho Sonya.
Mặt đỏ ửng và tươi cười sung sướng, nàng khiêu vũ không ngừng suốt cả
buối tối. Nàng không hề để ý và không hề trông thấy những điều mà mọi
người chăm chú theo dõi trong buổi vũ hội này. Nàng không những không
nhận thấy rằng nhà vua nói chuyện rất lâu với sứ thần Pháp, không thấy
Người đặc biệt ân cần hỏi chuyện một vị mệnh phụ nào đó, không nhận
thấy vị hoàng thân này, vị hoàng thân kia làm những gì, và nói những
gì, không nhận thấy Elen được mọi người trầm trồ ca ngợi và được vị này
vị nọ đặc biệt chú ý; tất cả những cái đó, nàng không nhận thấy đã
đành, nhưng có điều lạ hơn nữa là nàng tuyệt nhiên không nhìn thấy cả
hoàng thượng nữa, và sở dĩ đến một lúc nào đó nàng nhận thấy nhà vua đã
ra về thì cũng chỉ vì sau đó vũ hội tưng bừng hẳn lên.
Trước bữa ăn khuya trong một điệu Cotillon(1) rộn rã tươi vui, công
tước Andrey lại nhảy với Natasa. Chàng nhắc cho Natasa nhớ lại buổi gặp
đầu tiên trên lối đi vào khu vườn dinh thự Otradnoye và cái đêm sáng
trăng mà nàng không ngủ được và chàng đã vô tình nghe lỏm những câu nói
của nàng. Nghe nhắc đến chuyện ấy Natasa đỏ mặt và cố thanh minh, tưởng
chừng như trong những cảm xúc của nàng đêm hôm ấy có một cái gì đáng
cho nàng hổ thẹn.
Công tước Andrey, cũng như tất cả những người đã lớn lên trong giới xã
giao, vẫn thích gặp ở những nơi giao tế một cái gì không mang khuôn sáo
chung của môi trường này. Và Natasa chính là con người như vậy, với vẻ
ngơ ngác, mừng rỡ và rụt rè của nàng, và ngay cả những chỗ nhầm của
nàng trong khi nói tiếng Pháp.
Chàng đặc biệt dịu dàng và trân trọng trong khì tiếp xúc và nói chuyện
với nàng về những điều hết sức giản dị và nhỏ nhặt, công tước Andrey
ngắm ánh mắt long lanh và nụ cười vui sướng của nàng, nụ cười không
dính dáng đến những điều đang nói, mà toát ra từ niềm vui sướng trong
tâm hồn nàng. Mỗi khi Natasa được mời, mỉm cười đứng dậy, và bắt đầu
khiêu vũ quanh phòng, công tước Andrey đặc biệt chú ý đến dáng người
uyển chuyển mà rụt rè của nàng. Giữa điệu Cotillon. Natasa vừa nhảy
xong một vũ hình liền trở về chỗ, nàng đang thở hổn hển thì một khách
nhảy nam giới đã đến mời nàng. Natasa mệt lắm và hình như toan từ chối,
nhưng chợt lại vui vẻ đưa tay để lên vai người khách nhảy và quay lại
mỉm cười với công tước Andrey.
"Tôi cũng muốn nghỉ và ngồi với anh một lát, tôi mệt rồi; nhưng anh
cũng thấy đấy, họ mời tôi nhảy, và tôi cũng mừng, tôi cũng sung sướng
thấy họ chọn mình, và tôi quý hết thảy mọi người, và cũng như tôi,
chúng mình đều hiểu tất cả những điều đó" - nụ cười của Natasa còn nói
nhiều, nhiều điều khác nữa. Khi người bạn nhảy rời Natasa, nàng chạy
qua gian phòng để rủ hai người con gái khác cùng ghép thành bộ cho các
vũ hình sắp tới.
"Nếu nàng đến rủ cô chị họ trước, rồi đến một cô khác, thì nàng sẽ là
vợ ta" - bỗng dưng công tước Andrey tự nhủ như vậy trong khi nhìn nàng,
và chính chàng cũng không ngờ mình lại có một ý nghĩ đột ngột như vậy,
Natasa đến rủ Sonya trước.
"Đôi khi người ta có những ý nghĩ thật nhảm nhí! - Công tước Andrey
nghĩ thầm, - Nhưng có một điều chắc chắn là cô bé này rất đáng yêu và
đặc biệt như thế, thì chỉ khiêu vũ ở đây một tháng là có người hỏi
ngay… Người như cô ấy ở đây hiếm lắm" - chàng nghĩ thầm khi Natasa vừa
sửa lại đoá hoa hồng cài trên ngực vừa ngồi xuống cạnh chàng.
Cuối điệu Cotillon, lão bá tước Roxtov với bộ lễ phục màu xanh của ông
đến gần hai người đang nhảy. Ông mời công tước Andrey ghé nhà chơi và
hỏi con gái xem nàng có vui không. Natasa không đáp chỉ mỉm cười, một
nụ cười nũng nịu như có ý trách: "Điều đó mà ba còn phải hỏi sao?".
- Chưa bao giờ con thấy vui như thế này! - Natasa nói và công tước
Andrey để ý thấy đôi tay mảnh dẻ của nàng đưa lên rất nhanh để ôm hôn
cha rồi buông xuông ngay. Natasa sung sướng lắm, chưa bao giờ nàng thấy
sung sướng như hôm nay.
Nàng đang sống trong cái tâm trạng hạnh phúc đến tột độ nó làm người ta
tốt hẳn lên và không tin ràng trên đời lại có thể có điều ác có buồn
khổ được.
Trong buổi vũ hội này Piotr lần đầu tiên cảm thấy nhục vì cái địa vị
của vợ chàng trong giới thượng lưu tai mắt. Chàng lầm lì và lơ đễnh.
Trên trán chàng một nếp hằn rộng vắt ngang, và chàng đứng bên một khung
cửa sổ nhìn qua cặp kính trắng, nhưng chẳng trông thấy gì cả.
Trong khi đi sang phòng ăn dùng bữa khuya. Natasa đi ngang trước mặt chàng.
Vẻ mặt sa sầm, khổ sở của Piotr khiến nàng kinh ngạc. Nàng dừng lại
trước mặt chàng. Nàng muốn giúp đỡ Piotr trút bớt sang cho chàng một
phần sung sướng thừa thãi của mình.
- Vui quá bá tước nhỉ, - nàng nói, - Có phải không nào?
Piotr ngơ ngác mỉm cười, hẳn là không hiểu người ta vừa nói gì với mình.
- Vâng, rất hân hạnh, - chàng đáp.
"Làm sao họ còn có thể có điều gì buồn bực được nhỉ, - Natasa nghĩ
thầm, - Nhất là một người tốt như Bezukhov". Dưới mắt Natasa, tất cả
những người dự buổi vũ hội đều hiền lành, đều đáng yêu như nhau, đều là
những người rất tốt biết yêu quý nhau, cho nên tất cả lẽ ra phải sung
sướng mới phải.

Chú thích:
(1) Một điệu vũ nhảy bốn người một, gồm có nhiều điệu khúc khác nhau chen với những trò chơi: thường kết thúc một vũ hội lớn.


Phần VI

Chương - 18 -

Ngày hôm sau công tước Andrey nhớ lại buổi vũ hội tối qua, nhưng
chàng không nghĩ nhiều đến nó: "Phải, buổi vũ hội rất lịch sự. Và lại
còn… phải, cô Roxtov rất dễ thương. Ở cô ta có một cái gì tươi mát, đặc
biệt, không Petersburg một tí nào, làm cho cô ta khác hẳn những người
khác". Về buổi vũ hội hôm qua chàng chỉ nghĩ có thế, và sau khi uống
trà, chàng ngồi vào bàn làm việc.
Nhưng không biết vì mệt hay mất ngủ, ngày hôm đó công tước Andrey thấy
khó lòng có thể làm việc được. Quả nhiên chàng không làm được việc gì
cả; chàng chỉ ngồi tự phê phán công việc của mình như thỉnh thoảng vẫn
làm, và rất mừng khi nghe người nhà báo có khách đến.
Người khách đó là Bitxki, hiện đang làm việc trong nhiều tiểu ban khác
nhau, giao thiệp với đủ các giới ở Petersburg, một người say mê theo
đuổi các tư tưởng mới, rất mực thán phục Xperanxki và là một người
truyền tin rất sốt sắng ở Petersburg. Bitxki thuộc hạng người chọn
khuynh hướng chính trị như chọn áo - chọn theo thời trang, nhưng chính
vì vậy mà lại có vẻ là người hăng hái nhất trong khi bênh vực các
khuynh hướng. Vừa kịp bỏ mũ, Bitxki đã xun xoe chạy vào trong phòng
công tước Andrey và lập tức bắt đầu nói. Ông ta vừa biết được những chi
tiết về phiên họp của Hội đồng Quốc gia sáng nay do hoàng thượng khai
mạc, nên vội đem ra kể say sưa. Bài diễn văn của hoàng thượng thật phi
thường. Đó là bài diễn văn mà chỉ có các vị vua lập hiến mới có được.
"Hoàng thượng nói thẳng ra rằng Hội đồng quốc gia và nguyên lão viện là
những đẳng cấp của Nhà nước, rằng việc cai trị không thể dựa trên cơ sở
chuyên quyền, mà phải dựa trên những nguyên lý cứng rắn. Hoàng thượng
nói rằng tài chính phải được cải cách lại và những bản báo cáo tàì
chính phải được đưa ra trước công chúng". - Bitxki kể lại, cố ý nhấn
mạnh một số từ ngữ và giương mắt lên có vẻ bao hàm nhiều ý nghĩa.
- Phải, sự kiện hôm nay là cả một kỷ nguyên, kỷ nguyên vĩ đại nhất trong lịch sử nước ta, - Bitxki kết luận.
Công tước Andrey nghe Bitxki kể lại buổi khai mạc Hội đồng Quốc gia mà
lâu nay chàng đã nóng lòng chờ đợi và vẫn xem như một việc hết sức quan
trọng, nhưng lấy làm lạ rằng bây giờ, sau khi nó đã diễn ra rồi, không
những chàng không thấy xúc động gì cả, mà lại còn thấy sự việc đó càng
vô nghĩa hơn. Chàng nghe Bitxki say sưa kể, lòng thầm chế giễu ông ta.
Một ý nghĩ hết sức đơn giản hiện ra trong tâm trí chàng: "Nhà vua thích
nói thế này hay thế khác ở Hội đồng thì việc đó có gì dính dáng đến ta
hay đến Bitxki? Tất cả những thứ đó có làm cho ta sung sướng hơn hay
tốt hơn lên đâu?".
Và lập luận đơn giản đó trong một nhoáng đã thủ tiêu hết sự quan tâm
trước kia của công tước Andrey đối với những cuộc cải cách đang diễn
ra. Cũng ngày hôm ấy công tước Andrey sẽ phải dự ở nhà Xperanxki một
bữa tiệc thân mật như chủ nhân có nói khi mời chàng. Trước đây công
tước Andrey rất quan tâm đến bữa tiệc này: đó là một bữa tiệc ăn thân
mật trong phạm vi gia đình và bằng hữu của một con người mà chàng rất
khâm phục, đã thế cho đến nay chàng chưa hề được thấy Xperanxki trong
cảnh sinh hoạt ở nhà; Nhưng bây giờ chàng không muốn đi.
Tuy vậy đến giờ đã định, công tước Andrey cũng bước vào ngôi nhà riêng
nho nhỏ của Xperanxki ở cạnh vườn Taorich. Công tước Andrey đến gian
phòng ăn lát sàn gỗ bóng của ngôi nhà sạch sẽ lạ thường (nhắc nhở nếp
sống sạch sẽ ở tu viện) hơi muộn, nên khi vào đã thấy tất cả cái nhóm
thân mật của những người quen thân Xperanxki đã tề tựu đông đủ. Phía
phụ nữ không có ai ngoài đứa con nhỏ của Xperanxki khuôn mặt dài dài
giống bố, và người nữ gia sư trông nom cô bé. Tân khách thì có Zerve,
Marnitxki và Xtolypin.
Ngay từ phòng ngoài công tước Andrey đã nghe những giọng nói rất to và
một tiếng cười giòn giã, rõ từng tiếng - tiếng cười của các diễn viên
trên sân khấu. Một giọng cười giống của Xperanxki buông ra từng tiếng
tách bạch: ha… ha… ha… công tước Andrey chưa lần nào nghe Xperanxki
cười, nên tiếng cười giòn giã, thanh thanh của nhà chính trị gây cho
chàng một ấn tượng kỳ quặc.
Công tước Andrey bước vào phòng ăn. Khách và chủ đang đứng ở khoảng
giữa hai cửa sổ, bên cạnh một chiếc bàn con bày mấy thức khai vị.
Xperanxki ngoài mặc lễ phục xám, đeo một ngôi sao, trong mặc gi-lê
trắng và thắt khăn trắng, chắc hẳn vẫn là để treo cổ như thường lệ,
chiếc gi-lê và chiếc khăn ông dã mang trong phiên họp trứ danh của Hội
đồng Quốc gia, đang đứng cạnh bàn, sắc mặt vui vẻ. Các tân khách đứng
quây quần quanh ông.
Marnitxki đang kể một mẩu giai thoạn cho Mikhail Mikhailovich.
Xperanxki lắng nghe, cười trước để tán thưởng những điều mà Marnitxki
sắp nói ra. Khi công tước Andrey bước vào phòng, tiếng của Marnitxki
lại bị lấp dưới một trận cười. Xtolypin cười rất to, giọng ồ ồ, trong
khi nhai miếng bánh mì cặp phó-mát; Zerve thì cười khì khì, giọng khe
khẽ, còn Xperanxki thì cười thanh thanh, giòn giã nghe rõ từng tiếng.
Xperanxki trong khi vẫn còn cười chưa dứt, giơ bàn tay trắng, mềm ra cho công tước Andrey, nói:
- Rất sung sướng được gặp công tước. Xin phép một chút… - Ông quay sang
Marnitxki, ngắt quãng câu chuyện của ông ta - Hôm nay chúng ta giao hẹn
với nhau như thế này nhé: đây là một bữa tiệc vui thôi, không ai được
nói một câu nào về công việc đấy. - Nói đoạn lại quay sang người kể
chuyện và lại cất tiếng cười ha hả.
Công tước Andrey ngạc nhiên và thất vọng nghe tiếng cười của Xperanxki.
Chàng có cảm giác như đó là một người khác chứ không phải Xperanxki
nữa. Tất cả những gì ở Xperanxki mà trước đây công tước Andrey thấy là
bí ẩn và đầy sức hấp dẫn thì nay chàng bỗng thấy nó rõ ràng giản dị và
chẳng có gì hấp dẫn nữa.
Bên bàn tiệc, câu chuyện không phút nào ngớt và dường như là một cuộc
lượm lặt những mẩu giai thoại buồn cười. Marnitxki chưa kịp câu chuyện
đang kể thì đã có một người khác tỏ ý sẵn sàng kể một chuyện gì còn
buồn cười hơn. Phần lớn các giai thoại nếu không đả động ngay đến cái
thế giới quan trường, thì cũng dính dáng đến các nhân vật trong quan
trường. Hình như đối với nhóm người này sự vô nghĩa của các nhân vật ấy
đã là một điều quá hiển nhiên, cho nên đối với họ chỉ có thể là thái độ
duy nhất là giễu cợt một cách hiền lành nữa mà thôi. Xperanxki kể rằng
trong phiên họp Hội đồng sáng nay có lần người ta hỏi một ông quan đại
thần đại điếc xem ý kiến của ông ta thế nào, thì ông ta trả lời là:
"Vâng, tôi đồng ý với ngài". Zerve kể lại cả một vụ thẩm tra rất đáng
chú ý vì sự ngu xuẩn của tất cả những người tham dự. Xtolypin vừa nói
đáp, vừa xen vào câu chuyện và bắt đầu nói rất hăng về những lối lộng
hành dưới trật tự cũ. Ông ta làm cho câu chuyện có cơ xoay sang hướng
nghiêm túc. Marnitxki bắt đầu chế giễu các lối bốc đồng của Xtolypin.
Zerve chêm một câu nói đùa, và câu chuyện lại quay về hướng bông đùa
như cũ.
Hẳn là Xperanxki sau khi làm việc mệt nhọc thích nghỉ ngơi và vui chơi
với bạn bè, và tất cả các tân khách của ông vốn hiểu điều đó nên cố sức
làm cho ông vui và cũng tự mua vui cho mình.
Nhưng công tước Andrey cảm thấy cái vui này có một cái gì nặng nề khó
nhọc và chẳng vui tí nào cả. Giọng nói thanh thanh của Xperanxki gây
cho chàng một cảm giác khó chịu và tiếng cười không ngớt có một âm sắc
lạc lõng không hiểu tại sao khiến cho chàng thấy chạnh lòng như bị xúc
phạm. Công tước Andrey không cười và cứ lo rằng chủ và khách sẽ thấy
khó chịu vì chàng. Nhưng không có ai để ý thấy chàng không ăn ý với
không khí vui chung.
Mọi người đều có vẻ rất vui. Mấy lần chàng định góp chuyện, nhưng mỗi
lần như thế lời của chàng lại bị gạt ra ngoài, như một cái nút chai bật
lên trên mặt nước; Và chàng không thể nào cùng đùa bỡn với họ được.
Trong những điều họ nói không có gì nhảm nhí hoặc không đúng chỗ, tất
cả những lời lẽ của họ đều ý nhị và lẽ ra phải rất buồn cười; nhưng có
một cái gì làm thành ý vị của niềm vui thì không những họ thiếu hẳn, mà
thậm chí họ cũng không hề biết là có một cái gì như vậy.
Sau bữa tiệc, đứa con gái của Xperanxki và người nữ gia sư đứng dậy.
Xperanxki đưa bàn tay trắng trẻo ra vuốt má con gái và hôn nó. Cả cử
chỉ này nữa, công tước Andrey cũng có cảm tưởng là không tự nhiên.
Theo lối Anh, nam giới vẫn ngồi lại bàn tiệc ăn uống rượu Porto. Họ bắt
đầu nói chuyện về những cuộc hành quân của Napoléon ở Tây Ban Nha; ai
nấy đều đồng ý với nhau tán thành những cuộc chinh phạt đó, trừ công
tước Andrey: giữa chừng câu chuyện, chàng bắt đầu phản bác lại ý họ.
Xperanxki mỉm cười và hẳn là muốn lái câu chuyện sang hướng khác, kể
một mẩu giai thoại không liên quan gì đến câu chuyện đang bàn. Mọi
người đều im lặng một lát.
Ngồi được một lúc, Xperanxki đậy nút chai rượu lại nói: "Dạo này rượu
hiếm lắm" rồi trao chai rượu cho người đầy tớ và đứng dậy. Mọi người
đều đứng dậy theo và vẫn trò chuyện rôm rả, đi sang phòng khách. Người
nhà vào đưa cho Xperanxki phong thư mà người liên lạc vừa mang lại. Ông
cầm lấy và đi vào phòng làm việc.
Xperanxki vừa đi khỏi thì mọi người đều im bặt và các tân khách bắt đầu thì thầm bàn bạc với nhau.
Xperanxki trong phòng làm việc bước ra nói:
- Nào, bây giờ đến lúc ngâm thơ! - Ông quay sang công tước Andrey nói tiếp - Ông Marnitxki đây thật là một tài năng phi thường.
Marnitxki lập tức đứng lên lấy dáng diệu và bắt đầu ngâm một bài thơ
khôi hài bằng tiếng Pháp do ông ta soạn ra để châm biếm một số nhân vật
tai mắt ở Petersburg, cử toạ mấy lần vỗ tạy ở giữa chừng bài thơ.
Marnitxki ngâm xong, công tước Andrey lại gần Xperanxki để cáo từ.
- Hãy còn sớm, công tước đi đâu bây giờ? - Xperanxki hỏi.
- Tôi có hứa sẽ đến dự buổi tiếp tân của…
Hai người im lặng một lúc. Công tước Andrey nhìn thẳng vào cặp mắt lạnh
lùng, kín như bưng của Xperanxki và tự dưng thấy buồn cười không hiểu
sao mình lại có thể đi chờ mong một điều gì
Ở Xperanxki và ở tất cả những công việc của mình cùng làm với ông ta.
Chàng cười thầm thấy lấy làm lạ mình có thể coi trọng những việc
Xperanxki làm.
Công tước Andrey ra khỏi nhà Xperanxki rồi, mà tiếng cười giòn giã, rõ
từng tiếng và tẻ nhạt ấy vẫn văng vẳng mãi bên tai chàng.
Về đến nhà, công tước Andrey ngồi ôn lại cuộc sống của mình ở
Petersburg trong bốn tháng gần đây như nhớ đến một cái gì mới mẻ.
Chàng nhớ lại những công việc lo toan, chạy vạy của chàng, câu chuyện
bản dự án quy chế quân sự của chàng đã được nhận xét duyệt nhưng rồi
lại bị người ta cố dìm đi chỉ vì đã có một bản khác, rất tồi, thảo xong
và trình lên hoàng thượng; chàng nhớ lại những phiên họp của tiểu ban,
trong đó có Berg dự; chàng nhớ rằng trong những phiên họp ấy người ta
đã bàn rất kỹ và rất lâu về tất cả những vấn đề liên quan đến hình thức
và cách tiến hành các buổi họp của tiểu ban, và đã cẩn thận tránh và bỏ
qua nhanh tất cả những vấn đề liên quan đến thực chất của công việc.
Chàng nhớ lại bản dự thảo luật pháp của chàng, nhớ đến việc chàng đã
sốt sắng dịch các điểu khoản trong hai bộ luật La Mã và của Pháp ra
tiếng Nga, và chợt thấy xấu hổ cho mình… Rồi chàng hình dung rõ ràng
thấy thôn Bogutsarovo, những công việc của chàng ở thôn quê, chuyến đi
Ryazan, chàng nhớ lại những người nông dân, viên thôn trưởng Dron, nhớ
mình đã thử áp dụng từng khoản một trong chương Nhân quyền đối với họ,
và thấy ngạc nhiên không hiểu tại sao trong bấy nhiêu lâu nay mình lại
có thể cặm cụi làm một công việc vô bổ như vậy.

Phần VI

Chương - 19 -

Ngày hôm sau công tước Andrey đi thăm mấy nhà quen mà chàng chưa
lần nào đến, trong số đó có gia đình Roxtov mà chàng vừa gặp lại trong
buổi vũ hội vừa rồi. Ngoài những quy tắc xã giao buộc chàng đến nhà
Roxtov, công tước Andrey còn muốn gặp lại trong không khí gia đình
người con gái đặc biệt hoạt bát đã để lại cho chàng một kỷ niệm thú vị
như thế.
Natasa là một trong những người đầu tiên ra đón chàng. Nàng mặc chiếc
áo dài xanh thường mặc trong nhà: khi mặc chiếc áo này, công tước
Andrey thấy nàng còn xinh hơn cả khi mặc chiếc áo khiêu vũ nữa:
Natasa và cả gia đình Roxtov tiếp công tước Andrey như một người bạn cũ
niềm nở và giản dị. Trước kia công tước Andrey phê phán gia đình này
rất nghiêm khắc, nhưng bây giờ chàng thấy cả nhà là những người rất
tốt, giản dị và hiền lành. Lão bá tước có một thái độ rất mến khách,
niềm nở và hồn hậu, một thái độ thật đặc biệt và đáng quý giữa chốn
kinh đô này, đến nỗi công tước Andrey không sao từ chối được khi ông
mời chàng ở lại ăn bữa cơm chiều. "Phải đây là những con người hiền
hậu, rất tốt - công tước Andrey tự nhủ, - Dĩ nhiên họ không thể biết
Natasa của họ quý giá đến nhường nào; nhưng họ là những người tốt, họ
là một cái nền rất tốt trên đó nổi bật lên người con gái đáng yêu, nên
thơ và tràn đầy sức sống".
Công tước Andrey cảm thấy đối với chàng, Natasa là một thế giới đặc
biệt, hoàn toàn mới lạ đầy những niềm vui mà chàng chưa hề biết, cái
thế giới xa lạ mà hồi nào, trên con đường vào vườn Otradnoye và trong
đêm sáng trăng dạo ấy đã từng làm cho chàng xao xuyến, không còn là một
thế giới xa lạ nữa; bây giờ chính chàng đang bước vào thế giới đó và
tìm thấy ở đó một khoái cảm rất mới mẻ đối với chàng.
Sau bữa ăn chiều, theo lời yêu cầu của công tước Andrey, Natasa ngồi
bên dương cầm và cất tiếng hát. Công tước Andrey đứng cạnh cửa sổ nói
chuyện với nữ chủ nhân và nghe Natasa hát.
Đang nói dở một câu công tước Andrey bỗng im bặt và đột nhiên cảm thấy
nước mắt dâng lên nghẹn ngào ở cổ, một cảm giác mà chàng không thể ngờ
là mình lại có thể có được. Chàng nhìn Natasa hát, và trong tâm hồn
chàng diễn ra một cái gì đó mới mẻ và vui sướng. Chàng thấy vui sướng,
nhưng đồng thời cũng thấy buồn rười rượi. Tuyệt nhiên không có gì đề
cho chàng khóc cả, nhưng chàng thấy mình sẵn sàng có thể khóc. Khóc vì
cái gì? Vì mối tình trước kia chăng? Vì công tước phu nhân Liza nhỏ
nhắn chăng? Vì những nỗi thất vọng của chàng hay vì những niềm hy vọng
của chàng về tương lai? Cũng có, mà cũng không. Cái chính cho chàng
thấy muốn khóc là chàng chợt nhận ra sự tương phản khủng khiếp giữa một
cái gì vô cùng to lớn và không thể hình dung bằng lời nói được đã từng
có ở trong chàng, với một cái gì chật hẹp và có thể xác, và cái đó
chính là chàng trước kia, mà cũng chính là nàng trước kia nữa. Sự tương
phản này vừa khiến chàng khổ tâm, vừa làm chàng vui trong khi nghe nàng
hát.
Vừa hát xong, Natasa lại gần công tước Andrey và hỏi chàng có thích
giọng hát của nàng không. Nàng hỏi chàng như vậy, và sau khi hỏi nàng
thấy ngượng ngùng vì đã hiểu ra rằng đó là một điều lẽ ra không nên
hỏi. Chàng mỉm cười nhìn nàng và nói rằng chàng thích giọng hát của
nàng, cũng như tất cả những gì nàng làm.
Đêm đã khuya, công tước Andrey từ giã gia đình Roxtov ra về.
Chàng theo thói quen lên giường nằm nhưng chẳng bao lâu đã nhận ra rằng
mình không thể nào ngủ được. Khi thì chàng đốt nến lên và ngồi trên
giường, khi thì đứng dậy, rồi lại đặt lưng nằm xuống giường, tuy không
ngủ được mà không hề thấy khó chịu; tâm hồn chàng tươi vui và mới mẻ
quá, dường như chàng vừa từ căn buồng ngột ngạt bước ra một khoảng rộng
tràn ngập không khí và ánh sáng. Chàng cũng không hề nghĩ rằng mình yêu
cô Roxtov; chàng không nghĩ đến nàng; chàng chỉ tưởng tượng thấy nàng
và do đó cả cuộc đời chàng hiện ra trước mắt chàng dưới một ánh sáng
mới.
"Tại sao ta lại sống quằn quại như thế, tại sao ta lại vật vã khổ sở
trong cái khung chật chội này, khi mà cuộc đời, tất cả những niềm vui
của cuộc đời đã mở rộng trước mắt ta?" - Chàng tự nhủ. Và lần đầu tiên
sau một thời gian dài chàng vui sướng bắt tay vào dự tính chuyện tương
lai. Chàng tự quyết định là sẽ lo việc giáo dục cho con trai, thuê một
người gia sư và giao con cho người đó dạy dỗ. Sau đó phải từ chức và đi
du lịch nước ngoài, sang ý, Thuỵ Sĩ, Anh.
Ta phải tận hưởng sự tự do của mình, trong khi còn cảm thấy mình còn
nhiều sinh lực trẻ trung như thế này, - chàng tự nhủ - Piotr nói đúng:
cần phải tin rằng hạnh phúc có thể có được thì mới có thể hướng hạnh
phúc, bây giờ ta cũng tin điều đó. Hãy để cho người chết chôn người
chết, còn trong khi còn sống thì phải sống và phải sống cho có hạnh
phúc".

Phần VI

Chương - 20 -


Một buổi sáng đại tá Alekxandr Berg, mà Piotr có quen như chàng
vẫn quen tất cả mọi người ở Petersburg và Moskva, mặc một bộ quân phục
sạch sẽ choáng lộn, hai chòm tóc mai xức đầu thơm chải ra phía trước
như tóc mai của Hoàng đế Alekxandr Pavlovich, lên xe đến nhà chàng.
Berg mỉm cười nói với Piotr:
- Tôi vừa gặp bá tước phu nhân, quý phu nhân, nhưng rủi ro quá lời
thỉnh cầu của tôi đã không được chấp nhận, tôi hy vọng rằng với ngài,
thưa bá tước, tôi sẽ được may mắn hơn.
- Thưa đại tá ngài cần việc gì? Tôi xin sẵn sàng hầu ngài.
- Thưa bá tước, nay tôi đã thu xếp xong xuôi gian nhà mới của tôi, -
Berg nói, có vẻ như chắc rằng người ta không thể không lấy làm mừng khi
được biết điều đó, - cho nên tôi muốn tổ chức gọi là một tối tiếp tân
nho nhỏ mời các bạn của tôi và cả nhà tôi (chàng mỉm cười càng tươi tắn
hơn). Tôi muốn xin bá tước phu nhân và xin bá tước cho chúng tôi được
hân hạnh tiếp ngài ở tệ xá, dùng chén trà và… dùng bữa tối.
Chỉ có bá tước phu nhân Elena Vaxilievna, vì cho rằng giao thiệp với
hai vợ chồng một anh Berg phất phơ nào đó là quá hạ mình, mới có thể
nhẫn tâm từ chối một lời mời như vậy. Berg phân trần cho Piotr hiểu là
tại sao chàng lại muốn mời một số ít người quý phái ưu tú đến chơi nhà,
tại sao được như thế thì chàng rất hài lòng.
Tại sao đối với cờ bạc và những trò chơi nhảm nhí thì chàng tiếc tiền,
nhưng đối với việc chiêu đãi các khách quý thì dù có tốn tiền chàng
cũng sẵn sàng. Berg giảng giải cặn kẽ đến nỗi Piotr không nỡ từ chối và
hứa là sẽ lại.
- Nói vô phép, chỉ xin bá tước đừng đến muộn cho: thế là đúng tám giờ
kém mười, xin bá tước nhớ cho. Ta sẽ ngồi dăm ván bài, sẽ có cả vị
tướng ở đơn vị chúng tôi đến dự. Ông ta đối với tôi rất tốt. Thưa bá
tước chúng ta vẽ dùng bữa tối. Xin bá tước vui lòng quá bộ…
Trái thói quen của, chàng là bao giờ cũng đến muộn, hôm đó Piotr đến
nhà Berg không phải lúc tám giờ kém mười, mà là lúc tám giờ kém mười
lăm.
Hai vợ chồng Berg đã sửa soạn những thứ cần thiết cho tối tiếp tân và đã sẵn sàng tiếp khách.
Họ ngồi trong căn phòng khách mới tinh, sạch sẽ, sáng sủa, bày toàn bàn
ghế mới, trang hoàng bằng những bức tượng bán thân nho nhỏ và những bức
tranh. Berg mặc bộ quân phục mới bó sát vào người ngồi bên cạnh vợ,
giảng giải cho vợ nghe rằng bao giờ cũng cần và có cách làm quen với
người có địa vị cao hơn mình, vì chỉ có như thế thì việc giao du mới lý
thú.
"Có thể bắt chước người ta, lại có thể nhờ vả này nọ. Đấy mình xem từ
các cấp bậc thấp trở lên tôi sống như thế nào (Berg tính cuộc đời của
mình không phải theo tuổi, mà là theo cấp bậc). Bạn bè tôi bây giờ chưa
thành cái gì cả, thế mà tôi lại có diễm phúc được làm chồng mình (chàng
đứng dậy và lại hôn tay vợ, nhưng trên đường đi cũng nhớ sửa lại cho
ngay ngắn cái góc thảm bị gập). Sở dĩ được như vậy là nhờ đâu? Cái
chính là nhờ biết chọn người mà giao du. Dĩ nhiên là cũng phải có đức
độ và làm việc cho chu đáo".
Berg mỉm cười nghĩ đến ưu thế của mình đối với người phụ nữ yếu đuối và
trầm ngâm nghĩ rằng dù sao người vợ đáng yêu này cũng chỉ là một người
phụ nữ yếu đuối không thể hiểu nổi tất cả những cái gì làm thành cái
phẩm chất của người đàn ông, - ein Mannzusein(1). Vera trong lúc đó mỉm
cười nghĩ đến ưu thế của mình đối với chồng, một người đức độ, tốt nết
nhưng theo Vera thì hiểu sai lạc về cuộc sống, như tất cả đàn ông nói
chung. Berg bằng vào vợ mình để cho rằng phụ nữ đều là yếu đuối và ngu
ngốc. Vera bằng vào con người độc nhất chồng mình để suy rộng ra rằng
đàn ông tự gán cho mình cái độc quyền về trí tuệ, nhưng thực ra thì họ
chẳng hiểu gì, họ kiêu căng và ích kỷ.
Berg đứng dậy ôm lấy vợ, ôm thận trọng để khỏi làm nhàu chiếc áo choàng
vai thêu đăng ten mà chàng đã phải trả tiền rất đắt, và hôn vào giữa
môi nàng.
- Miễn sao đừng có con sớm quá, chàng nói theo một dòng tư tưởng vô ý thức.
- Phải, Vera đáp, - Tôi cũng chẳng muốn thế tí nào. Phải sống cho xã hội chứ?
- Công tước phu nhân Yuxipova cũng có một chiếc đúng y như thế này, -
Berg chỉ vào chiếc áo choàng vai viền đăng ten nói, miệng mỉm cười sung
sướng và hồn hậu.
Vừa lúc ấy người nhà báo có bá tước Bezukhov đến. Hai vợ chồng đưa mắt
nhìn nhau mỉm cười hể hả, mỗi người đều cho rằng sở dĩ được cái hân
hạnh này chính là nhờ mình.
"Đấy như thế mới gọi là biết giao du chứ, - Berg nghĩ thầm, - Như thế mới gọi là biết xở sự chứ!"
Vera nói:
- Chỉ xin anh một điều là khi tôi tiếp chuyện với khách anh đừng ngắt
lời tôi - bởi vì tôi biết cách nói chuyện với từng người một và trong
giới này nên nói chuyện gì, trong giới kia nên nói chuyện gì.
Berg cũng mỉm cười nói:
- Không xong đâu; đôi khi nam giới họ cũng cần nói những chuyện giữa đàn ông với nhau chứ?
Piotr được đưa vào gian phòng mới tinh khôi. Trong phòng bày thật không
biết ngồi vào chỗ nào cho khỏi phá hỏng sự cân đối, sạch sẽ và ngăn nắp
trong phòng, cho nên ta chẳng lấy làm lạ rằng trong khi hào phóng mời
người khách quý phá vỡ sự cân đối của một chiếc ghế bành hay một chiếc
đi-văng, chính Berg hình như cũng phân vân bứt rứt không biết có nên
dành để cho khách tự ý chọn lấy cách giải quyết vấn đề này. Piotr phá
tan sự cân đối băng cách kéo một chiếc ghế lại ngồi, và hai vợ chồng
Berg lập tức khai mạc tối tiếp tân, tranh nhau tiếp chuyện vị khách.
Vera đã định sẵn trong trí là với Piotr thì phải nói chuyện về đại sứ
quán Pháp, liền bắt đầu vào chuyện này. Berg thì cho rằng cũng cần có
một câu chuyện đàn ông, bèn ngắt lời vợ mào đầu một câu chuyện chiến
tranh với nước Áo, và đang nói chuyện chung bỗng bất giác nhảy sang
những chuyện trù tính riêng của mình: Berg kể lể là hiện nay họ đang đề
nghị chàng tham gia vào chiến dịch nước Áo và cắt nghĩa tại sao chàng
lại không ưng thuận lời đề nghị đó. Mặc dù câu chuyện chẳng có mạch lạc
gì cả và Vera phát cáu lên vì sự can thiệp của một phần tử nam giới, cả
hai vợ chồng đều hài lòng cảm thấy lằng tuy chỉ có một vị khách mà tối
tiếp tân đã bắt đầu một cách hay ho, và buổi tiếp tân này cũng giống
như bất kỳ buổi tiếp tân nào khác, có nói chuyện, có nước trà và có nến
thắp sáng trưng.
Được một lát có Boris, bạn cũ của Berg, đến dự. Boris hơi thoáng có cái
vẻ bề trên khi nói năng với Berg và Vera. Sau Boris thì đến một phu
nhân đi với một ông đại tá, rồi đến vị tướng, rồi đến gia đình Roxtov,
và bây giờ tối tiếp tân đã hoàn toàn giống như tất cả mọi tối tiếp tân
khác. Berg và Vera không kìm nổi một nụ cười vui sướng khi nhìn thấy
tân khách đi lại trong phòng, lắng nghe tiếng nói chuyện linh tinh và
tiếng áo quần sột soạt. Tất cả đều giống như trong mọi phòng tiếp tân,
và giống nhất là vị tướng của Berg. Ông ta khen ngợi gian phòng, vỗ vai
Berg và với cái vẻ tự tiện chẳng khác nào một ông bố trong nhà, ông
lăng xăng chỉ bảo cho người dọn bàn đánh bài boston. Vị tướng đến gần
bá tước Ilya Andreyevich là vị khách quan trọng nhất sau ông ta. Người
già thì ngồi với người già, người trẻ thì ngồi với người trẻ, nữ chủ
nhân thì ngồi bên chiếc bàn trà có bày những chiếc bánh ngọt đựng trong
một cái giỏ bằng bạc, giống đúc như những chiếc bánh ở buổi tiếp tân
của nhà Panin; tất cả đều hoàn toàn giống như ở các nhà khác.
Chú thích:
(1) Làm một đấng nam nhi (tiếng Đức)

Phần VI

Chương - 22 -


Ngày hôm sau công tước Andrey đến nhà gia đình Roxtov và bá tước
Ilya Andreyevich có mời chàng lại dùng bữa chiều; rồi chàng ở lại đấy
suốt ngày hôm ấy.
Trong nhà mọi người đều đoán biết công tước Andrey đến đây là vì ai, và
chàng cũng không che giấu, suốt ngày luôn tìm cách nói chuyện với
Natasa. Không phải một mình Natasa, sợ hãi nhưng sung sướng và hân
hoan, mà cả nhà đều có một cảm giác hồi hộp trước một cái gì quan trọng
đang sắp sửa diễn ra. Bá tước phu nhân đưa đôi mắt buồn buồn nghiêm
nghị nhìn công tước Andrey khi chàng nói chuyện với Natasa và rụt rè,
ngượng nghịu mào đầu một câu chuyện vu vơ mỗi khi chàng nhìn sang phu
nhân. Sonya không dám để Natasa một mình, nhưng cũng sợ ngồi đấy sẽ làm
phiền cho hai người. Mỗi khi công tước Andrey và Natasa ngồi lại một
mình, Natasa tái mặt đi, hồi hộp chờ đợi. Công tước Andrey làm cho nàng
ngạc nhiên vì vẻ rụt rè của chàng. Nàng cảm thấy chàng cần nói với nàng
một việc gì đấy, nhưng chưa dám nói.
Đến tối khi công tước Andrey ra về, bá tước phu nhân lại gần Natasa và thì thầm hỏi nàng:
- Thế nào con?
- Mẹ ơi, con van mẹ, mẹ đừng hỏi gì con bây giờ hết. Con không thể nói được. - Natasa đáp.
Nhưng tuy vậy tối hôm ấy Natasa, khi thì xúc động, khi thì hoảng sợ,
hai mắt đờ đẫn đi, đã nằm rất lâu trong giường mẹ, nhìn trân trân phía
trước mặt. Nàng kể cho mẹ nghe công tước Andrey đã khen nàng như thế
nào, chàng nói mình sẽ đi du lịch nước ngoài ra sao. Chàng có hỏi mùa
hè năm nay gia đình nàng sẽ ở đâu, lại hỏi nàng về chuyện Boris nữa.
- Nhưng, con chưa bao giờ thấy như thế cả, chưa bao giờ! - nàng nói -
Chỉ có điều là trước mặt anh ấy con sợ lắm, bao giờ con cũng thấy sợ.
Như thế là thế nào? Như thế tức là… thực sự rồi đấy phải không mẹ? Mẹ
ơi, mẹ ngủ đấy à?
- Không đâu con ạ, chính mẹ cũng thấy sợ - mẹ nàng đáp - Thôi con về đi ngủ đi.
- Dù sao con cũng không ngủ đâu. Sao lại ngủ! Mẹ ơi, mẹ ơi, chưa bao
giờ con thấy như thế này cả - nàng nói, lòng ngạc nhiên và sợ hãi trước
cái cảm xúc mà nàng vừa nhận ra trong lòng mình. - Ai ngờ…
Natasa có cảm tưởng là ngay từ khi trông thấy chàng lần đầu tiên ở
Otradnoye, nàng đã yêu chàng rồi. Nàng như hoảng sợ trước cái hạnh phúc
kỳ lạ, bất ngờ ấy: người mà lòng nàng đã chọn ngay từ dạo ấy (bây giờ
nàng tin chắc như vậy), chính người ấy nay lại gặp nàng và hình như
không phải là dửng dưng đối với nàng. "Và chàng đã tự dưng đến
Petersburg trong khi nhà ta ở đây, dường như cố ý vậy Rồi ta lại gặp
chàng trong buổi vũ hội ấy. Những điều đó đều là định mệnh. Rõ ràng
định mệnh đã đưa mọi việc đến chỗ này. Ngay từ khi chỉ mới trông thấy
chàng ta đã có một cảm giác gì rất đặc biệt".
- Công tước còn nói gì với con nữa không? Thơ gì thế này?
- Con đọc đi… - bá tước phu nhân trầm ngâm nói, ý muốn hỏi về mấy câu thơ mà công tước Andrey viết vào quyển an-bom cho Natasa.
- Mẹ ơi, anh ấy goá vợ như thế có làm sao không hở mẹ?
- Thôi con ạ, con đừng nói nữa. Con hãy cầu nguyện Chúa đi. Những cuộc hôn nhân đều do trời định cả!
- Mẹ ơi, mẹ yêu dấu của con, con bồ câu nhỏ của con, con yêu mẹ quá,
con sung sướng quá! - Natasa kêu lên. Nàng khóc những giọt nước mắt
hạnh phúc và xúc động, và ôm chầm lấy mẹ.
Cũng trong lúc ấy công tước Andrey ngồi ở nhà Piotr và nói cho bạn biết mình yêu Natasa và đã nhất quyết lấy nàng.
Ngày hôm ấy ở nhà bá tước phu nhân Elena Vaxilievna có buổi dạ hội long
trọng, đến dự có cả sứ thần Pháp, một vị hoàng thân gần đây đã trở
thành một vị khách rất chuyên cần của nhà bá tước phu nhân, và nhiều
nam nữ tân khách quyền quý khác. Piotr xuống nhà, đi qua các phòng và
khiến cho các tân khách kinh ngạc về cái vẻ lầm lỳ, đăm chiêu và lơ
đễnh của chàng.
Từ buổi vũ hội hôm trước Piotr bắt đầu thấy mình có chứng bệnh u uất và
đã hết sức cố cưỡng lại. Từ khi vị hoàng thân nọ bắt đầu làm thân với
vợ chàng, đùng một cái Piotr được thăng lên là thị thần và từ dạo ấy
giữa những nơi xã giao thượng lưu chàng bắt đầu thấy buồn bực và hổ
thẹn, và càng ngày chàng lại thấy hay có lại những tư tưởng yếm thế
trước kia, nghĩ rằng tất cả những cái gì thuộc xã hội loài người đều là
hư ảo phù phiếm. Bấy giờ chàng để ý thấy cái tình cảm giữa cô bé Natasa
mà chàng che chở và công tước Andrey, và sự tương phản giữa tình cảnh
của chàng với tình cảnh của bạn càng làm tăng thêm tâm trạng u uất của
chàng. Chàng cố tránh không nghĩ đến vợ, cũng như không nghĩ đến Natasa
và công tước Andrey. Chàng lại thấy tất cả đều vô nghĩa so với cái vĩnh
cửu vô tận, vấn đề "để mà làm gì?" lại hiện lên trong tâm trí chàng. Và
suốt ngày đêm chàng tự ép mình làm những công việc của hội Tam điểm,
mong ngăn chặn được sự ám ảnh.
Khoảng hơn mười một giờ đêm chàng rời bỏ các căn phòng của bá tước phu
nhân về căn phòng của mình trên gác, một căn phòng thấp, trần ám khói,
chàng mặc chiếc áo thụng đã sờn cũ, ngồi vào bàn, và đang chép lại
nguyên bản các văn kiện Scotland(1) thì có người bước vào phòng chàng.
Đó là công tước Andrey.
- À anh đấy ư, - Piotr nói, vẻ lơ đãng và như có ý không bằng lòng. -
Tôi đang làm việc đây - chàng vừa nói vừa chỉ vào quyển vở với cái vẻ
một người bất hạnh lấy công việc để khuây khoả những nỗi buồn khổ của
cuộc sống.
Công tước Andrey, gương mặt rạng rỡ, hân hoan và đầy một sức sống mới
mẻ, dừng lại trước mắt Piotr và không nhận thấy vẻ mặt buồn rười rượi
của bạn, chàng mỉm cười nhìn Piotr với cái ích kỷ của những người đang
sung sướng.
- Đây cậu ạ - chàng nói, - hôm qua mình định nói với cậu chuyện mà chưa
nói được, nên hôm nay mình đến gặp cậu vì chuyện ấy đây. Chưa bao giờ
mình thấy một cái gì tương tự cả. Bạn ạ, mình đã yêu.
Piotr bỗng thở dài não ruột và gieo cái thân hình nặng nề của mình xuống đi-văng, bên cạnh công tước Andrey.
- Natasa Roxtov, phải không? - chàng nói.
- Phải rồi, phải rồi, chứ còn ai nữa? Chính mình cũng không ngờ, nhưng
cảm xúc ấy không sao cưỡng lại được. Hôm qua, mình dằn vặt đau khổ,
nhưng dù đổi những phút đau khổ ấy lấy tất cả những gì quý giá nhất
trên đời này mình cũng không đổi. Trước kia mình chưa hề biết sống là
gì. Đến giờ mình mới sống, nhưng mình không thể sống không có cô ấy
được. Nhưng cô ấy có thể yêu mình không? Mình hơn tuổi cô ấy nhiều quá…
sao cậu chẳng nói gì cả thế?
- Tôi? Tôi ấy à? Tôi đã nói với anh mà, - Piotr bỗng đứng dậy đi đi lại
lại trong phòng, vừa đi vừa nói. - Tôi trước nay vẫn nghĩ thế. Cô ấy
thật là hòn ngọc, thật là một người con gái hiếm có… Anh ạ tôi van anh,
anh đừng nghĩ khôn nghĩ dại gì nữa, đừng hoài nghi gì nữa anh lấy cô ấy
đi, lấy đi, lấy đi… Và tôi tin chắc rằng sẽ không có người nào hạnh
phúc hơn anh đâu.
- Nhưng còn cô ấy?
- Cô ấy yêu anh.
- Đừng nói bậy… - công tước Andrey nói, mỉm cười nhìn vào mặt Piotr.
- Yêu! Tôi biết mà! - Piotr quát lên về giận dữ.
- Không cậu ạ, - công tước Andrey vừa nói vừa nắm lấy cánh tay Piotr, -
Cậu nghe đây, cậu có biết tôi đang ở trong tình trạng như thế nào
không? Tôi đang cần nói hết với một người nào.
- Nào, anh nói đi, nói đi, tôi rất sung sướng, - Piotr nói, và quả
nhiên vẻ mặt của chàng thay đổi hẳn. Cái hằn ngang trên trán biến mất,
và chàng vui vẻ lắng nghe công tước Andrey nói. Công tước Andrey có vẻ
là một người khác hẳn, và quả thật đã trở thành một người khác. Không
còn lấy một dấu vết vẻ chua chát, khinh đời, thất vọng trước đây.
Piotr là người duy nhất mà chàng có thể thổ lộ tâm can, cho nên chàng
đã nói hết tâm sự của mình, không trừ một điều gì. Khi thì chàng dễ dãi
và mạnh dạn dự định chuyện tương lai dài, bảo chàng không thể hy sinh
hạnh phúc của mình vì những mục đích gàn dở của cha chàng, rằng chàng
sẽ làm cho ông cụ phải ưng thuận cuộc hôn nhân này và yêu mến Natasa,
hoặc không cần cụ ưng thuận cũng được; khi thì chàng lại ngạc nhiên về
cái tình cảm đang tràn ngập trong lòng chàng, giống như một cái gì kỳ
dị, xa lạ, không lệ thuộc vào chàng.
Nếu trước đây có ai nói với tôi rằng tôi có thể yêu như vậy tôi sẽ
không tin, - công tước Andrey nói. - Đây hoàn toàn không như cái tình
cảm mà tôi đã từng có trước kia. Bây giờ đối với tôi tất cả vũ trụ chia
ra làm hai phần, một phần là cô ấy, và cùng với cô ấy là hạnh phúc, hy
vọng, ánh sáng; còn phần kia là tất cả những nơi nào không có cô ấy; ở
đấy hoàn toàn là tiêu điều và tối tăm.
- Tối tăm và mù mịt, - Piotr nhắc lại, - Phải, phải tôi rất hiểu điều đó
- Tôi không thể không yêu ánh sáng, tôi không có lỗi gì trong việc đó
Và tôi rất sung sướng. Cậu có hiểu tôi không? Tôi biết rằng cậu rất
mừng cho tôi.
- Phải, phải, - Piotr xác nhận. Chàng đưa đôi mắt dịu dàng và buồn rầu
nhìn bạn, chàng càng thấy số phận của công tước Andrey tươi sáng bao
nhiêu, thì số phận bản thân chàng lại càng hiện ra tối đen bấy nhiêu.

Chú thích:
(1) Một văn kiện về hiến chương của các chi hội Tam điểm đầu tiên.

Phần VI

Chương - 24 -


Gia đình Roxtov không làm lễ ăn hỏi và không báo cho ai biết rằng
Bolkonxki đã đính hôn với Natasa, công tước Andrey khẩn khoản yêu cầu
như thế. Chàng nói rằng sở dĩ phải hoãn lại là do phía chàng, cho nên
chàng phải chịu lấy tất cả gánh nặng của sự trì hoãn đó. Chàng nói rằng
vĩnh viễn có bổn phận giữ lời, nhưng chàng không muốn bó buộc Natasa và
để cho nàng hoàn toàn tự do.
Nếu sau nửa năm mà Natasa cảm thấy mình không yêu chàng, nàng sẽ hoàn
toàn có quyền cự tuyệt. Lẽ dĩ nhiên là hai ông bà Roxtov cũng như
Natasa đều một mực không nghe; nhưng công tước Andrey vẫn cương quyết
giữ ý mình. Ngày nào chàng cũng đến nhà Roxtov, nhưng chàng cư xử với
Natasa không phải như một người chồng chưa cưới: chàng gọi nàng bằng cô
và chỉ hôn tay nàng. Từ hôm công tước Andrey cầu hôn, giữa chàng và
Natasa có những mối quan hệ khác hẳn trước gần gũi hơn, giản dị hơn.
Dường như hai người trước đây không biết nhau tí nào. Chàng cũng như
nàng đều thích nhắc lại cách hai người phán đoán nhau khi họ chưa phải
là gì đối với nhau cả; bây giờ họ thấy mình đã là những con người khác
hẳn: trước kia thì kiểu cách, bây giờ thì giản dị và chân thành.
Lúc đầu trong gia đình còn thấy ngượng ngập trong khi tiếp xúc với công
tước Andrey; chàng có vẻ như một người từ thế giới xa lạ nào lạc đến,
và Natasa đã phải mất công tìm cách cho người nhà quen với công tước
Andrey và kiêu hãnh nói quả quyết với mọi người rằng chàng chỉ có vẻ
đặc biệt, chỉ có vẻ thôi, chứ thực ra chàng cũng giống hệt như mọi
người, và nàng không hề sợ chàng, và không ai được sợ chàng hết. Được
dăm hôm, trong gia đình đã quen với chàng và không giữ gìn nữa, khi có
chàng vẫn giữ nếp sinh hoạt thường lệ trước kia, và chàng cũng tham dự
vào nếp sinh hoạt đó.
Chàng biết nói chuyện điền trang với bá tước, nói chuyện phục sức với
bá tước phu nhân và Natasa, nói chuyện an-bom và mẫu thêu với Sonya.
Đôi khi có cả công tước Andrey ở đấy những người trong nhà Roxtov bàn
tán với nhau lấy làm lạ về những việc đã xảy ra và không hiểu tại sao
cứ như là đã có số trời định từ trước: cả việc công tước Andrey đến
Otradnoye, cả việc họ đến Petersburg, cả sự giống nhau giữa Natasa với
công tước Andrey mà bà u già đã nhận thấy từ dạo công tước Andrey đến
lần đầu, cả cuộc chạm trán giữa Andrey và Nikolai năm 1805, và những
người trong nhà còn nhận thấy nhiều dấu hiệu khác nữa.
Trong nhà họ phảng phất cái không khí trầm ngâm và uể oải nên thơ mà
người ta vẫn thường thấy khi trong nhà có một cặp vợ chồng chưa cưới.
Nhiều khi cùng ngồi với nhau, cả nhà im lặng.
Đôi lúc họ đứng dậy đi ra nơi khác, và hai người ngồi lại với nhau
nhưng cũng vẫn im lặng như thế. Ít khi họ nói với nhau về cuộc sống
tương lai của họ. Công tước Andrey thấy sợ và ngượng khi nói đến điều
này. Natasa cũng chia sẻ tình cảm ấy, cũng như tất cả các tình cảm khác
của công tước Andrey mà nàng luôn luôn đoán ra.
Có một lần nàng hỏi về đứa con trai của chàng. Công tước Andrey đỏ mặt
- dạo này chàng hay đỏ mặt như thế, và Natasa rất thích trông thấy
chàng đỏ mặt - và nói rằng con chàng sẽ không cùng sống với hai vợ
chồng họ.
- Tại sao? - Natasa hốt hoảng nói.
- Anh không nỡ bắt ông nội nó phải xa nó, vả lại…
- Em sẽ yêu nó vô cùng! - Natasa nói nàng đã đoán ngay được ý nghĩ của
chàng, - nhưng em biết rằng anh muốn cho đừng ại có thể chê trách anh
và em cả.
Lão bá tước đôi khi lại gần công tước Andrey ôm hôn chàng, hỏi ý kiến
chàng về việc giáo dục Petya hay việc chức vụ của Nikolai. Lão bá tước
phu nhân thở dài nhìn họ. Sonya lúc nào cũng cho mình là thừa và cố
tình kiếm cớ đi nơi khác để cho hai người tự tình với nhau, trong khi
thực ra họ cũng chẳng cần như thế. Khi công tước Andrey nói chuyện
(chàng kể chuyện rất hay) Natasa hãnh diện lắng nghe chàng; khi chàng
nói, nàng vừa sợ hãi vừa vui mừng nhận thấy chàng chăm chú nhìn nàng
như muốn tìm hiểu điều gì. Nàng băn khoăn tự nhủ: "Chàng tìm cái gì ở
ta? Cái nhìn của chàng muốn tìm tòi những gì? Nếu trong ta không có cái
mà chàng cần tìm thì sao?". Đôi khi nàng lại đi vào tâm trạng vui vẻ
bồng bột rất đặc biệt của nàng, và những khi đó nàng rất thích nghe và
nhìn công tước Andrey cười. Chàng ít khi cười, nhưng mỗi khi cười thì
chàng hồn nhiên thả cửa, và sau mỗi lần như thế Natasa lại thấy mình
gần chàng hơn. Giả sử Natasa không nghĩ đến ngày chia ly sắp tới và mỗi
ngày một đến gần làm nàng sợ hãi, thì nàng đã hoàn toàn hạnh phúc.
Trước khi rời Petersburg một hôm công tước Andrey rủ Piotr lại nhà
Roxtov. Từ buổi vũ hội dạo trước tới nay. Piotr chưa đến lần nào.
Chàng có vẻ bàng hoàng và lúng túng. Chàng nói chuyện với bá tước phu
nhân, Natasa ngồi với Sonya bên bàn cờ, ý muốn mời công tước Andrey
lại. Công tước Andrey lại gần hai người.
- Cô quen anh Bezukhov lâu rồi chứ? - chàng hỏi, - Cô có mến anh ấy không?
- Có anh ấy tốt lắm, nhưng rất buồn cười.
Và cũng như thường lệ mỗi khi nói đến Piotr, nàng bắt đầu kể những mẩu
giai thoại về tính đãng trí của chàng, những mẩu chuyện có thật cũng
có, nhưng cũng có những chuyện người ta bịa ra để gán cho chàng.
- Cô biết không, tôi đã cho anh ấy biết chuyện bí mật của chúng ta rồi
đấy. - Công tước Andrey nói. - Tôi biết Piotr từ hồi nhỏ.Anh ấy là một
tấm lòng vàng. - Rồi giọng bỗng trở nên nghiêm nghị, chàng nói - Cô
Natasa ạ, tôi sắp đi xa, và rồi đây không biết có thể xảy ra những việc
gi, cô có thể không y… Tôi cũng không biết rằng lẽ ra không nên nói về
việc ấy. Nhưng có một điều là dù có xảy ra việc gì trong khi không có
tôi ở nhà đây…
- Cái gì xảy ra?
- Dù có xảy ra việc gì đáng buồn, - công tước Andrey nói tiếp - Tôi
cũng xin cô, cô Sophie(1) ạ, xin cô chỉ nhờ một mình anh ấy giúp đỡ và
khuyên răn mà thôi. Piotr là một người hết sức đãng trí và buồn cười,
nhưng lại là một tấm lòng vàng.
Ông cụ, bà cụ, Sonya và cả công tước Andrey nữa không ai đoán trước
được cái ảnh hưởng mà buổi chia tay với người yêu sẽ gây nên cho
Natasa. Ngày hôm ấy nàng đi vật vờ trong nhà, mặt đỏ ửng mắt ráo hoảnh,
bồi hồi xúc động, lúi húi làm những công việc rất nhỏ nhặt dường như
không hiểu việc gì đang chờ đón mình.
Nàng cũng không khóc khi chàng hôn tay nàng lần cuối trước khi ra đi.
- Anh đừng đi! - nàng chỉ nói thế thôi, và giọng nói của nàng đã buộc
chàng phải bất giác suy nghĩ lại xem có thật làm mình phải ở lại không:
giọng nói ấy, về sau chàng nhớ mãi. Khi chàng đã đi khuất, Natasa cũng
không khóc, nhưng suốt mấy ngày nàng ngồi trong buồng riêng, không
khóc, chẳng buồn làm gì cả, thỉnh thoảng lại nói: "Ôi! Tại sao anh lại
đi".
Nhưng hai tuần sau khi chàng đi thì, cũng một cách bất ngờ đối với
người xung quanh. Natasa ra khỏi tình trạng rũ rượi của nàng. Nàng lại
như trước, nhưng nay tính tình của nàng đã thay đổi hẳn, như những đứa
trẻ thay đổi hẳn nét mặt khi rời khỏi bệnh sau một trận ốm lâu.

Chú thích:
(1) tức Sonya

Phần VI

Chương - 26 -


Vào giữa mùa hạ công tước tiểu thư Maria nhận được một bức thư
không ngờ của công tước Andrey từ Thuỵ Sĩ gửi về, trong đó công tước
cho nàng biết một tin kỳ lạ và đột ngột. Công tước Andrey cho nàng biết
rằng mình đã đính hôn với cô Roxtov. Từ đầu chí cuối bức thư đều toát
lên một tình yêu bồng bột, tha thiết đối với người vợ chưa cưới và một
lòng hữu ái tin cậy đối với em gái.
Chàng viết rằng chưa bao giờ chàng yêu như bây giờ, rằng chỉ đến bây
giờ chàng mới hiểu và biết được cuộc sống; chàng xin em gái tha thứ cho
chàng khi ghé về Lưxye Gorư đã không cho nàng biết việc này, tuy có nói
với cha. Sở dĩ chàng không nói với em gái là vì nếu thế thì nữ công
tước Maria sẽ xin cha ưng thuận, và tất sẽ không đạt được mục đích mà
lại còn làm cho cha phát bẳn lên, và sẽ phải chịu đựng tất cả gánh nặng
của sự cáu bẳn đó. Vả chăng dạo ấy công việc chưa quyết định hẳn hoi
như bây giờ. "Hồi ấy cha định ra cho anh thời hạn là một năm, và đến
nay đã được sáu tháng, tức một nửa thời hạn đã qua, và anh vẫn giữ vững
ý định hơn bao giờ hết. Giá các bác sĩ đừng giữ anh lại đây để an
dưỡng, thì anh đã trở về Nga rồi, nhưng bây giờ anh phải hoãn ngày về
lại ba tháng nữa. Em biết rõ anh và biết anh đối với cha như thế nào.
Anh không cần điều gì ở cha hết, xưa nay anh vẫn độc lập và bao giờ anh
cũng sẽ độc lập nhưng làm một việc trái với ý cha, khiến cho cha phải
tức giận trong khi có lẽ cha không còn ở với chúng ta được mấy lâu nữa,
thì hạnh phúc của anh sẽ sụp đổ mất một nửa. Bây giờ anh cũng viết thư
cho cha về việc này và xin em chọn một lúc thuận lợi để trao thư cho
cha, rồi cho anh biết thái độ của cha đối với tất cả những điều này, và
báo cho anh rõ có thể hy vọng cha giảm bớt thời hạn đi ba tháng không?"
Sau khi lưỡng lự, hoài nghi và cầu nguyện rất lâu công tước tiểu thư
Maria trình bức thư cho cha. Ngày hôm sau lão công tước điềm tĩnh nói
với nàng.
- Con hãy viết thư bảo anh con là hãy đợi khi nào ta chết rồi hẵng hay… không lâu nữa đâu, chỉ ít nữa là thoát thôi…
Công tước tiểu thư Maria muốn nói lại một câu gì đấy, nhưng cha nàng không cho nói và mỗi lúc một to tiếng:
- Cưới vợ đi, cưới vợ đi, anh bạn ạ… Dòng dõi quý phái nhỉ? Toàn là
những người thông minh cả đấy nhỉ? Giàu có lắm đấy nhỉ? Phải. Thằng
Nikolenka sẽ có được một mụ dì ghẻ thật ra hồn. Mày viết thư bảo nó là
thôi, mai cưới đi cũng được. Con bé ấy sẽ làm dì ghẻ thằng Nikolenka,
còn tao thì tao lấy con Burienka… Ha, ha, ha, để cho nó cũng có dì ghẻ
với chứ! Chỉ có một điều là trong nhà tao không cần bọn đàn bà nữa; cứ
lấy vợ đi, rồi ở riêng ra. Có lẽ hay là mày cũng đi với nó nốt? - Lão
công tước nói với con gái. - Thế thì gửi Chúa, chúc các người lên thiên
đường bình an… lên đường bình an!…
Sau trận lôi đình này công tước không lần nào nhắc đến việc ấy nữa. Ông
cố đè nén nỗi bực tức đối với cái nhược điểm của thằng con trai, nhưng
nó lại càng lộ rõ ra trong cách ông đối xử với con gái. Thêm vào những
đề tài chế giễu trước kia bây giờ lại có một đề tài mới - câu chuyện dì
ghẻ và những cử chỉ ân cần đối với cô Burien.
- Việc gì tao lại không lấy cô ta? - Ông nói với con gái - Cô ta sẽ làm một bá tước phu nhân xuất sắc.
Và trong thời gian gần đây công tước tiểu thư Maria bắt đầu ngạc nhiên
và chẳng hiểu ra làm sao nữa khi nhận thấy rằng cha quả nhiên bắt đầu
ngày càng gần gũi cô thiếu nữ Pháp. Tiểu thư viết thư cho anh nói rõ
cha đã tiếp bức thư của chàng như thế nào, nhưng nàng cố an ủi anh và
cho chàng hy vọng rằng nàng sẽ làm cho cha thuận lòng.
Nikolenka và việc dạy dỗ nó, Andrey và tôn giáo là những niềm an ủi và
vui sướng của công tước tiểu thư Maria; nhưng ngoài ra, vì mỗi người
vốn đều cần có những hy vọng riêng, trong đáy sâu của tâm hồn mình,
tiểu thư Maria có một ước mơ và hy vọng thầm kín vốn là mềm an ủi lớn
nhất trong đời nàng. Ước mơ và hy vọng đó là do những "con người của
Chúa" đem lại cho nàng. Đó là những người ngây dại và những người hành
hương vẫn bí mật đến gập nàng, không cho lão công tước biết. Tiểu thư
Maria càng sống, nàng càng thể nghiệm và quan sát cuộc đời thì lại càng
lấy làm lạ về sự thiển cận của con người đi tìm khoái lạc và hạnh phúc
trên thế gian này: họ làm lụng vất vả, họ đau khổ, họ vật lộn và làm
hại lẫn nhau để đạt đến cái hạnh phúc không thể nào có được, hư ảo và
xấu xa đó. "Công tước Andrey yêu vợ, vợ chết anh ấy vẫn chưa thấy đủ,
anh ấy muốn gắn bó hạnh phúc của mình vào một người đàn bà khác. Cha
không ưng thuận vì cha muốn Andrey tìm đám nào quý phái và giàu có hơn.
Và họ đều vất vả, đau khổ, dằn vặt và làm hư hỏng lính hồn mình, linh
hồn bất diệt của mình để đạt đến một lạc thú chốc lát, không những
chính chúng ta biết điều đó mà thôi, Đấng Cơ đốc, con của Đức chúa trời
đã xuống cõi trần để nói với chúng ta rằng cuộc sống này là một cuộc
sống phù du, là một thử thách, thế mà ta cứ bám vào nó và mong tìm thấy
hạnh phúc trong cuộc sống này. Tại sao không có ai hiểu nổi điều đó? -
tiểu thư Maria nghĩ - Không có ai cả, ngoài những con người của Chúa bị
người ta khinh rẻ đó, những người vác bị trên vai đến với ta bằng cổng
sau, sợ bị công tước trông thấy, nhưng không phải sợ bị người hành hạ
mãng nhiếc mà là sợ khiến cho Người phạm tội lỗi. Rời bỏ gia đình, quê
hương: từ bỏ mọi sự lo toan về lạc thú ở đời này, không bận bịu điều
gì, và để rồi mình mặc chiếc áo rách tươm, mang một cái tên giả đi từ
nơi này sang nơi khác, không làm hại ai và cầu nguyện cho người, cầu
nguyện cả cho cả những người xua đuổi mình cũng như những người che chở
mình: không có chân lý nào cao hơn chân lý này, không có cuộc sống nào
cao hơn cuộc sống này nữa!"
Có một người hành hương tên là Fodoxyuska một bà già năm mươi tuổi, bé
nhỏ, trầm lặng, mặt rỗ, đã ba mươi năm nay đi chân không và mang xiềng.
Nữ công tước Maria đặc biệt yêu quý người này. Có một lần trong gian
phòng tối mờ mờ dưới ánh sáng leo lét của mỗi một ngọn đèn thờ, khi
Fodoxyuska kể lại đời mình, công tước tiểu thư bỗng có một ý nghĩ rằng
chỉ một mình Fodoxyuska tìm được con đường sống đúng đắn, và ý nghĩ này
đến với nàng mãnh liệt đến nỗi nàng đã quyết định chính mình cũng sẽ
lang thang đi hành hương. Khi Fodoxyuska đã đi ngủ, nữ công tước Maria
suy nghĩ hồi lâu về việc này, và cuối cùng quyết định rằng tuy điều đó
có vẻ kỳ lạ thật, nhưng nàng cần phải đi hành hương.
Nàng chỉ thổ lộ ý định này với thầy sám hối(1) của nàng là cha Akinfi
và linh mục này tán thành ý định của nàng. Lấy cớ là để làm quà cho các
bà hành hương, công tước tiểu thư Maria tữ sẵn cho mình cả một bộ đồ
hành hương: một chiếc áo thụng, một đôi thảo hài, một cái áo kaftan và
một chiếc khăn đen. Nhiều khi, lại gần chiếc tủ bí mật đựng các thứ đó,
nữ công tước tiểu thư Maria phân vân không biết đã đến lúc thực hiện ý
định của nàng chưa.
Nhiều khi đang nghe những câu chuyện của các bà hành hương, nàng thấy
lòng mình như bốc cháy trước những lời lẽ giản dị, đối với họ thì rất
tự nhiên, nhưng đối với nàng thì bao hàm một ý nghĩ sâu sắc, đến nỗi đã
mấy lần nàng đã sẵn sàng từ bỏ tất cả và trốn đi. Trong trí tưởng tượng
làng đã thấy mình đi với Fodoxyuska, mình mặc áo vải thô, tay câm gậy
và vai mang bị bước trên con đường cát bụi, không ganh tị, không có
tình yêu trần tục, không có dục vọng, viếng hết vị phúc lộc này đến vị
phúc lộc khác, và cuối cùng đi đến tận nơi không còn buồn khổ, không
còn tiếng thở dài, chỉ có một mềm hoan lạc vĩnh viễn.
"Ta sẽ đến một nơi nào đó, sẽ cầu nguyện, rồi chưa kịp quen người mến
cảnh ta sẽ lại đi nơi khác. Và ta sẽ đi cho đến khi nào chân ta khuỵu
xuống, ta sẽ nằm xuống và sẽ chết ở một nơi nào đó, rồi cuối cùng ta sẽ
đến cái bến vĩnh viễn, sóng yên gió lặng, nơi không còn buồn khổ, không
còn tiếng thở dài?"
- Nhưng sau đó, khi trông thấy cha và nhất là thằng Nikolenka bé bỏng,
nàng lại mủi lòng, về phòng riêng khóc một mình và cảm thấy mình là kẻ
có tội: nàng đã yêu cha và cháu nhỏ hơn cả Chúa!
Chú thích:
(1) Người linh mục có trách nhiệm xưng tội.

Phần VII - Chương -1-



Truyền thuyết Thánh kinh nói rằng cảnh sống nhàn hạ,
không lao động, là điều kiện hạnh phúc của con người đầu tiên trước khi
sa ngã. Sau khi đã sa ngã rồi, con người vẫn thích nhàn hạ, nhưng sự
nguyền rủa của Thượng đế vẫn đè nặng trên con người, cho nên không
những nó phải đổ mồ hôi trán mới kiếm được miếng ăn, mà hơn nữa những
bản tính về đạo đức của ta cũng không cho phép ta an tâm mà nhàn hạ
được. Một tiếng nói thầm kín nhắc nhở ta rằng sống nhàn hạ là có tội.
Nếu có thể tìm được một cảnh sống trong đồ con người vẫn nhàn hạ mà lại
cảm thấy mình hữu ích và đang làm tròn nhiệm vụ, thì như vậy là con
người đã tìm thấy một mặt của hạnh phúc nguyên thuỷ. Và cảnh nhàn hạ
bắt buộc không ai chê trách được ấy chính là cái cảnh mà cả một tầng
lớp người được hưởng: tầng lớp quân nhân. Điều thú vị nhất của nghề
nghiệp nhà binh chính là cảnh sống nhàn hạ vì nghĩa vụ và không ai chê
trách được đó.
Nikolai Roxtov từ năm 1807 đến nay vẫn được hưởng cái lạc thú ấy một
cách trọn vẹn, trong khi tiếp tục phục vụ ở trung đoàn Pavlograd: bây
giờ chàng chỉ huy đại đội kỵ binh của Denixov trước đây.
Roxtov đã trở thành một anh chàng lỗ mãng và đôn hậu mà có lẽ những
người quen biết ở Moskva cho là kiểu người không tốt nhưng được các bạn
đồng ngũ kẻ dưới người trên đều mến trọng, và chàng rất hài lòng với
cách sống của mình. Gần đây, trong những bức thư mà chàng nhận được
trong năm 1809, mẹ chàng thường phàn nàn về nỗi cảnh nhà càng ngày càng
sa sút, và nói rằng đã đến lúc chàng phải về để cha mẹ chàng được vui
vẻ và yên lòng.
Đọc những bức thư ấy, Nikolai lo sợ rằng người ta muốn hất chàng ra
khỏi cái môi trường trong đó chàng đang sống yên tĩnh phẳng lặng, cách
biệt tất cả những phiền nhiễu của cuộc đời. Chàng cảm thấy sớm hay muộn
gì chàng cũng phải lao mình vào luồng nước xoáy của cuộc đời, phải cứu
vãn những tình thế khó khăn của gia đình, phải kiểm tra những tính toán
và sổ sách của viên quản lý, phải tham dự những cuộc tranh chấp, những
mưu mô, những quan hệ xã giao, phải giải quyết vấn đề tình yêu với
Sonya và lời chàng đã hứa với nàng. Tất cả những điều đó thật là khó
khăn, phiền phức ghê gớm, và chàng trả lời mẹ bằng những bức thư rập
khuôn lạnh lùng, bắt đầu bằng "mẹ thân yêu" và kết thúc bằng "con trai
hiếu kính của mẹ", mà không hề nói rõ mình định đến bao giờ thì sẽ về.
Năm 1810, một bức thư nhà báo cho chàng biết là Natasa đã đính hôn với
Bolkonxki và lễ cưới phải hoãn lại trong thời hạn là một nằm, vì lão
công tước không thuận. Bức thư khiến chàng vừa buồn vừa giận.
Trước hết, chàng buồn vì thấy Natasa, em gái cưng của chàng, sắp rời khỏi nhà.
Sau nữa, theo quan điểm sĩ quan phiêu kỵ của chàng, chàng tiếc rằng đã
không có mặt ở nhà để tỏ rõ cho Bolkonxki thấy rằng làm thông gia với
nhà hắn ta tuyệt nhiên không phải là một vinh dự gì lớn lắm, và nếu quả
thật hắn ta yêu Natasa, thì hắn có thể bất chấp cả sự phản đối của ông
bố gàn dở của hắn. Có một lúc, chàng đã phân vân tự hỏi nên xin nghỉ để
về thăm Natasa sau khi nàng đã đính hôn hay không, nhưng chính lúc ấy
những cuộc tập trận lại diễn ra, chàng lại nghĩ đến Sonya, đến những
nỗi phiên toái mà chàng sẽ gặp, và chàng lại trì hoãn. Nhưng đến mùa
xuân năm ấy mẹ chàng lại viết thư cho chàng mà không cho lão bá tước
biết, bức thư đó đã khiến chàng quyết định về nhà. Bà bảo nếu chàng
không về để nắm lấy mọi việc thì bao nhiêu tài sản sẽ bị phát mại hết
và cả nhà sẽ phải đi hành khất. Bá tước quá nhu nhược, hiền lành, hoàn
toàn tin cậy Mityenka, lại bị mọi người lừa phỉnh, cho nên công việc
càng ngày càng hỏng thêm. "Mẹ van xin con hãy vì Chúa mà về ngay nếu
con không muốn làm cho mẹ và cho cả nhà phải khốn đốn" - bá tước phu
nhân viết như vậy.
Bức thư ấy đã có tác dụng với Nikolai. Chàng vốn có cái trí xét đoán
lành mạnh của những người tầm thường, là cái vẫn vạch cho họ thấy rõ
nhiệm vụ phải làm.
Bây giờ thì chàng nhất định phải về, nếu không phải là xin giải ngũ,
thì cũng phải xin nghỉ phép. Tại sao chàng lại phải về, chàng cũng
không biết nữa, nhưng sau một giấc ngủ trưa, chàng bảo thắng con ngựa
Marx, một con ngựa đực màu xám, tính rất dữ, đã lâu không ai cưỡi; và
khi trở về phòng, trên con ngựa ướt đẫm bọt mồ hôi, chàng báo tin cho
Larutska (người cần vụ của Denixov nay chuyển sang hầu hạ Roxtov) và
cho các bạn bè đến chơi buổi tối ở nhà chàng biết rằng xin nghỉ phép để
về thăm nhà. Mặc dù chàng thấy khó tin và lấy làm kỳ lạ khi nghĩ rằng
mình ra đi trong khi Bộ tham mưu chưa cho biết (chàng đặc biệt quan tâm
đến việc ấy) qua cuộc tập trận vừa rồi chàng có được thăng chức đại uý
hoặc ít nhất có được thưởng huân chương Anna hay không; Mặc dù chàng
lấy làm lạ rằng mình bỏ ra đi trong khi chưa bán lại xong xuôi cho bá
tước Golukhovxki ba con ngựa lang mà ông ta đang mặc cả với chàng
(chàng đã đánh cuộc với anh em là sẽ bán được hai ngàn rúp) mặc dù
chàng thấy rõ rằng nếu mình không đến dự cuộc khiêu vũ mà bọn phiêu kỵ
tổ chức mừng tiểu thư Ba Lan Psadexka đề chọc tức bọn kỵ binh U-lan
cũng đang tổ chức một cuộc khiêu vũ cho tiểu thư Bôjodovxka của họ thì
đó sẽ là một điều cực kỳ vô lý, nhưng chàng vẫn biết rằng thế nào mình
cũng phải rời khỏi thế giới êm đềm dễ chịu này để đến một nơi ở đấy tất
cả đều hỗn độn be bét.
Một tuần sau chàng nhận được giấy phép. Bè bạn của chàng là những sĩ
quan trong trung đoàn và cả trong lữ đoàn nữa, tổ chức một bữa tiệc
tiễn chàng mỗi người góp mười lăm rúp, có hai dàn nhạc, hai đội hợp ca;
Roxtov nhảy bài trepak với thiếu tá Baxov; mấy viên sĩ quan say rượu
công kênh chàng, hôn chàng và thả cho chàng rơi phịch xuống đất; Binh
sĩ của đại đội ba lại công kênh chàng một lần nữa và hô: ura! Rồi họ
đặt chàng lên xe trượt tuyết và hộ tống chàng đến trạm đường thứ nhất.
Trong phần thứ nhất của hành trình, từ Krementsng đến Kiev bao nhiêu
tâm trí của Roxtov, như xưa nay vẫn thế, đều gửi lại nơi mình vừa từ
giã, gửi lại kỵ đội của chàng; nhưng khi đã đi được quá nửa đường,
chàng bắt đầu quên ba con ngựa lang, quên cả viên tào trưởng của kỵ đội
là Dozoiveyka, và bắt đấu băn khoăn tự hỏi khi về đến Otradnoye mình sẽ
thấy tình hình ra sao. Chàng càng gần về đến nhà thì những ý nghĩ của
chàng về gia đình càng mạnh hơn trước nhiều (dường như tình cảm, cũng
như trọng lực, phục tùng cái quy luật hấp dẫn theo tỷ lệ nghịch với
bình phương khoảng cách); đến trạm cuối cùng trước trang viên
Otradnoye, chàng cho người đánh xe trạm ba rúp tiền uống rượu và thở
hổn hển nhảy lên thềm từng bốn bậc một, như một đứa trẻ.
Sau những phút mừng rỡ của buổi mới về, và sau cái cảm giác thất vọng
lạ lùng khi so sánh hiện thực với những điều trước đây chàng vẫn chờ
đợi - chả có gi thay đổi cả, thế mà cũng hối hả làm gì Nikolai lại quen
dần với cuộc sống gia đình. Ông cụ bà cụ vẫn như trước, chỉ có già đi
ít nhiều. Điều mới ở hai ông bà là một nỗi lo lắng và đôi khi là sự bất
đồng ý kiến trước kia không hề có, mà nguyên nhân như Nikolai ít lâu
sau nhận thấy, chính là tình hình tài chính rối ren của gia đình. Sonya
thì sắp đến tuổi hai mươi.
Nàng không thể đẹp thêm nữa, nhan sắc của nàng không hứa hẹn gì hơn
nữa, song dù cứ thế này thôi cũng là đủ lắm rồi. Từ khi Nikolai về, cả
con người nàng phơi phới hạnh phúc và tình yêu, và lòng chung thuỷ keo
sơn của người thiếu nữ ấy khiến chàng vô cùng vui sướng. Petya và
Natasa làm cho chàng kinh ngạc hơn cả Petya thì bây giờ là một cậu
thiếu niên mười ba tuổi, cao lớn và đẹp trai, hóm hỉnh, vui tươi, tinh
nghịch, tiếng nói đã vỡ. Còn Natasa thì trong một thời gian khá lâu
chàng cũng lấy làm lạ và hễ nhìn cô em chàng lại bật cười.
- Không giống trước tí nào cả.
- Thế em xấu đi à?
- Trái lại, nhưng trông trang trọng thế nào ấy. Đúng là một công tước phu nhân! - Chàng nói thì thào.
- Phải, phải đấy, phải đấy. - Natasa vui vẻ đáp.
Natasa kể lại cho chàng nghe câu chuyện diễm tình của nàng với công
tước Andrey, việc công tước đến thăm Otradnoye, rồi đưa cho chàng xem
bức thư mới nhận được của công tước.
- Thế anh có thích không? - Nàng hỏi - Bây giờ em thấy thanh thản và sung sướng quá.
- Thích lắm - Nikolai nói - Anh chàng ấy rất khá. Em yêu anh ta lắm à?
- Biết nói thế nào cho anh hiểu bây giờ nhỉ. - Natasa đáp - Trước kia,
em đã từng cảm Boris, cảm ông thầy học của em, cảm Denixov, nhưng lần
này thì không giống thế một tí nào. Em tự thấy bình tĩnh, vững vàng
lắm. Em biết không ai tốt hơn anh ấy được, em thấy trong lòng bây giờ
thanh thản, sung sướng quá. Thật không giống trước kia một tí nào…
Nikolai ngỏ cho Natasa biết rằng chàng không hài lòng về việc hoãn lễ
cưới lại một năm; nhưng Natasa kịch liệt cãi lại chàng và chứng minh
rằng không thể làm cách nào khác, rằng về nhà chồng mà không được ông
bố chồng thuận tình thì không tốt, rằng chính nàng đã muốn làm như vậy.
- Anh chả hiểu gì cả, chả hiểu tí gì, - nàng nói.
Nikolai im lặng và cho là nàng nói phải.
Chàng thường thấy làm lạ môi khi nhìn em. Nàng hoàn toàn không có vẻ là
một người vợ chưa cưới chung tình đang phải xa cách người chồng chưa
cưới. Nàng bình thản, vui vẻ chẳng khác gì trước. Nikolai lấy điều đó
làm lạ, thậm chí còn nảy ra ý nghi ngờ chủ ý của Bolkonxki trong việc
cầu hôn này. Chàng không tin rằng số phận Natasa đã được định đoạt; hơn
nữa là vì chàng chưa hề thấy nàng và Andrey bên cạnh nhau bao giờ.
Chàng vẫn thấy có cái gì không ổn trong cuộc hôn nhân tự định này.
"Tại sao lại hoãn? Tại sao không làm lễ đính hôn?" - chàng băn khoăn tự hỏi.
Một hôm, trong khi nói chuyện với mẹ về Natasa, chàng lấy làm lạ, nhưng
cũng có phần thích thú nhận thấy rằng mẹ chàng trong thâm tâm cũng có
lúc nhìn cuộc hôn nhân ấy với con mắt hoài nghi như chàng.
- Đây thư của anh ấy viết đây - bà cụ vừa nói vừa đưa cho con trai bức
thư của công tước Andrey, với cái ác cảm thầm kín của tất cả các bà mẹ
đối với hạnh phúc vợ chồng tương lai của con gái mình - anh ta nói là
không về được trước tháng Chạp. Chả biết bận công việc gì? Có lẽ là ốm!
Sức khoẻ anh ta rất kém. Con đừng nói với Natasa nhé. Không nên thấy nó
vui vẻ thế mà tưởng nhầm; nó đang sống những ngày cuối cùng trong quãng
đời con gái của nó, ấy thế mà mẹ biết rõ trong lòng nó như thế nào mỗi
khi nó nhận được thư anh ta. Vả chăng, nếu Chúa ban ơn, thì mọi việc có
lẽ rồi sẽ tốt đẹp - và cũng như mọi lần khác, bà lại kết luận

Phần VII

Chương - 2 -


Những ngày mới về nhà, Nikolai có vẻ nghiêm nghị, thậm chí còn cau
có nữa. Chàng rất khổ tâm vì sắp phải bắt tay vào những công việc quản
lý ngu xuẩn mà mẹ chàng đã gọi chàng về để lo liệu, để trút cho mau cái
gánh nặng ấy. Ngày thứ ba sau khi về nhà, sắc mặt hằm hằm, không nói
cho ai biết là mình đi đâu, chàng bước thẳng đến phòng Mityenka ở dãy
nhà dọc, và đòi xem tất cả mọi khoản kế toán. "Mọi khoản kế toán ấy là
gì", Nikolai còn biết ít hơn cả Mityenka, bấy giờ đang hoảng hốt và ngỡ
ngàng trước câu hỏi của chàng. Những lời giải thích và tính toán của
Mityenka không kéo dài được bao lâu. Mấy người thôn trưởng đang chờ ở
phòng ngoài vừa sợ hãi vừa thích thú khi nghe tiếng quát mắng ầm ầm
hình như mỗi lúc một to thêm của tiểu bá tước, rồi tuôn ra tới tấp
thành một trận chửi rủa thậm tệ.
- Đồ kẻ cướp! Đồ súc sinh bạc nghĩa! Tao sẽ băm thây mày ra như một con chó… Ta không phải như ông cụ đâu… đồ ăn cắp, v.v…
Rồi những người ấy lại không kém phần thích thú nhưng sợ hãi khi thấy
tiểu bá tước mắt đỏ gay, hai mắt nổi tia máu, nắm cổ áo Mityenka mà lôi
và khéo chọn lúc thuận tiện giữa hai tiếng chửi mà đạp cho y một cái và
thúc đầu gối vào phía dưới lưng y, quát lên:
- Cút! Đừng hòng đặt chân vào nhà này nữa, đồ chó!
Mityenka ba chân bốn cẳng lao xuống sáu bậc thềm rồi cắm cổ chạy vào
một cái lùm cây. (Lùm cây này là nơi ẩn nấp có tiếng của những dân ở
Otradnoye khi có lỗi. Chính Mityenka cũng lẩn quất ở đó mỗi khi ra
thành phố uống rượu say rồi về, và có nhiều người dân Otradnoye, cần
phải trốn tránh, Mityenka cũng biết rõ cái công dụng che chở của nó).
Vợ Mityenka và mấy cô em gái của mụ, vẻ mặt hốt hoảng, ló cổ ra ngoài
cửa buồng, nơi đặt một chiếc xamova bóng nhoáng và cái giường cao của
viên quản lý phủ một tấm chăn lát chả khâu bằng nhiều mảnh ghép lại.
Không để ý đến họ, tiểu bá tước vừa thở hồng hộc vừa nện gót đi qua mặt họ, trở về toà nhà chính.
Bá tước phu nhân, được thị tỳ bẩm báo về việc mới xảy ra bên nhà dọc,
một mặt thấy an tâm vì cho rằng như thế chắc từ nay công việc nhà sẽ
khá hơn, nhưng một mặt khác lại thấy lo lăng không biết con mình liệu
có chịu đựng nổi những chuyện phiền toái ấy không. Có nhiều lần bà bước
rón rén đến cửa phòng chàng lắng tai nghe chàng hút hết tẩu thuốc này
sang tẩu thuốc khác.
Ngày hôm sau lão bá tước gọi con trai ra một chỗ và mỉm cười lúng túng bảo chàng:
- Con ạ, con nóng nảy như vậy cũng không phải! Mityenka đã nói hết cho ba biết.
"Mình đã biết mà - Nikolai thầm nghĩ - Mình sẽ không hiểu được cái gì trong cái thế giới ngu xuẩn này".
- Con nổi giận vì nó không ghi bảy trăm rúp(1) ấy vào trong sổ.
- Thật ra số tiền ấy có viết ở chỗ sang trang nhưng con không xem trang sau.
- Thưa cha, nó là đồ chó má, đồ ăn cắp, con biết chắc như vậy Dù sao
thì con cũng đã trót làm như thế rồi. Nhưng nếu cha không muốn, thì
thôi, con sẽ không nói gì với nó nữa.
- Không, anh bạn ạ (Chính bá tước cũng thấy ngượng. Ông cũng thừa biết
mình quản lý tài sản của vợ đến nỗi hư hỏng như thế này là có lỗi đối
với con cái nhưng không biết nên làm thế nào để cứu vãn tình thế).
Không, cha xin con cứ nắm lấy việc nhà, cha già rồi cha…
- Không, cha ạ, cha tha thứ cho con nếu đã làm cha phiển lòng; con ít hiểu biết về công việc hơn cha nhiều.
"Cho về nhà ma hết, nào nông dân, nào tiền bạc, nào những món chuyển
sang trang sau! Đặt cửa gấp sáu lần, cái đó thì trước kia đã có lúc ta
hiểu được, nhưng chuyển sang trang sau thì chịu không hiểu gì hết".
Chàng tự nhủ và từ đó không nhúng tay vào việc gì nữa. Nhưng có một
lần, lão bá tước phu nhân cho gọi chàng và nói rằng bà còn giữ một cái
phiếu nợ hai ngàn rúp của bà Anna Mikhailovna và hỏi xem bây giờ chàng
định xử lý cái phiếu ấy như thế nào.
- Thế này nhé - Nikolai đáp - Mẹ nói rằng con có quyền quyết định. Con
chẳng ưa gì bà Anna Mikhailovna, mà con cũng chẳng ưa gì Boris, nhưng
họ là chỗ quen thân với nhà tạ, và họ lại nghèo. Thì đây nên xử lý như
thế này đây - nói đoạn chàng xé ngay tờ phiếu ra từng mảnh: điều đó
khiến bà cụ khóc nấc lên vì sung sướng. Sau đó, chàng thanh niên Roxtov
không nhúng tay vào việc gì nữa mà chỉ chuyên tâm miệt mài vào những
cuộc đi săn đuổi(2) một thú tiêu khiền hãy còn mới mẻ đối với chàng, và
vẫn được bá tước tiến hành theo quy mô lớn.

Chú thích:
(1) Theo pháp luật thời ấy, của vợ của chồng đều để riêng, chồng không
có quyền thừa kế tài sán của vợ, đó là sở hữu của con sau khi vợ chết
(2) Cuộc đi săn nhiều người cưỡi ngựa dùng chó săn để đuổi thú

Phần VII

Chương - 3 -


Trời đã chớm sang đông, những cơn gió ban mai làm cho mặt đất ướt
sũng vì những trận mưa thu đông cứng lại. Lúa mì mùa đông đã trổ đòng,
một màu xanh tươi nổi bật trên những lớp rạ màu nâu sẫm của vụ lúa mì
mùa thu bị đàn gia súc giẫm nát và những đám lúa mì màu vàng tươi, xen
kẽ với những dải lúa kiều mạch màu đỏ Những ngọn cây và những khóm
rừng, về cuối tháng tám còn là những hòn đảo xanh rờn nổi giữa những
cánh đồng lúa mì và những ruộng rạ đen thì nay đã trở thành những cù
lao vàng óng và đỏ rực giữa những đám lúa mì mùa đông xanh ngắt. Giống
thỏ xám thay lông đã gần xong; những lứa chồn mới dẻ trong mùa bắt đầu
chạy ra ngoài, và sói con đã lớn vóc hơn chó nhà. Đó là thời tiết thuận
lợi nhất để đi săn. Roxtov vốn là một thanh niên rất ham mê săn bắn.
Bầy chó của chàng không những dùng sức nhiều trong cái buổi đi săn mà
còn mệt mỏi đến nỗi một buổi họp những người săn bắn đã quyết định cho
chó nghỉ ba ngày và đến ngày 16 tháng chín thì sẽ lùa chó đi săn, bắt
đầu từ cánh rừng sồi nơi mới phát giác một lứa sói non còn nguyên.
Tình hình ngày mười bốn tháng Chín là như vậy. Cả ngày hôm ấy, đội săn
không ra khỏi nhà; khí trời giá rét buốt đến tận xương, nhưng về chiều
thì sương mù bắt đầu buông xuống, và khí trời có chiều dịu lại.
Sáng ngày mười lăm tháng Chín.
Roxtov mặc áo ngủ nhìn ra cửa sổ thấy rằng không thể nào ước ao một
buổi sáng đẹp trời hơn nữa để đi săn: vòm trời tựa hồ như tan rữa và sa
xuống sát đất. Không có lấy một hơi gió thoảng. Trong không khí chỉ có
một sự vận động duy nhất là một thứ sương mù nhỏ li ti như bụi đang từ
từ buông xuống. Những giọt sương trong suốt treo trên các cành cây trơ
trụi trong vườn rồi rơi xuống lớp lá vàng mới rụng. Mặt đất trong vườn
rau ướt sũng và đen nhánh như hạt phù dung và cách đó không xa hoà lẫn
vào màn sương sẫm đục và ẩm thấp. Nikolai bước ra bậc thềm ướt át, đầy
những dấu chân bùn lầy; không khí nồng nặc mùi lá ải và mùi chó săn.
Mika, một con chó cái đen có đốm, mông rộng, hai mắt đen to và lồi,
thấy chủ ra thì nhổm dậy, vươn dài mình dạp xuống như một con thỏ rồi
bỗng nhẩy chồm lên liếm mũi, liếm ria mép chàng. Một con chó Borzoy(1)
khác đang đứng bên bồn hoa, thoạt trông thấy chủ liền cong lưng chạy
nhào đến bậc thềm dựng lông đuôi lên rồi đến cọ mình vào chân Nikolai.
Vừa lúc ấy vang lên tiếng hú ra hiệu của người đi săn, một thứ tiếng
không thể bắt chước được, trong đó có một giọng trầm sâu thấp nhất hoà
lẫn với giọng kim sắc nhọn nhất.
- O hô - Ô - Ôi! O hô - Ô - Ôi?
Và Danilo, người quản cẩu thứ nhất, từ góc nhà bước ra, tóc cắt theo
kiểu Ukrain, da mặt nhăn nheo tay cầm một cái roi da tết(2) dài cuốn
lại; hắn có cái dáng điệu độc lập tự chủ và xem khinh mọi sự ở dời, mà
chỉ những người đi săn mới có.
Thấy chủ, hắn giơ tay cất cái mũ bịt kiểu Tserkex và nhìn chàng một
cách khinh miệt. Vẻ khinh miệt ấy không làm Nikolai mếch lòng: chàng
biết rằng tuy Danilo coi khinh tất cả và tự đặt mình cho lên trên mọi
người nhưng hắn vẫn là người nhà và là người phu săn của chàng.
trong một thời tiết lý tưởng để đi săn như vậy, trước bầy chó săn và
người quản cẩu thứ nhất, chàng thấy mình bị lôi cuốn theo niềm say mê
không sao cưỡng lại được. Khiến cho người đi săn quên hết mọi điều dự
định từ trước, như một kẻ si tình trước mặt người yêu.
- Danilo! - Nikolai gọi.
- Cậu truyền lệnh như thế nào ạ? - Danilo hỏi, giọng trầm trầm như
giọng của một ông thầy dòng giúp lễ, cái giọng khàn, rè rè vì phải luôn
mồm gào thét lũ chó, và hai con mắt đen sáng quắc của hắn liếc nhìn ông
chủ đang im lặng, như muốn nói: "Thế nào? Hay là không cầm lòng được
nữa?"
- Hôm nay tốt trời đấy nhỉ? Đi săn cũng tốt, mà phi ngựa cũng tốt nhỉ? - Nikolai vừa nói vừa gãi gãi phía sau tai con Milka.
Danilo không đáp, chỉ nháy mắt mấy cái.
- Tôi đã cho thằng Uvarka đi nghe ngóng từ lúc tảng sáng - sau một lát
im lặng, hắn mới nói, vẫn với cái giọng trầm trầm ấy - Uvarka bảo là nó
đã dời ổ sang cấm địa Otradnyoe, hắn đã nghe tiếng tru ở đó. (Thế nghĩa
là con chó sói cái mà họ dò được đã đưa bầy con sang khu rừng cấm của
điền trang Otradnyoe, một khoảng đất săn nhỏ, cách nhà hai dặm Nga).
- Thế thì phải đi chứ? - Nikolai nói - Anh gọi cả thằng Uvarka đến ta bảo.
- Xin tuỳ cậu.
- Thế thì hẵng khoan cho chó ăn đã nhé.
- Vâng ạ.
Năm phút sau. Danilo đã đứng trong gian phòng làm việc rộng rãi của
Nikolai. Danilo không to lớn mấy, nhưng ai thấy hắn đứng trong một gian
phòng cũng có ấn tượng như khi nhìn thấy một con ngựa hay một con gấu
đứng trên sàn gỗ đánh xi. Ở giữa những bộ bàn ghế, trong khung cảnh
sinh hoạt của con người. Chính hắn cũng cảm thấy thế, và cũng như
thường lệ, hắn đứng ở cửa, cố gắng nói thật nhỏ, không cựa quậy, sợ nhỡ
làm đổ vỡ cái gì trong nhà ông chủ chăng, hối hả nói cho xong những
điều cần nói đến chóng được ra ngoài trời.
Khi chàng đã tra hỏi xong xuôi và đã đòi cho kỳ được Danilo công nhận
rằng bầy chó vẫn khoẻ (chính Danilo cũng thèm đi lắm). Nikolai ra lệnh
đóng yên cương. Nhưng khi Danilo sắp lui ra thì Natasa tóc chưa vấn, áo
chưa mặc xong, bước nhanh vào phòng, mình quấn cái khăn choàng lớn của
u già, Petya cũng chạy theo sau.
- Anh đi đấy à? - nàng hỏi - Em biết mà! Sonya cứ bảo là các anh không
đi. Nhưng em biết, trời như thế này thì không đi không được.
- Phải - Nikolai miễn cưỡng đáp; hôm nay chàng muốn đi săn một chuyến
cho thật ra trò nên không muốn đem Natasa và Petya đi Phải bọn ta đi
đây, chỉ săn chó sói, em mà đi thì sẽ phát chán.
- Nhưng anh cũng biết là em thích nhất món đó - Natasa nói - Thế là
không tốt. Đi săn, sai đóng yên, mà chẳng nói gì với chúng em cả.
- Đối với người Nga, mọi trở ngại đều vô nghĩa, chúng ta đi thôi! - Petya reo lên.
- Nhưng em không đi với bọn anh được, mẹ đã bảo là em không được đi. - Nikolai bảo Natasa.
- Không, em cứ đi, thế nào em cũng đi. - Natasa nói, giọng cương quyết.
- Danilo, bảo đóng yên cho chúng tôi và bảo Mikhailo dắt mấy con chó
Bordo của tôi ra nhé - nàng nói với người quản cẩu.
Chỉ đứng trong một gian phòng thôi Danilo cũng đã cảm thấy bất tiện và
khó chịu, đã thế lại còn giao thiệp với một cô tiểu thư, bất cứ về việc
gì, hắn càng không cho là một việc không sao làm nổi. Hắn nhìn xuống
đất và vội vàng lui ra, tuồng như những lời nói ấy không liên quan gì
tới hắn, và bước cẩn thận, tưởng chừng chỉ sợ nhỡ ra làm tổn thương gì
đến cô chủ chăng.

Chú thích:
(1) Loại chó săn mình thon và dài, bụng nhỏ, chàn cao, mõm dài, lông dài, chạy rất nhanh.
(2) Loại roi dùng đánh cho kêu để lùa thú săn

Phần VII

Chương - 4 -


Trước đây, bao giờ lão bá tước cũng nuôi trong nhà một phường săn
lớn, nhưng bây giờ ông đã giao hẳn cho con quản lý, hôm ấy ngày mười
lăm tháng Chín, thấy tinh thần sảng khoái, ông quyết định nhập bọn với
đám người đi săn.
Một giờ sau, tất cả đội săn đều tập hợp trước thềm. Gương mặt Nikolai
nghiêm nghị và trang trọng, tỏ ra rằng bây giờ không còn là lúc lo đến
những việc không đâu nữa; Natasa và Petya đang muốn kể một chuyện gì
với chàng, nhưng chàng cứ bỏ mặc không thèm nghe. Chàng thân hành đi
kiểm tra mọi việc, phái một bầy chó và tốp người lùa(1) đi trước rồi
nhảy lên yên con ngựa tía sông Đông, huýt bầy chó của mình và qua sân
đập lúa đi ra cánh đồng dẫn đến rừng cấm Otradnoye. Người mã phu của
lão bá tước dắt con ngựa thiến nhỏ sắc tía của ông, tên là Viflianka;
bản thân bá tước thì ngồi xe đi thẳng đến địa điểm đã dành cho ông ta.
Có tất cả năm mươi tư con chó săn đuổi giống Borzoy do sáu người quản
cẩu và gia đình nuôi chó trông nom. Số gia đình nuôi chó Borzoy là tám
người với bốn mươi con chó; thế là, những bầy chó của các chủ nhân trên
dưới một trăm ba mươi con và hai chục người đi săn cưỡi ngựa đã tham dự.
Mỗi con chó đều biết chủ của mình và tên mình. Mỗi người đi săn đều
biết nhiệm vụ và địa điểm của mình. Ra khỏi cổng trang viên, cả đoàn
không một tiếng ồn, không một lời nói, yên lặng kéo thành hàng dài,
cách quãng đều đặn, trên con đường và trên cánh đồng dẫn đến rừng
Otradnoye.
Ngựa bước trên cánh đồng như trên một tấm thảm êm ái, thỉnh thoảng lại
lội lõm bõm trong những vũng lầy khi vượt qua đường cái Vòm trời phủ
hơi sương dần dần hạ thấp xuống đất; không khí yên lặng, ấm áp, tĩnh
mịch. Thỉnh thoảng lại nghe còi của một người đi săn, tiếng thở phì phì
của một con ngựa, tiếng roi quất đen đét hay tiếng kêu ăng ẳng của một
con chó bị đánh vì đi không đúng vị trí.
Đi được gần một dặm thì thấy từ trong sương mù hiện ra năm người cưỡi
ngựa có chó theo sau, đi thẳng về phía đội săn của nhà Roxtov. Dẫn đầu
là một ông già quắc thước, nhanh nhẹn, với bộ ria mép bạc rậm xum xuê.
- Chào chú! - Nikolai nói khi ông già đến gần.
- Khá đấy!… Chú đã biết mà - Ông già nói (ông ta là một người có họ xa
với nhà Roxtov, không giàu lắm, nhà cũng ở gần đấy) Chú biết là thế nào
anh cũng không nhịn được đâu, mà như thế là phải. Khá đấy! (Đó là một
cầu đầu miệng mà ông chú rất thích nói). Anh hãy chiếm lĩnh ngay khu
rừng cấm, thằng Ghirtrik nhà tôi vừa báo là bọn Ilaghin đã đem đội săn
đến đóng ở Korniki; họ sẽ phỗng mất lứa sói của anh đấy. Khá đấy!
- Chính tôi muốn đi đến đây. Sao, bây giờ ta cho chó nhập bầy với nhau chứ? - Nikolai hỏi, - ta gộp lại…
Họ họp chó thành một bầy; Nikolai và ông chú sánh vai nhau cùng đi.
Natasa, trùm kín trong mấy cái khăn choàng chỉ để lộ một khuôn mặt phấn
khởi với hai con mắt sáng quắc, thúc ngựa chạy nước kiệu theo kịp hai
người. Đi cạnh nàng có Petyat Mikhailo và một mã phu được u già phái
theo hộ nàng; cả ba người hộ vệ này không rời khỏi nàng một bước. Petya
vừa cười bâng quơ vừa thúc ngựa và giật dây cương. Natasa ngồi ung dung
và chững chạc trên con ngựa ô Araptsik của nàng, ghìm ngựa lại với một
bàn tay thành thạo, không cần ra sức chút nào.
Ông chú nhìn Petya và Natasa có ý không vừa lòng. Ông ta không thích
kết hợp lẫn lộn việc chơi đùa với một việc trang nghiêm như việc đi săn.
- Chào chú ạ, chúng cháu cũng đi đấy - Petya reo to.
- Ô chào các cháu, chào cháu, nhưng đừng giẫm chết chó đấy ông chú nói, vẻ nghiêm khắc.
- Anh Nikolai ạ, Trunila thật là một con chó đáng yêu. Nó đã nhận được ra em đấy.
Natasa nói, ý muốn chỉ có con chó săn đuổi được nàng yêu quý nhất.
"Trước hết, Trunila không phải là chó, nó là một con Vyzletx"(2) -
Nikolai tự nhủ và đưa mắt nhìn em gái một cách nghiêm khắc để cho nàng
hiểu rằng lúc này có một sự cách biệt giữa hai người, nàng hiểu ý.
- Chú ạ, chú đừng sợ chúng cháu làm vướng. Chúng cháu sẽ đứng yên ở địa điểm chỉ định không nhúc nhích.
- Càng tốt, càng tốt, bá tước tiểu thư ạ - Ông chú nói - nhưng đừng ngã
ngựa đấy nhé - Ông ta nói thêm - Khá đấy! Nếu không chẳng còn biết lấy
gì mà cưỡi nữa đấy.
Khu rừng cấm Otradnoye đã hiện ra, trông như một hòn cù lao nhỏ chỉ còn
cách hai trăm thước nữa, và chẳng bao lâu những người quản cẩu đã đến
đó. Roxtov, sau khi bàn bạc với chú, đã chọn được nơi tốt nhất để thả
chó. Chàng chỉ định cho Natasa một chỗ đứng không thể có con thú nào
chạy được, rồi cho ngựa đi lên phía trên một cái rãnh.
- Này, cháu ạ, cháu sẽ gặp một con sói to đấy - Ông chú nói - Cẩn thận đừng để nó chuồn mất.
- Được xem nó chuồn đi đằng nào, - Nikolai đáp - Karai, lại đây! Chàng
gọi to, như để trả lời câu nói của ông chú - Karai là một con chó nâu
sẫm già và xấu, nhưng đã nổi tiếng vì nó dám một mình chọi nhau với một
con sói lớn. Ai nấy đều đi về chỗ chỉ định.
Lão bá tước vốn biết con trai mình rất mê săn bắn nên cố gắng không đến
chậm, vì vậy những người đi săn chưa bố trí xong đã thấy Ilya
Andreyevich, vui vẻ, hồng hào, hai má rung rung, ngồi trên cỗ xe thắng
mấy con ngựa ô chạy nước kiệu băng qua những ruộng lúa mạch mới lên,
tiến đến vị trí đã dành cho mình. Sau khi đã xóc lại cái áo lông và đeo
các đồ dùng đi săn vào người, ông nhảy lên lưng con Vifhanka, một con
ngựa cái hiền lành, béo tốt, lông bóng mượt và cũng hoa râm như âu. Cỗ
xe ngựa thì cho về. Tuy không phải là người ham mê săn bắn, bá tước
cũng rất am hiểu những quy tắc của nghề săn; ông đến chỗ đứng của mình
ở ven rừng, gộp yên ngựa vào một tay, ngồi lại cho thẳng người trên
yên, và khi đã sẵn sàng rồi, ông mỉm cười đưa mắt nhìn quanh.
Đứng cạnh bá tước là người hầu phòng Xemion Tsekmar, một tay cưỡi ngựa
lão luyện. Nhưng bây giờ đã thành ra chậm chạp nặng nề. Tsekmar nắm dây
ba con chó cộc rất hăng, nhưng cũng đã phát phì như con ngựa và ông
chủ. Hai con chó rất khôn không buộc, đang nằm giữa đất. Cách đấy chừng
một trăm bước, ở ven rừng là chỗ đứng của Mitka, một người mã phu khác
của bá tước, cưỡi ngựa rất táo gan và rất mê săn bắn. Theo một thói
quen cũ của bá tước, trước khi ra đi bá tước đã có uống một ít rượu
vodka ngâm hương liệu của người đi săn, rót trong một cái chén bằng
bạc, và ăn điểm tâm với một nửa chai Bordo thứ rượu bá tước thích nhất.
Mặt Ilya Andreyevich hơi đỏ vì vừa uống rượu và ruổi xe, đôi mắt ươn
ướt của ông sáng lên, và ngồi chễm chệ trên yên ngựa, người quấn kín
trong chiếc áo bông, ông có vẻ như một đứa trẻ sắp được dắt đi chơi.
Khi đã chuẩn bị xong xuôi đâu đấy, lão Tsekmar gầy gò; má hóp, chốc
chốc lại đưa mắt nhìn ông chủ mà lão đã hầu hạ suốt ba mươi năm ròng,
thầy trò rất tương đắc, thấy ông chủ đang lúc vui tính, hắn chờ đợi thế
nào cũng sẽ được một buổi nói chuyện thú vị với ông. Một nhân vật thứ
ba từ phía rừng thận trọng lại gần (có thể thấy rõ rằng hắn rất am hiểu
công việc) và ra đứng ở phía sau bá tước. Đó là một lão già râu bạc,
mặc áo choàng rộng của đàn bà và đội mũ vai cao. Đó là lão hề(3), được
người ta đặt cho một cái tên đàn bà là Naxtaxya Ivanova.
- Xem nào, Naxtaxya Ivanova - bá tước nháy mắt nói nhỏ với hắn - Chớ có
làm thú rừng hoảng lên đấy, mày liệu hồn với thằng Danilo.
- Sợ gì, tôi cũng có râu chứ(4)… - Naxtaxya Ivanova nói.
- S...s... suỵt! bá tước ra hiệu bảo im, rồi ngoảnh mặt về phía Xemion hỏi:
- Mày có trông thấy cô Natasa Ilymsna không? Cô ấy ở đâu?
- Cô ấy đứng cùng với Piotr Ilyts gần đám bụi rậm - Zarov Xemion mỉm cười đáp - Tuy là phụ nữ nhưng tiểu thư cũng ham lắm.
- Mày cho cô ấy cưỡi ngựa được như thế là lạ lắm, phải không Xemion? - Bá tước nói - Thật chẳng kém gì đàn ông!
- Không lấy làm lạ sao được? Bạo dạn và khéo lắm.
- Còn Nikolai thì ở đâu? Ở phía trên cái rãnh Lyadov thì phải? - bá tước hỏi khẽ.
- Bẩm đúng đấy ạ. Cậu ấy biết rõ phải đứng chỗ nào. Mà cậu ấy cưỡi ngựa
giỏi đến nỗi thằng Danilo với tôi nhiều khi phải trợn mắt há mồm ra -
Xemion nói, hắn vốn biết cách lấy lòng ông chủ.
- Nikolai cưỡi ngựa khá lắm, phải không nào? Còn khi nó ngồi trên yên thì đẹp thật!
- Đẹp đến nỗi phải vào tranh ấy chứ! Hôm nọ, cậu ấy đuổi một con chồn
ra khỏi những bụi rậm ở Zavarzino, cậu ấy cho ngựa lao mới ghê chứ!
Ngựa đáng giá một ngàn rúp, nhưng người cưỡi ngựa thì vô giá. Vâng, một
người như thế, chẳng mấy ai sánh kịp.
- Chẳng mấy ai… - bá tước nhắc lại, hẳn là còn lấy làm tiếc rằng Xemion
không nói gì thêm nữa. - Chẳng mấy ai - ông lại nói, tay phanh hai vạt
áo lông để móc túi lấy hộp thuốc lá.
- Hôm nọ, khi cậu ấy đi xem lễ ở nhà thờ ra, mặc bộ đại quân phục
Mikhail Xidoryts đã… - Xemion chưa nói hết câu vì trong bầu không khí
yên tĩnh đã nghe rõ mồn một tiếng chân chạy rầm rập của hai hay ba con
chó, không hơn, vừa chạy vừa sủa. Nghiêng đầu về một bên, hắn chăm chú
nghe, lặng lẽ ra hiệu cho chủ đừng làm ồn. - Họ đã tìm ra lứa sói rồi -
hắn nói nhỏ - họ đang lùa nó chạy thẳng về phía khe Lyađov…
Bá tước, nụ cười vẫn ngưng đọng ở trên mặt, mắt đưa nhìn thẳng về phía
xa, tay vẫn cầm hộp thuốc lá mà không đưa lên mũi hít. Sau những tiếng
sủa, lại nghe tiếng tù và trầm trầm của Danilo báo hiệu có sói; bầy chó
nhập bọn với ba con chó đầu, và đâ có thể nghe tiếng hú kéo dài như
tiếng khóc của những con chó săn đuổi, với cái giọng ngân đặc biệt
thường báo hiệu là đang rượt một con sói. Nhưng nhưng người quản cẩu
không cần phải hò hét để kích thích lũ chó nữa mà chỉ hú: "U - lyu -
lyu - lyu", và rõ hơn cả là tiếng Danilo dường như vang dội khắp rừng,
vượt ra khỏi khu rừng và vọng đi rất xa trên cánh đồng.
Sau khi im lặng, lắng nghe một lát, bá tước và người mã phu của ông có
thể thấy rằng chó đã chia làm hai tốp: một tốp đông hơn và sủa rất
hăng, thì đang đi xa dần; một tốp thì chạy qua rất nhanh phía trước mặt
bá tước, dọc theo rừng và chính trong tốp ấy vang lên những tiếng "U -
lyu - lyu" của Danilo. Tiếng ồn ào của hai đội săn hoà lẫn vào nhau,
đáp lại nhau, nhưng cả hai đều đi xa mãi.
Xemion thở dài và cúi xuống để gỡ một con chó choai đang bị mắc trong
dây tròng; bá tước cũng thở dài và sực nhớ là mình đang cầm hộp thuốc
lá bột trong tay, bèn mở ra lấy một dúm đưa lên mũi.
- Louis? - Xemion quát một con chó đang chạy lên ven rừng.
Bá tước giật mình đánh rơi hộp thuốc lá. Naxtaxya Ivanovna liền xuống ngựa nhặt lên.
Bá tước và Xemion nhìn hắn nhặt. Đột nhiên, như ta vẫn thường thấy,
trong chốc lát tiếng săn đuổi rầm rập gần hẳn lại, tưởng chừng như mõm
những con chó đang sủa và tiếng hú của Danilo đã ở ngay trước mặt.
Bá tước ngoảnh sang bên phải thì thấy Mitka đang trợn ngược hai mắt
nhìn ông, và cất mũ chỉ cho ông xem một vật gì ở đằng trước, phía bên
phải kia.
- Coi chừng! - hắn quát to, va ai nghe cũng hiểu rằng tiếng quát đó nãy
giờ đã chực bật ra từ lâu. Rồi hắn lập tức thả chó và cho ngựa phi về
phía bá tước.
Bá tước và Xemion thúc ngựa rời khỏi ven rừng, và chênh chếch về phía
trái, họ thấy con chó sói đang mềm mại đung đưa thân hình nhảy từng đợt
ngắn về phía ven rừng nơi họ mới rời khỏi được một lát Bầy chó sủa rất
dữ, rồi giật dây chạy qua chân ngựa lao vun vút về phía con chó sói.
Con chó đang chạy bỗng dừng lại, vụng về, quay cái đầu rộng trán về
phía đàn chó như một người bị bệnh viêm họng, rồi, vẫn với những bước
nhảy chồm mềm mại, nó lao mình một cái, rồi một cái nữa và ngoắt đuôi
vào rừng. Ngay lúc ấy, từ ven rừng bên kia, một rồi hai, rồi ba con chó
săn vừa lao ra vừa tru lên như khóc và cả bầy phóng nhanh qua cánh đồng
rượt theo con sói. Rồi lùm cây dẻ rẽ ra và con ngựa tía của Danilo vụt
lao tới, lông đã ngả sang màu đen nhánh vì mồ hôi. Đầu để trần, mớ tóc
hoa râm loà xoà trên khuôn mặt đỏ gay và ướt đâm, Danilo chồm ra phía
trước, mình cuộn tròn như quả lăn trên cái lưng dài của con ngựa.
- U lyu lyu u lyu lyu! - Hắn rú lên. Trông thấy bá tước, mắt hắn ánh lên như một luồng chớp.
- Con khỉ... - hắn vừa thét vừa giơ roi doạ bá tước - Sẩy mất con chó
sói rơi… thế mà cũng đòi đi săn!… - Và, dường như không thèm nói gì
thêm với bá tước lúc bấy giờ đang sượng sùng và sợ hãi, với tất cả lòng
căm giận dành cho ông chủ, hắn thúc vào hai bên hông lõm sâu và ướt đẫm
mồ hôi của con ngựa tía rồi rượt theo bầy chó. Bá tước như một người
mới bị quở phạt, vừa nhìn quanh vừa mỉm cười mong làm cho Xemion động
lòng thương hại. Nhưng Xemion không còn ở đấy nữa: hắn đã đi vòng ra
phía sau lùm cây để chắn dường con sói; bầy chó Borzoy cũng đuổi đánh
con vật từ hai phía. Nhưng con sói đã đâm sâu vào các bụi rậm và không
một người đi săn nào chặn được nó.

Chú thích:
(1) Người có nhiệm vụ đi lùng và đuổi thú săn vào một chỗ nào đó.
(2) Chó săn đuổi.
(3) Ở các nhà quý tộc ngày trước có tục nuôi hề, đến cuộc giải phóng nông nô mới hết
(4) Thành ngữ, có nghĩa là "tôi cũng biết cách tự vệ chứ!"

Phần VII

Chương - 8 -

Bá tước Ilya Andreyevich đã từ chức đô thống quý tộc vì chức vụ
này đòi hỏi những khoản chi tiêu quá lớn. Nhưng sau đó tình hình kinh
tế của ông vẫn không khả quan hơn. Nhiều lần Natasa và Nikolai bắt gặp
cha mẹ đang bàn tán có vẻ bí mật lo lắng, và nghe nói chuyện bán toà
nhà sang trọng của họ Roxtov và bán trang viên ở ngoại thành Moskva. Vì
không giữ chức đại biểu quý tộc nên bá tước không phải tổ chức những
cuộc tiếp tân linh đình như trước và cuộc sống ở Otradnoye trôi qua yên
tĩnh hơn những năm trước; nhưng toà nhà chính đồ sộ cũng như các dãy
nhà dọc vẫn cứ đầy người, và đến bữa ăn vẫn có hơn hai mười người ngồi
vào bàn. Đó đều là những người quen thân đã ở mãi trong nhà và đã gần
thành những người trong gia đình, hoặc giả là những người có vẻ như
thân thiết cần phải ở nhà bá tước. Trong số những người như thế có vợ
chồng ông Dimler - nhạc sĩ, và gia đình ông Foghel - giáo sư khiêu vũ
bà già độc thân Bêlova và còn nhiều người khác nữa: ông thầy giáo của
Petya, bà cựu gia sư của các tiểu thư, hoặc chẳng qua là những người
thấy rằng sống ở nhà bá tước thì thú hơn và có lợi hơn ở nhà mình, thế
thôi. Khách khứa không còn tấp nập như trước, nhưng cách sinh hoạt vẫn
thế, vì bá tước và phu nhân không thể hình dung một cách sinh hoạt nào
khác. Cũng vẫn những phường săn như trước, nay có Nikolai lại càng tăng
thêm người, trong tàu vẫn có năm mươi con ngựa và mười lăm người đánh
xe, cũng vẫn những món quà tặng đắt tiền nhân ngày lễ thánh, và những
bữa tiệc lính đình mời khắp cả huyện, vẫn những ván bài "whist" và
"boston", trong đó bá tước cầm bài hết sức hớ hênh ai cũng nhìn thấy
mặt bài, đến nỗi mỗi ngày cứ mất hàng trăm rúp cho các ông bạn láng
giềng vốn xem việc đánh bài với bá tước Ilya Andreyevich là nguồn thu
nhập béo bở nhất của họ.
Bá tước bị vướng mắc trong công việc, tiền nong như trong một cái lưới
khổng lồ, cố gắng không tin rằng mình đang sa lầy, nhưng cứ càng bước
tới lại càng sa lầy thêm, và cảm thấy không đủ sức xé rách những mảng
lưới đang vây bọc lấy mình mà cũng không thể thận trọng kiên nhẫn gỡ
lần từng mối được. Bá tước phu nhân xót xa cảm thấy rằng con cái mình
đang dần dần khánh kiệt, rằng chồng mình cũng chẳng có lỗi gì, ông
không thể tránh khỏi lâm vào tình trạng như bây giờ, rằng chính ông
cũng khổ tâm (mặc dầu ông cố giấu) vì biết rõ mình và con mình đang đi
đến chỗ phá sản; và phu nhân cố nghĩ cách cứu giúp chồng. Theo quan
điểm phụ nữ của bà thì còn một cách là thu xếp cho Nikolai lấy một bà
vợ giàu. Bà cảm thấy rằng đó là hy vọng cuối cùng, và nếu Nikolai lại
không thích cái đám mà bà tìm cho chàng, thì đành phải chịu bó tay
không mong gì cứu vãn tình thế được nữa. Đám ấy là Juyly Karaghina, là
người con nhà rất tử tế, cha mẹ phúc hậu, từ hồi nhỏ đã quen gia đình
Roxtov, và hiện nay vì người anh cuối cùng vừa chết nên đã trở thành
một cô gái thừa kế rất giàu có.
Bá tước phu nhân viết thư thẳng cho bà Karaghina ở Moskva, bàn chuyện
xin con gái bà ta cho Nikolai và đã nhận được một bức thư phúc đáp có ý
thuận tình. Bà Karaghina trả lời rằng về phía bà thì bà ưng thuận,
nhưng mọi việc đều tuỳ ở chỗ con gái nó có ưng hay không. Bà Karaghina
mời Nikolai lên Moskva chơi.
Đã mấy lần, mắt rớm lệ, bá tước phu nhân nói với Nikolai là hiện nay
hai đứa con gái của bà đều đã có nơi có chốn, bà chỉ còn một ước nguyện
duy nhất nữa là thấy chàng lập gia đình. Bà nói rằng được như vậy thì
có nằm xuống mồ bà cũng yên tâm. Rồi bà lại nói thêm là bà đã nhằm một
đám rất khá, và dò hỏi ý kiến chàng về việc hôn nhân.
Vào những dịp khác bà lại khen ngợi Juyly và khuyên Nikolai đi Moskva
dự các buổi hội hè để giải trí. Nikolai đã đoán ra ý mẹ qua những câu
chuyện ấy và nhân một lần nói chuyện chàng xin mẹ cứ nói thẳng ra. Phu
nhân bèn bảo chàng là chỉ còn cách chàng lấy cô Juyly Karaghina thì mới
hy vọng cứu vãn được tình cảnh gia đình.
- Thế nếu con yêu một người con gái không có tiền của, mẹ sẽ bắt con
phải hy sinh tình cảm và danh dự của con vì tiền hay sao? - chàng hỏi
mẹ; lúc bấy giờ chàng không hiểu hết cái tàn nhẫn trong câu hỏi của
mình và chỉ muốn tỏ rõ lòng mình cao thượng mà thôi.
- Không phải thế, con chưa hiểu ý mẹ. - phu nhân nói, trong bụng không
biết làm thế nào để thanh minh cho mình. - Con chưa hiểu ý mẹ, Nikolai
ạ. Mẹ chỉ mong cho con được sung sướng, - phu nhân nói thêm, nhưng lại
cảm thấy mình đang dối con và đâm ra lúng túng. Bà khóc oà.
- Mẹ ơi, mẹ đừng khóc, chỉ xin mẹ nói cho con biết mẹ muốn thế nào, mẹ
cũng biết rằng con sẵn sàng hiến dâng đời con, hiến dâng tất cả để mẹ
được yên lòng - Nikolai nói - Con sẽ hy sỉnh tất cả vì mẹ, dù là tình
cảm của con cũng vậy.
Nhưng bá tước phu nhân không có ý muốn đặt vấn đề như vậy; bà không
muốn con phải hy sinh vì mình, chính bà muốn hy sinh cho con thì có. Bá
tước phu nhân lau nước mắt, nói:
- Không phải thế, con chưa hiểu ý mẹ, thôi ta đừng nói chuyện ấy nữa con ạ.
"Phải, có thể là ta yêu một người con gái nghèo - Nikolai tự nhủ - Vậy
ta phải hy sinh tình yêu và danh dự vì tiền tài chăng? Cũng lạ, không
hiểu sao mẹ lại có thể nói với mình như vậy. Vì Sonya nghèo, phải chăng
ta không thể yêu nàng được, không thể đển đáp được mối tình chung thuỷ
tận tuỵ của nàng? Chắc hẳn là lấy nàng ta còn sung sướng hơn lấy bất kỳ
một con búp bê nào kiểu như Juyly. Ta không thể ra lệnh cho tình cảm
của ta được. Ta đã yêu Sonya, thì đối với ta tình yêu này mãnh liệt và
cao quý hơn tất cả".
Nikolai không đi Moskva, bá tước phu nhân không nói chuyện hôn nhân với
chàng nữa, và lòng buồn rầu, đôi khi căm giận nữa, phu nhân nhận thấy
rằng con trai mình ngày càng thêm gắn bó với con Sonya, mắng mỏ nàng,
và nhiều lần gọi nàng là "cô", là "cô bạn thân mến", mặc dầu sau đó bà
vẫn thường tự trách mình. Bá tước phu nhân vốn tốt bụng, nhưng bà vẫn
căm giận Sonya, mà căm giận hơn cả là vì cái cô cháu gái mắt đen nghèo
hèn ấy dịu hiền trung hậu, đầy lòng tận tuỵ biết ơn đối với các ân
nhân, lại yêu Nikolai một cách trung thành, chung thuỷ quên mình đến
nỗi không còn chỗ nào có thể chê trách nàng được.
Nikolai đã hết hạn nghỉ phép ở nhà. Gia đình Roxtov nhận được bức thư
thứ tư của công tước Andrey từ La mã gửi về, trong thư viết rằng đáng
lẽ chàng đã về Nga từ lâu, nhưng ở nơi khí hậu ấm áp vết thương chàng
lại tái phát, cho nên phải hoãn đến đầu năm sau mới về được, Natasa vẫn
say mê người chồng chưa cưới như trước vẫn được tình yêu làm cho thanh
thản và vẫn dễ cảm xúc trước tất cả những niềm vui sướng của cuộc đời;
nhưng xa cách người yêu được gần bốn tháng thì nàng hắt đầu có những
lúc sầu não mà nàng không sao nén nổi. Nàng thấy thương hại mình, tiếc
rằng đã để trôi qua một cách phí hoài, không có lợi gì cho ai, tất cả
quãng thời gian ấy, mặc dầu trong những ngày tháng ấy lẽ ra nàng có thể
yêu và được yêu không biết đến nhường nào.
Cảnh gia đình Roxtov thật là buồn tẻ.

Phần VII

Chương - 11 -


Bà Pelagheya Danilovna Melyukova, một người đàn bà vạm vỡ linh
hoạt, mắt đeo kính, mình mặc áo choàng rộng, đang ngồi trong phòng
khách giữa mấy cô gái, và đang cố gắng bày trò giải trí cho họ. Mấy mẹ
con đang im lặng đốt sáp cho chảy ra rồi xem hình các vũng sáp thì bỗng
ở phòng áo có tiếng chân bước rầm rập và tiếng người huyên náo.
Những chàng phiêu kỵ, những cô tiểu thư, những mụ phù thuỷ, những chú
hề rơm, những con gấu, vừa ho húng hắng vừa lau lớp sương giá đọng trên
mặt, từ phòng ngoài kéo vào phòng lớn. Người nhà thắp nến. Anh hề rơm
Dimler và bà mệnh phụ Nikolai mở đầu cuộc khiêu vũ. Giữa đám trẻ con
đang xúm quanh hò hét ầm ỹ, bọn người cải trang, cố che mặt và đôi
giọng cho khác đi đến cúi chào nữ chủ nhân rồi tản ra khắp phòng.
- Chà, không sao nhận ra được! Xem Natasa kìa! xem cô ấy giống ai thế
kia. Đúng, trông giống ai ấy. Còn Eduard Karlyts nữa kìa, trông hay
quá! Tôi không nhận ra được đấy. Mà nhảy giỏi quá!
- Cha mẹ ơi, lại có một chú Tserkex nữa kia kìa; thật hợp với
Xônyauska. Lại còn ai nữa thế kia! Thật các cậu làm cho tôi vui quá!
Nikolai, Vanya dẹp bàn đi nào. Thế mà lúc nãy chúng tôi cứ ngồi ru rú
một chỗ!
Bốn bề có tiếng nói lao xao:
- Ha - ha - ha… Trông chàng phiêu kỵ kìa! Đúng như một cậu con giai, lại đôi chân kia nữa!… Tôi không thấy được…
Natasa, bạn quý của chị em nhà Melyuko, cùng đi với họ biến vào phòng
trong. Họ đòi nào nút chai, nào áo choàng, áo khoác, nào quần áo đàn
ông để cải trang, và từ cánh cửa hé mở, những cánh tay con gái để trần
thò ra đón lấy những thứ đó, do một người nô bộc mang lại. Mười phút
sau cả bọn thanh niên nhà Melyuko đều nhập bọn với đám người cải trang.
Pelagheya Danilovna sai người đẹp chỗ cho khách vui chơi và sai dọn
thức ăn để thết họ, bà đi đi lại lại giữa đám người cải trang, rồi với
nụ cười kín đáo, nhìn sát mặt từng người qua đôi kính trắng, nhưng
chẳng nhận ra ai cả. Không những bà không nhận ra anh em nhà Roxtov và
ông Dimler mà ngay cả mấy cô con gái của bà và những chiếc áo dài,
những bộ quân phục của chồng bà mà họ mang ra mặc, bà cũng không nhận
ra nốt. Bà nhìn tận mắt cô gát của bà bấy giờ cải trang thành một người
Tatar miền Kazan rồi quay sang hỏi bà gia sư:
- Thế cô này con cái nhà ai nhỉ? Hình như cô nào ở bên nhà bá tước
Roxtov thì phải. Thế còn ngài thưa ngài phiêu kỵ, ngài tòng ngũ ở trung
đoàn nào ạ? - bà hỏi Natasa. - Còn cái ông Thổ Nhĩ Kỳ kia nữa, cho ông
ấy ăn mứt với - bà nói với người hầu trà đang bưng kẹo bánh đi mời
khách - Món này luật của đạo Hồi không cấm ăn đâu.
Đôi khi ngắm những bước nhảy kỳ quặc và ngộ nghĩnh của đám người khiêu
vũ bấy giờ yên trí rằng mình đã cải trang như thế này thì chẳng còn ai
nhận ra được nữa nên không chút thẹn thùng, bà Pelagheya Danilovna lấy
khăn tay che mặt và cái thân hình đẫy đà của bà rung lên từng đợt một
trận cười hồn hậu không sao nhịn được mà những người già cả thường có.
- Xem con Xasinet nhà tôi kìa! - bà nói.
Sau các điệu múa và các điệu nhảy vòng tròn của dân tộc Nga, Pelagheya
Danilovna tập hợp mọi người lại, không phân biệt chủ tớ, thành một vòng
tròn lớn họ đem ra một chiếc nhẫn, một sợi dây và một đồng rúp. Những
trò chơi chung kết bắt đầu.
Một giờ sau bao nhiêu trang phục đều đã nhàu nát và xơ xác cả ra. Những
bộ ria mép và những đôi lông mày kẻ bằng than nút chai đều chảy nhoe
nhoét trên những khuôn mặt nóng bừng và vui vẻ, ướt đẫm mồ hôi. Bà
Pelagheya Danilovna bắt đầu nhận được mặt những người hoá trang, trầm
trồ khen ngợi các bộ trang phục sao mà khéo sắm thế, nhất là rất hợp
với các tiểu thư, và cảm ơn mọi người đã làm cho bà vui như thế này.
Các tân khách được mời ra phòng khách ăn bữa khuya, còn các gia nhân
thì được thết đãi trong phòng lớn.
Trong bữa ăn khuya, một cô gái già ở nhà bà Melyukova nói:
- Chà, vào bói trong phòng tắm thì sợ lắm!
- Sao lại sợ? - Cô con gái nhớn của bà Melyukova hỏi. - Thì các cô chả dám đi đâu mà, phải là người can đảm…
- Tôi đi cho mà xem, - Sonya nói.
- Cô thử kể đầu đuôi chuyện cô tiểu thư ấy ra sao nào? - cô con gái thứ hai của bà Melyukova nói.
- Thế này nhé, trước đây có một cô tiểu thư, đem một con gà trống và
hai bộ đĩa ăn vào buồng tắm ngồi, - cô gái già nói, - Cô ta ngồi được
một lúc thì chợt nghe có tiếng xe trượt tuyết đến, có cả tiếng chuông
xe, tiếng nhạc ngựa, nó đến thật, hiện hình thành một người y như người
thật, mặc quân phục sĩ quan đến ngồi với cô ta trước bộ đĩa ăn.
- Eo ôi! Eo ôi… - Natasa kêu lên, mắt hoáng sợ đảo tứ phía.
- Thế rồi sao, nó nói à?
- Ừ nói như người thật ấy, mọi việc đều đúng như thường lệ. Nó bắt đầu
tán tỉnh cô gái ấy, và lẽ ra cô tiểu thư kia phải tiếp chuyện nó cho
đến khi gà gáy, nhưng cô ta đâm hoảng, lấy tay che mặt. Thế là nó nắm
lấy cô ta. May mà có mấy cô hầu gái chạy lại…
- Chà, kể làm gì cho chúng nó sợ! - bà Pelagheya Danilovna nói.
- Mẹ ơi, thế nhưng chính mẹ cũng có bói kia mà… - một cô con gái nói.
- Thế còn bói trong nhà kho thì sao nhỉ? - Sonya hỏi.
- Nào có gì đâu, bây giờ cũng bói được thôi; này nhé, cứ ra ngoài nhà
kho rồi lắng nghe. Nếu có tiếng gõ như người đóng đinh là điềm xấu, còn
nếu nghe tiếng thóc đổ xuống rào rào thì lại là điềm tốt; lại có nhiều
khi…
- Mẹ ơi, mẹ vào nhà kho thì thế nào hở mẹ?
Bà Pelagheya Danilovna mỉm cười:
- À mẹ quên mất rồi… Các cô chắc không có ai đi chứ?
- Có chứ, cháu sẽ đi, bác Pelagheya Danilovna cho cháu đi nhé, - Sonya nói.
- Đấy không sợ thì cứ đi.
- Luyza Ivanovna, cho em đi nhé? - Sonya xin phép bà gia sư.
Từ nãy đến giờ, dù là khi chơi trò nhẫn, trò sợi dây hay đồng rúp, hay
khi đang nói chuyện như thế này, Nikolai luôn luôn ở sát cạnh Sonya và
nhìn nàng với đôi mắt khác hẳn trước. Chàng có cảm tưởng là bây giờ
chàng mới thực sự biết nàng, nhờ bộ ria kẻ bằng than nút chai kia. Quả
Nikolai chưa bao giờ thấy Sonya vui vẻ linh hoạt, và xinh đẹp như tối
hôm nay.
"Đấy nàng như thế đấy, còn ta thì thật là một thằng ngốc!" - chàng nghĩ
thầm trong khi nhìn đôi mắt sáng long lanh và nụ cười má lúm đồng tiền
của nàng dưới bộ ria vẽ, nụ cười mà chàng chưa lần nào trông thấy.
- Tôi chả sợ gì hết. - Sonya nói. - Đi ngay bây giờ có được không? - Nói đoạn nàng đứng dậy.
Họ bảo cho Sonya biết nhà kho ở đâu, dặn nàng phải im lặng đứng nghe như thế nào, và đưa cho nàng một chiếc áo da lông.
Nàng trùm chiếc áo da lông lên đầu và đưa mắt nhìn Nikolai.
"Em tôi dễ thương quá! - Nikolai nghĩ thầm - Thế mà trước nay mình cứ nghĩ gì ở đâu đâu không biết!"
Sonya ra hành lang để đi ra nhà kho. Nikolai cũng hối hả đi ra cổng
trước, kêu là trong phòng bức quá. Quả thật trong nhà nhiều người quá,
rất ngột ngạt.
Bên ngoài vẫn bầu không khí giá băng và im lìm ấy, vẫn vầng trăng ấy,
nhưng trời còn sáng hơn lúc nãy nhiều. ánh trăng chiếu sáng ngời, và
trên mặt tuyết lấp lánh muôn nghìn ngôi sao, nhiều đến nỗi người ta
chẳng buồn nhìn lên trời nữa, còn những ngôi sao thật thì chỉ thấy mờ
mờ. Trên trời tối đen và tẻ nhạt, còn dưới đất thì lại rất tưng bừng.
"Ngốc thật! Mình ngốc thật! Trước nay mình chờ đợi cái gì thế không
biết?" - Nikolai nghĩ thầm. Sau khi chạy xuống thềm, chàng đi vòng góc
nhà theo con đường nhỏ dẫn ra cửa sau. Chàng biết là Sonya sẽ đi qua
chỗ ấy. Ở giữa đường có một đống củi xếp cao phủ đầy tuyết hắt bóng
xuống đất, bóng những cây bồ đề trụi lá mọc bên cạnh đan chéo vào nhau
hắt qua đống củi in xuống mặt đường tuyết phủ. Con đường nhỏ dẫn tới
nhà kho. Tường và mái nhà kho phủ tuyết lấp lánh dưới ánh trăng như đẽo
bằng ngọc quý. Một cành cây trong vườn gãy đánh rắc một cái, lồi mọi
vật trở lại im lặng như tờ Có cảm tưởng như lồng ngực không thở không
khí nữa, mà thở một niềm vui và một sức mạnh ngàn đời trẻ mãi.
Từ thềm sau có tiếng giày bước xuống các bậc gỗ. Đến bậc cuối phủ tuyết có tiếng cót két rất to, loi tiếng cô gái già nói:
- Cứ thẳng con đường nhỏ này mà đi cô nhé. Nhưng không được quay lại nhìn phía sau đấy!
- Tôi chả sợ, - tiếng Sonya đáp lại, rồi đôi giày nhỏ nhắn của nàng
bước lạo xạo trên mặt đường phủ đầy tuyết đi về phía Nikolai.
Sonya bước đi, mình trùm chiếc áo khoác. Chỉ còn cách Nikolai có hai
bước nàng mới trông thấy chàng; nàng thấy không giống như mọi khi.
Chàng bây giờ không phải là người như trước đây nàng vẫn sờ sợ. Bây giờ
chàng mặc chiếc áo dài phụ nữ, tóc rối xù lên môi nở một nụ cười vui
sướng mới lạ đối với Sonya. Sonya chạy nhanh về phía Nikolai.
"Nàng khác hẳn đi, nhưng vẫn là nàng" - Nikolai nghĩ, mắt đăm đăm nhìn
khuôn mặt chan hoà ánh trăng của Sonya. Chàng luồn tay vào trong chiếc
áo khoác trùm trên đầu nàng, ôm chặt nàng vào lòng và hôn lên môi nàng,
đôi môi có vẽ sâu thoang thoảng mùi nút chai đốt cháy. Sonya hôn chàng
ở chính giữa môi rồi đang hai cánh tay nhỏ nhắn áp vào má chàng.
Sonya!… Nikolai!… Họ chỉ nói có thế.

Họ chạy đến nhà kho rồi trở vào nhà lớn, mỗi người vào theo lối mình vừa đi ra lúc nãy.