CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH - Lev Tolstoy (Full)

First topic message reminder :

Vâng !! Nếu có thời gian thì Mời các bạn nên đọc tác phầm này Smile

Vâng và mình giới thiệu tác phẩm này luôn :

Chiến tranh và hòa bình ([You must be registered and logged in to see this link.]: Война и мир, Voyna i mir) là một bộ [You must be registered and logged in to see this link.] sử thi của [You must be registered and logged in to see this link.], được nhà xuất bản Russki Vestnik in lần đầu từ năm [You must be registered and logged in to see this link.] đến [You must be registered and logged in to see this link.]. Đây là tác phẩm phản ánh một giai đoạn bi tráng của toàn xã hội [You must be registered and logged in to see this link.],
từ giới quý tộc đến nông dân, trong thời đại Napoléon, và được coi là
một trong hai kiệt tác chính của Tolstoy (tác phẩm thứ hai là [You must be registered and logged in to see this link.]). Chiến tranh và hòa bình cũng đồng thời được đánh giá là một trong những tiểu thuyết vĩ đại nhất của [You must be registered and logged in to see this link.].

Nội dung

[You must be registered and logged in to see this link.]: Phần sau đây có thể cho bạn biết trước nội dung của tác phẩm.

Tác phẩm mở đầu với khung cảnh một buổi tiếp tân, nơi có đủ mặt các nhân vật sang trọng của giới quý tộc [You must be registered and logged in to see this link.] của [You must be registered and logged in to see this link.]. Bên cạnh những câu chuyện thường nhật của giới quý tộc, người ta bắt đầu nhắc đến tên của [You must be registered and logged in to see this link.] và cuộc [You must be registered and logged in to see this link.]
sắp tới mà Nga sắp tham gia. Trong số những tân khách hôm ấy có công
tước Andrei Bolkonsky một người trẻ tuổi, đẹp trai, giàu có, có cô vợ
Liza xinh đẹp mới cưới và đang chờ đón đứa con đầu lòng. Và một vị khách
khác là Pierre người con rơi của lão bá tước Bezoukhov, vừa từ nước
ngoài trở về. Tuy khác nhau về tính cách, một người khắc khổ về lý trí,
một người hồn nhiên sôi nổi song Andrei và Pierre rất quý mến nhau và
đều là những chàng trai trung thực, luôn khát khao đi tìm lẽ sống.
Andrei tuy giàu có và thành đạt nhưng chán ghét tất cả nên chàng chuẩn
bị nhập ngũ với hy vọng tìm được chỗ đứng của một người đàn ông chân
chính nơi chiến trường. Còn Pierre từ nước ngoài trở về nước Nga, tham
gia vào các cuộc chơi bời và bị trục xuất khỏi Sankt-Peterburg vì tội du
đãng. Pierre trở về [You must be registered and logged in to see this link.],
nơi cha chàng đang sắp chết. Lão bá tước Bezoukhov rất giàu có, không
có con, chỉ có Pierre là đứa con rơi mà ông chưa công nhận. Mấy người bà
con xa của ông xúm quanh giường bệnh với âm mưu chiếm đoạt gia tài.
Pierre đứng ngoài các cuộc tranh chấp đó vì chàng vốn không có tình cảm
với cha, nhưng khi chứng kiến cảnh hấp hối của người cha lúc lâm chung
thì tình cảm cha con đã làm chàng rơi nước mắt. Lão bá tước mất đi để
lại toàn bộ gia sản cho Pierre và công nhận chàng làm con chính thức.
Công tước Kuragin không được lợi lộc gì trong cuộc tranh chấp ấy bèn tìm
cách dụ dỗ Pierre. Vốn là người nhẹ dạ, cả tin nên Pierre rơi vào bẫy
và phải cưới con gái của lão là Hélène, một cô gái có nhan sắc nhưng
lẳng lơ và vô đạo đức.
Về phần Andrei chàng quyết định gởi vợ cho cha và em chăm sóc sau đó
gia nhập quân đội. Khi lên đường Andrei mang một niềm hy vọng có thể có
thể tìm thấy ý nghĩa cuộc sống cũng như công danh trên chiến trường.
Chàng tham gia trận đánh [You must be registered and logged in to see this link.]
lừng danh, thương nặng, bị bỏ lại chiến trường. Khi tỉnh dậy chàng nhìn
dậy chàng nhìn thấy bầu trời xanh rộng lớn và sự nhỏ nhoi của con
người, kể cả những mơ ước, công danh và kể cả Napoléon người được chàng
coi như thần tượng. Andrei được đưa vào trạm quân y và được cứu sống.
Sau đó, chàng trở về nhà chứng kiến cái chết đau đớn của người vợ trẻ
khi sinh đứa con đầu lòng. Cái chết của Lisa, cùng với vết thương và sự
tiêu tan của giấc mơ Tulông đã làm cho Andrei tuyệt vọng. Chàng quyết
định lui về sống ẩn dật. Có lần Pierre đến thăm Andrei và đã phê phán
cách sống đó. Lúc này, Pierre đang tham gia vào hội Tam điểm với mong
muốn làm việc có ích cho đời.
Một lần, Andrei có việc đến gia đình bá tước Rostov. Tại đây, chàng
gặp Natalia (Natasha) con gái gia đình của bá tước Rostov. Chính tâm hồn
trong trắng hồn nhiên và lòng yêu đời của nàng đã làm hồi sinh Andrei.
Chàng quyết định tham gia vào công cuộc cải cách ở triều đình và cầu hôn
Natasha. Chàng đã được gia đình bá tước Rostov chấp nhận, nhưng cha
chàng phản đối cuộc hôn nhân này. Bá tước Bolkonsky (cha của Andrei)
buộc chàng phải đi trị thương ở nước ngoài trong khoảng thời gian là một
năm. Cuối cùng, chàng chấp nhận và xem đó như là thời gian để thử thách
Natasha. Chàng nhờ bạn mình là Pierre đến chăm sóc cho Natasha lúc
chàng đi vắng. Natasha rất yêu Andrei, song do nhẹ dạ và cả tin nên nàng
đã rơi vào bẫy của Anatole con trai của công tước Vassili, nên Natasha
và Anatole đã định bỏ trốn nhưng âm mưu bị bại lộ, nàng vô cùng đau khổ
và hối hận. Sau khi trở về Andrei biết rõ mọi chuyện nên đã nhờ Pierre
đem trả tất cả những kỷ vật cho Natasha. Nàng lâm bệnh và người chăm sóc
và người thông cảm cho nàng lúc này là Pierre.
Vào lúc này, nguy cơ chiến tranh giữa [You must be registered and logged in to see this link.] và [You must be registered and logged in to see this link.]
ngày càng đến gần. Cuối năm 1811, quân Pháp tiến dần đến biên giới Nga,
quân Nga rút lui. Đầu năm 1812, quân Pháp tiến vào lãnh thổ Nga. Chiến
tranh bùng nổ. Vị tướng già Mikhail Koutouzov được cử làm tổng tư lệnh
quân đội Nga. Trong khi đó, quý tộc và thương gia được lệnh phải nộp [You must be registered and logged in to see this link.]
và dân binh. Pierre cũng nộp tiền và hơn một ngàn dân binh cho quân
đội. Andrei lại gia nhập quân đội, ban đầu vì muốn trả thù tình địch,
nhưng sau đó chàng bị cuốn vào cuộc chiến, bị cuốn vào tinh thần yêu
nước của nhân dân. Trong trận [You must be registered and logged in to see this link.],
dưới sự chỉ huy của vị tướng Koutouzov quân đội Nga đã chiến đấu dũng
cảm tuyệt vời. Andrei cũng tham gia trận đánh này và bị thương nặng.
Trong lán quân y, chàng gặp lại tình địch của mình cũng đang đau đớn vì
vết thương. Mọi nỗi thù hận đều tan biến, chàng chỉ còn thấy một nỗi
thương cảm đối với mọi người. Chàng được đưa về địa phương. Trên đường
di tản, chàng gặp lại Natasha và tha thứ cho nàng. Và cũng chính Natasha
đã chăm sóc cho chàng cho đến khi chàng mất.
Sau trận Borodino, quân Nga rút khỏi Moskva. Quân Pháp chiếm được
Moskva nhưng có tâm trạng vô cùng lo sợ. Pierre trở về Moskva giả dạng
thành thường dân để ám sát Napoléon. Nhưng âm mưu chưa thực hiện được
thì chàng bị bắt. Trong nhà giam, Pierre gặp lại Platon Karataev, một
triết gia nông dân. Bằng những câu chuyện của mình, Platon đã giúp
Pierre hiểu thế nào là cuộc sống có nghĩa.
Quân Nga bắt đầu phản công và tái chiếm Moskva. Quân Pháp rút lui
trong hỗn loạn. Nga thắng lợi bằng chính tinh thần của cả dân tộc Nga
chứ không phải do một cá nhân nào, đó là điều Koutouzov hiểu còn
Napoléon thì không.
Trên đường rút lui của quân Pháp, Pierre đã trốn thoát và trở lại
Moskva. Chàng hay tin Andrei đã mất và vợ mình cũng vừa mới qua đời vì
bệnh. Chàng gặp lại Natasha, một tình cảm mới mẻ giữa hai người bùng nổ.
Pierre quyết định cầu hôn Natasha. Năm 1813, hai người tổ chức đám
cưới. Bảy năm sau, họ có bốn người con. Natasha lúc này không còn là một
cô gái vô tư hồn nhiên mà đã trở thành một người vợ đúng mực. Pierre
sống hạnh phúc nhưng không chấp nhận cuộc sống nhàn tản. Chàng tham gia
vào những hội kín - đó là các tổ chức cách mạng của những người tháng
Chạp.
!!wikipedia

Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên
nguồn : vnthuquan

Phần I

- Chương 1 -

- Đấy công tước thấy chưa:
Genes và Lucque nay chỉ còn là những thái ấp, những điền trang của dòng
họ Buônapáctê(1) mà thôi. Này, tôi xin báo trước: hễ công tước còn cho
rằng hiện nay chúng ta chưa ở trong tình trạng chiến tranh, hễ công
tước còn dám bào chữa cho những hành động nhơ nhuốc và tàn bạo của tên
Ma vương phản Cơ đốc ấy (quả tình tôi cũng tin rằng hắn chính là Ma
vương - thì tôi không có quen biết, không có bạn bè gì với công tước
nữa đâu, công tước không còn là "kẻ nô lệ trung thành" của tôi như công
tước vẫn nói. Nào, thôi, phải hỏi thăm sức khoẻ công tước đã chứ! Tôi
làm cho công tước đâm hoảng sợ thì phải, công tước ngồi xuống đi, rồi
kể chuyện cho tôi nghe.
Anna Pavlovna Serer, ngự tiền phu nhân có
tiếng, rất thân cận với hoàng hậu Maria Feodorovna, nói như vậy khi phu
nhân ra đón công tước Vaxili, một nhân vật quan trọng và có chức vị
cao, và là người đầu tiên tối hôm nay đến dự buổi tiếp tân của phu
nhân. Bấy giờ là vào tháng bảy năm 1805. Anna Pavlovna ho đã mấy hôm
nay, phu nhân bị bệnh cúm - phu nhân nói thế (hồi ấy cúm là một danh từ
mới, rất ít người dùng). Buổi sáng một gia nhân mặc áo dấu đỏ đi phân
phát những tấm thiếp mời nhất loạt viết:
"Thưa bá tước hay (thưa công tước), nếu bá tước không có việc gì hay
hơn và không có ý quá lo sợ phải ngồi suốt cả buổi tối với một ngưòi
đàn bà đau ốm tội nghiệp, thì tôi sẽ rất vui sướng được tiếp bá tước
tại nhà từ 7 đến 10 giờ. Annette Scherer".
Lúc này công tước vừa bước vào phòng, mình mặc phẩm phục thêu kim
tuyến, chân đi giày có bít tất cao, ngực đeo huân chương, khuôn mặt
phẳng đẹp trông rất tươi tỉnh. Công tước đáp, không hề mảy may lúng
túng trước cách tiếp đón của nữ chủ nhân:
- Trời, nhiếc móc độc địa thế!
Công tước nói một thứ tiếng Pháp cầu kỳ, thứ tiếng mà cha ông chúng ta
không nhũng dùng để nói chuyện, mà còn để suy nghĩ nữa; công tước lại
có một gióng nói dìu dịu và khoan dung đặc biệt của một người quyền quí
đã lõi đời trong xã hội thượng lưu và trong cung đình. Công tước lại
gần Anna Pavlovna, cúi cái đầu hói bóng nhoáng, xức nước hoa thơm phức
xuống hôn tay phu nhân rồi thoải mãi buông người xuống đi-văng.
- Trước hết, xin bà bạn cho biết sức khoẻ ra sao? - công tước lại nói - Xin phu nhân nói rõ cho tôi được yên lòng?
Công tước cũng vẫn nói với giọng như trước nhưng trong cái giọng nhã
nhặn và đượm vẻ ái ngại vẫn để lộ sự thờ ơ, thậm chí cả sự mỉa mai.
Anna Pavlova nói:
- Tinh thần đã đau khổ thì người còn mạnh khoẻ sao được? Thời buổi này,
là người có tâm huyết ai có thể bình thản được? Công tước ở lại chơi cả
buổi tối nhé!
- Thế còn buổi dạ hội của đại sứ Anh thì sao? Hôm nay là thứ tư. Tôi
cần phải đi đến đấy cho có mặt. Con gái tôi nó sẽ ghé lại đây đưa tôi
đi.
- Tôi vẫn tưởng buổi dạ hội đã hoãn rồi kia đấy. Tôi xin thú thật những
trò hội hè và bắn pháo hoa ấy đã bắt đầu trở thành nhạt thếch.
- Họ mà biết phu nhân muốn thế, thì họ đã hoãn buổi dạ hội rồi - công
tước nói theo thói quen, như một chiếc đồng hồ đã lên dây sẵn, nói
những điều mà mình cũng không muốn người ta tin là thật.
- Thôi xin ông đừng làm khổ tôi nữa… Này, về cái tin cấp báo của
Novoxilxov người ta quyết định gì? Việc gì ngài cũng biết kia mà.
Công tước nói, giọng lạnh nhạt và chán chường:
- Tôi biết nói thế nào đây? - Người ta quyết định gì ư? Người ta cho
rằng Buônapáctê đã đi nước liều, và tôi tin ta cũng làm như thế.
Công tước Vaxili bao giờ cũng nói giọng uể oải như một diễn viên đọc
một vai tuồng đã quá cũ. Anna Pavlovna Serer thì trái lại, tuy đã tròn
bốn mươi tuổi, nhưng văn hăng hái sôi nổi. Tỏ ra hăng hái đã thành một
chức vụ xã hội của phu nhân, và đôi khi, mặc dầu không muốn, phu nhân
cũng vẫn làm ra vẻ hăng hái để khỏi phụ lòng mong đợi của những người
quen biết. Nụ cười nửa miệng luôn luôn phảng phất trên gương mặt Anna
Pavlovna tuy không ăn khớp với những nét mặt đã tàn phai, nhưng cũng
nói lên rằng phu nhân chẳng khác gì đứa trẻ được nuông chiều, vẫn có ý
thức về cái tật đáng yêu của mình, một cái tật mà phu nhân không muốn,
không thể và không thấy cần phải sửa chữa.
Giữa chừng câu chuyện về lình hình chính trị, Anna Pavlovna bỗng hăng lên:
- Ồ, thôi đừng nói tới cái nước Áo ấy với tôi nữa! Có thể là tôi chẳng
hiểu tí gì, nhưng nước Áo xưa nay không hề muốn có chiến tranh. Nó phản
bội chúng ta. Một mình nước Nga sẽ phải cứu châu âu. Đấng ân chủ của
chúng ta biết rõ sứ mệnh cao cả của người và sẽ trung thành với sứ mệnh
đó. Tôi chỉ tin có thế mà thôi. Đức vua nhân từ và kỳ diệu của ta sẽ
phải lĩnh lấy cái trách nhiệm trọng đại nhất trên thế giới; người nhân
từ và quí hoá như vậy nên Thượng đế sẽ không bỏ người đâu, và Người sẽ
làm tròn sự phó thác của Trời là bóp chết con quái xà cách mạng nay đã
trở nên ghê tởm hơn bao giờ hết vì hiện thân của nó là cái tên sát nhân
kiêm đạo tặc kia. Chúng ta sẽ phải một mình trả thù cho máu của chính
nghĩa đã đổ. Còn biết hy vọng vào ai nữa, thưa ngài? Nước Anh với cái
đầu óc con buôn của nó sẽ không bao giờ hiểu nổi cái độ lượng như trời
bể của hoàng đế Alecxandr. Nó đã từ chối không chịu rút khỏi đảo Malta.
Nó muốn tìm xem phía sau các hành động của chúng ta có thâm ý gì. Người
Anh đã nói gì với Novoxilxov?… Chẳng nói gì cả. Họ không hiểu, mà cũng
không thể hiểu nổi cái lòng vị tha cao cả của Đức hoàng thượng, là
người không bao giờ làm gì cho bản thân mình, mà sẵn lòng làm tất cả
cho hạnh phúc của thiên hạ. Họ hứa những gì nào? Không hứa gì cả. Mà dù
có hứa thì họ cũng chẳng làm gì đâu! Nước Phổ đã tuyên bố rằng
Bonaparte là vô địch và toàn thể châu Âu không còn có cách gì chống lại
hắn nữa… Tôi không tin một lời nào của Hardenberg hay của Haugevits.
Cái nền trung lập trứ danh của nước Phổ chẳng qua là một cái bẫy. Tôi
chỉ tin ở Thượng đế và tin vào sự thụ mệnh thiêng liêng của vị hoàng đế
kính yêu của chúng ta. Người ta sẽ cứu được châu Âu…
Anna Pavlovna bỗng dừng lại, mỉm cười như để tự chế giễu cái thái độ bồng bột của mình.
Công tước mỉm cười nói:
- Tôi trộm nghĩ giá phu nhân được cử làm sứ giả thay ông Vin
Vintxengherod thân mến của chúng ta thì phu nhân đã bắt vua Phổ ưng
thuận đứt đi rồi. Phu nhân hùng biện thế kia mà. Phu nhân cho tôi chén
đí chứ?
- Sắp có đấy ạ- Anna Pavlovna bấy giờ đã bình tĩnh lại. Phu nhân nói thêm:
- À này, trong các vị tân khách của tôi hôm nay sẽ có hai nhân vật rất
thú vị; đó là tử tước Mortenmar, ông ta là thông gia với họ Montmorency
qua họ Rohans, một trong những dòng dõi quý phái bậc nhất ở Pháp. Đó là
một người Pháp lưu vong hạng chân chính đấy(2). Sau nữa là giáo sĩ
Moriot, chắc ngài cũng có biết con người trí tuệ uyên thâm ấy chứ?
Moriot đã được hoàng thượng tiếp, chắc ngài có biết?
- Ô tôi sẽ rất lấy làm hân hạnh. - Rồi công tước nói thêm, giọng đặc
biệt lơ đễnh như vừa sực nhớ ra điều gì, nhưng thực ra công tước đến
đây hôm nay mục đích chính cũng chỉ là để hỏi việc ấy. - Có phải Hoàng
thái hậu muốn bổ nhiệm nam tước Funke làm bí thư thứ nhất ở Viên không?
Hình như cái ông nam tước ấy **c lắm thì phải.
Số là công tước Vaxili muốn tiến cử con mình nhưng lúc bấy giờ trong
triều người ta lại đang xin Hoàng thái hậu lo chức ấy cho nam tước.
Anna Pavlovna lim dim đôi mắt, ý muốn nói phu nhân hay ai cũng đều có
quyền phê phán những điều mà đủc Hoàng thái hậu đã thích làm hay muốn
làm. Phu nhân chỉ nói gọn một câu, giọng buồn và xẵng:
- Nam tước Funke là do bà chị của Hoàng thái hậu gửi gắm đấy!
Khi Anna Pavlovna nói đến Hoàng thái hậu, gương mặt của phu nhân chợt
lộ vẻ sùng kính và ngưỡng mộ chân thành, pha lẫn với vẻ buồn rầu: cứ
mỗi lần nhắc đến Hoàng thái hậu là phu nhân như vậy.
Phu nhân nói rằng đức Hoàng thái hậu có lòng trọng nể nam tước Funke
lắm, - rồi khoé mắt của phu nhân lại đượm vẻ buồn rầu như cũ.
Công tước lặng thinh, vẻ thản nhiên, Anna Pavlovna vốn có đủ cái khéo
léo tế nhị và nhạy bén của một người đàn bà và một nữ quan quen ra vào
chốn cung đình; phu nhân muốn châm chích công tước một tí, vì ông ta đã
dám nghĩ như vậy về một nhân vật được tiến cử với Hoàng thái hậu, nhưng
đồng thời phu nhân cũng muốn an ủi công tước. Phu nhân nói:
- À này, để nói đến việc cửa nhà công tước một thể, chắc công tước cũng
biết là quý tiểu thư, từ khi bước chân vào cuộc đời giao tế, được mọi
người rất yêu chuộng. Ai cũng bảo là tiểu thư đẹp như ánh thái dương.
Công tước nghiêm mình để tỏ ý kích cẩn và cảm kích.
Sau một phút yên lặng, Anna Pavlovna nhích đến gần công tước và dịu
dàng mỉm cười, dường như để tỏ rằng câu chuyện về chính trị và xã giao
đã chấm dứt, và bây giờ đến lượt những mẩu chuyện tâm tình:
- Tôi thường nghĩ rằng đôi khi hạnh phúc trên đời được phân phối thật
bất công. Tại sao số phận lại cho ngài hai người con đáng yêu như vậy.
Trừ Anatol, cậu con út của ngài, mà tôi không ưa - phu nhân nói thêm,
lông mày nhướn cao lên, giọng quyền hành và dứt khoát - Mà công tước
lại là người ít biết giá trị của con mình hơn cả, vì vậy công tước quả
không đáng được hai người con như thế.
Và phu nhân mỉm cười, nụ cười phấn khởi.
Công tước nói:
- Phu nhân bảo tôi làm thế nào được? Nếu có Lavater ở đây thì ông ta sẽ bảo tôi không có cái u làm cha(3).
- Thôi đừng đùa nữa. Tôi đang nói chuyện đứng đắn kia mà. Công tước ạ,
tôi không vừa lòng về cậu con trai út của ngài cho lắm. Cái này ta cũng
nói riêng với nhau thôi (gương mặt của phu nhân lại lộ vẻ buồn rầu),
trong cung đức hoàng thái hậu họ có nói đến cậu ta đấy, và lấy làm ái
ngại cho công tước.
Công tước không đáp lại, nhưng phu nhân vẫn lặng thinh nhìn công tước,
vẻ tư lự, chờ đợi công tước trả lời. Công tước Vaxili cau mày. Cuối
cùng, công tước nói:
- Tôi còn biết làm thế nào được? Phu nhân biết đấy, tôi đã làm tất cả
những gì mà một người cha có thể làm để dạy dỗ chúng nó, thế mà rốt cục
cả hai đứa lớn lên vẫn thành hai thằng ngốc như thường. Thằng Ippolit
thì ít nhất cũng còn là một thằng ngốc hiền lành, chứ thằng Anatol thì
thật là một thừng ngốc ngỗ ngược. Đấy chỉ là khác nhau có thế.
Trong khi nói, công tước mỉm cười không được tự nhiên như thường ngày,
nhưng lại có vẻ phấn khởi hơn, rồi đột nhiên hai bên mép nhăn lại để lộ
cái gì thô bỉ và khả ố.
- Những ngưởi như công tước thì có con làm gì? Giá công tước không làm
cha, thì tôi thật không thể có điều gì chê bai công tước được nữa, -
Anna Pavlovna nói, mắt ngước nhìn lên có vẻ đăm chiêu suy nghĩ.
- Tôi là kẻ nô lệ trung thành của phu nhân, và chỉ với phu nhân tôi mới
có thế thú nhận điều này, con tôi - nó là mối luỵ của đời tôi - nó quả
là cây thập tự mà tôi phải vác lên vai. Tôi tự cắt nghĩa cho mình như
vậy đấy. Biết làm thế nào được?
Công tước ngừng nói và khoát tay một cái, ngụ ý là mình đành cam chịu phục tùng số mệnh ác nghiệt.
Anna Pavlovna trầm ngâm một lúc rồi nói:
- Ngài chắc chưa bao giờ nghĩ đến việc cưới vợ cho cậu Anatol phá gia
chi tử của ngài nhỉ. Người ta thường bảo là gái quá thời thì hay có cái
thói làm mai mối. Tôi chưa cảm thấy mình có cái thói ấy, nhưng tôi có
biết một tiểu thư phải chịu khổ sở nhiều vì ông bố, đó là một người họ
hàng của chúng tôi, một công tước tiểu thư họ Bonkonxki.
Công tước Vaxili không đáp, nhưng với cái trí xét đoán và cái ký ức rất
nhạy của những người thuộc giới xã giao, công tước liền khẽ nghiêng đầu
để chứng tỏ mình đã lãnh hội và đã quan tâm đến những điều mách bảo của
phu nhân.
- Phu nhân có hiết không, cái thằng Anatol ấy tiêu của tôi mỗi năm đến
bốn vạn rúp, - công tước nói, hẳn là ông ta không đủ sức kìm hãm dòng
tâm tư buồn bã của mình. Công tước im lặng một lúc:
- Cứ như thế này, rồi năm năm nữa không biết sẽ ra sao đây?
- À làm cha thì hơn người ta ở chỗ đấy.
- Thế công tước tiểu thư của phu nhân có giàu không?
- Ông bố cô ta rất giàu nhưng rất hà tiện. Ông cụ hiện nay ở thôn quê.
Đó chính là công tước Bolkonxki nổi tiếng, đã về hưu từ thời tiên đế,
mà người ta thường gọi đùa là ông vua nước Phổ. Ông ta là người rất
thông minh, nhưng có nhiều cái gàn dở rất kỳ quặc, lại rất khó tính.
Tội nghiệp cho con bé, nó thật đến khổ, công tước tiểu thư có một người
anh cách đây ít lâu vừa kết hôn với cô Liza Mainen, và làm sĩ quan phụ
tá cho Kutuzov. Hôm nay người anh cũng đến đây.
Công tước bỗng dưng cầm lấy tay Anna Pavlovna và không hiểu tại sao kéo phu nhân cúi thấp xuống, rồi nói:
- Này, bạn Annet thân mến, bạn dàn xếp hộ tôi việc ấy, tôi sẽ suốt đời
là kẻ nô lệ trung thành của bạn, là kẻ nô lệ, như lão trưởng thôn của
tôi thường viết trong báo cáo, cô ấy con nhà thế gia, cô ấy giàu: tôi
chỉ cần có thế.
Với những cử chỉ thoải mái, thân mật và đẹp mắt mà ông vẫn có, công
tước cầm bàn tay của ngự tiền phu nhân đưa lên môi hôn, và lắc lắc, rồi
ngồi người trên ghế bành, đưa mắt nhìn phía khác.
Anna Pavlovna nghĩ ngợi một lát rồi nói:
- Được, để tôi sẽ nói chuyện với Liza (vợ công tước Bolkonxki trẻ tuổi)
ngay hôm nay. Có lẽ rồi việc này sẽ thành. Gia đình nhà ông sẽ là nơi
tôi tập sự làm gái già.
-------------------------------------------------------------------------

Chú thích:
(1) Họ của Napoleon Bonaparte phát âm theo giọng Corse để tỏ ý khinh miệt.
(2) Sau cuộc cách mạng Pháp 1789, một số quí tộc phản cách mạng trốn
hoặc bị trục xuất ra nước ngoài. Số người đó gọi là những người lưu
vong (emigré)
(3) Lavater (1741-1801) Nhà văn và giáo sĩ Thuỵ Sỹ đã lập ra một thuyết
cho rằng năng khiếu của con người là do hình dáng và đặc biệt là cái u
ở trên đầu quy định. Thành ngữ, có nghĩa là "đó là một tai ách mà số
phải chịu".

Share

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XII

Chương -12 -13 -

Sau cuộc hành trình, họ tách Piotr ra khỏi những người bị giam khác
và đưa chàng vào một ngôi nhà thờ bị phá tan hoang và bị ô uế.
Đến chập tối một nhân viên sĩ quan coi nhà tù vào nhà thờ nói cho
Piotr biết rằng chàng đã được tha tội chết và bây giờ sẽ được đưa vào
trại tù binh. Họ đưa chàng đến một khóm nhà lán làm bằng những mảnh ván
và những súc gốc cháy dở dựng trên một cánl đồng, và dẫn chàng vào một
trong những cái lán. Trong bóng tối có chừng hai mươi người thuộc đủ các
hạng đứng vây lấy Piotr. Piotr nhìn họ, không hiểu họ là ai, tại sao họ
ở đây và họ muốn gì chàng.
Chàng cũng có nghe những lời họ nói với chàng, nhưng không rút ra
được một kết luận nào và không biết dùng những điều nghe được vào việc
gì hết: chàng hiểu. Họ hỏi thì chàng trả lời, nhưng chàng không rõ người
đang nghe mình nói là ai và họ hiểu những câu trả lời của mình ra sao,
chàng nhìn những khuôn mặt, những bóng người trong lán, và những khuôn
mặt, những bóng người ấy chàng đều thấy vô nghĩa như nhau.
Từ cái phút mà Piotr mục kích vụ giết người khủng khiếp kia do những
người tiến hành, tuy họ không muốn làm như vậy, chàng chợt cảm thấy
hình như cái dây cót giữ vững mọi vật và cho mọi vật một dáng dấp có sức
sống trong tâm hồn chàng bỗng bị giật tung ta, và mọi vật đều sụp đổ
thành một đống hỗn độn và vô nghĩa. Tuy chàng không có ý thức rõ rệt,
lòng chàng đã mất hết tin tưởng vào tính chất hài hoà của thế giới, vào
lòng người cũng như vào lòng mình, vào Thượng đế. Trước đây Piotr cũng
từng có tâm trạng như vậy nhưng chưa bao giờ nó mạnh mẽ như bây giờ.
Trước kia những khi trong lòng chàng nổi dậy những mối ngờ vực như thế,
thì cội nguồn của nó đều là những lỗi lấm của chàng. Và những lúc ấy
trong thâm tâm Piotr cảm thấy con người thoát khỏi những thất vọng, ngờ
vực này có thể tìm ngay trong bản thân chàng. Nhưng bây giờ chàng cảm
thấy không phải là lỗi tại chàng mà thế giới sụp đổ xuống trước mặt
chàng như vậy, chỉ còn lại những đống vụn vô nghĩa. Chàng thấy mình
không sao lấy lại được lòng tin vào cuộc sống nữa.
Có nhiều người vây quanh chàng trong bóng tối: chắc là họ thấy chàng
có một cái gì lạ lắm. Người ta đã nói với chàng điều này điều nọ, hỏi
han chàng chuyện nọ chuyện kia, rồi dẫn chàng đến chỗ này chỗ nọ, và
cuối cùng chàng thấy mình đứng trong góc lều bên cạnh những người nào
không biết, đang nói nói cười cười chung quanh.
- Anh em ạ… đây chính là cái ông hoàng thân mà… (chữ mà này được nhấn mạnh đặc biệt) - có tiếng ai nói ở góc lán đối diện.
Piotr lặng thinh ngồi không động đậy trên lớp rạ trải sát vách, khi
thì mở mắt ra, khi thì nhắm mắt lại. Nhưng chàng vừa nhắm mắt đã trông
thấy ở phía trước hiện ra khuôn mặt khủng khiếp, đặc biệt khủng khiếp là
vì nó hình dị lạ thường, của người thợ, và những khuôn mặt của bọn sát
nhân bất tự giác kia, còn khủng khiếp hơn nữa vì vẻ lo lắng bứt rứt của
nó. Và chàng lại mở mắt ra, ngơ ngác nhìn bóng tối bao bọc quanh nình.
Bên cạnh chàng có một người nhỏ bé ngồi cúi lom khom. Lúc đầu Piotr
nhận thấy cạnh mình có người này là vì cái mùi mồ hôi rất nặng bốc ra
mỗi khi hắn ta cử động. Hắn đang lúi húi trong bóng tối, cúi xuống sát
bàn chân làm gì không rõ, và tuy không trông thấy mặt hắn, Piotr vẫn có
cảm giác rằng hắn luôn luôn đưa mắt nhìn chàng. Khi mắt đã quen nhìn
trong bóng tối, Piotr hiểu rằng người ấy đang cởi giày cởi dép gì đấy,
và cách hắn ta cởi giày khiến chàng chú ý.
Sau khi tháo mảnh giẻ dài quấn ở chân, hắn cẩn thận cuốn mảnh giẻ
lại và lập tức chuyển sang chân kia, vừa cởi vừa liếc mắt nhìn Piotr.
Trong khi một tay hắn đang treo mảnh vải lên vách, tay kia đã bắt đầu
tháo mảnh vải ở chân kia. Sau khi tháo những mảnh vải quấn chân một cách
cẩn thận, với những động tác tròn trĩnh, khéo léo không vấp váp, tuần
tự kế tiếp nhau như vậy, người ấy treo mấy mảnh vải quấn chân lên những
cái cọc đóng vào vách ở trên đầu, lấy một con dao con ra cắt một vật gì,
xếp dao lại, đút xuống chỗ gối đầu, và sau khi ngồi lại cho thoải mái
hơn, hắn ta đưa tay ôm lấy hai đầu gối nhô cao lên và nhìn thẳng vào
Piotr, Piotr cảm thấy những dộng tác khéo léo, trong cách thu xếp cái
góc nhà thành chỗ ở và ngay trong cái mùi mồ hôi của người ấy nữa đều có
một cái gì dễ chịu và tròn trĩnh khiến cho chàng thấy bình tâm.
Chàng cũng chăm chú nhìn lại.
- Chắc ông đã gặp phải lắm chuyện không may, phải không?
Con người bé nhỏ kia bỗng cất tiếng nói. Và trong giọng nói ngân nga
của hắn ta có một âm sắc hồn hậu và dịu dàng khiến Piotr muốn trả lời,
nhưng hàm dưới chàng cứ run lên, và chàng thấy nghẹn ngào không nói
được. Nhưng ngay lúc ấy không để cho Piotr lộ vẻ bối rối, lại nghe cái
giọng nói dễ chịu ấy nói tiếp:
- Thôi anh bạn ạ, đừng buồn - người ấy nói với cái giọng ngân nga và âu
yếm như giọng những bà già nông dân Nga. - Đừng buồn anh ạ: khổ một giờ,
sống đời đời! Thế đấy anh bạn ạ. Và nhờ trời sống thế này cũng tạm ổn.
Người cũng có người xấu, người tốt - hắn nói, và chưa hết câu, hắn đã
chống gối nhỏm dậy với một động tác mềm mại, rồi vừa ho hắng vừa bỏ đi
đâu không rõ.
- À, đồ mất dậy, đã về đấy à! - Giọng nói dịu dàng lúc nãy từ cuối lều
vọng lại. - Nó lại về, cái con mất dạy này này, thì ra nó cũng nhớ! Thôi
thôi, được rồi. - Và người lính vừa đẩy một con chó nhỏ đang chồm lên
người vừa trở về chỗ cũ và ngồi xuống. Tay hắn ta cầm một gói gì bọc
trong miếng giẻ rách.
- Đây ông xơi một chút ông ạ, - người lính nói, trở lại giọng bốc kính
cẩn như cũ, tay mở gói giẻ và đưa cho Piotr mấy củ khoai nướng - Bữa ăn
chiều vừa rồi có xúp. Nhưng khoai này ngon lắm.
Suốt ngày hôm ấy Piotr không ăn gì, cho nên mùi khoai nướng bốc lên
khiến chàng thấy dễ chịu lạ lùng. Chàng cảm ơn người lính và bắt đầu ăn.
- Ấy chết, kìa, cứ thế mà ăn? - người lính mỉm cười nói đoạn lấy ra một
củ khoai. - Ăn như thế này này. - Hắn ta lại lấy con dao xếp ra, để củ
khoai lên lòng bàn tay cắt ra làm hai miếng bằng nhau, lấy muối gói
trong những miếng giẻ rắc lên và đưa cho Piotr.
Khoai ngon lắm, - hắn nhắc lại. - ăn như thế này này, anh ăn đi.
Piotr tưởng chừng chưa bao giờ ăn món gì ngon hơn thế.
- Tôi thì chẳng nói làm gì; - Piotr nói, - nhưng tại sao họ đem bắn
những người khốn khổ ấy!… Người sau cùng chỉ độ hai mươi tuổi.
- Suỵt suỵt, người lính nhỏ bé nói; - thật là có tội, thật là có tội… -
hắn nói thêm rất nhanh, và dường như những lời nói của hắn bao giờ cũng
sẵn sàng trong miệng và bất thần tuôn ra, hắn nói tiếp - Sao thế, ông ở
lại Moskva à?
- Tôi không ngờ chúng đến nhanh như thế. Tôi tình cờ ở lại - Piotr nói.
- Thế chúng nó bắt anh như thế nào hở anh bạn? Vào nhà bắt à?
- Không, tôi đi xem cháy nhà, thế là chúng nó bắt tôi, buộc cho tôi tội đốt nhà.
- Đâu có xét xử là ở đấy có oan ức - người lính nhỏ bé nói.
- Thế anh ở đây đã lâu chưa? - Piotr hỏi trong khi nhai nốt củ khoai cuối cùng.
- Tôi ấy à? Chủ nhật vừa rồi chúng tôi tôi ra khỏi nhà thương Moskva.
- Thế anh là thế nào, lính à?
- Lính trung đoàn Apsenron. Bị sốt gần chết. Họ chẳng bảo gì chúng tôi
cả. Trong bọn họ nằm ở nhà thương chúng tôi có cả thảy chừng hai mươi
người. Họ cũng chẳng biết nữa, mà cũng chẳng ngờ.
- Anh ở đây có buồn không? - Piotr hỏi.
- Sao lại không buồn, anh bạn? Tôi là Planton, họ Karataiev: người lính
nói thêm, chắc là để cho Piotr dễ xưng hô khi nói chuyện. - Trong đơn vị
họ đùa tôi là "con điểu con". Sao lại không buồn anh bạn! Moskva là bà
mẹ của các thành phố! Trông thấy thế ai chả buồn. Nhưng con sâu ăn bắp
cải thì lại chết trước bắp cải, các cụ vẫn bảo mà, - hắn ta nói thêm rất
nhanh.
- Sao, anh nói thế nào? - Piotr hỏi.
- Tôi ấy à? - Marataiev nói. - Tôi bảo là kẻ xét xử không phải chúng ta
mà là Chúa - hắn đáp, yên trí rằng mình đang nhắc lại câu vừa nói, rồi
lập tức nói tiếp:
- Thế nào, anh cũng có điền trang chứ? Có nhà cửa chứ? Anh chắc là giàu
có ê hề lắm nhỉ! Thế có bà chị ở nhà không? Ông cụ, bà cụ còn cả chứ? -
hắn hỏi, và tuy Piotr không trông thấy hắn trong bóng tối, chàng cảm
thấy môi người lính đang mỉm cười một nụ cười rụt rè và trìu mến trong
khi hỏi chàng. Hắn ta hình như lấy làm buồn khi biết Piotr không còn cha
mẹ, nhất là không còn mẹ.
- Vợ là để bàn bạc, bà nhạc là để đón chào, nhưng không có ai quý cho
bằng mẹ đẻ ra mình! - hắn nói - Thế có con không? - hắt hỏi tiếp. Khi
nghe Piotr nói là không, hắn hình như lại lấy làm buồn, và vôi vã nói
thêm: Thôi hai người còn trẻ, nhờ trời rồi sẽ có. Miễn sao sống với nhau
cho hoà thuận.
- Nhưng bây giờ thì còn thiết gì, - Piotr bất giác thốt lên.
- Chà cái ông này, cái bị cũng phúc, nhà ngục cũng may chứ - Platon cãi.
Hắn ngồi lại cho thoải mái, đằng hắng mấy cái, hẳn là đang sắp sửa kể
một câu chuyện dài; - Đấy, ông xem, tôi đang ở nhà, - hắn mở đầu. - Điền
trang thì trù phú, tất nhiên, nông dân sống khá giả, nhà tôi cũng thế,
đội ơn Chúa. Cha tôi ngày ngày ra đồng cắt cỏ. Chúng tôi sống khá giả
lắm. Chúng tôi ăn ở như người Cơ đốc giáo yên lành. - Thế rồi… - Và
Platon kể một câu chuyện dài, chuyện hắn ta đi vào rừng cùng nhà địa chủ
láng giềng đẵn gỗ chẳng may bị lão kiểm lâm bắt được. Họ đánh hắn, đem
ra toà xét xử rồi bắt đi lính; ấy thế anh bạn ạ, - hắn nói tiếp, giọng
nghe hơi khác đi và đang nhoẻn miệng cười, - tưởng là chuyện buồn hoá ra
là chuyện vui! Tôi mà không bị tội thì em tôi phải đi rồi! Chú nó có
năm con, còn tôi thì chỉ có một mình vợ tôi ở nhà. Trước kia, tôi cũng
có mụn con gái, nhưng Chúa đã gọi về từ trước khi tôi đi lính. Có dạo
tôi được về phép, anh ạ, tôi thấy cả nhà sống khá giả hơn trước. Nhà rất
nhiều miệng ăn, đàn bà ở nhà, hai chú nó hì đi kiếm ăn ở chỗ khác. Chỉ
có Mikhailo, chú em út nhà tôi ở lại. Ông cụ nhà tôi bảo: con nào cũng
như nhau; cắn móng tay nào mà chẳng đau? Thằng Planton mà không bị bắt
đi lính thì thằng Mikhailo cũng phải đi. Ông lão gọi cả nhà lại đứng
trước tượng thánh, ông ạ. Mikhailo, ông lão bảo thế, lại đây, cả bà nó
nữa, lại đây, và cả các con nữa, lại đây mà quỳ trước tượng Chúa. Hiểu
chưa? Ông lão bảo thế. Đấy, anh bạn ạ. Cũng tại số cả. Ta thì phán đoán:
cái này không tốt, cái kia không ổn. Bạn ạ, hạnh phúc của ta cũng như
nước ở trong cái đó bát ấy; bỏ xuống thì đầy nước, rước lên thì rỗng
không. Thế đấy, - và Planton trở mình, ngồi lại trên ổ rơm.
Ngồi lặng im một lúc, Planton đứng dậy.
- Thế nào, chắc ông buồn ngủ rồi phỏng? - Planton nói đoạn bắt đầu làm dấu thánh giá rất nhanh, mồm lầm rầm cầu nguyện:
- Lạy Chúa Jesus, lạy thánh Nikolai, Frolo và Lavra, lạy Chúa Jesus phù
hộ cứu vớt chúng con! - Hắn kết thúc, sụp lạy sát đất, đứng dậy thở dài
và ngồi xuống ổ rơm. - Thế đấy. Lạy Chúa cho con ngủ thật đầy, dậy thật
dòn. - Nói đoạn hắn ta nằm xuống, kéo chiếc áo khoắc đắp lên người.
- Anh đọc kinh gì thế? - Piotr hỏi.
Hả? - Plantol nói (hắn đã thiu thiu ngủ) - Kinh gì ấy à? À cầu nguyện Chúa đấy. Thế anh không đọc kinh à?
- Có chứ, tôi cũng đọc, - Piotr nói. - Nhưng anh đọc cái gì mà có cả Frolo là Lavra thế?
- Chứ còn sao nữa, - Planton đáp nhanh, - Đó là hai vị thánh của loài
ngựa. Cũng phải thương lấy súc vật chứ? Chà, đồ mất dậy, cuộn thu lu thế
hả? Ấm rồi chứ, đồ "chó đẻ"? - Planton vừa nói vừa sờ sờ con chó nằm ở
dưới chân rồi lại trở mình sang một bên và ngủ thiếp đi ngay.
Ở bên ngoài, xa xa đâu đó có tiếng kêu khóc, và qua những khe hở
trên vách lều thấp thoáng có ánh lửa; nhưng trong lều im lặng và tối om.
Piotr hồi lâu không ngủ, mắt mở thao láo nằm trong bóng tối nghe thấy
tiếng ngáy đều đều của Planton nằm cạnh chàng và cảm thấy cái thế giới
trước đây đã sụp đổ bây giờ lại nẩy nên trong lòng chàng và, với một vẻ
đẹp tinh khôi dựa trên những nền móng mới mẻ, chắc chắn không gì lay
chuyển nổi.
13.
Piotr bị giam trong lán bốn tuần lễ. Cùng ở đây có cả thảy hai mươi ba người lính, ba người sĩ quan và hai viên chức.
Về sau, khi Piotr hồi tưởng lại những ngày ấy, hình ảnh của tất cả
những người đó hiện lên lờ mờ như trong đám sương mù, nhưng riêng
Planton Karataiev thì vẫn mãi mãi còn lại trong lòng Piotr. Đối với
chàng, đó là kỷ niệm sâu sắc nhất và thân yêu nhất, và là hiện thân của
tất cả cái bản tính Nga, tốt đẹp, tròn trĩnh.
Sáng hôm sau lúc tờ mờ đất, khi Piotr trông thấy người bạn mới, cái ấn
tượng đầu tiên của chàng hôm qua về một cái gì tròn trĩnh lại càng được
củng cố thêm: tất cả là cái bóng dáng của Planton, trong chiếc áo khoác
của Pháp thắt lưng bằng sợi dây thừng, với chiếc mũ lưới trai và đôi
giầy tết bằng thớ vỏ cây, cả cái bóng dáng ấy có một vẻ gì tròn trĩnh
khác thường; đầu Planton cũng tròn vo, lưng, ngực, vai và giầy tết bằng
thớ vỏ cây, cả cái bóng dáng ấy có một vẻ gì tròn trĩnh khác thường; đầu
Planton cũng tròn vo, lưng, ngực, vai và ngay cả đôi tay nữa - đôi cánh
tay bao giờ cũng sắp sửa ôm một cái gì đều tròn trĩnh; nụ cười dễ chịu
và đòi mắt to màu nâu dịu dàng của Planton cũng tròn.
Planton Karataiev chắc phải quá năm mươi tuổi; theo những câu
chuyện bác ta kể về những chiến dịch đã từng tham gia từ hồỉ còn trẻ, có
thể đoán chắc như vậy. Tự bản thân bác ta thì không biết và không sao
có thể nói rõ mình bao nhiêu tuổi, nhưng răng bác ta, trắng bóng và rất
chắc, luôn luôn vẽ thành hai hình bán nguyệt mỗi khi bật cười, (Planton
rất hay cười) đều còn nguyên và cái nào cũng rất tốt, râu tóc bác chưa
có sợi nào bạc; toàn thân bác lộ rõ vẻ dẻo dai và nhất là sự rắn rỏi,
sức chịu đựng.
Mặt Planton tuy có những nếp nhăn nhỏ tròn tròn, vẫn có vẻ ngây thơ và trẻ trung; giọng nói bác ngân nga; nghe rất dễ chịu.
Nhưng đặc biệt hơn cả là bác ta nói năng rất hồn nhiên, nhanh nhẩu,
lời lẽ bao giờ cũng tự nhiên và đúng lúc. Hình như bác ta không bao giờ
nghĩ gì đến những điều mình đã nói và sẽ nói, và chính vì thế mà giọng
nói nhanh nhẩu và chắc chắn của bác ta có một sức thuyết phục không sao
cưỡng nổi.
Trong thời gian đầu bị giam cầm, Planton tỏ ra khoẻ mạnh và nhanh
nhẹn đến nỗi có thể tưởng chừng bác không hề biết thế nào là mệt nhọc,
ốm đau. Cứ mỗi tối, đến khi ngủ bác ta lại nói: "Lạy Chúa con ngủ thật
đẫy, dậy thật giòn"; sáng sáng ngủ dậy bao giờ cũng so vai nói: "Cuộn
tròn mà ngủ, rũ mình mà dậy". Và quả nhiên hễ bác ta nằm xuống một cái
là lập tức bắt tay vào làm một việc gì không hề chần chừ lấy một giây,
như trẻ con hễ thức dậy là vớ ngay lấy đồ chơi vậy. Việc gì bác ta cũng
làm được; làm không khéo lắm, nhưng cũng không vụng. Bác ta nướng, luộc,
khâu, bào, vá giày, lúc nào cũng luôn tay và chỉ đến đêm mới tự cho
phép mình chuyện trò (bác ta rất thích nói chuyện) và ca hát. Bác ta hát
không phải như những ca sĩ vốn biết người ta đang nghe mình hát, mà như
loài chim, rõ ràng là hát vì thấy cần phải phát ra những nhạc thanh,
cũng như cần nằm hay cần đi vậy, và những âm thanh ấy bao giờ cũng thanh
thanh dịu dịu, buồn man mác, gần như tiếng hát của đàn bà, và những khi
hát nét mặt bác rất nghiêm trang.

Bị bắt làm tù binh, bác để râu mọc xồm xoàm, hình như đã cởi bỏ
những gì xa lạ mà cuộc đời lính đã khoác lên người bác, và trở về với
nếp sống cũ của người dân cày, của nhân gian.
"Lính giải ngũ rồi thì áo bỏ ngay ra ngoài quần"(1) - Planton thường
nói. Bác ta không thích nhắc đến thời đi lính, tuy cũng không khi nào
than phiền về quãng đời đó, và thường nói rằng suốt thời gian tại ngũ
bác ta chưa bị đánh roi nào. Những khi kể chuyện, bác thường thích kể
hơn là những kỉ niệm xưa mà chắc là bác trân trọng đặc biệt, những kỉ
niệm cuộc đời nông dân, cuộc đời "Cơ Đốc"(2) như bác vẫn nói. Những
câu tục ngữ nhan nhản trong lời nói của bác ta không phải là những tục
ngữ phần lớn thô tục và bạo miệng mà lính tráng hay dùng; đó là những
câu ngạn ngữ dân gian, những câu tách riêng ra thì có vẻ vô nghĩa nhưng
khi nói đúng lúc thì bỗng bao hàm những ý nghĩa khôn ngoan một cách thâm
thuý.
Nhiều khi bác ta nói trái hẳn lại với điều đã nói trước, nhưng cả
hai điều đó cũng đều đúng như nhau. Bác thích nói và nói rất hay, luôn
tô điểm lời nói của mình bằng những danh từ âu yếm(3) và những câu tục
ngữ mà Piotr có cảm tưởng là chính bác ta đặt ta; nhưng điều thú vị hơn
cả là qua cửa miệng Planton, những sự việc hết sức tầm thường, đôi khi
chính là những sự việc mà Piotr vẫn thường thấy nhưng không để ý, bỗng
dưng có một vẻ đẹp gì trang trọng lạ thường. Planton thích nghe những
câu chuyện cổ tích mà cứ tối tối một người lính lại kể (tối nào cũng vẫn
chuyện ấy) nhưng bác thích nghe hơn cả là những mẩu chuyện về cuộc sống
thật. Bác mỉm cười vui sướng trong khi nghe chuyện, thình thoảng lại
đệm một lời hay hỏi một câu nhằm tìm cho ra cái gì tốt đẹp trong những
điều nghe kể. Karataiev không hề có những tình quyến luyến, tình bạn hay
tình yêu như Piotr quan niệm. Nhưng bác ta yêu mến và gần gũi tất cả
những gì cuộc sống run rủi cho bác tiếp xúc, và nhất là con người -
không phải một con người nào nhất định, mà tất cả những con người đang ở
trước mặt bác ta. Bác ta yêu mến con chó của bác, yêu mến các bạn cùng
lán, yêu mến những người lính Pháp, yêu mến Piotr là người nằm cạnh bác.
Nhưng Piotr cảm thấy rằng tuy bác ta đối với chàng ân cần và thân mật
như vậy (một phần, cũng vì bác ta bất giác trân trọng cuộc sống tinh
thần của Piotr), nhưng nếu phải từ giã chàng thì bác ta cũng sẽ buồn
không phiền lấy một phút. Và Piotr cũng bắt đầu có một tình cảm như vậy
đối với Karataiev.
Đối với tất cả các tù binh khác, Planton Karataiev là người lính
hết sức bình thường; họ gọi bác là "con điều hâu" hay là Palatosa, họ
chế giễu bác một cách hồn hâụ, và nhờ bác đi việc này việc nọ.
Nhưng đối với Piotr, Planton, vẫn như khi chàng gặp bác ta lần đầu
là cái hiện thân bí ẩn, tròn trĩnh và vĩnh cửu của tinh thần giản dị và
chân thật, và mãi mãi về sau vẫn như thế.
Planton Karataiev không thuộc lòng một cái gì hết ngoài lời cầu nguyện
của bác. Những khi bắt đầu nói, hình như bác ta chẳng biết mình sẽ kết
thúc ra sao.
Đôi khi Piotr, kinh ngạc vì ý nghĩa sâu sắc của câu bác ta vừa nói,
yêu cầu bác nhắc lại một lần nữa. Nhưng Planton không sao nhớ được điều
mình vừa nói cách đây một phút, - cũng như không sao đọc lại lời bài hát
ưa thích của mình cho Piotr nghe. Trong bài hát có những câu: "Mẹ yêu
dấu", "cây bạch dương nhỏ" và "ta buồn lắm" nhưng nghe cả bài thì những
câu ấy chẳng có mạch lạc gì cả. Bác ta không hiểu và không sao hiểu được
nghĩa của những từ tách ra khỏi câu nói. Mỗi lần nói, mỗi hành động của
bác đều là sự thể hiện của một hoạt động mà bác không hề ý thức: cuộc
sống của bác. Nhưng cuộc sống của Planton thì, theo như bác quan niệm,
không hề có ý nghĩa nếu tách riêng ra một mình. Nó chỉ có ý nghĩa khi là
một bộ phận nhỏ của một cái tổng thể mà bác luôn luôn cảm biết. Lời lẽ
và hành động của bác toát ra từ bản thân bác cũng đều đặn tất yếu và
trực tiếp như mùi hương toát ra từ cánh hoa. Bác không thể hiểu giá trị
hay ý nghĩa của một hành động hay một lời nói tách rời.
Chú thích:
(1) Nông dân Nga mặc áo rubaska rộng bỏ ra ngoài quần có thắt một sợi dây ngang lưng.
(2) Trong tiếng Nga, nông dân (krextyanxki) và chữ cơ đốc gần giống nhau về ngữ âm.
(2) Trong tiếng Nga tất cả các danh từ (hay tính từ: trạng từ cũng thế)
có thể cấu tạo thành những từ có nghĩa "âu yếm" bằng cách thêm những vị
tố đặc biệt
hết: Chương -12 -13 -, xem tiếp: Chương -14 -15 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XII

Chương -14 -15 -

Được Nikolai cho biết tin anh nàng đang ở với gia đình Roxtov ở
Yaroxlavl, công tước tiểu thư Maria, bất chấp những lời can ngăn của bà
dì, lập tức sửa soạn ra đi, không những thế, nàng lại còn đem cả đứa
cháu trai cùng đi nữa. Đi như vậy có khó khăn gì không, liệu có đi được
không, nàng không hề hỏi và không muốn biết; bổn phận của nàng không
những là phải ở bên cạnh anh nàng, có lẽ bây giờ đang hấp hối cũng nên,
mà còn phải làm đủ cách để đưa con trai đến cho anh nàng gặp mặt. Và
nàng đã nhất quyết ra đi. Nàng tự nhủ rằng sở dĩ công tước Andrey không
cho nàng biết tin này là vì hoặc chàng yếu quá không viết thư được, hoặc
chàng cho rằng nàng và đứa con trai của chàng đi một quãng đường xa xôi
như vậy thì quá gian nan và nguy hiểm.
Chỉ vài ngày tiểu thư Maria đã sửa soạn xong để lên đường. Xe cộ của
nàng gồm có cỗ xe kiệu to tướng của lão công tước - chiếc xe mà nàng đã
dùng để đến Voronez, mấy chiếc xe britska và mấy chiếc xe chở đồ. Cùng
đi với nàng có cô Burien, Nikoluska với ông gia sư, bà u già, ba người
nữ tỳ, Tikhon, một người nội bộc trẻ tuổi và một người hành bộc của bà
dì phải đi theo nàng.
Không thể không nghĩ đến chuyện đi theo con đường Moskva như thường
lệ được, công tước tiểu thư Maria phải đi theo một con đường vòng qua
Lipetxki, Ryazan, Vladimir. Con đường này rất dài, rất khó đi vì nhiều
nơi không có trạm đổi ngựa, và qua vùng Ryazan lại còn nguy hiểm nữa là
khác, vì nghe đâu quân Pháp đã xuất hiện ở vùng này.
Trong cuộc hành trình vất vả, cô Burien, Dexal và những người tôi tớ
của công tước tiểu thư Maria đều phải lấy làm lạ vì sự cương nghị và sức
hoạt động của nàng. Nàng bao giờ cũng đi ngủ sau cùng và dậy trước mọi
người, và không có khó khăn trở ngại nào có thể ngăn cản nàng được. Nhờ
sức hoạt động và nghị lực của nàng cổ vũ các bạn đồng hành, cuối tuần lễ
thứ hai họ đã gần đến Yaroxlav.
Trong thời gian vừa qua ở Voronez, tiểu thư Maria đã được hưởng cái
hạnh phúc êm đẹp nhất trong đời nàng. Tình yêu của nàng đối với Roxtov
không còn làm cho nàng bứt rứt và khích động nữa. Tình yêu đó đã tràn
ngập lòng nàng, đã trở thành một bộ phận khăng khít của bản thân nàng và
nàng không còn đấu tranh với tình cảm nữa. Trong thời gian gần đây,
công tước tiểu thư Maria đã thấy rõ tuy nàng chưa bao giờ tự nói với
mình điều đó bằng những từ ngữ rõ ràng minh xác - rằng mình yêu và được
yêu. Nàng đã thấy rõ như vậy trong lần gặp gỡ sau cùng với Nikolai khi
chàng đến báo cho nàng biết rằng anh nàng hiện ở với gia đình Roxtov.
Nikolai không hề có một lời nào ám chỉ rằng bây giờ những quan hệ trước
kia giữa công tước Andrey và Natasa (nếu công tước Andrey qua khỏi) sẽ
được nối lại, nhưng cứ nhìn gương mặt chàng, tiểu thư Maria cũng thấy
rằng chàng biết và có nghĩ đến điều đó. Ấy thế mà không những thái độ
của chàng đối với nàng một thái độ trân trọng, dịu dàng và chan chứa
tình yêu - vẫn không thay đổi, mà chàng còn có vẻ như lấy làm mừng rằng
quan hệ thân thuộc giữa chàng đối với tiểu thư Maria cho phép chàng tỏ
bày một cách tự do hơn mối tình bạn và tình yêu của chàng, tiểu thư
Maria có đôi khi nghĩ như vậy. Tiểu thư Maria biết rằng nàng yêu lần
này là lần đầu tiên và là lần cuối cùng trong đời, và cảm thấy mình được
yêu, nàng thấy vui sướng và điềm tĩnh về phương diện này.
Nhưng niềm vui này không những không làm mờ nhạt bớt tình thương
xót của nàng đối với người anh, mà ngược lại, trạng thái yên tâm về mặt
này lại khiến nàng có thể hoàn toàn buông mình theo tình thương ấy. Khi
mới lên được ở Voronez, cảm xúc ấy mạnh đến nỗi khi nhìn gương mặt bơ
phờ, tuyệt vọng của nàng, những người cùng đi yên trí rằng nàng nhất
định sẽ ốm dọc đường; nhưng chính những nỗi khó khăn và những nỗi lo
lắng trong cuộc hành trình, mà nàng đã dốc toàn lực vào để giải quyết,
đã giúp nàng tạm thời khuây khoả và cho nàng có thêm sức mạnh.
Cũng như thường lệ những khi người ta đi đường trường công tước
tiểu thư Maria chỉ nghĩ đến cuộc hành trình mà quên bẵng cả mục đích của
nó. Nhưng khi đến gần Yaroxlav, khi lại sực nhớ đến những sự việc có
thể đang chờ đón mình, không phải sau mấy ngày nữa, mà chỉ ngay tối nay
thôi, nỗi xúc động của tiểu thư Maria dâng lên đến cực điểm.
Khi người hành bộc, được phái đến Yaroxlav trước để hỏi xem gia đình
Roxtov ở đâu và hiện tình công tước Andrey ra sao, quay trở về và gặp
chiếc xe kiệu lớn đang tiến vào thành phố ở gần trạm kiểm soát, anh ta
hoảng sợ vì thấy khuôn mặt xanh xao một cách khủng khiếp của công tước
tiểu thư Maria ló ra ngoài cửa xe.
- Thưa tiểu thư, con đã hỏi đủ cả: gia đình Roxtov hiện đang ở cạnh
quảng trường, ở nhà một người lái buôn tên là Bronniko. Gần đây thôi ạ,
ngay sát bờ sông Volga - người hành bộc nói.
Công tước tiểu thư Maria đưa đôi mắt hoảng sợ và băn khoăn nhìn
vào mắt người hành bộc, không hiểu tại sao anh ta lại không trả lờt câu
hỏi quan trọng nhất: Anh ta hiện ra sao? Cô Burien hỏi hộ nàng:
- Công tước thế nào?
Công tước đại nhân cùng ở với gia đình Roxtov trong ngôi nhà ấy.
"Thế nghĩa là anh ấy còn sống" - công tước tiểu thư nghĩ thầm và hỏi khẽ:
- Anh tôi ra sao?
- Nghe người ta nói là vẫn thế ạ.
"Vẫn thế" nghĩa là thế nào thì công tước tiểu thư Maria không hỏi. Nàng
liếc mắt nhanh sang nhìn thằng Nikoluska lên bảy đang ngồi trước mặt
nàng, vui mừng ngắm cảnh phố phường, rồi nàng cúi đầu xuống và không
ngẩng lên nữa mãi cho đến khi chiếc xe nặng nề đang vừa lắc lư vừa lăn
ầm ầm bỗng dừng lại. Cái bậc xe bỏ xuống đất nghe đánh xịch một tiếng
loảng xoảng.
Cửa xe mở ra. Bên trái là sông Volga bát ngát, bên phải là một cái
thềm nhà; trên thềm có nhiều người gia nô và một người con gái nào da dẻ
hồng hào, làn tóc đen tết thành một chiếc bím dày, đang mỉm một nụ cười
vờ vĩnh trông đến khó chịu, công tước tiểu thư Maria có cảm tưởng như
vậy (người đó là Sonya). Công tước tiểu thư chạy lên mấy bậc thềm, người
con gái có nụ cười vờ vĩnh nói: "Đây ạ đây ạ!" và công tước tiểu thư
thấy mình đứng trong một gian tiền phòng, trước mặt một người đàn bà đã
có tuổi, kiểu mặt như người phương Đông, đi ra đón nàng, vẻ cảm động. Đó
là bá tước phu nhân. Bà ôm lấy tiểu thư Maria và hôn nàng.
- Con ơi! - bà nói. - Ta yêu con và đã biết con từ lâu.
Tuy đang bồi hồi xúc động, công tước tiểu thư Maria cũng hiểu rằng
đó là bá tước phu nhân, và cần phải nói với phu nhân một câu gì mới
được. Nàng ấp úng nói mấy câu tiếng Pháp đáp lễ (nàng cũng chẳng biết
mình làm thế nào mà nói được như vậy), với cái giọng mà người ta đã dùng
để nói với nàng, rồi hỏi: "Anh ấy thế nào rồi ạ?"
- Bác sĩ bảo là không có gì nguy hiểm, - bá tước phu nhân nói, nhưng
trong khi nói như vậy, bà lại thở dài ngước mắt nhìn lên trời, và trong
cử chỉ đó có một cái gì trái hẳn với câu nói của bà.
- Anh ấy ở đâu? Có thể gặp anh ấy được không ạ? - Công tước tiểu thư hỏi.
- Được chứ, được chứ, cô bạn ạ, cô sẽ gặp ngay. Con anh ấy đây à? - bá
tước phu nhân quay về phía Nikoluska bấy giờ đang đi với Dexal vào
phòng. - Sẽ có đủ chỗ, nhà này rộng lắm. Ồ, cậu bé xinh quá!
Bá tước phu nhân đưa công tước tiểu thư vào phòng khách.
Sonya nói chuyện với Burien. Bá tước phu nhân vuốt ve cậu bé.
Lão bá tước bước vào phòng chào hai công tước tiểu thư. Lão bá tước
đã thay đổi nhiều từ dạo ông gặp công tước tiểu thư lần cuối cùng. Dạo
ấy ông hãy còn là một ông già linh hoạt, vui vẻ đầy lòng tự tin, bây giờ
ông là một con người lạc lõng, thảm hại. Trong khi nói chuyện với công
tước tiểu thư, ông luôn luôn đưa mắt nhìn quanh như thể muốn hỏi mọi
người xem mình làm như thế có được không. Sau khi Moskva bị thiêu huỷ và
tài sản bị thất tán, còn mình thì bị tách ra khỏi nếp sống quen thuộc,
bá tước hình như đã mất ý thức về lẽ sống của mình và cảm thấy mình bây
giờ không còn chỗ đứng trong cuộc đời nữa.
Tuy chỉ mong sao được gặp anh ngay, và bực bội trong khi chỉ mong
được thấy mặt anh mà người ta lại cứ ám lấy nàng và vờ vĩnh khen ngợi
đứa cháu của nàng, công tước tiểu thư như Maria cũng để ý thấy tất cả
những việc đang diễn ra quanh nàng, và thấy cần phải tạm khuất phục cái
trật tự mới của nơi nàng vừa đến. Nàng biết rằng tất cả những cái đó đều
không thể tráoh được và không lấy làm bực mình vì họ.
- Đây là cháu gái tôi, - Bá tước giới thiệu Sonya, công tước tiểu thư chưa biết nó à?
Công tước tiểu thư quay về phía Sonya, và cố nén cái cảm giác thù
địch đang nổi dậy trong lòng, nàng hôn Sonya. Nhưng nàng thấy khổ tâm vì
tâm trạng của tất cả những người ở chung quanh sao khác xa những điều
đang xôn xao trong lòng nàng quá.
- Anh ấy ở đâu? - nàng lại hỏi lại tất cả mọi người một lần nữa.
- Anh ấy ở dưới nhà ạ! Natasa đang ngồi với anh ấy, - Sonya đỏ mặt nói, -
Đã cho người đi hỏi rồi ạ. Chắc tiểu thư mệt lắm, phải không ạ?
Công tước tiểu thư ứa nước mắt vì tức bực. Nàng quay mặt đi và toan
hỏi lại. Bá tước phu nhân một lần nữa xem phải đi lối nào để đến phòng
công tước Andrey thì ngoài cửa có những tiếng bước nhẹ nhàng, rất nhanh,
nghe như vui vẻ. Công tước tiểu thư quay lại nhìn và thấy Natasa đi như
chạy vào phòng, Natasa, người mà hồi nào gặp ở Moskva đã gây cho nàng
nhiều ác cảm như vậy.
Nhưng công tước tiểu thư vừa thoáng nhìn lên gương mặt Natasa thì đã
hiểu rằng đây là một người thật sự cùng chung nỗi buồn với nàng, và do
đó là bạn của nàng. Nàng lao người ra đón Natasa, ôm lấy nàng, và úp mặt
lên vai Natasa mà khóc.
Đang ngồi trên đầu giường công tước Andrey, Natasa được tin công
tước tiểu thư đến, nàng lặng lẽ đi ra khỏi phòng với những bước chân
nhanh nhẹn mà công tước tiểu thư Maria nghe như vui vẻ đón, để chạy tới
gặp nàng.
Khi nàng chạy vào phòng, trên gương mặt khích động của nàng chỉ
biểu lộ tình cảm - tình yêu thương đối với chàng, đối với tiểu thư
Maria, đối với tất cả những gì gần gũi với người mà nàng yêu, niếm trắc
ẩn, nỗi đau xót vì những người khác và lòng mong muốn thiết tha quên tất
cả đời mình để giúp họ. - Có thể thấy rõ rằng giây phút ấy trong tâm
trí Natasa không hề có một ý nghĩ nào về mình, về những mối quan hệ của
mình với công tước Andrey.
Vốn có một trực giác nhạy bén, công tước tiểu thư Maria thoạt nhìn
gương mặt Natasa đã hiểu ngay tất cả điều đó. Nàng khóc trên vai Natasa
với một nỗi buồn pha lẫn một cảm giác vui sướng.
- Đi đi ta vào với anh ấy đi, Maria, - Natasa nói đoạn dẫn nàng sang phòng bên.
Công tước tiểu thư Maria ngẩng đầu lên, lau nước mắt và quay mặt về phía Natasa nàng sẽ biết hết sự tình.
- Anh ấy. - nàng bắt đầu hỏi, nhưng lại ngừng bặt. Nàng thấy không thể nào dùng ngôn ngữ để hỏi han hay để trả lời được.
Gương mặt và đôi mắt của Natasa tất phải nói hết với nàng, rõ hơn và sâu hơn.
Natasa nhìn nàng, nhưng hình như Natasa đang lo sợ và phân vân - có
nên nói tất cả những điều mà nàng biết với công tước tiểu thư hay
không: nàng dường như cảm thấy rằng trước đôi mắt trong sáng này, đang
dọi suốt vào đáy lòng nàng, không thể không nói hết, nói hết sự thật
đúng như nàng đã thấy. Môi Natasa bỗng run lên, miệng chúm lại thành
những nếp nhăn xấu xí, rồi nàng bật lên tiếng khóc thổn thức và lấy tay
bưng mặt.
Công tước tiểu thư hỏi Natasa.
- Nhưng vết thương của anh ấy ra sao? - Nói chung tình trạng anh ấy thế nào?
- Tiểu thư… tiểu thư sẽ thấy, - Natasa chỉ nói được như vậy.
Họ ngồi một lát ở nhà dưới, cạnh phòng chàng, để đủ thì giờ nín khóc mà vào phòng chàng với vẻ mặt điềm tĩnh.
- Bệnh trạng diễn biến từ đầu ra sao? Bệnh tăng đã lâu chưa?
- Cái đó xảy ra từ bao giờ? - công tước tiểu thư Maria hỏi.
Natasa kể rằng thời gian đầu bệnh tình có nguy kịch vì trạng thái
sốt nóng và những cơn đau, nhưng đến Troisk thì đỡ, và bác sĩ chỉ còn lo
một điều là chứng hoại thư, nhưng rồi nguy cơ này cũng qua khỏi. Khi
đến Yaroxlav, vết thương bắt đầu mưng mủ (Natasa biết tất cả những điều
gì có dính dáng đến hiện tượng mưng mủ v.v.) và bác sĩ nói rằng quá
trình mưng mủ có thể diễn biến tốt. Rồi công tước Andrey lại sốt. Bác sĩ
nói rằng cơn sốt này không lấy gì làm nguy hiểm. Nhưng cách đây hai
ngày, - Natasa bắt đầu nói. - bỗng dưng cái đó xảy ra… nàng nén những
tiếng thổn thức. - Tôi không hiểu tại sao, nhưng tiểu thư sẽ thấy rõ anh
ấy như thế nào.
- Yếu đi! Gầy đi à?… - công tước tiểu thư hỏi.
- Không, không phải thế, còn tệ hơn nữa. Chị sẽ biết. Ôi Maria anh ấy tốt quá, anh ấy không thể… anh ấy không thể sống bởi vì…

15.
Khi Natasa, với một động tác quen thuộc, mở cửa phòng công tước
Andrey ra và tránh sang một bên nhường lối cho công tước tiểu thư vào
trước, tiểu thư Maria đã thấy nghẹn ngào trong cổ chỉ chực khóc oà oà
lên. Dù nàng có chuẩn bị tinh thần, có cố trấn tĩnh bao nhiêu; nàng cũng
vẫn biết rằng mình không sao đủ sức trông thấy anh mà không khóc được.
Tiểu thư Maria hiểu Natasa muốn nói gì khi nàng bảo là cái đó đã
xảy ra cách đây hai ngày. Nàng hiểu rằng như thế nghĩa là công tước
Andrey bỗng nhiên đã dịu hẳn lại và đó chính là dấu hiệu của cái chết.
Khi đến gần cánh cửa, nàng đã trông thấy trong tưởng tượng khuôn mặt của
Andrey mà nàng đã từng biết hồi còn nhỏ, vẻ mặt dịu dàng, hiền hoà mà
về sau nàng ít khi thấy ở chàng, cho nên bao giờ cũng có sức tác động
rất mạnh đối với nàng. Nàng biết chàng sẽ nói với nàng những lời dịu
dàng, âu yếm, như những lời cha nàng đã nói trước khi tắt thở, nàng biết
mình sẽ không nén nổi lòng và sẽ khóc oà lên trước mặt chàng. Nhưng
trước sau rồi cũng đành phải thế, và nàng bước vào phòng. Những tiếng
thổn thức mỗi lúc một dâng lên trong cổ nàng, trong khi đôi mắt cận thị
của nàng mỗi lúc một thấy rõ hơn hình dáng và khuộn mặt chàng và sau
cùng nàng thấy rõ những nét mặt và bắt gặp đôi mắt chàng.
Chàng nằm trên chiếc đi văng lót nhiều gối đệm, mình mặc chiếc áo
dài nội tấm lót lông. Chàng gầy và xanh. Một bàn tay gầy gò trắng nhợt
và trong suốt của chàng cầm một chiếc mùi xoa, còn bàn tay kia khẽ đưa
ngón lên vuốt mấy sợi râu mép mỏng mọc đã dài. Mắt chàng nhìn hai người
đang bước vào phòng.
Trông thấy mặt chàng và đôi mắt chàng nhìn công tước tiểu thư, Maria
bỗng đi chậm lại. Nàng cảm thấy nước mắt mình bỗng khô đi và những
tiếng thổn thức trong cổ ngừng bặt. Trông thấy vẻ mặt và khoé mắt của
chàng, nàng bỗng thấy e sợ và cảm thấy mình có lỗi "Nhưng ta có lỗi gì?"
- nàng tự hỏi… - "Có lỗi ở chỗ cô sống và nghĩ đến những cái gì đang
sống, còn tôi…!" - Đôi mắt lạnh lùng nghiêm nghị của chàng đáp lại.
Trong đôi mắt ấy, một đôi mắt không nhìn ở bên ngoài mà là nhìn vào
bên trong mình, có một cái gì hầu như thù địch, khi chàng chậm rãi đưa
mắt nhìn em gái.
Chàng cầm lấy tay em gái và hôn nàng, như thường lệ ngày trước.
- Chào em, Maria, em làm thế nào đến được tận đây? - chàng nói với một
giọng thản nhiên và xa lạ như đôi mắt chàng. Giả sử chàng thét lên một
tiếng vọng, tiếng thét ấy hẳn sẽ làm cho tiểu thư Maria đỡ hoảng sợ hơn
là giọng nói này.
- Em đem cả cháu Nikoluska đến nữa à? - chàng nói, giọng vẫn bình thản,
chậm rãi như trước, và rõ ràng là có vẻ như đang cố nhớ ra.
- Sức khoẻ anh nay ra sao? - Tiểu thư Maria nói, và chính nàng cũng lấy làm lạ về câu hỏi của mình.
- Cái đó thì phải hỏi bác sĩ, em ạ? - chàng đáp, và hình như lại cố gắng một lần nữa để tỏ vẻ trìu mến, chàng nói thêm.
- Cảm ơn em đã đến! - Có thể thấy rõ ràng chàng lại chỉ nói bằng đầu môi và không để tâm vào lời lẽ của mình.
Công tước tiểu thư Maria xiết tay chàng. Chàng hơi nhăn mặt một chút
khi nàng xiết tay như vậy. Chàng lặng thinh, và nàng không biết nói gì.
Nàng đã hiểu cái điều đã xảy đến với chàng từ hai ngày nay. Trong những
lời lẽ, trong giọng nói của chàng và nhất là trong khoé nhìn ấy - một
cái nhìn lạnh lùng, gần như thù địch - có thể cảm thấy một sự cách vời
đối với những gì thuộc về trần thế, khiến người đang sống phải kinh sợ.
Hình như chàng phải chật vật lắm mới hiểu được những cái gì thuộc về cõi
sống; nhưng đồng thời cũng có thể cảm thấy sở dĩ chàng không hiểu không
phải vì không còn đủ sức để hiểu, mà vì chàng đã hiểu một cái gì khác,
một cái gì mà người sống không hiểu và không thể nào hiểu nổi, và cái đó
đã thu hút hết tâm trí chàng.
- Phải, số phận đã run rủi cho chúng tôi gặp nhau lại một cách kỳ lạ như
thế đấy! - Chàng nói, chấm dứt phút im lặng, và chỉ vào Natasa - Cô ấy
suốt ngày săn sóc anh.
Công tước tiểu thư Maria lắng nghe mà không hiểu chàng nói gì Làm
sao công tước Andrey, một người tế nhị, dịu dàng như vậy, mà lại có thể
nói như thế trước mặt người con gái mà mình yêu.
Người con gái đang yêu mình! Nếu chàng nghĩ mình sẽ sống, thì chàng
đã không nói điều đó với một giọng lạnh lùng khó chịu như vậy. Nếu chàng
biết mình sẽ chết, thì làm sao chàng lại không thương hại nàng, làm sao
chàng lại có thể nói như vậy trước mặt nàng được? Chỉ có thể có một
cách giải thích, là bây giờ chàng thờ ơ với hết thảy mọi sự, và như vậy
là vì có một cái gì khác, một cái gì tối quan trọng, đã mở ra trước mắt
chàng.
Cuộc nói chuyện diễn ra lạnh nhạt, lúng túng và phút phút lại đứt quãng.
- Maria đi qua đường Ryazan đấy, - Natasa nói.
Công tước Andrey không để ý thấy nàng gọi em gái chàng là Maria, Natasa
thì lần đầu tiên nhận thấy mình gọi tiểu thư Maria như vậy.
- Thế nào? - Chàng hỏi.
Chị ấy có nghe họ kể lại là Moskva đã cháy trụi, đâu hình như…
Natasa ngừng bặt, không thể nào nói chuyện được. Chàng rõ ràng là đang cố gắng lắng nghe, nhưng vẫn không chú ý nổi.
- Phải, cháy hết rồi, nghe họ bảo thế. - Chàng nói, - Thật đáng tiếc…
Đoạn chàng bắt đầu nhìn thẳng phía trước, mấy ngón tay lơ đễnh vuốt hàng ria mép lún phún.
- Maria ạ, thế em có gặp bá tước Nikolai à? - Công tước Andrey nói, hẳn
là muốn cho họ vui lòng. - Anh ấy có viết thư về gia đình ở đây nói là
yêu em lắm, - chàng nói tiếp một cách giản dị, bình thản, hẳn là không
đủ sức, hiểu cái ý nghĩa phức tạp mà câu nói này có thể có đối với những
người đang sống. Nếu em cũng yêu anh ấy thì… hai người lấy nhau à rất
tốt - chàng nói thêm, hơi nhanh hơn trước một chút, tưởng như hài lòng
vì đã tìm được những chữ mà mình tìm mãi không ra. Công tước tiểu thư
Maria nghe lời chàng nói, nhưng những lời lẽ ấy đối với nàng không có ý
nghĩa nào khác hơn là cho nàng thấy rõ hiện nay chàng đã xa cách đến
nhường nào tất cả những gì thuộc về cõi sống.
- Nói đến em làm gì! - nàng điềm tĩnh đáp và liếc nhìn Natasa, Natasa
cảm thấy cái nhìn ấy đặt lên mình nhưng nàng không nhìn lại. Cả ba người
lại lặng thinh.
- Anh Andrey ạ, anh có muốn… - Công tước tiểu thư Maria bỗng cất giọng
run run, - anh có muốn gặp cháu Nikoluska không? Cháu nhắc đến anh luôn
đấy.
Công tước Andrey lần đầu tiên hơi nhếch mép mỉm cười, nhưng tiểu thư
Maria, vốn biết rất rõ gương mặt chàng, hoảng sợ hiểu ra đó không phải
là một nụ cười vui mừng, thương yêu đối với đứa con, mà là một nụ cười
chế giễu kín đáo, nhẹ nhàng đối với tiểu thư Maria đã dùng đến thủ đoạn
cuối cùng (theo như nàng nghĩ) để đưa chàng về cõi sống.
- Có ,anh rất mừng. Nikoluska có khoẻ không?
Khi họ dẫn Nikoluska vào gặp công tước Andrey - Cậu bé sợ sệt nhìn cha
nhưng không khóc, vì bấy giờ chẳng có ai khóc cả, - chàng hôn con và rõ
ràng là không biết nói gì với nó.
Khi họ dẫn đứa bé ra ngoài, Công tước tiểu thư Maria đến cạnh giường
một lần nữa, hôn anh, và không sao kìm nổi được, nàng oà lên khóc nức
nở. Công tước Andrey nhìn nàng đăm đăm.
- Em nghĩ đến Nikoluska à? - Chàng hỏi.
Tiểu thư Maria vừa khóc vừa gật đầu.
- Maria, em cũng biết sách Phúc â… nhưng rồi im bặt.
- Anh nói sao?
- Không, có gì đâu. Không nên khóc ở đây, - chàng nói, mắt vẫn nhìn nàng lạnh lùng như cũ.
Khi công tước tiểu thư Maria khóc, chàng hiểu rằng nàng khóc vì nghĩ đến
nông nỗi Nikoluska sẽ mồ côi cha. Chàng cố hết sức trở về với cõi sống
và với quan niệm của hai người.
"Phải, chắc họ phải cho thế là thê thảm lắm! - Chàng nghĩ - Nhưng thực ra nó đơn giản biết chừng nào!"
"Chim trời không gieo, không gặt, nhưng đức Chúa Cha nuôi chúng nó
sống"(1) - Chàng tự nhủ, và toan nói với Công tước tiểu thư như vậy
"Nhưng thôi, họ sẽ hiểu theo cách của họ, họ không hiểu được đâu! Họ
không thể hiểu rằng tất cả những tình cảm mà họ trân trọng, tất cả những
ý nghĩ mà họ cho là quan trọng như vậy thật ra đều vô ích. Ta và họ
không thể hiểu được nhau" - Và chàng lặng thinh.
Đứa con trai của công tước Andrey đã lên bảy. Nó mới đọc được lõm
bõm, và chưa biết gì cả. Kể từ ngày hôm ấy nó mới bắt đầu biết cảm nghĩ,
có thêm khiếu quan sát và kinh nghiệm; nhưng giả sử lúc ấy nó có tất cả
những phẩm chất đó nó cũng sẽ không thể nào hiểu một cách rõ hơn, sâu
hơn lúc bấy giờ tất cả ý nghĩa của cái cảnh diễn ra giữa cha nó, tiểu
thư Maria và Natasa, bây giờ nó đã hiểu được tất cả, nó không khóc khi
bước ra khỏi phòng, nó lặng lẽ lại gần Natasa bấy giờ cũng bước ra theo,
ngước đôi mắt xinh đẹp tư lự nhìn nàng có chiều rụt rè, cái môi trên
hơi cong của nó run run, nó tựa đầu vào người nàng và khóc.
Từ hôm đó nó tránh Dexal, tránh Bá tước phu nhân, người vẫn hay vuốt
ve nó, và hoặc ngồi một mình, hoặc mon men đến gần tiểu thư Maria hay
Natasa mà bây giờ hình như nó yêu hơn cả cô nó, rồi im lặng và rụt rè
vuốt ve.
Chú thích:
(1) Câu trong kinh thánh
hết: Chương -14 -15 -, xem tiếp: Chương - 16 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XII

Chương - 16 -

Công tước Andrey không những biết rằng mình sẽ chết, mà còn cảm thấy
mình đang chết, thấy mình đã chết một nửa. Chàng biết mình đang xa lạ
dần với tất cả những cái gì thuộc về trần thế, và có một cảm giác lâng
lâng hoan hỷ và kỳ dị. Không vội vã không lo lắng, chàng chờ đợi điều
này sắp xảy đến. Cái cõi vĩnh hằng, đáng sợ huyền bí mà suốt cuộc đời
chàng không lúc nào không cảm thấy, nay đã gần chàng lắm, và cái cảm
giác lâng lâng kỳ dị của chàng lúc này chứng tỏ đối với chàng nó đã gần
như dễ hiểu, hữu tình, cụ thể…
Trước kia chàng vẫn sợ chết. Chàng đã hai lần thể nghiệm cảm giác sợ
chết, cái cảm giác day dứt khủng khiếp ấy, nhưng bây giờ chàng không
còn hiểu nó nữa.
Lần đầu tiên chàng thể nghiệm cái cảm giác này là khi quả tạc đạn
quay tít trước mặt chàng như một con quay, và chàng thì nhìn những đống
rạ, những bụi cây, bầu trời, và biết rằng trước mặt chàng là cái chết.
Đến khi chàng tỉnh dậy sau thời gian ngất đi vì vết thương và trong tâm
hồn chàng, dường như bỗng chốc được giải phóng khỏi gánh nặng của cuộc
sống, đã nở rộ đoá hoa của tình yêu vĩnh viễn, tự do, không lệ thuộc vào
cõi đời này, thì chàng không còn sợ chết và không còn nghĩ đến cái chết
nữa.
Trong những giờ phút cô đơn đau xót, nửa mê nửa tỉnh mà chàng đã
trải qua sau khi bị thương, chàng càng nghĩ đến cái nguyên lý mới mẻ của
tình yêu vĩnh viễn mở ra trước mắt, thì lại càng bất giác thoát ra khỏi
cuộc sống trần tục. Yêu mọi vật, yêu mọi người, luôn luôn hy sinh mình
cho tình yêu, có nghĩa là không yêu ai hết, có nghĩa là không sống một
cuộc sống trần gian này nữa.
Và càng đi sâu vào nguyên lý của tình yêu này, càng thoát ly cuộc
sống, chàng lại xoá bỏ hẳn cái tính trở ngại đáng sợ vẫn đứng ở giữa
cuộc sống và cái chết khi ta không có tình yêu. Trong thời gian gần đây,
mỗi khi chàng nhớ rằng mình phải chết, chàng lại tự nhủ: "Ừ thì thôi,
càng tốt".
Nhưng sau cái đêm ở Mytisi, khi trong lúc nửa mê nửa tỉnh chàng thấy
xuất hiện người con gái mà chàng khao khát, và khi chàng áp môi vào bàn
tay nàng mà khóc những giọt nước mắt lặng lẽ và vui mừng, thì tình yêu
đối với một người đàn bà đã bất giác len lỏi vào lòng chàng và lại gắn
bó chàng với cuộc sống. Và những ý nghĩa vừa vui vừa mừng vừa hồi hộp
bắt đầu dồn dập tràn tới. Bây giờ, nhớ lại cái phút trông thấy Kuraghin ở
trạm cứu thương, chàng không còn có thể trở về với tình cảm lúc ấy được
nữa, bây giờ lòng chàng đang bứt rứt với câu hỏi: Hắn còn sống không?
Nhưng chàng không dám hỏi.
Bệnh trạng của chàng diễn biến theo trình tự bình thường.
Nhưng sự kiện mà Natasa gọi là cái đó đã đến với chàng, thì đã xảy
ra hai ngày trước khi công tước tiểu thư Maria đến. Đó là cuộc vật lộn
cuối cùng giữa cuộc sống và cái chết trong linh hồn công tước Andrey, và
cái chết đã thắng. Đó là sự nhận thức đột ngột rằng chàng còn quý cuộc
sống, cuộc sống được biểu trưng trong tình yêu của chàng đối với Maria,
và là sự khắc phục cơn hoảng sợ cuối cùng trước cái chưa hề biết.

Bấy giờ là vào buổi tối. Cũng như thường lệ sau bữa ăn chiều, chàng
đang ở trong trạng thái sốt nhẹ, và tư tưởng của chàng minh mẫn lạ
thường. Sonya ngồi bên bàn. Chàng thiu thiu ngủ. Bỗng nhiên một cảm giác
hạnh phúc tràn ngập lòng chàng.
"À, nàng đã vào đấy!" - chàng nghĩ.
Quả nhiên, Natasa đã lặng lẽ bước vào và ngồi ở chỗ Sonya lúc nãy.
Từ khi nàng bắt đầu săn sóc chàng, công tước Andrey luôn luôn cảm biết được sự có mặt của nàng bằng trực giác thể xác.
Nàng ngồi trên ghế bành. quay nghiêng về phía chàng, mình che ánh
nến, và đan bít tất. (Nàng đã học đan bít tất từ khi công tước Andrey
nói với nàng rằng không có ai biết cách chăm sóc người ốm giỏi bằng các
bà u già đan bít tất, rằng trong những động tác của người đan bít tất có
một cái gì làm cho tâm hồn yên tĩnh lại).
Những ngón tay thon thon của nàng đang đưa nhanh đôi que đan thỉnh
thoảng khẽ chạm vào nhau, và chàng có thể thấy rõ những nét trông
nghiêng của mặt nàng đang tư lự cúi xuống. Nàng cựa mình - cuộn len ở
trên đầu gối nàng lăn xuống đất. Nàng giật mình, liếc nhìn chàng rồi lấy
tay che ngọn nến, nàng cúi mình xuống với một động tác thận trọng, mềm
mại và chính xác, nhặt cuộn len lên và ngồi lại như cũ.
Chàng nhìn nàng, nằm yên không cựa quậy, và thấy rằng sau động tác
vừa rồi lẽ ra nàng cần phải thở phào một cái nhưng nàng không dám, chỉ
khẽ thở lại cho đều đặn dần dần.
Ở tu viện Troisk hai người đã nhắc nhở lại thời dĩ vãng và chàng có
nói với nàng là nếu chàng được sống, chàng sẽ vĩnh viễn biết ơn Chúa vì
cái vết thương đã khiến cho chàng được gặp nàng; nhưng từ bấy đến nay
họ không bao giờ nói đến tương lai nữa.
"Có thể như thế hay không? - Bây giờ chàng thầm nghĩ trong khi nhìn
nàng và lắng tai nghe tiếng lách cách nhè nhẹ của đôi que đan. - Lẽ nào
số phận run rủi cho ta gặp lại nàng một cách kỳ lạ như thế để rồi chết?…
Chẳng lẽ chân lý của cuộc sống mở ra trước mắt ta chỉ để cho ta sống
suốt đời trong sự dối trá hay sao? Ta yêu nàng hơn tất cả trên đời.
Nhưng ta biết làm thế nào, nếu ta yêu nàng?" - Chàng tự nhủ, và bỗng bất
giác rên lên một tiếng, theo thói quen đã nhiễm phải trong thời gian
đau đớn vì vết thương.
Nghe tiếng rên, Natasa đặt chiếc bít tất xuống, quay về phía chàng,
và bỗng nhận thấy mắt chàng sáng long lanh, nàng bước nhẹ đến cạnh chàng
và cúi xuống.
- Anh không ngủ ư?
- Không, anh nhìn em đã lâu; anh đã cảm thấy em vào. Ngoài em ra
không ai có thể cho anh cái cảm giác yên ổn, êm ái ấy, cái ánh sáng ấy…
anh những muốn khóc vì vui sướng…
Natasa cúi xuống sát người chàng. Mắt nàng ánh lên một niềm vui bồng bột.
- Natasa anh yêu em quá đỗi, yêu hơn hết tất cả trên đời.
- Thế em thì sao? - Nàng quay mặt đi một thoáng. - Tại sao lại "quá
đỗi? - Tại sao lại "quá đỗi" ư … Thế em nghĩ sao. Trong thâm tâm em cảm
thấy thế nào, liệu anh có sống được không? Em thấy thế nào? Em tin chắc
như vậy, chắc chắn như vậy! - Natasa nói gần như kêu lên, cuống quýt nắm
chặt lấy hai tay chàng.
Chàng im lặng một lát.
- Được như thế thì sung sướng quá - Và chàng cầm tay nàng lên hôn.
Natasa sung sướng và xúc động; và ngay lúc ấy nàng sực nhớ ra rằng như thế không được, chàng đang cần yên tĩnh.
- Nhưng anh chưa ngủ, - nàng nén nỗi vui mừng lại nói, - Anh cố ngủ đi… em xin anh.
Chàng xiết tay nàng rồi buông ra; nàng đi về phía ngọn nến và lại
ngồi xuống như cũ. Hai lần nàng quay mặt nhìn chàng, và mắt chàng long
lanh nhìn lại. Nàng tự đề ra cho mình một giới hạn trên chiếc tất và tự
nhủ là sẽ không nhìn lại nữa cho đến khi nào đan xong chỗ đó.
Quả nhiên, được một lát thì chàng nhắm mắt lại và ngủ thiếp đi.
Chàng không ngủ lâu. Chỉ một lát sau chàng bỗng giật mình tỉnh dậy,
người toát mồ hôi lạnh.
Trong khi ngủ thiếp đi, chàng vẫn nghĩ đến điều mà gần đây chàng vẫn
luôn nghĩ tới; cuộc sống và cái chết. Và chàng nghĩ đến cái chết nhiều
hơn.
Chàng thấy mình gần cái chết hơn.
"Tình yêu? Tình yêu là cái gì nhỉ?" - Chàng nghĩ thầm "Tình yêu ngăn
cản cái chết. Tình yêu là sự sống. Tất cả những điều mà ta hiểu, sở dĩ
ta hiểu được nó là vì ta yêu. Tất cả sở dĩ có, sở dĩ tồn tại cũng chỉ vì
ta yêu. Tình yêu là mối liên hệ duy nhất kết hợp vạn vật, tình yêu là
Thượng đế, và chết đi nghĩa là ta, một phần nhỏ của tình yêu, trở về với
cái nguồn cộng đồng vĩnh cửu của mọi vật Chàng thấy những ý nghĩ này có
sức an ủi chàng. Nhưng đó chỉ là những ý nghĩ mà thôi. Có một cái gì
còn thiếu ở trong ấy, có một cái gì phiến diện, cá biệt, chỉ thuộc trí
tuệ, không được hiển nhiên. Và mối lo âu cũ, trạng thái mơ hồ trước kia
vẫn còn. Chàng ngủ thiếp đi.

Chàng chiêm bao thấy mình đang nằm trong chính gian phòng này, nhưng chàng không bị thương, chàng vẫn khoẻ mạnh.
Nhiều khuôn mặt khác nhau, vô nghĩa, dửng dưng, hiện ra trước mắt
chàng. Chàng nói chuyện với họ, bàn cãi với họ những chuyện bâng quơ vô
bổ. Họ đang sửa soạn đi đâu đấy. Công tước Andrey nhớ mang máng rằng
tất cả những thứ đó đều vô nghĩa và chàng còn có những nỗi lo âu khác
rất quan trọng, nhưng chàng vẫn tiếp tục nói những câu trống rỗng mà ý
nhị làm cho họ ngạc nhiên. Dần dần những khuôn mặt ấy đều biến đi đâu từ
lúc nào không rõ, và tất cả đến nhường chỗ cho một vấn đề duy nhất, là
phải làm thế nào khép cánh cửa lại. Chàng đứng dậy và đi ra cửa để khép
cửa và đóng chặt lại. Có chốt kịp cánh cửa hay không, tất cả đều lệ
thuộc vào đấy. Chàng bước đi, chàng bước rất vội, nhưng chân chàng không
cử động, và chàng biết rằng chàng sẽ không chốt kịp cánh cửa, nhưng
chàng vẫn ráng hết sức mình một cách đau đớn. Và một nỗi sợ hãi ghê gớm
tràn ngập lòng chàng. Nỗi sợ hãi đó chính là nỗi sợ hãi trước cái chết;
chính nó đang đứng sau cánh cửa kia. Nhưng ngay trong khi chàng vụng về
và bất lực lê về phía cánh cửa, cái vật gì ghê sợ ấy từ bên kia cánh cửa
đã đẩy vào. Một cái gì trái với tình cảm con người - cái chết - đã xô
vào cánh cửa, và vấn đề là phải giữ cánh cửa lại. Chàng nắm lấy cánh
cửa, thu hết tàn lực; bây giờ không còn chốt cửa được nữa rồi - thôi chỉ
mong sao giữ cánh cửa lại; nhưng sức chàng yếu lắm, chàng vụng lắm, và
bị cái vật khủng khiếp ấy xô đẩy, cánh cửa mở ra, rồi lại khép lại.
Ở ngoài cửa, cái ấy lại đẩy vào một lần nữa. Những cố gắng cuối
cùng, những cố gắng của chàng đều vô ích, và cả hai cánh cửa lặng lẽ mở
rộng ra, cái ấy đã vào, và cái ấy chính là cái chết. Công tước Andrey đã
chết.
Nhưng ngay cái giây phút chàng chết đi, công tước Andrey sực nhớ ra
mình đang ngủ, và ngay trong cái giây phút chàng chết đi, chàng cố gượng
dậy, chàng bừng tỉnh.
"Phải, đó chính là cái chết. - Ta đã chết - ta đã tỉnh dậy. Phải, cái
chết là sự thức tỉnh" - điều đó bỗng loé lên trong tâm hồn chàng, và
bức màn cho đến nay vẫn che kín cõi u minh huyền bí đã vén lên trước
nhãn quan tinh thần của chàng. Chàng cảm thấy như thể cái sức mạnh
trước đây vẫn bị trói buộc trong người chàng nay đã được giải thoát, và
chàng lại thấy cái cảm giác lâng lâng kỳ dị từ đây không rời xa khỏi
chàng nữa.
Sao chàng giật mình tỉnh dậy, nhưng toát mồ hôi lạnh và cựa mình
trên đi-văng, Natasa đến cạnh chàng và hỏi chàng làm sao thế. Chàng
không đáp, chàng không hiểu nàng nói gì, và nhìn nàng với đôi mắt quái
gở.
Đó chính là điều đã xảy ra với chàng hai ngày trước khi công tước
Maria đến. Cũng từ hôm ấy bác sĩ nói rằng trạng thái sốt nóng đã chuyển
hướng không tốt. Natasa không chú ý đến lời bác sĩ nàng đã thấy rõ những
dấu hiệu tinh thần khủng khiếp mà nàng biết là còn chắc chắn hơn nhiều.
Từ ngày hôm ấy đối với công tước Andrey, cùng với cuộc thức tỉnh từ
giấc ngủ, đã bắt đầu cuộc thức tỉnh từ cuộc sống. Và so với thời gian
sống, chàng nhìn thấy nó không chậm hơn một cuộc tỉnh giấc so với thời
gian chiêm bao. Không có gì đáng sợ và đột ngột trong cuộc thức tỉnh
tương đối chậm rãi ấy.
Những ngày cuối cùng chàng trôi qua một cách bình thường và giản
dị. Tiểu thư Maria cũng như Natasa, bấy giờ không rời chàng một phút,
đều cảm thấy như thế. Hai người không khóc, không run rẩy, và thời gian
sau này họ cũng cảm thấy rằng không phải mình đang săn sóc công tước
Andrey (chàng không còn nữa, chàng đã bỏ họ mà đi rồi), mà đang săn sóc
kỷ niệm thân thiết nhất của chàng: hình hài của chàng. Cảm giác của hai
người mạnh đến nỗi mặt bề ngoài, mặt khủng khiếp của cái chết không có
tác động gì đến tâm hồn họ, và họ không thấy cần phải khơi thêm nỗi đau
buồn của mình làm gì. Họ không khóc, dù là trước mặt chàng hay sau lưng
chàng cũng thế, họ không bao giờ nói chuyện với nhau về chàng.
Họ cũng cảm thấy không thể dùng lời nói để biểu đạt những điều ma họ hiểu được.
Cả hai người đều thấy chàng dần dần từ giã họ, khoan thai và chậm
rãi dần vào cõi nào không biết, và cả hai đều hiểu rằng nhất định phải
như thế, và như thế là tốt.
Chàng chịu lễ xưng tội và nhận mình thánh; cả nhà đến vĩnh biệt
chàng. Khi họ dẫn con trai đến cho chàng, chàng đặt môi lên trán nó rồi
quay mặt đi, không phải vì chàng khổ tâm và thương xót đứa con côi cút
(tiểu thư Maria và Natasa cũng hiểu điều này), mà chỉ vì chàng làm dấu
ban phúc cho nó, chàng cũng ngoan ngoãn làm theo và nhìn quanh như muốn
hỏi xem có cần làm gì nữa không.
Khi cái thân thể bị linh hồn rời bỏ xung giật lên những đợt cuối cùng, tiểu thư Maria và Natasa đều có mặt ở đấy.
- Thế là hết ư? - tiểu thư Maria hỏi khi xác công tước Andrey nằm im
lìm đã được mấy phút và lạnh dần trước mặt họ. Natasa lại gần, nhìn vào
đôi mắt đã chết và vội vã vuốt nó xuống, nhưng không hôn, mà chỉ khẽ
chạm môi vào cái vật kỷ niệm gần gũi nhất là thi thể của chàng.
"Anh ấy đi đâu? Bây giờ anh ấy ở đâu?".
Khi xác công tước Andrey được tắm rửa và trang phục đã nằm trong chiếc
quan tài đặt trên bàn, mọi người đều lại gần để vĩnh biệt, và mọi người
đều khóc.
Nikoluska khóc vì cảm giác ngỡ ngàng đau đớn như đang vò nát tim
nó ra. Bá tước phu nhân và Sonya khóc vì thương Natasa và vì nay chàng
không còn nữa. Lão bá tước khóc vì cảm thấy chẳng bao lâu nữa ông cũng
phải bước đi bước khủng khiếp này.
Natasa và công tước Maria bây giờ cũng khóc, nhưng không phải vì nỗi
buồn riêng của nó; họ khóc vì tâm hồn họ tràn ngập một cảm giác xúc
động và tôn sùng trước sự huyền bí đơn giản và trang nghiêm của cái chết
đã diễn ra trước mắt họ.
hết: Chương - 16 -, xem tiếp: Phần XIII-Chương -1 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Phần XIII-Chương -1 -

Trí tuệ con người không bao quát hết được các nguyên nhân của một
hiện tượng. Nhưng nhu cầu tìm hiểu nguyên nhân là một nhu cầu bẩm sinh
của tâm hồn. Và vì không thấu triệt được những điều kiện tách rời ra đều
có thể tưởng là một nguyên nhân, cho nên hễ gặp một mối liên hệ nào dễ
hiểu là trí tuệ con người vội chộp lấy mà nói: nguyên nhân đây rồi.
Trong các biến cố lịch sử (trong đó đối tượng quan sát là hành động của
những con người) vào thời đại nguyên thuỷ người ta đi tìm nguyên nhân ở ý
muốn của thần thánh, rồi về sau, người ta lại tìm ở ý muốn của những
người đứng ở vị trí lịch sử để dễ thấy nhất, - ý muốn của các nhân vật
lịch sử.
Nhưng chỉ cần đi sâu vào thực chất của mỗi biến cố lịch sử, tức là
vào sự hoạt động của khối quần chúng có tham gia vào biến cố ấy cũng đủ
thấy rõ rằng ý muốn của nhân vật lịch sử không những không chỉ đạo các
hành động của quần chúng, mà chính nó còn bị chỉ đạo nữa là đằng khác.
Có thể tưởng rằng quan niệm ý nghĩa của biến cố lịch sử theo cách này
hay theo cách khác thì cũng thế thôi.
Nhưng giữa một người nói rằng các dân tộc phương Tây đi sang phương
Đông vì Napoléon muốn thế với một người nói rằng sự việc đó diễn ra vì
nó tất phải diễn ra, cũng có một sự khác nhau xa như giữa những người
khẳng định rằng quả đất đứng yên một chỗ và các hành tinh xoay chung
quanh nó với những người nói rằng mình không biết quả đất dựa vào cái
gì, nhưng biết rằng có những quy luật chi phối sự chuyển động của quả
đất cũng như của các hành tinh khác. Một biến cố lịch sử không có và
không thể có nguyên nhân. Nhưng có những quy luật chi phối các biến cố,
trong đó có quy luật ta không biết mà cũng có quy luật ta có thể mò mẫm
ra được nào ngoài cái nguyên nhân duy nhất của mọi nguyên nhân.
Những quy luật này có thể khám phá được khi nào ta hoàn toàn từ bỏ
việc tìm tòi nguyên nhân trong ý muốn của một con người, cũng như việc
khám phá quy luật chuyển động của các hành tinh chỉ có thể thực hiện
được khi nào người ta từ bỏ quan niệm cho rằng quả đất là cố định.
Sau trận Borodino, sau khi quân địch chiếm Moskva và kinh đô này
bốc cháy, sự kiện mà các nhà sử học cho là quan trọng nhất trong cuộc
chiến tranh năm 1812 là cuộc hành quân của quân đội Nga từ con đường
Ryazan ra con đường Kaluga tiến về doanh trại Tarutino, thường gọi là
cuộc hành quân đường chéo sau con sông Kranaya Pakhra. Các nhà sử học
gán công lao thực hiện cái chiến công oanh liệt này cho nhiều nhân vật
khác nhau và tranh cãi nhau về chỗ công ấy cụ thể là công của ai. Ngay
cả các sở gia ngoại quốc các sử gia Pháp, cũng thừa nhận thiên tài của
các nhà cầm quân Nga khi nói đến cuộc hành quân chéo này. Nhưng tại sao
các tác gia quân sự (và tất những người khác cũng nghe theo họ) lại cho
rằng cuộc hành quân đường chéo này là một sáng kiến đầy mưu trí của một
nhân vật nào đó, một sáng kiến đã cứu nước Nga và đưa Napoléon đến thất
bại, thì thật khó lòng mà hiểu nổi. Thứ nhất, khó lòng mà hiểu được cuộc
hành quân này mưu trí và thiên tài ở chỗ nào; vì chẳng cần nghĩ ngợi gì
sâu xa lắm cũng có thể đoán ra rằng khi đạo quân không bị tấn công thì
vị trí tốt nhất của nó là chỗ nào có nhiều lương thực hơn cả. Và bất cứ
người nào, ngay cả một thằng bé mười ba tuổi khờ khạo cũng có thể dễ
dàng đoán ra rằng năm 1812 vị trí có lợi nhất của quân đội sau khi rút
lui quá Moskva là con đường Kaluga. Cho nên trước hết không thể hiểu
được các nhà sử học đã suy luận như thế nào để đi đến chỗ cho rằng cuộc
hành quân này là cao mưu. Sau đó, càng khó lòng hiểu nổi các nhà sử học
căn cứ vào đâu mà cho rằng cuộc hành quân này có tác dụng cứu vãn quân
Nga và đưa quân Pháp đến diệt vong; vì cuộc hành quân đường chéo này,
trong những điều kiện có trước, đồng thời và có sau nó, có thể rất tai
hại cho quân Nga và có lợi cho quân Pháp.
Nếu từ khi tiến hành cuộc chuyển quân này tình hình quân đội Nga
bắt đầu khá lớn hơn, thì quyết không phải vì thế mà ta có thể kết luận
rằng cuộc chuyển quân đó chính là nguyên nhân đã làm cho tình hình khá
hơn.
Cuộc hành quân đường chéo này sẽ không thể nào đưa đến lợi ích gì
hết mà sẽ làm cho quân đội Nga bị tiêu diệt nếu hồi ấy không có sự đồng
quy của những điều kiện khác. Giả sử nếu Moskva không bị cháy, nếu Mura
không mất hút bóng quân Nga, nếu Napoléon không khoanh tay ngồi không,
nếu ở gần vùng Kraxnaya Pakhra quân đội Nga mở một trận đánh theo như đề
nghị của Benrigxen và Barclay, thì sẽ ra sao? Nếu sau đó Napoléon khi
tiến đến gần Tanltino, mở cuộc tấn công vào quân Nga dù chỉ với một sức
mạnh bằng một cuộc tấn công vào quân Nga ở Smolensk, thì sẽ ra sao? Nếu
quân Pháp tiến đánh Petersburg thì sẽ ra sao? Nếu những việc đó xảy ra
thì các tác dụng cứu vãn của cuộc hành quân đường chéo có thể biến thành
một tác dụng tai hại không cùng.
Thứ ba, điều khó hiểu nhất là những người nghiên cứu lịch sử cố tình
không muốn thấy rằng cuộc hành quân đường chéo không thể gán riêng cho
một người, nào, rằng chưa hề bao giờ có một người nào dự kiến được cuộc
hành quân này, và cũng như cuộc rút lui ở Fili, cuộc hành quân này chưa
bao giờ được người nào hình dung ra một cách toàn vẹn; sự thật là nó
toát ra dần dần, từng bước một, qua từng biến cố, qua từng thời đại, từ
vô số những điều kiện hết sức đa dạng, và chỉ lộ rõ toàn bộ khi nó đã
diễn ra trọn vẹn và trở thành việc đã qua.
Trong buổi hội nghị ở Fili ý kiến chiếm ưu thế trong bộ tư lệnh Nga
là ý kiến dựa trên một sự tất yếu hiển nhiên, chủ trương rút lui theo
hướng thẳng về phía sau, tức là theo con đường Nizegorod.
Chứng cớ là đa số các ý kiến trong hội đồng đều phát biểu theo
hướng này và cái chính là cuộc nói chuyện nổi tiếng giữa vị tổng tư lệnh
với Lanxkoy, trưởng phòng quân lương. Lanxkoy cho biết số lượng thực
dành cho quân đội phần lớn được tập trung dọc sông Oka trong hai tỉnh
Tula và Kaluga, và nếu rút lui về phía Nizni, thì quân đội sẽ bị con
sông Oka, một con sông lớn, ngăn cách với các kho lương thực, và đầu mùa
đông sẽ không thể nào vận chuyển lương thực qua sông được. Đó là dấu
hiệu đầu tiên cho thấy cần phải bỏ hướng đi cũ về phía Nizni, mà trước
kia người ta cho là dĩ nhiên. Quân đội bèn đi chếch về phía nam, theo
con đường Ryazan nhích gần về phía các kho lương. Vì quân Pháp cứ khoanh
tay ngồi không và thậm chí còn để mất hút bóng quân Nga, vì cần phải lo
phòng thủ nhà máy Tula(1) và chủ yếu là vì cần nhích gần tới các kho
lương quân đội Nga lại càng đi chếch về phía nam hơn nữa, tiến ra con
đường Tula, nên các vị tư lệnh của quân đội Nga trù tính dừng lại ở
Podolsk và không hề nghĩ đến vị trí Tatunino, nhưng đã có vô số tình
huống như việc quân Pháp trước đây mất hút bóng quân Nga nay bỗng lại
xuất hiện ở sau lưng họ, rồi những dự kiến tác chiến, và cái chính là số
lương thực dồi dào ở Kaluga đã khiến cho quân ta đi chếch thêm về phía
Nam và chuyển vào chính giữa những con đường tiếp tế lương thực của nó,
từ con đường Tula chuyển sang con đường Kaluga, về phía Tarutino. Nếu đã
không thể nào trả lời được câu hỏi Moskva đã bị bỏ rơi như thế nào, thì
cũng không thể nói rõ việc đổi hướng rút quân về phía Tarutino được
quyết định vào lúc vô số những động lực khác nhau, người ta mới bắt đầu
quả quyết tin rằng chính mình đã muốn như thế và đã dự kiến việc này từ
lâu.

Chú thích:
(1) Nhà máy vũ khí nổi tiếng của Nga
hết: Phần XIII-Chương -1 -, xem tiếp: Chương -2 -3 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIII

Chương -2 -3 -

Nội dung cuộc hành quân đường chéo nổi tiếng ấy chung quy là quân đội
Nga lúc bấy giờ đang rút thẳng mãi về phía sau, ngược với hướng tấn
công của quân Pháp, đã đi chệch ra khỏi hướng thẳng lúc đầu, khi không
thấy truy kích, đã theo lẽ tự nhiên mà kéo về phía những nơi có lương
thực dồi dào.
Nếu ta thử hình dung rằng quân đội Nga không có những vị tướng lĩnh
thiên tài cầm đầu, mà chỉ là một đội quân không người chỉ huy, thì đội
quân này cũng không thể làm gì khác hơn là đi vòng trở lại phía Moskva
về thành một đường vòng cung theo những nơi có nhiều lương thực, những
vùng trù phú nhất.
Cuộc chuyển quân từ con đường Nizegorod sang con đường Ryazan, rồi
sang con đường Tula, rồi lại sang con đường Kaluga là một việc tự nhiên
đến nỗi những người lính Nga đảo ngũ cũng chạy theo hướng này. Ở
Tarutino, Kutuzov nhận được một bức thư của nhà vua hầu như khỉển trách
ông ta vì đã đem quân rút về con đường Ryazan, và chỉ định cho ông đến
đóng ở vị trí trước mặt Kaluga, nơi mà ông ta đã đóng khi đọc bức thư
này.
Quân đội Nga trong suốt thời gian chiến dịch và ở trận Borodino
giống như một quả bóng bật lùi trở lại khi gặp phải một sức xô đẩy mạnh
từ phía trước rồi. Khi sức xô đẩy đó đã mất, và không bị xô thêm nữa,
thì quả bóng kia lăn lăn đến vị trí nào thuận chiều nhất.
Công lao của Kutuzov không phải ở chỗ đã thực hiện một cuộc hành
quân chiến lược thiên tài như người ta thường nói, mà là ở chỗ có một
mình ông hiểu được ý nghĩa của các biến cố đang diễn ra.
Một mình Kutuzov ngay từ lúc ấy đã hiểu ý nghĩa của việc quân
Pháp khoanh tay không hoạt động, một mình ông tiếp tục khẳng định rằng
trận Borodino là một trận thắng. Một mình ông - lẽ ra, ở địa vị tổng tư
lệnh như ông người ta thường có khuynh hướng tấn công mới phải - một
mình ông đã cố sức làm sao đừng để cho quân đội Nga mở những trận giao
chiến vô ích.
Con thú bị thương ở Borodino nay đang nằm ở đâu đấy, ở nơi mà người thợ
săn đã bỏ nó lại để chạy đi nơi khác. Nhưng nó còn sống hay đã chết, nó
đã kiệt sức hay vẫn còn mạnh và đang nấp rình, điều đó thì người thợ săn
không biết. Thế rồi bỗng nghe tiếng rên của con thú. Tiếng rên của con
thú bị thương, tức quân đội Pháp, tiếng rên đã để lộ tình cảnh nguy khốn
của nó, chính là việc Lorixton được phái đến đại bản doanh Kutuzov để
giảng hoà.
Napoléon, xưa nay vốn tin rằng cái tốt, cái hay không phải là cái gì
tốt, cái gì hay tự bản thân nó, mà chính là cái gì nảy ra trong đầu óc
ông ta, đã viết cho Kutuzov mấy câu chẳng có nghĩa lý gì, rõ ràng là bạ
nghĩ ra thế nào thì viết thế ấy.
"Thưa ngài Công tước Kutuzov" - ông ta viết - "Tôi xin phái một viên
phó trưởng của tôi đến gặp ngài để bàn nhiều vấn đề đáng quan tâm. Tôi
mong rằng điện hạ sẽ tin những lời của ông ta, nhất là khi ông ta sẽ
biểu đạt lời lòng kính và nể vì đặc biệt mà tôi đã có từ lâu đối với
ngài. Trước khi dừng bút, tôi xin cầu nguyện Thượng đế hãy đặt ngài,
thưa ngài công tước Kutuzov dưới sự bảo trợ thiêng liêng và cao cả của
Người.
Moskva, ngày 30 tháng mười, 1812.
Ký tên: Napoléon"
"Tôi sẽ bị hậu thế nguyền rủa nếu người ta coi tôi như người đứng ra chủ
trương như một sự thoả hiệp nào. Hiện nay tinh thần của dân tộc tôi là
như thế đấy" - Kutuzov trả lời, và tiếp tục đem hết công sức làm thế nào
ngăn chặn không để quân ta tấn công.
Trong cái tháng mà quân Pháp đi cướp bóc ở Moskva và quân Nga trú
quân yên ổn ở Tarutino, đã diễn ra một sự chuyển biến trong mối tương
quan giữa lực lượng hai đội quân (về tinh thần và số lượng), và sau đo
ưu thế ngả về phía quân Nga. Tuy người Nga không biết tình hình của quân
Pháp và quân số của nó nhưng thấy tương quan kia vừa chuyển biến thì đã
có vô số dấu hiệu cho thấy rằng đã đến lúc phải tấn công. Những dấu
hiệu đó là việc phái Lorixton đến doanh trại Nga, là số lượng thực dồi
dào ở Tarutino, những tin tức từ khắp nơi gửi về cho biết tình trạng hỗn
độn của quân Pháp đang ngồi không, việc bổ sung các trung đoàn của ta
bằng lính mộ, là thời tiết tốt, là thời gian nghỉ ngơi kéo dài của binh
sĩ Nga, là cái tâm trạng thường phát sinh trong quân đội sau khi nghỉ
ngơi như thế: tâm trạng sốt ruột, muốn bắt tay ngay hoàn thành cái nhiệm
vụ của mình tụ tập lại đấy để làm tròn, tò mò muốn biết hiện nay trong
quân đội Pháp ra sao (từ lâu họ đã mất hút bóng dáng quân Pháp), và sự
táo bạo của các đội tiền tiêu Nga bây giờ luôn luôn thọc sâu vào vùng
quân Pháp đóng ở gần Tarutino, là tin tức về những trận thắng dễ dàng
của những toán nông dân và quân du kích, là lòng nô nức do những tin tức
này nhen nhóm lên và ý chí phục thù nung nấu trong lòng mỗi người từ
khi quân Pháp vào Moskva, và chủ yếu là một ý thức mơ hồ nhưng đã ăn sâu
vào lòng mỗi người lính là tương quan lực lượng nay đã thay đổi và ưu
thế đã ngả về phía ta. Sự chuyển biến căn bản trong tương quan lực lượng
đã diễn ra, và cuộc tấn công nay đã trở thành tất yếu. Và ngay tức
khắc; cũng chính xác như bộ chuông đồng hồ bắt đầu điểm khi cái kim phút
đã đi hết một vòng, trong các giới cao cấp cũng có sự vận dụng ráo nết,
và tiếng xè xè của bộ máy đánh chuông bắt đầu hoạt động kể, theo sự
chuyển biến về tương quan lực lượng này.

3.
Quân đội Nga được đặt dưới sự chỉ huy của Kutuzov với bộ tham mưu
của ông và dưới sự chỉ huy của hoàng đế từ Petersburg. Ở Petersburg,
ngay từ khi nhận được tin bỏ ngỏ Moskva, người ta đã soạn ra kế hoạch tỉ
mỉ cho toàn bộ một cuộc chiến tranh và gửi đến cho Kutuzov để ông ta
theo đó mà hành động. Tuy được soạn ra trong khi người ta hãy còn tưởng
rằng Moskva đang nằm trong tay quân ta, kế hoạch này vẫn được bộ tham
mưu tán thành và quyết định thực hiện, Kutuzov chỉ trả lời rằng những
điều dự tính ở xa bao giờ cũng khó thực hiện. Và để giải quyết những khó
khăn có thể phát sinh, người ta gửi đến những chỉ thị mới và phái đến
những nhân vật có nhiệm vụ theo dõi hành động của Kutuzov để báo cáo về
kinh đô.
Ngoài ra, bấy giờ toàn bộ tham mưu của quân đội Nga đã được cải
tổ. Người ta cử người thay Bagration đã tử trận và Barclay đã bất mãn
cáo lui. Người ta suy tính một cách nghiêm chỉnh xem làm thế nào lợi
hơn: đưa A, lên thay B, còn B, thì đưa sang thay D, ngược lại, để D,
thay cho A v.v… tưởng chừng như ngoài sự thích thú của A và B ra, việc
này còn đưa đến một kết quả nào khác nữa.
Trong bộ tham mưu quân đội, do dự bất hoà giữa Kutuzov với tham
mưu trưởng của ông ta là Benrigxen, do sự có mặt của những nhân vật đặc
phái của nhà vua và do những thuyên chuyển này, những mưu mô tranh chấp
giữa các bè phái diễn ra càng rắc rối hơn thường lệ: A, dùng thủ đoạn
chống lại B, B kèn cựa với C v.v… trong tất cả những sự thuyên chuyển và
dàn xếp có thể có được. Trong tất cả các cuộc kèn cựa này thì đối tượng
là mình chỉ đạo; nhưng các việc quân cơ đó lại tiến hành ngoài ý muốn
của họ, đúng như nó phải tiến hành, nghĩa là không bao giờ phù hợp với
những điều do con người nghĩ ra, mà lại toát ra từ những điều suy nghĩ
bày vẽ kia chồng chéo nhau, xen lẫn nhau trong các giới cao cấp, chỉ là
phản ánh trung thành của những điều tất nhiên phải diễn ra.
Trong bức thư của hoàng thượng dề ngày mồng hai tháng mười sau trận Tarutino có viết:
"Công tước Mikhai Harinovich! Từ ngày mồng hai tháng chín, Moskva đã lọt
vào tay quân địch. Những bản báo cáo gần dây nhất của công tước và
những bản đề ngày hai mươi; và suốt quãng thời gian này không những công
tước không tiến hành việc gì để chống lại quân địch và giải phóng dệ
nhất kinh đô mà theo như các bản báo cáo của công tước thì công tước lại
còn rút xa hơn, Serpukhov đã bị một chi đội địch chiếm đóng, và Tula
với cái xưởng vũ khí nổi tiếng và cần thiết cho quân đội như vậy cũng
đang lâm nguy. Theo những bản báo cáo của tướng quân Vintxingerot, ta
được biết rằng một đạo quân địch gồm một vạn người đang tiến lên con
đường đi Petersburg. Một đạo quân khác gồm mấy nghìn người cũng tiến về
phía Dmitrov. Một đạo quân thứ ba đang tiến dọc theo con đường Vladimir.
Một đạo quân thứ tư khá mạnh đang đóng giữa Ruza và Mozaisk. Còn bản
thân Napoléon thì đến ngày hai mươi nhăm tháng tám vẫn còn ở Moskva.
Theo tất cả những tin tức này, trong khi quân địch phân tán lực lượng
thành những chi đội lớn như thế, trong khi Napoléon còn ở Moskva với đạo
quân cận vệ ngự lâm của y, lẽ nào những lực lượng địch ở trước mặt công
tước lại có thế mạnh đến nỗi không cho phép ngài hành quân tiến công?
Ngược lại, có đủ căn cứ để ước đoán rằng quân địch đang truy kích ngài
với những chi đội hay giỏi lắm là với một lữ đoàn yếu hơn đạo quân được
giao phó cho ngài rất nhiều. Thiết tưởng lẽ ra công tước có thể lợi dụng
những hoàn cảnh nói trên để tấn công một cách có hiệu quả một quân địch
yếu hơn quân của ngài và tiêu diệt nó, hay ít ra cũng buộc nó phải rút
lui giành lại một phần lớn các tỉnh hiện tại bị quân địch chiếm đóng, và
do đó gạt xa mối nguy cơ đang đe doạ thành Tula và các thành phố nội
địa khác của ta. Nếu quân địch đủ sức cất một đạo quân lớn đánh về
Petersburg và uy hiếp kinh đô này, là nơi không thể có nhiều quân đóng
giữ được, thì công tước phải chịu lấy trách nhiệm, vì với đạo quân giao
phó cho ngài, nếu hành động cương quyết và tích cực, ngài sẽ có đủ
phương tiện đề ngăn chặn mối nguy cơ mới này. Xin công tước nhớ cho rằng
ngài còn phải trả lời về việc tổ quốc bị xúc phạm vì đã để mất Moskva.
Công tước đã biết rõ rằng ta xưa nay vẫn sẵn lòng ban thưởng cho công
tước. Sự sẵn lòng này cho đến nay vẫn không hề giảm sút, nhưng ta và
nước Nga có quyền mong đợi công tước tất cả sự tận tuỵ, tính cương quyết
và những thắng lợi mà trí thông minh của công tước, tài thao lược của
công tước và lòng dũng cảm của quân đội do công tước chỉ huy vẫn hứa hẹn
với tổ quốc và với ta".

Bức thư này chứng minh rằng ngay cả ở Petersburg người ta cũng đã nhận thức được sự thay đổi tương quan lực lượng này.
Nhưng trong khi thư còn đang ở trên đường đi, thì Kutuzov đã không
làm sao ngăn cản được quân đội tấn công, và một cuộc giao chiến đã xảy
ra.
Ngày mồng hai tháng mười, một người lính cô-dắc và Sopovalov trong
khi cưỡi ngựa đi tuần tiễu đã dùng súng trường bắn chết một con thỏ rừng
và bắn bị thương một con khác. Mải đuổi theo con thỏ bị thương,
Sopovalov đi sâu vào rừng và vấp phải cánh sườn bên trái của quân đoàn
Mura, lúc bấy giờ đang trú quân không phòng bị gì cả. Người cô-dắc vừa
cười vừa kể lại cho các bạn nghe chuyện anh ta suýt bị Pháp bắt ra sao.
Một viên thiếu uý kỵ binh cô-dắc nghe kể liền báo lại cho cấp trên biết.
Người ta gọi người cô-dắc lên hỏi: các sĩ quan trong đơn vị của hắn
muốn lợi dụng cơ hội này để cướp ngựa của quân Pháp, nhưng một trong
những viên sĩ quan ấy vốn có quen với các sĩ quan cao cấp trong quân
đội, liền báo tin này cho một viên tướng tham mưu. Thời gian gần đây
trong bộ tham mưu quân đội tình hình đã căng thẳng đến tột độ, Yemlolov
trước đây mấy hôm có đến gặp Benrigxen khẩn khoản xin ông ta dùng ảnh
hưởng của mình đối với tổng tư lệnh để vận động cho quân đội mở cuộc tấn
công.
- Giả sử tôi không biết rõ ông, thì tôi sẽ nghĩ rằng ông nói thế, nhưng
thực tâm không muốn thế. - Benrigxen đáp. - Hễ tôi đề nghị một điều gì,
là Điện hạ nhất định làm ngược lại.
Tin của đơn vị cô-dắc, được những đội trinh sát phái đi điều tra về xác
nhận, chứng minh rằng tình hình đã chín muồi. Sợi dây căng thẳng đã bật
ra, chiếc đồng hồ đã bắt đầu kêu xè xè và chuông đồng hồ bắt đầu điểm.
Mặc dù chỉ có một quyền hành hư ảo, mặc dù có trí thông minh, có kinh
nghiệm và biết người rất rõ, Kutuzọv sau khi lưu ý đến bức thông điệp
của Benrigxen (Benrigxen vẫn thường gửi báo cáo riêng lên hoàng thượng),
đến nguyện vọng nhất trí của các tướng, mà ông biết cũng chính là
nguyện vọng của nhà vua, và đến những tin tức của lính cô-dắc đưa về, đã
không thể kìm nổi cái phong trào tất yếu này và đã ra lệnh tiến hành
cái việc mà ông cho là vô ích và có hại: ông ta đã chấp thuận một việc
đã rồi.
hết: Chương -2 -3 -, xem tiếp: Chương -4 -5 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIII

Chương -4 -5 -

Bức thông điệp của Benrigxen nói về sự cần thiết phải tấn công và
những tin tức của các đơn vị cô-dắc cho biết cánh trái của quân Pháp
không được yểm hộ chỉ là những dấu hiệu cuối cùng cho thấy cái thế tất
yếu phải ra lệnh tấn công, và cuộc tấn công đã được ấn định vào ngày
mồng năm tháng mười.
Sáng ngày mồng bốn tháng mười, Kutuzov ký vào bản mệnh lệnh tác
chiến. Toll đọc bản mệnh lệnh cho Yermolov nghe, đề nghị ông ta lo việc
vạch ra những kế hoạch điều quân tiếp theo.
- Được được nhưng bây giờ tôi không có thì giờ, -Yermolov nói đoạn ra khỏi nhà.
Kế hoạch tác chiến do Toll soạn ra rất hay - cũng như trong bản kế hoạch
tác chiến Austerlix, trong bản kế hoạch này cũng có viết, tuy không
phải bằng tiếng Đức:
"Đạo quân thứ nhất tiến đến nơi này nơi kia, đạo quân thứ hai tiến
đến nơi này nơi nọ" v.v… Và trên tờ giấy tất cả các đạo quân này đều
đến đúng chỗ, đúng giờ quy định và tiêu diệt quân thù. Cũng như trong
tất cả các kế hoạch tác chiến, mọi việc đều được suy tính rất kỹ, và
cũng như trong tất cả các cuộc tiến quân theo kế hoạch tác chiến, không
có lấy một đạo quân nào đến được đúng giờ và đúng chỗ.
Khi bản kế hoạch đã được sao ra đủ số bản, người ta gọi một viên sĩ
quan đến và sai đem một bản cho Yermolov để ông ta chiếu theo mà thi
hành. Viên sĩ quan kỵ binh cận vệ, phái viên của Kutuzov, hả hê vì được
phái đi làm một việc quan trọng như vậy liền lên ngựa đến nhà trọ của
Yermolov.
- Ngài đi rồi ạ, - người cận vụ của Yermolov đáp.
Viên sĩ quan kỵ binh cận vệ liền đến nhà viên tướng mà Yermolov thường lui tới.
- Không có, đi vắng rồi ạ.
"Miễn sao đừng phải chịu trách nhiệm về sự chậm trễ này! Bực quá" - Viên
sĩ quan nghĩ thầm. Anh ta cưỡi ngựa đi khắp doanh trại. Người thì bảo
Yermolov cưỡi ngựa đi đâu với mấy vị tướng khác, người thì bảo chắc ông
ta trở về nhà rồi. Viên sĩ quan không ăn trưa tìm mãi đến sáu giờ chiều.
Chẳng thấy tăm hơi Yermolov đâu, và chẳng có ai biết ông ta hiện ở đâu
nữa. Viên sĩ quan ghé vào nhà một người bạn ăn qua quýt mấy miếng rồi
lại cưỡi ngựa đến cánh tiến quân tìm Miloradovich đi dự vũ hội ở nhà
tướng Kikin, và chắc Yermolov cũng đang ở đấy.
- Nhưng ở đâu mới được chứ?
- Ở đàng kia. Ở cuối thôn Yetskino ấy, - viên sĩ quan cô-dắc nói, tay chỉ một toà nhà trang chủ từ xa xa.
- Sao lại ở đấy? Chỗ ấy ở ngoài tuyến của quân ta cơ mà?
- Họ đã cho hai trung đoàn chúng tôi ra yểm hộ. Ở đấy mấy hôm nay yến tiệc linh đình phải biết! Hai dàn nhạc, ba đội đồng ca.
Viên sĩ quan vượt ra ngoài phòng tuyến đến thôn Yetskino. Từ xa đã
nghe những tiếng hát hài hoà và vui vẻ trong nhà vẳng ra. Đó là một điệu
ca vũ của binh sĩ.
"Trên bãi cỏ… trên bãi cỏ xanh…!" - Tiếng hát vẳng ra, đệm thêm tiếng
huýt sáo và tiếng giẫm chân, thỉnh thoảng lại có tiếng reo hò nổi lên,
át cả tiếng hát. Viên sĩ quan nghe những âm thanh này cũng bắt đầu thấy
vui vui nhưng đồng thời cũng thấy lo sợ vì mãi không đưa được tờ công
văn quan trọng đã giao cho anh ta. Bấy giờ đã tám giờ tối.
Viên sĩ quan xuống ngựa và bước lên thềm toà nhà cao lớn, nguyên
vẹn giữa hai chiến tuyến Nga và Pháp. Trong phòng hầu rượu và phòng
ngoài những nội bộc mang rượu và thức ăn lui tới tấp nập. Dưới các cửa
sổ có những ca sĩ đứng hát. Người nhà dẫn viên sĩ quan vào cửa và anh ta
bỗng thấy tất cả các vị tướng quan trọng của quân đội cùng tụ tập lại
đây, trong số đó có cả các bóng dáng to lớn rất dễ nhận ra của Yermolov.
Tất cả các vị tướng đều mặc áo hở khuy, mặt họ đều đỏ gay và lộ vẻ phấn
khích. Họ đứng quây lại thành hình bán nguyệt, cười ha hả. Ở giữa phòng
một viên tướng người tầm thước, rất đẹp trai, mặt đỏ, đang nhảy điệu
trepak một cách nhanh nhẹn và mềm dẻo.
- Ha, ha, ha! Hoan hô Nikolai Ivanovich! Ha ha ha!
Viên sĩ quan cảm thấy rằng trong giờ phút này mà đem một bản mệnh
lệnh quan trọng đến đây là có lỗi gấp đôi, cho nên anh ta toan đứng đợi
một lúc; nhưng một trong các vị tướng đã trông thấy anh ta, và khi biết
rõ anh ta đến có việc gì, liền nói với Yermolov.
Yermolov cau mặt ra gặp viên sĩ quan, và nghe xong, ông cấm tờ giấy, chẳng nói với anh ta một câu.
Tối hôm ấy một người ở bộ tham mưu nói với viên sĩ quan kỵ binh cận vệ:
- Cậu tưởng anh ta bỏ đi như vậy là chuyện tình cờ à? Không đâu mẹo cả
đấy, cố ý đấy. Cốt chơi khăm Konovnitxyn mà! Rồi cậu xem, mai tha hồ mà
nát bét.

5.
Sáng hôm sau, ông lão Kutuzov dậy rất sớm, cầu nguyện, mặc áo và
với cái cảm giác khó chịu là mình phải chỉ huy một trận đánh mà mình
không tán thành. Ông lên xe ngựa ra khỏi làng Letasovka cách năm dặm Nga
về phía sau Tarutino và đến địa điểm tập hợp của các đạo quân tấn công.
Ngồi trên xe Kutuzov ngủ gà ngủ gật, mỗi khi tỉnh dậy lại lắng tai nghe
xem phía bên phải có tiếng súng không, xem trận đánh đã bắt đầu chưa?

Nhưng mọi vật vẫn im lặng. Bây giờ là lúc tảng sáng của ngày thu
ướt át và ảm đạm. Khi xe đến gần Tarutino, Kutuzov trông thấy mấy kỵ
binh đang dắt ngựa đi uống nước, vượt qua con đường mà clùếc xe của ông
đang đi. Kutuzov nhìn kỹ họ, bảo dừng xe lại và hỏi xem họ thuộc trung
đoàn nào, người kỵ binh này thuộc một đơn vị đáng lẽ lúc này đã phải bố
trí rất xa ở phía tiến tuyến để phục kích địch. Chắc là một sự nhầm lẫn
gì đây - vị tổng tư lệnh già nghĩ thầm. Nhưng đi được một quãng nữa,
Kutuzov lại trông thấy những trung đoàn bộ binh, súng thì châu lại, binh
lính thì đang mặc quần đùi, người thì nấu cháo, người thì chãt củi. Ông
cho gọi một viên sĩ quan lại. Viên sĩ quan báo cáo rằng không hề có
lệnh xuất phát nào cả.
- Sao lại không có!… - Kutuzov mở đầu, nhưng rồi lại im bặt và cho gọi
viên sĩ quan chỉ huy đến. Ông xuống xe, cúi đầu thở hổn hển, đi đi lại
lại cạnh xe, lặng lẽ chờ đợi. Khi viên sĩ quan tham mưu tổng tư lệnh
Aikhen được gọi đến, Kutuzov đỏ mặt tía tai không phải vì viên sĩ quan
này là kẻ gây nên tội, mà vì hắn là một đối tượng xứng đáng để ông trút
cơn giận ra ngoài cho hả. Run lẩy bẩy, thở hổn hển, ông lão đã giận đến
cái mức có thể lăn lộn ra đất như ông đã từng làm trong những cơn cuồng
nộ ghê gớm nhất; ông xông vào Aikhen đưa hai nắm tay lên hăm doạ, quát
tháo ầm ĩ và chửi bới rất tục tằn. Đại uý Brozin tình cờ đi qua đấy, tuy
chẳng có tội gì cũng phải chịu chung số phận với Aikhen.
- Lại còn thằng chó chết nào đây nữa? Xử bắn ngay! Quân khốn nạn! -
Kutuzov quát giọng khản đặc, tay vung tứ phía và loạng choạng như người
say rượu. Ông có một cảm giác đau đớn thể xác.
Một vị tổng tư lệnh, một vị công tước nhưng lại là người mà ai cũng quả
quyết gọi là nắm được nhiều quyền hành nhất ở nước Nga từ xưa tới nay,
thế mà bây giờ lại lâm vào cái cảnh bị biến thành một trò cười trước mặt
toàn quân! Trò cười của toàn quân "Ta thật uổng công cầu nguyện cho
ngày hôm nay, suốt đêm thật uổng công trằn trọc suy đi nghĩ lại mọi
việc. - Ông tự nhủ. - Hồi ta hãy còn là một thằng sĩ quan nhãi ranh cũng
không có ai dám nhạo báng ta như thế này… Thế mà nay?" ông có một cảm
giác đau đớn thể xác như sau khi bị đòn vọt, mà không thể không biểu lộ
cảm giác đó ra bằng tiếng kêu la giận dữ và thống thiết. Nhưng chỉ được
một lúc sức ông đã kiệt. Ông nhớn nhác nhìn quanh, và cảm thấy mình đã
nói nhiều điều không hay, ông lên xe lặng lẽ quay về. Cơn giận đã được
phát tiết ra ngoài nên không trở lại nữa, và Kutuzov, mắt nhấp nháy một
cách yếu ớt, lắng nghe lời thanh minh, tự bào chữa (Yermolov mãi đến hôm
sau mới trình diện) và những lời khản khoản của Benrigxen, của
Konovnitxyn và của Toll, xin tiến hành lại cuộc hành quân hụt này vào
ngày hôm sau. Kutuzov đành phải ưng thuận một lần nữa.
hết: Chương -4 -5 -, xem tiếp: Chương -6 -7 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIII

Chương -6 -7 -

Ngày hôm sau từ chập tối quân đội đã tập hợp ở những vị trí ấn định
và đến đêm thì xuất phát. Đêm ấy là một đêm thu trời phủ đầy những đám
mây màu đen tim tím, nhưng không có mưa. Mặt đất ẩm ướt, nhưng không
lầy lội, và các đoàn quân kéo đi không một tiếng động, chỉ thỉnh thoảng
mới nghe tiếng lịch kịch của những khẩu pháo. Có lệnh cấm nói to, hút
thuốc, châm lửa; phải cố sao cho ngựa khỏi hí. Binh sĩ kéo đi rất vui
vẻ. Và đoàn quân dừng lại chụm súng vào nhau và nằm xuống mặt đất lạnh
lẽo, cho rằng mình đã đến nơi ấn định; một số khác (đây là số đông) đi
suốt đêm và rõ ràng là đã đi quá nơi ấn định.
Chỉ có bá tước Orlov Denixov cùng đi với đội cô-dắc (đó là đơn vị
nhỏ nhất) là đến đúng chỗ và đúng lúc. Đội quân này dừng lại ở ven rừng,
trên con đường mòn dẫn từ thôn Xtromilovaya đến thôn Dmitrovxkoye.
Lúc tờ mờ đất, bá tước Orlov đang thiu thiu ngủ thì bị đánh thức
dậy. Họ đã dẫn đến cho ông một người vừa trốn ở doanh trại quân Pháp ra.
Đó là một viên sĩ quan Ba Lan thuộc lữ đoàn Pnyatoxvki. Viên hạ sĩ
quan dùng tiếng Ba Lan phân trần rằng hắn ta trốn sang vì bị làm nhục
trong quân đội Pháp, lẽ ra hắn phải được thăng lên sĩ quan từ lâu: hắn
dũng cảm hơn ai hết; vì vậy hắn đã bỏ đi để trả thù. Hắn nói là Mura
nghỉ đêm cách đây một dặm và nếu cho một trăm quân đi theo hắn, hắn sẽ
bắt sống được Mura. Bá tước Orlov Denixov liền hội ý với các sĩ quan.
Lời đề nghị của viên hạ sĩ quan Ba Lan nghe bùi tai quá, khó lòng mà
khước từ được. Mọi người đều tình nguyện xin đi, mọi người đều bàn là
nên thử xem.
Sau khi tranh luận và cân nhắc hồi lâu, thiếu tướng Grekov quyết định đem hai trung đoàn cô-dắc đi theo viên hạ sĩ quan.
- Nhưng phải nhớ đấy, - bá tước Orlov Denixov nói với viên hạ sĩ quan Ba
Lan khi từ giã hắn - Hễ anh nói dối, ta sẽ cho treo cổ anh lên như một
con chó, còn nếu anh nói thật, ta sẽ thưởng cho anh một trăm tiền vàng.
Viên hạ sĩ quan, vẻ quả quyết, không trả lời, lên yên và cùng đi với
Grekov bấy giờ vừa sửa soạn xong. Họ mất hút vào trong rừng.
Bá tước Orlov, người co ro vì khí lạnh của buổi ban mai đang hửng
sáng, lòng hồi hộp vì vừa gánh lấy một trách nhiệm nặng nề, bước ra khỏi
rừng sau khi tiễn Grekov đi, và bắt đầu xem xét doanh trại quân địch
bấy giờ hiện ra mờ ảo trong ánh sáng rạng đông mới hửng và ánh lửa trại
đang lụi dần. Ở bên phải bá tước Orlov Denixov là một sườn đồi trống
trải: các đạo quân của ta sẽ xuất hiện trên sườn đồi này. Bá tước Orlov
nhìn về phía ấy, nhưng vẫn không thấy gì; nếu họ đến, thì từ xa đã có
thể trông thấy rõ rồi.
Trong doanh trại Pháp, bá tước Orlov Denixov thoạt trông như bắt đầu có
động, như là sau khi nghe lời viên sĩ quan phụ tá rất tinh mắt của ông
ta.
- Ồ đúng thật, muộn quá! - bá tước Orlov nói trong khi nhìn về phía
doanh trại Pháp. Cũng như ta vẫn thường thấy khi người mà ta tin cậy
không còn ở trước mặt ta nữa, bá tước Orlov bỗng thấy rõ rệt như một
điều hết sức hiển nhiên rằng viên hạ sĩ quan kia là một tên lừa bịp,
rằng hắn ta chỉ nói láo, và cuộc tấn công sẽ hỏng hết vì thiếu hai trung
đoàn kia, nó bị dẫn đi đâu đó có trời mới biết được. Giữa một đám quân
dày đặc như thế kia thì làm thế nào mà tóm được tổng tư lệnh của chúng?
- Đúng là hắn nói láo, cái thằng chó chết ấy, - bá tước nói.
- Có thể gọi họ quay trở lại, - một người trong đám tuỳ tùng nói.
Cũng như bá tước Orlov, người này thấy nghi ngại cho kết quả cuộc mưu sự vừa rồi khi nhìn doanh trại của quân Pháp.
- Hả? Thật à? Ông thấy thế nào? Hay là cứ để họ đi? Hay là bảo họ quay lại?
- Ngài ra lệnh cho quay lại ạ?
- Cho quay lại, quay lại, - bá tước Orlov đột nhiên chuyển sang giọng
dứt khoát, mắt nhìn đồng hồ. - Muộn mất, sáng hẳn rồi còn gì.
Viên sĩ quan phụ tá liền phi ngựa vào rừng đuổi theo Grekov.
Khi Grekov trở lại bá tước Orlov Denixov bị khích động vì cuộc mưu
sự bất thành vừa qua, vì đợi các đạo bộ binh mãi mà chẳng thấy họ đâu và
vì thấy quân địch gần quá (tất cả các binh sĩ trong quân đội của ông
đều có những cảm giác đó) họ liền ra lệnh tấn công.
Ông thì thào ra lệnh:
- Lên yên! - Binh sĩ sắp thành hàng ngũ, làm dấu thánh giá.
- Gửi Chúa!
- Ura - a - a - a! - tiếng hô vang dội cả khu rừng, và như từ trong một
cái bị trút ra, những kỵ binh đội cô-dắc lần lượt phóng ngựa lao qua
suối chĩa giáo về phía trước, vui vẻ lao về phía doanh trại quân địch.
Người lính Pháp trông thấy quân cô-dắc trước tiên hoảng hốt rú lên
một tiếng thất thanh, và tất cả lính nhốn nháo lên, bọn lính Pháp, còn
đang ngái ngủ, mình chưa mặc áo, hối hả vứt hết đại bác, súng trường,
ngựa trận bỏ chạy toán loạn.
Giả sử quân cô-dắc, khi truy kích quân Pháp, không để ý đến những gì ở
sau lưng và ở xung quanh họ thì họ sẽ bắt được cả Mura và tất cả bọn
tướng tá ở đấy, đúng như các vị chỉ huy mong muốn. Nhưng không thể nào
thúc cho quân cô-dắc tiến lên được khi họ đã mải mê với chiến lợi phẩm
và tù binh. Không ai thèm nghe mệnh lệnh. Quân ta bắt ngay tại trận một
nghìn năm trăm tù binh, ba mươi tám khẩu đại bác, mấy lá cờ và - và cái
này đối với quân cô-dắc mới là quan trọng hơn cả - nhiều ngựa, yên
ngựa,, chăn mền và những đồ đạc linh tinh khác. Phải thu xếp tất cả
những thứ này, phải tập hợp tù binh, đại bác lại, phải chia chiến lợi
phẩm, phải cãi nhau, thậm chí phải đánh nhau nữa: quân cô-dắc làm đủ các
việc đó.
Quân Pháp không bị truy kích nữa liền định thần lại, tập hợp thành
từng đội nhỏ và bắt đầu bắn. Orlov Denixov còn chờ các đạo quân khác đến
nên không tiếp tục tấn công.
Trong khi đó các đạo bộ binh do Benrigxen chỉ huy và Toll điều động
đã xuất phát đúng theo kế hoạch tác chiến: "Đạo quân thứ nhất tiến", và
cũng như thường lệ, đã đến một nơi nào đó, nhưng không phải là nơi đã ấn
định cho họ. Xưa nay vẫn thế, binh sĩ khi ra đi thì vui vẻ nhưng bây
giờ thì bắt đầu dừng lại xì xào bất mãn; binh sĩ đã đoán ra là có sự lầm
lẫn gì đấy và họ đang đi giật lùi đến một nơi nào không rõ. Các sĩ quan
phụ tá và các tướng soái phi ngựa tứ tung, quát tháo, nổi giận, cãi
nhau nói rằng quyết không phải chỗ này, rằng bây giờ đã muộn quá, chửi
bới ai không rõ, v.v…, rồi cuối cùng mọi người đều buông xuôi để mặc cho
cơ sự muốn ra sao thì ra, và đoàn quân lại kéo đi chỉ để cho có đi mà
thôi. "Rồi cũng phải đến một nơi nào chứ! Và quả nhiên họ đã đến, nhưng
không phải đến nơi đã định, hoặc giả một số người cũng đến được đúng nơi
đã định, nhưng muộn đến nỗi dù có đến cũng chẳng có ích lợi gì chẳng
qua chỉ để cho người ta bắn vào mình mà thôi. Toll, trong trận này vốn
đóng vai trò của Vairother ở Auxterlix, chăm chỉ phi ngựa từ chỗ này đến
chỗ khác và đến đâu cũng thấy mọi việc bị đảo lộn lung tung cả lên.
Chẳng hạn ông ta đang phi ngựa trong rừng bỗng gặp phải quân đoàn của
Bargovut lúc trời đã sáng rõ, nghĩa là lúc mà lẽ ra Bargovut phải đến
chỗ Orlov Denixov bố trí từ lâu.
Lòng lo lắng buồn rầu vì thất bại, và nghĩ rằng phải tìm cho ra
kẻ đã gây ra cơ sự này, Toll phi ngựa đến gặp viên tướng chỉ huy quân
đoàn và lên tiếng quở mắng ông ta một cách khắc nghiệt, bảo là phải xử
bắn ông ta mới đáng. Bargovut, một viên tướng già thiện chiến, bình
tĩnh, bấy giờ cũng đã lộn ruột lên vì những lúc dừng lại đợi vì tình
trạng rối ren, vì những mệnh lệnh mâu thuẫn nhau, liền nổi khùng lên và
trái hẳn với tính tình xưa nay của ông ta, lớn tiếng mắng nhiếc Toll,
khiến cho mọi người phải ngạc nhiên.
- Tôi không cần ai dạy khôn hết. Tôi cũng biết chết với lính của tôi
không kém ai, - ông ta nói và đem một sư đoàn tiến lên phía trước.
Bargovut, là người gan dạ nhưng lúc bấy giờ quá xúc động, tiến thẳng ra
chiến trường, không hề suy nghĩ xem bây giờ xung trận với một sư đoàn
đơn độc như vậy có ích lợi gì không, và cho quân đi dưới làn đạn. Sự
nguy hiểm, đạn đại bác và đạn súng trường chính là những thứ cần thiết
cho ông ta trong tâm trạng tức giận này. Một trong những viên đạn đầu
tiên bắn ông ta chết, những viên đạn sau giết rất nhiều quân lính. Và
trong một thời gian sư đoàn của ông ta phải chịu đựng hoả lực của địch
một cách vô ích.

7.
Trong khi đó, một đạo quân khác có nhiệm vụ tấn công vào chính diện quân Pháp, nhưng trong đạo quân đó lại có Kutuzov.
Ông ta biết rõ rằng trận đánh này, một trận đã được tiến hành trái
vơi ý muốn của ông, ông không thể đưa lại cái gì khác hơn là tình trạng
hỗn loạn, và ông ta đã dùng hết quyển hạn của mình để kìm giữ quân đội
lại. Ông không cho tiến quân.
Kutuzov lặng lẽ ngồi trên mình con ngựa xám của ông, uể oải trả lời khi có ai đề nghị tấn công:
- Các ông cứ luôn mồm bàn chuyện tấn công mà không thấy rằng chúng ta
không biệt thực hiện những cuộc hành quân phức tạp, - ông nói với
Miloradovich bây giờ vừa xin ông cho tiến quân.
- Sáng nay, các ông không bắt sống được Mura và đến vị trí cho đúng lúc;
bây giờ chẳng biết làm thế nào nữa, - ông trả lời một người khác.
Khi người ta báo với Kutuzov rằng: phía sau lưng quân Pháp, nơi mà theo
những lời báo cáo của quân cô-dắc lính Ba lan, ông liếc mắt nhìn
Yermolov đang đứng ở phía sau (từ hôm qua ông không nói một câu nào với
Yermolov).
- Đấy họ đang xin tấn công, họ đề ra đủ các kế hoạch, thế mà hễ bắt tay
vào việc là không đâu vào đâu cả, trong khi đó quân địch đã biết trước
và đã có biện pháp đối phó.
Yermolov nheo nheo đôi mắt và hơi nhếch mép mỉm cười khi nghe mấy
lời này. Ông ta đã hiểu rằng cơn giông tố trên đầu mình đã qua và
Kutuzov chỉ nói thế thôi.
- Ông ấy nói xỏ tôi đấy, - Yermolov nói khẽ lấy đầu gối huých vào Raievxki bấy giờ đang đứng cạnh ông ta.
Một lát sau Yermolov thúc ngựa tiến đến cạnh Kutuzov và kính cẩn báo cáo:
- Thưa điện hạ, vẫn còn thì giờ, giờ quân địch chưa bỏ đi. Hay là điện
hạ cho lệnh tấn công? Nếu không, quân cấm vệ chẳng được trông thấy khói
súng nữa.
Kutuzov không nói gì, nhưng khi có tin báo rằng quân của Mura đang
rút lui, ông liền la lệnh tấn công: nhưng cứ đi được một trăm bước ông
ta lại cho dừng lại bốn mươi lăm phút.
Tất cả trận đánh chỉ thu gọn trong cuộc tập kích của đội cô-dắc do
Orlov Denixov chỉ huy; các đơn vị khác thì bị thương vong mất vài trăm
người một cách vô ích.
Sau trận này Kutuzov được thưởng một huy chương kim cương,
Benrigxen cũng được thưởng kim cương và một rạn rúp, những người khác,
chiểu theo cấp bậc, cũng được thưởng khá hậu, và sau trận đánh bộ tham
mưu lại được cải tổ lần nữa.
"Đấy trong quân ta bao giờ cũng thế, cái gì cũng đảo ngược hết" -
Sau trận Tarutino, các sĩ quan và tướng soái Nga nói như vậy cũng đúng
như ngày nay người ta vẫn nói ám chỉ rằng có một kẻ ngu xuẩn nào đấy làm
đảo ngược cả, chứ giá phải chúng tôi thì chúng tôi không làm như thế.
Nhưng những người nói như vậy hoặc không biết rõ sự việc mình đang nói
tới, hoặc cố tình tự lừa dối mình. Bất cứ trận nào cũng vậy - trận
Tarutino, trận Borodino hay trận Austerlix - bất cứ trận nào cũng đều
diễn ra không phải như những người chỉ huy đã trù tính. Đó là một điều
tất yếu và căn bản.
Có vô số những lực lượng tự do (vì không có nơi nào con người lại
tự do hơn trên các chiến trường, nơi mà vấn đề sống còn được đặt ra cho
mỗi người) tác động vào hướng diễn biến của trận đánh, hướng đó không
bao giờ có thể được và không bao giờ trùng với hướng của một lực lượng
riêng lẻ nào. Nếu có nhiều lực lượng khác hướng cùng tác động vào một
vật thể, thì hướng chuyển động của vật thể này không thể trùng với bất
cứ lực nào; bao giờ cũng có một hướng trung bình, ngắn nhất - cái mà
trong cơ học được biểu đạt bằng đường chéo của hình bình hành tác lực.
Nếu trong lời miêu tả của các nhà sử học, đặc biệt là các nhà sử học
Pháp, ta thấy nói rằng về phía họ cuộc chiến tranh và các trận đánh đều
tiến hành theo một kế hoạch đã định sẵn, thì cái kết luận duy nhất mà ta
có thể rút ra là những lời miêu tả này không đúng.
Trận Tarutino rõ ràng là không đạt được các mục đích mà Toll muốn
nhắm: đưa các đơn vị lần lượt vào trận địa theo đúng kế hoạch tác chiến,
cũng như mục đích của bá tước Orlov: bắt sống Mura, cũng như mục đích
của Benrigxen và một số nhân vật khác, cũng như mục đích của viên sĩ
quan muốn dự trận để có dịp lập công, cũng như mục đích của người cô-dắc
muốn vớ được nhiều chiến lợi phẩm hơn số đã vớ được v.v… Nhưng nếu mục
đích chính là việc đã xảy ra thật, và là điều mà tất cả những người Nga
thời ấy đều mong mỏi (đuổi quân Pháp ra khỏi nước Nga và tiêu diệt quân
đội của họ), thì hiển nhiên là trận Tarutino chính do những sự bất hợp
lý của nó, đúng là điều cần thiết cho thời kỳ này của chiến dịch. Thật
khó lòng mà nghĩ ra được một kết quả nào hợp lý hơn kết quả thực tế của
trận đánh này. Với một cố gắng tối thiểu, với những tổn thất không đáng
kể, và tuy diễn ra trong một cảnh hỗn loạn đến cùng cực, trận này đã thu
được những kết quả to lớn nhất trong suốt chiến dịch: bước chuyển từ
giai đoạn rút lui sang giai đoạn tấn công đã thực hiện, sự suy yếu của
quân đội Pháp đã lộ rõ, và sức xô đẩy mà quân đội Napoléon đang chờ đợi
để bắt đầu thể hiện.
hết: Chương -6 -7 -, xem tiếp: Chương -8 -9 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIII

Chương -8 -9 -

Napoléon tiến vào Moskva sau trận thắng oanh liệt trên sông Moskva;
không còn nghi ngờ gì nữa, đây là một thắng lợi, vì sau trận đánh này
chiến trường ở trong tay quân Pháp. Quân Nga rút lui và bỏ ngỏ kinh đô
Moskva đầy ắp lương thực, vũ khí, đạn được và vô số của cải, lọt vào tay
Napoléon. Quân đội Nga, chỉ mạnh bằng nửa quân đội Pháp, suốt một tháng
ròng không lần nào thử giao chiến. Tình thế của Napoléon thật là lạc
quan. Để dốc một lực lượng mạnh gấp đôi đánh vào đám tàn quân Nga và
tiêu diệt nó đi, để ký kết một hoà ước có lợi hay nếu người Nga không
chịu, sẽ tiến quân uy hiếp Petersburg, để khi vạn nhất có thất bại, có
thể trở về Smolensk hay Vilna, hoặc giả ở lại Moskva, nói tóm lại là để
duy trì cái tình thế lạc quan của quân đội Pháp lúc bấy giờ, tưởng cũng
chẳng cần có một thiên tài lỗi lạc gì cho lắm. Muốn thế chỉ cần làm một
việc hết sức đơn giản và dễ dàng là không để cho quân lính đi cướp phá
chuẩn bị trang phục mùa đông (ở Moskva có thể kiếm đủ cho cả quân đội và
tập trung một cách chu đáo số lương thực này đủ dùng cho toàn quân đội
trong nửa năm). Napoléon, thiên tài vĩ đại nhất trong các thiên tài và
có thừa quyền hành để điều khiển quân đội như các nhà sử học vẫn khẳng
định, không hề làm một việc gì như thế cả.
Không những ông ta không làm gì cả trong số những việc đó, mà ngược
lại còn dùng quyền hành của mình để chọn lấy đường lối hành động ngu
xuẩn nhất và tai hại nhất trong những đường lối có thể theo. Trong tất
cả những việc mà Napoléon có thể làm được: nghỉ lại mùa đông ở Moskva,
tiến đánh Petersburg, tiến đánh Nizni Novgorod rút về phía sau, theo
hướng bắc hay hướng nam, theo con đường mà sau này Kutuzov đã đi, không
thể tìm được một việc nào ngu xuẩn và tai hoạ hơn cái việc mà Napoléon
đã làm, tức là ở lại Moskva cho đến tháng mười để mặc cho quân đội cướp
phá thành phố, rồi để lại một đội tuần thủ, ngập ngừng ra khỏi Moskva
tiến về phía Kutuzov, không tìm cách mở trận, tiến chếch sang bên phải
đi đến Maly Yaroxlav, vẫn không tìm cơ hội chọc thủng trận tuyến, không
theo con đường của Kutuzov đi, mà lại lùi về Mozaisk trên con đường
Smolensk qua những miền bị tàn phá tan hoang, - quả không tài nào nghĩ
ra được một hành động nào ngu xuẩn hơn và tai hại cho quân đội: điều này
sẽ được những hậu quả về sau chứng minh rõ rệt. Các nhà chiến lược tài
ba nhất hãy thử tưởng tượng rằng mục đích chính của Napoléon là làm sao
cho quân đội mình tiêu vong, rồi thử nghĩ ra một cách chắc chắn, bất
luận quân Nga hành quân ra sao: họ sẽ không thể nghĩ ra được cách nào
công hiệu hơn cái cách mà Napoléon đã chọn.
Napoléon, con người thiên tài, đã làm việc ấy. Nhưng nói rằng
Napoléon làm cho quân đội mình tiêu vong là vì ông ta muốn hay là vì ông
ta rất ngu xuẩn thì cũng sai như nói rằng Napoléon mang quân đội đến
tận Moskva vì ông ta muốn thế và vì ông ta rất thông minh và thiên tài.
Chẳng qua là trong cả hai trường hợp, hoạt động cá nhân của mỗi người
lính, đã phù hợp với những quy luật chi phối hiện tượng đang xảy ra.
Các nhà sử học khẳng định hoàn toàn sai lầm (chỉ vì các hậu quả đã không
biểu lộ cho hoạt động của Napoléon) rằng lực lượng của Napoléon bị suy
yếu trong thời gian ở Moskva. Hồi ấy cũng như trước kia và sau này vào
năm 1823, Napoléon đã vận dụng hết tài năng và sức lực của mình để đem
lại thắng lợi tối đa cho bản thân ông ta và quân đội ông ta. Hoạt động
của Napoléon hồi ấy cũng kỳ diệu như hồi ở Ai Cập, ở Ý, ở Áo và ở Phổ.
Ta không được biết chính xác cái thiên tài của Napoléon đã biểu lộ cụ
thể như thế nào ở Ai Cập, nơi mà bốn mươi thế kỷ chiêm ngưỡng sự vĩ đại
của ông ta(1), vì ta chỉ được biết những chiến công vĩ đại đó qua những
lời miêu tả của người Pháp, ta không còn cách nào phê phán cho đúng đắn
về cái thiên tài của ta ở áo và ở phổ, vì phải rút những tài ltệu về
hoạt động của ông ta từ những sách vở của Pháp và của Đức, và việc làm
cho các quân đoàn nộp vũ khí mà không tốn một viên đạn và các pháo đài
hàng phục mà không cần vây hãm, tất phải khiến cho người Đức có xu hướng
thừa nhận thiên tài của ông ta - vì đó là cách giải thích duy nhất có
thể dùng cho cuộc chiến tranh diễn ra ở Đức. Nhưng chúng ta thì nhờ
trời không việc gì phải thừa nhận thiên tài của ông ta để chữa thẹn
chúng ta đã giành được quyền nhìn thẳng vào sự việc một cách đơn giản,
và chúng ta sẽ không nhường bỏ cái quyền đó.
Hoạt động của Napoléon, ở Moskva cũng kỳ diệu và thiên tài không kém
bất cứ nơi nào. Từ khi tiến vào Moskva cho đến khi ra khỏi thành này,
ông ta không ngừng ban bố hết mệnh lệnh này đến, mệnh lệnh khác, vạch
hết kế hoạch này đến kế hoạch khác. Việc Moskva không còn cư dân và
không cử đoàn đại biểu không làm cho ông ta nao núng. Ông ta không hề
sao nhãng phúc lợi cho quân đội mình, cũng như hoạt động của quân địch,
cũng như phúc lợi của các dân tộc Nga, cũng như việc quản lý các công
việc ở Paris, cũng như những sự suy tính ngoại giao về những điều kiện
hoà ước nay mai.

Chú thích:
(1) Ám chỉ một lời của Napoléon nói với binh sĩ khi đi ngang các kim tự
tháp, trước khi glao chiến với quân mamluk của Ai Cập: "Hỡi binh sĩ, từ
trên các đỉnh kim tự tháp kia, bốn mươi thế kỷ đang chiêm ngưỡng các
người!"

9.
Về phương diện quân sự, ngay khi tiến vào Moskva, Napoléon đã ra
nghiêm lệnh cho tướng Sebastien theo dõi những cuộc vận chuyển của quân
đội Nga, điều các lữ đoàn đi toả ra các nẻo đường và ra lệnh cho Mura
phải tìm cho ra Kutuzov.
Sau đó Napoléon lo việc củng cố thành Kreml cẩn thận: rồi vạch ra
một kế hoạch tác chiến thiên tài cho chiến dịch sắp tới trên khắp tấm
bản đồ nước Nga. Về phương diện ngoại giao, Napoléon cho triệu tập đại
uý Yakovlev đến - viên đại uý này mắc nghẽn ở Moskva và đã bị cướp sạch
không còn một mảnh áo, - trình bày tỉ mỉ cho Yakovlev biết chính sách và
lượng khoan hồng của mình, rồi viết một bức thư cho hoàng đế Alekxandr
nói rằng ông đã tự thấy có nhiệm vụ phải báo cáo cho người bạn và người
anh em của mình biết rằng Raxtovsin đã làm hỏng việc rất nhiều ở Moskva
đoạn sai Yakovlev đem bức thư đến với Tutolmin cũng tỉ mỉ như thế,
Napoléon phái luôn cả ông già này đến Petersburg để thương lượng.
Về phương diện pháp lý, ngay sau khi xảy ra vụ hoả hoạn, Napoléon
ra lệnh tìm cho ra bọn thủ phạm đem hành hình. Và tên tội phạm Raxtovsin
đã bị trừng trị bằng cách thiêu huỷ toà nhà hắn ở.
Về phương diện hành chính, Napoléon ban bố cho Moskva một hiến
chương, cho thành lập một toà thị chính và sai ra bản tuyên cáo sau đây:
"Cơn hoạn nạn của các người thật là tàn khốc, nhưng Hoàng đế và Quốc vương bệ hạ muốn chấm dứt những nỗi thống khổ đó.
Những tấm gương khủng khiếp đã làm cho các người thấy rõ. Ngài trừng trị
những kẻ bất tuân lệnh và những kẻ phạm tội ác như thế nào. Những biện
pháp nghiêm ngặt đã được thi hành nhằm chấm dứt tình trạng hỗn loạn và
phục hồi nền an ninh chung. Một cơ quan hành chính thân ái do chính các
người bầu ra, sẽ thành lập toà thị chính hay ban quản trị thành phố của
các người. Cơ quan này sẽ quan tâm đến các người, đến những nhu cầu và
những quyền lợi của các người. Những người trong cơ quan sẽ đeo một dây
băng đỏ quàng qua vai, còn thị trưởng thì thắt thêm một dải thắt lưng
trắng. Nhưng ngoài thời gian thừa hành công vụ, họ chỉ đeo một cái băng
đỏ trên cánh tay trái thôi.
Cơ quan cảnh sát thị xã đã được thành lập trên những cơ sở cũ, và nhờ
hoạt động của nó, trật tự đã khả quan hơn. Chính phủ cử ra hai tổng uỷ
viên hay cảnh sát trưởng và hai mươi uỷ viên hay quận trưởng đặt ở khắp
các khu phố. Các người sẽ nhận ra được những quan chức này nhờ cái băng
trắng mà họ mang ở cánh tay trái. Một số nhà thờ thuộc nhiều toà giáo
khác nhau đã được mở, và nay việc lễ bái được tiến hành không hề có gì
trở ngại. Hằng ngày đã có những người dân Moskva trở về nhà cũ, và chính
quyền đã ra mệnh lệnh cần thiết để cho họ được giúp đỡ và che chở sau
cơn hoạn nạn.
Trên đây là những biện pháp mà chính phủ dùng để phục hồi trật tự và cải
thiện tình cảm của các người; nhưng muốn đạt tới mục đích đó, các người
cần phải ra sức hợp tác với chính phủ, các người cần cố quên những nỗi
khổ cực đã trải qua nếu có thể, phải hy vọng một số phận không đến nỗi
hẩm hiu như vậy, phải tin chắc rằng một cái chết nhục nhã không sao
tránh khỏi đang chờ đợi những kẻ nào dám xâm phạm đến các người và những
của cải còn sót lại của các người, hãy tin chắc rằng những của cải đó
sẽ được bảo vệ, vì đó là ý muốn của vị hoàng đế vĩ đại và công minh nhất
trong các vị hoàng đế! Hỡi binh sĩ và dân cư, vô luận là người dân tộc
nào! các người hãy khôi phục lại lòng tin cậy vào chính phủ, cội nguồn
hạnh phúc của quốc gia, các người hãy sống như anh em, hãy giúp đỡ và
che chở nhau, hãy đoàn kết lại để phá tan âm mưu của những kẻ có ác ý
hãy phục tùng các nhà chức trách văn võ, và nước mắt của các người chẳng
bao lâu nữa sẽ ngừng chảy".
Về phương diện tiếp lương cho quân đội, Napoléon đã ra lệnh cho
tất cả các đơn vị lần lượt vào Moskva để hôi của và chuẩn bị lương thực
dành cho quân đội dùng sau này.
Về phương diện tôn giáo, Napoléon đã ra lệnh đưa các ông Pop về và phục vụ việc thờ phụng trong các nhà thờ.
Về phương diện thương mại, và để tiếp tế lương thực cho quân đội khắp nơi đều có dán tờ tuyên cáo sau đây:
TUYÊN CÁO
"Hỡi các người: những cư dân yên lành của thành Moskva, những nhà tiểu
công nghệ và thợ thuyền mà cơn hoạn nạn đã buộc phải lánh xa thành phố,
và các người nữa, những người dân cày sống rải rác mà một nỗi sợ hãi vô
căn cứ đang giữ lại nơi thôn đã, hãy nghe đây! Hoà bình đã trở lại khắp
thủ đô, và trật tự đã được hồi phục. Đồng bào của các người đang mạnh
dạn ra khỏi những nơi ẩn náu vì thấy rằng chính phủ tôn trọng họ. Bất cứ
hành động hung bạo nào xúc phạm đến họ và tài sản của họ đều bị trừng
trị tức khắc Hoàng đế và Quốc vương bệ hạ che chở cho họ, và trong đám
các người không có ai bị xem là kẻ thù địch của ngài, trừ những kẻ không
chịu tuân theo lệnh ngài. Ngài muốn chấm dứt những nỗi tai ương của các
người và hoàn lại nhà cửa và gia đình cho các người.
Vậy các người hãy hưởng ứng những ý định ân đức của ngài và hãy đến
với chúng ta không chút sợ hãi. Hỡi các cư dân? Hãy yên tâm trở về nhà
cũ, các người chẳng bao lâu sẽ tìm được những phương tiện thoả mãn nhu
cầu của mình? Hỡi các nhà thủ công nghệ và các thợ huyền? Hãy trở về với
công việc làm ăn: những ngôi nhà, những cửa hàng, những đội bảo vệ an
ninh đang chờ các người, và các người sẽ được trả công thích đáng! Và
các người nữa, hởi các nông dân, hãy ra khỏi các khu rừng trong đó các
người đang ẩn náu vì sợ hãi, hãy yên tâm về nhà, hãy tin chắc rằng các
người sẽ được bảo vệ. Những kho lương thực đã được tổ chức trong thành
phố, nông dân có thể mang những lương thực và những hoa màu đến bán.
Chính phủ đã thi hành những biện pháp sau đây để đảm bảo cho họ được tự
do bán hàng:
1. Kể từ ngày hôm nay, nông dân và những người dân ở ngoại thành
Moskva có thể chở lương thực dự trữ của mình, bất luận là loại lương
thực gì, vào thành phố (không sợ có gì nguy hiểm và đem đến hai kho
lương thực ở Mokhovaya ở Okhotuy Raid.
2. Những lương thực này sẽ được mua với giá thoả thuận giữa người
bán và và người mua; nhưng họ đòi hỏi, họ có thể mang số lương thực của
mình về, và không ai được cản trở điều đó dù dưới hình thức gì.
3. Ngày chủ nhật và ngày thứ 4 hàng tuần được lấy làm ngày chợ
phiên; cho nên cứ đến thứ 3 và thứ 7 một số quân đầy đủ sẽ được bố trí
dọc tất cả các đường lớn, cách thành phố một quãng thích hợp để bảo vệ
những xe tải lương về.
4. Những biện pháp nói trên cũng sẽ được thi hành để bảo đảm cho
nông dân với xe, ngựa của họ không gặp trở ngại trên đường về.
5. Sẽ lập tức dùng những phương pháp cần thiết để khôi phục những chợ búa.
Hỡi các cư dân thành thị và nông dân, hỡi các thợ thuyền và các nhà
tiểu công nghệ, vô luận là người dân tộc nào! Các người hãy hưởng ứng
những ý định nhân từ như cha mẹ của hoàng đế và quốc vương bệ hạ và góp
sức với ngài xây dựng hạnh phúc chung. Hãy đặt dưới chân Người lòng sùng
kính và tin cậy, và hãy mau mau trở về liên kết với chúng ta!".
Về phương diện cổ vũ tinh thần quân đội và dân chúng, những cuộc duyệt binh và khen thưởng kế tiếp theo nhau không ngớt.
Hoàng đế cưỡi ngựa dạo qua các phố và uý lạo dân cư; và tuy bận lo
quốc sự ngài cũng thân hành đến thăm những kịch viện xây dựng theo lệnh
của ngài.
Về phương diện từ thiện, viên ngọc sáng nhất trên mũ miện của các
bậc đế vương, Napoléon cũng làm đủ tất cả những gì thuộc quyền của mình.
Trên các toà nhà từ thiện ông ta cho đề: "Nhà của mẹ ta", và như thế
phối hợp được tất cả lòng hiếu thảo của một người con với đại lượng của
một bậc đế vương. Ông ta đến thăm viện cô nhi, cho các trẻ mồ côi được
ông ta cứu vớt hôn đôi bàn tay trắng trẻo của ông ta, ân cần nói chuyện
với Tutolmin. Sau đó, theo những lời hùng hồn của Tyer thuật lại, ông ta
ra lệnh phát cho quân đội những tờ giấy bạc Nga giả mạo do ông sai làm
ra. Nâng cao giá trị của việc sử dụng những phương tiện này bằng một
hành động xứng đáng với Người và với quân đội Pháp, - Napoléon ra lệnh
phát chẩn cho những người bị hoả hoạn. Nhưng vì lương thực quá hiếm
không thể đem phát chẩn người ngoại quốc phần lớn là thù địch, Napoléon
đã chọn cách phát tiền cho họ tự mua lấy lương thực ở ngoài hơn và ra
lệnh phát rúp giấy cho họ.
Về phương diện kỷ luật quân đội, Napoléon liên tiếp ra lệnh trừng
trị nghiêm khắc những hành động bất tuân thượng lệnh và ban bố những
mệnh lệnh nhằm chấm dứt những vụ cướp bóc.
hết: Chương -8 -9 -, xem tiếp: Chương -10 -11 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIII

Chương -10 -11 -

Nhưng lạ thay, tất cả những mệnh lệnh, những biện pháp và những kế
hoạch này, là những cái tuyệt nhiên không thua kém gì những cách thức mà
người ta thường làm trong những trường hợp tương tự, đều không động
chạm đến thực chất của vấn đề, và như đôi kim trên một cái mặt đồng hồ
bị tách rời ra khỏi bộ máy, nó quay lung tung, không có mục đích, không
dính dáng gì đến bộ bánh xe trong máy.
Về phương diện quân sự, bản kế hoạch tác chiến thiên tài mà Tyer có
nói là: thiên tài của Người chưa bao giờ tưởng tượng ra được một cái gì
thâm thuý hơn, khôn khéo hơn và đáng khâm phục hơn, và trong khi bút
chiến với ông Phan, Tyer lại còn chứng minh rằng kế hoạch này soạn ra
ngày mười lăm tháng mười chứ không phải ngày mồng bốn, bản kế hoạch
thiên tài ấy không bao giờ và không thể nào được thực hiện, vì nó không
có chút gì sát với thực tế.
Việc củng cố thành Kreml mà muốn thực hiên cần phải phá huỷ cái đền
Hồi giáo. (Napoléon gọi nhà thờ Vaxili Blazenny như vậy) hoàn toàn không
có ích lợi gì cả. Việc đặt mìn dưới thành Kreml chỉ góp phần thực hiện ý
muốn của hoàng đế khi rút ra khỏi Moskva, tức là muốn cho thành Kreml
nổ tung, nghĩa là làm cái việc đánh vào nền nhà để dỗ đứa trẻ vừa bị ngã
xuống đấy. Việc truy kích quân đội Nga, một việc khiến Napoléon bận tâm
rất nhiều, là một hiện tượng lạ kỳ chưa từng có: các tướng lĩnh Pháp đã
mất hút bóng đạo quân sáu vạn người này, và theo lời Tyer, may mà nhờ
sự khéo léo và thậm chí cái thiên tài của Mura cho nên mới tìm lại được
đạo quân Nga sáu vạn người này, chẳng khác nào tìm một cái kim găm.
Về phương diện ngoại giao, tất cả những lời biện luận của Napoléon về
lòng đại độ và sự công minh của mình, trước mặt Tatolmin cũng như trước
mặt Yokovlev, mà mối lo chủ yếu lúc bấy giờ là làm sao kiếm được một
chiếc áo khoác và một cái xe tải, những lời biện luận ấy đều tỏ ra vô
hiệu: Alekxandr không tiếp các sứ giả này và không phúc đáp.
Về phương diện hành chính, cơ quan thị chính không ngăn chặn được
các vụ cướp bóc và, chỉ đem lại lợi ích cho một vài nhân vật có tham gia
vào các cơ quan thị chính này: họ lấy cớ giữ gìn an ninh để cướp bóc
dân Moskva hay để bảo vệ cho tài sản riêng của họ khỏi bị cướp bóc.
Về phương diện tư pháp, sau khi hành hình những người bị gán tội đốt nhà, phần nửa còn lại của Moskva cũng bốc cháy nốt.
Về phương diện tôn giáo, cái phương sách thăm viếng các đền thờ đã
dùng ở Ai Cập này chẳng đem lại kết quả gì. Hai giáo sĩ tìm được ở
Moskva cũng có thử thi hành ý muốn của Napoléon, nhưng một người trong
bọn họ đã bị một tên lính Pháp tát tai trong khi làm lễ, còn về người
kia thì một viên quan chức Pháp có báo cáo như sau:
"Người linh mục mà tôi tìm ra được và mới làm lễ lại như cũ đã quét
dọn và đóng cửa nhà thờ. Nhưng đêm hôm qua lại có kẻ đến phá cửa lớn, bẻ
khoá, xé sách và gây nhiều việc lộn xộn khác"
Về phương diện thương mại, tờ tuyên cáo kêu gọi "các nhà tiểu công
nghệ cần cù và tất cả các nông dân" không thể thu được một tiếng vang
nào. Nhà tiểu công nghệ cần cù thì không có, còn như nông dân thì những
tên phái viên nào dám đi quá xa để phát tờ tuyên cáo này đều bị họ bắt
hoặc giết đi.
Rồi phương diện giải trí cho dân chúng và quân đội bằng kịch viện,
công việc cũng chẳng khả quan hơn. Những nhà hát tổ chức trong thành
Krem và trong nhà Pensnyakov lập tức phải đóng cửa, vì các nam nữ diễn
viên đều bị cướp hết của cải.
Rồi đến việc từ thiện cũng không đưa lại những kết quả mong muốn.
Giấy bạc giả và giấy bạc thật tràn ngập khắp Moskva và không có giá trị
gì hết. Đối với bọn lính Pháp đang cố vơ vét của cải thì chỉ có vàng là
cần thiết. Không những giấy bạc giả mà Napoléon ban phát cho những người
khốn khổ một cách nhân từ vậy đã hết giá trị, mà ngay cả bạc nén nữa
cũng bị đem đổi lấy vàng với tỷ lệ rất thấp.
Nhưng hiện tượng kỳ lạ nhất về sự vô hiệu của những biện pháp của
Napoléon vào thời kỳ ấy là sự thất bại của ông ta trong việc cố gắng
chặn các vụ cướp bóc và phục hồi kỷ luật.
"Những vụ cướp bóc vẫn diễn ra trong thành phố, tuy đã có lệnh chặn
đứng nó lại. Trật tự vẫn chưa được phục hồi, và không có một nhà buôn
nào trở lại buôn bán một cách hợp pháp. Chỉ có bọn bán rong là dám bán
hàng, mà cũng chỉ bán những của ăn cắp".
"Một khu vực trong quận tôi vẫn bị quân lính thuộc lữ đoàn ba cướp
phá. Giành giật những đồ đạc ít ỏi còn sót lại của những người khốn khổ
đang trốn tránh dưới các hầm nhà; vẫn chưa vừa lòng, quân lính còn nhẫn
tâm dùng gươm chém họ bị thương, như tôi đã từng thấy nhiều trường hợp.
"Không có gì mới ngoài việc quân lính vẫn tự tiện trộm cướp. Ngày mười chín tháng mười".
"Trộm cướp vẫn hoành hoành. Trong quận chúng tôi có một toán kẻ
trộm, rồi đây cần phải đưa những đội quân hùng hậu đến bắt. Ngày mười
một tháng mười".
"Hoàng đế rất đỗi bất bình khi thấy rằng tuy đã ra lệnh chặn đứng
những vụ cướp bóc, nhưng lúc nào cũng chỉ thấy những toán quân vệ binh
đi ăn cướp trở về điện Krem. Trong đạo quân vệ binh kỳ cựu, tình trạng
hỗn loạn và việc cướp bóc lại tái diễn vào ngày hôm qua, đêm qua và ngày
hôm nay một cách mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Hoàng đế rất phiền lòng khi
thấy những binh sĩ tinh nhuệ được chọn để hộ vệ ngài, lẽ ra phải nêu
gương kỷ luật, thì lại lăng loàn đến mức xông vào đập phá các hầm rượu
và các kho lương dành cho quân đội. Một số khác lại tồi tệ đến nỗi không
chịu nghe những người lính canh và những sĩ quan đi tuần, lại còn chửi
bới và đánh đập họ nữa.
"Quan lễ nghi đại thần của hoàng cung hết sức than phiền - viên tổng
đốc viết - rằng tuy đã nhiều lần ra lệnh cấm mà quân lính vẫn đại tiện ở
khắp các sân và thậm chí ngay cả dưới cửa sổ của hoàng đế".
Cái quân đội ấy như một đàn súc vật thả rông, giẫm nát dám có lẽ ra
có thể cứu chúng khỏi chết đói, cứ tan rã dần, và càng ở Moskva thêm
ngày nào nó lại càng đi dần vào cõi chết ngày ấy.
Nhưng nó vẫn không nhúc nhích.
Mãi đến khi quân Nga cướp những xe lương trên con đường Smolensk và
khi nhận được tin trận Tarutino nó mới phát hoảng lên mà bỏ chạy.
Napoléon được tin này một cách đột ngột khi đang duyệt binh. Như Tyer có
nói, tin này khiến cho ông ta nóng lòng muốn trừng phạt bọn Nga, và ông
ta liền ra lệnh dời quân, một mệnh lệnh mà toàn quân đều nức lòng mong
đợi.
Ở Moskva chạy chốn, binh sĩ trong đạo quân này vơ theo tất cả những gì
họ đã cướp được. Napoléon cũng chở theo một kho tàng riêng. Trông thấy
đoàn xe kềnh càng trẩy theo đoàn quân, Napoléon rất kinh hãi (như Tyer
có nói). Nhưng vì đã có nhiều đồ như ông đã từng làm với các xe chở đồ
của một viên thống chế trong khi quân tiến về phía Moskva. Ông ta nhìn
những cỗ xe kiệu và xe hòm chở lính đi và nói rằng sau này dùng những
chiếc xe kia để chở lương thực và chở thương binh, bệnh binh thì rất
tốt.
Tình cảnh của toàn thể quân đội giống như tình cảnh của một con
vật bị thương đang cảm thấy mình chết và không biết mình đang làm gì.
Nghiên cứu những hành động khôn khéo và những mục đích của Napoléon và
của quân đội ông ta từ khi tiến vào Moskva cho đến khi bị tiêu diệt cũng
chẳng khác gì nghiên cứu ý nghĩa của những sự giãy giụa của một con vật
bị thương đang hấp hối. Nhiều khi con vật bị thương nghe thấy tiếng sột
soạt, lao mình về phía trước khiến cho người đi săn có dịp bắn nhanh
hơn.
Napoléon cũng làm như vậy dưới sức ép của toàn thể quân đội ông ta.
Tiếng vang của trận Tarutino khiến con thú hoảng sợ, nó trốn về phía
trước, chạy đến tận mũi súng người đi săn, rồi lại quay đi, và cuối
cùng, cũng như bất cứ con thú nào, nó chạy lùi trở lại theo con đường
bất lợi, nguy hiểm nhất, nhưng là con đường quen thuộc, còn in vết chân
cũ của nó.
Napoléon, mà ta tưởng là kẻ chi huy toàn bộ cuộc vận chuyển này
(cũng như một người mông muội tưởng rằng cái hình khắc ở mũi thuyền
chính là cái sức mạnh chỉ huy con thuyền), Napoléon trong suốt thời gian
hoạt động của ông ta cũng giống như một đứa trẻ ngồi cầm những cái dải
dính trong hòm xe mà tưởng tượng rằng mình đang đánh xe đi.

11.
Sáng ngày mồng sáu tháng mười, Piotr ra khỏi lán từ sớm và khi trở
về, dừng lại trước cửa chơi với con chó lông tia tía, mình dài, chân
ngắn và cong vòng kiềng đang quấn quýt quanh chàng. Con chó này ở với họ
trong gian nhà lán, nó ngủ với Karataiev, nhưng thỉnh thoảng lại đi
lang thang ra ngoài phố, rồi lại trở về.
Có lẽ trước đây nó chẳng phải là của ai cả. Bây giờ nó cũng vẫn vô
chủ, và cũng không có tên. Lính Pháp gọi nó là Azor, người lính hay kể
chuyện cổ tích gọi là Femgalka, Karataiev và mấy người khác nữa gọi nó
là con xám, hay đôi khi là con Dài. Cái thân phận chẳng có chủ, cũng
chẳng có màu sắc rõ rệt - hình như chẳng hề làm cho con chó nhỏ nao
núng. Cái đuôi xù ngắt lên phía trên thành một cái ngù tròn vững chắc,
bốn cái chân vòng kiềng phục vụ nó đắc lực đến nỗi nhiều khi, không thèm
dùng cả bốn, nó duyên dáng nhấc một chân sau lên và cứ thế mà chạy ba
chân, chạy rất nhanh và rất khéo. Đối với nó, cái gì cũng là một dịp để
vui mừng. Khi thì nó mừng rỡ rít lên, lăn ngửa ra, khi thì nó nằm sưởi
nắng với một vẻ đăm chiêu bao hàm rất nhiều ý nghĩa, khi thì nó lại nô
rỡn với một mảnh gỗ hay một cái cọng rơm.
Quần áo của Piotr bây giờ gồm một chiếc sơ mi bẩn và rách, di tích
cuối cùng của bộ trang phục trước kia của chàng, một cái quần lính mà
Piotr đã theo lời khuyên của Karataiev lấy dây thắt ống lại cho ấm, một
cái áo kaftan và một cái mũ chụp của nông dân. Dạo này, Piotr trong khác
hẳn đi. Chàng không có vẻ béo lắm nữa, tuy vẫn giữ cái dáng to lớn lực
lưỡng là một nét di truyền của dòng họ chàng. Râu quai nón và râu mép
chàng mọc xồm xoàm, tóc chàng dài và rối xù lên, nhung nhúc những chấy,
làm thành một cái mũ chụp lên đầu chàng. Mặt chàng có vẻ rắn rỏi điềm
đạm và linh lợi, một vẻ mà trước kia không hề thấy có ở chàng. Cái tính
xuề xoà buông trôi trước kia vẫn lộ ra ngay trong đôi mắt ấy, nay đã
nhường chỗ cho một nghị lực luôn sẵn sàng hành động và đối phó. Chàng đi
chân đất.
Piotr hết nhìn xuống cánh đồng nơi mà sáng nay những đoàn xe và
những đoàn người ngựa kéo đi nườm nượp, lại nhìn ra phía con sông ở xa
xa, rồi lại nhìn con chó đang giả làm ra vẻ muốn cắn chàng thật sự, rồi
lại nhìn đôi chân không, mà chàng đặt đi đặt lại đủ các kiểu một cách
thích thú, ngọ nguậy mấy ngón chân to mập, và bẩn thỉu. Và cứ mỗi lần
nhìn đôi chân không của mình chàng lại thoáng nở một nụ cười hớn hở và
thoả mãn. Đôi chân không ấy nhắc chàng nhớ lại tất cả những sự việc mà
chàng đã trải qua trong thời gian ấy, và những kỷ niệm này làm cho chàng
thấy dễ chịu.
Đã mấy hôm nay thời tiết dịu hẳn lại, trời quang đãng, sáng sáng có
những cơn gió nhẹ, chính là cái tiết trời thường gọi là Babye leto(1).
Ngoài trời nắng ấm, và hơi ấm ấy pha lẫn với khí trời lạnh giá của buổi
sớm còn sót lại trong không trung lại càng khiến cho người ta thấy khoan
khoái dễ chịu.
Trên mọi vật xa gần đều lấp lánh cái ánh pha lê kỳ diệu chỉ thấy
vào tiết thu này. Xa xa có thể trong thấy ngọn đồi "Chim sẻ" với xóm nhà
gỗ, ngôi nhà thời của một toà nhà lớn màu trắng. Những cành cây trụi
lá, những dải cát, những mỏm đá, những ngôi nhà, cũng như ngọn tháp xanh
nhọn hoắt của toà nhà thờ và những đường viền của toà nhà trắng ở xa xa
- tất cả những thứ đó đều hiện rõ tứng nét tinh vi trong làn không khí
trong suốt. Lại gần hơn, có thể trông thấy thấp thoáng cái bóng dáng
quen thuộc của một toà nhà trang chủ bị quân Pháp chiếm ở nay đã đổ nát
và cháy nham nhở nhưng những khóm đinh hương lam mọc ven bờ rào vẫn còn
xanh tốt. Và ngay cả toà nhà đổ nát và cháy dở này, trông thật ảm đạm
vào những hôm xấu trời, nay dưới ánh nắng rực rỡ, trong làn không khí im
phăng phắt, cũng có một vẻ đẹp lạ lùng khiến cho lòng người dịu lại.
Một viên hạ sĩ quan Pháp mặc quân phục hở khuy, đầu đội mũ chụp như
đang ở nhà, răng cắn một tẩu thuốc ngắn từ sau góc nhà lán bước ra thân
mật nháy mắt với Piotr và đến cạnh chàng.
- Nắng đẹp quá ông Kiril nhỉ? (tất cả các binh sĩ Pháp đều gọi Piotr như
vậy) Cứ như mùa xuân ấy! - Đoạn viên hạ sĩ tựa lưng vào cửa và mời
Piotr hút tẩu thuốc, tuy hắn mời Piotr đã nhiều lần và lần nào chàng
cũng từ chối.
- Trời này mà hành quân thì… - hắn mở đầu.
Piotr hỏi viên hạ sĩ có nghe nói gì về việc lên đường và hôm nay chắc sẽ
có lệnh về tù binh. Trong gian nhà lán trong đó Piotr bị giam có một
người lính tên là Xokolov ốm sắp chết, Piotr bèn nói với viên hạ sĩ rằng
phải lo thu xếp cho anh ta. Viên hạ sĩ bảo rằng Piotr có thể yên tâm,
việc này đã có bệnh xá lưu động và bệnh xá cố định rồi người ta sẽ tiêu
diệt thu xếp và nói chung những việc có thể xảy ra đều được cấp trên trù
liệu trước cả. Với lại ông chỉ cần nói một tiếng với quan đại uý thôi
ông Kiril ạ. Ôi! Ngài là một người… Ngài chả bao giờ quên việc gì. Khi
nào Ngài đi tuần, ông cứ nói với ngài một tiếng, ông cần gì ngài cũng
sẵn sàng giúp đỡ.
Viên đại uý này vẫn thường nói chuyện lâu với Piotr và đối xử với chàng rất hậu hĩ. Viên hạ sĩ nói tiếp:
- Này Xanh Toma ạ, hôm trước ngài bảo tôi thế, Kiril là một người có học
thức, lại biết nói tiếng Pháp; đó là một vị lãnh chúa Nga đã gặp phải
những chuyện không may, nhưng vẫn là một người. Mà lại biết điều nữa…
nếu ông ta muốn gì cứ nói với tôi, tôi không từ chối điều gì. Ông ạ, một
khi đã là người có học hành thì người ta biết quý học thức và quý những
người tở tế. Tôi nói thế cũng vì ông đấy ông Kiril ạ. Việc hôm trước mà
không có ông ta thì lôi thôi to.
Viên hạ sĩ quan đứng tán gẫu một lát nữa rồi bỏ đi (cái việc mà viên hạ
sĩ vừa nhắc đến là một cuộc ẩu đả giữa tù binh với lính Pháp, trong đó
Piotr đã can ngăn được các bạn). Mấy người tù binh đã từng nghe Piotr
nói chuyện với viên hạ sĩ lập tức hỏi chàng xem hắn ta nói những gì.
Trong khi Piotr đang kể cho các bạn những điều viên hạ sĩ vừa nói về
việc xuất quân, có một tên lính Pháp gầy gò, vàng vọt ăn mặc rách rưới,
đến gần cả nhà lán. Hắn đưa nhanh ngón tay lên trán với một cử chỉ rụt
rè để chào Piotr và hỏi chàng xem có phải trong lán này có anh lính
Platos không, chả hôm trước hắn có giao cho anh ta may một chiếc áo sơ
mi.
Trước đây một tuần lễ quân Pháp được phát da và vải, liền giao cho tù binh may giày và áo.
- Xong rồi. xong rồi anh bạn ạ. - Karataiev vừa nói vừa bước ra, tay cầm một chiếc áo sơ mi gấp cẩn thận.
Vì khí trời ấm áp và để làm việc cho tiện, Karataiev chỉ mặc chiếc
quần đùi và chiếc áo sơ mi rách bươm đen xỉn như màu đất. Bác ta lấy
dây buộc tóc lại theo kiểu thợ thuyền và khuôn mặt tròn trĩnh của bác
lại càng có vẻ tròn tlĩnh hơn nhiều và hiền hậu hơn.
Hẹn giờ nào, trao giờ ấy; thợ đúng hẹn, thợ kém khất lần.
- Tôi bảo thứ sáu xong là y như rằng, đây, - Platon mỉm cười nói, và giơ chiếc áo sơ mi vừa may xong ra.
Tên lính Pháp đưa mắt lo lắng nhìn quanh, rồi như đã khắc phục được ý
lưỡng lự, hắn cởi chiếc áo quân phục mặc ngoài ra rất nhanh và mặc
chiếc áo sơ mi vào. Dưới chiếc áo ngoài tên lính Pháp không mặc áo sơ
mi, và trên tấm thân gầy gò, vàng vọt của hắn chỉ có một chiếc áo gi-lê
dài bằng lụa hoa cáu bẩn. Hình như tên lính Pháp sợ rằng tốp tù binh
đang nhìn hắn sẽ cười phá lên, bèn hối hả rúc đầu vào cổ áo sơ mi. Trong
đám tù binh không ai nói một tiếng.
- Đấy vừa khéo, - Platon vừa nói vừa kéo chiếc áo sơ mi. Sau khi đã chui
đầu vào cổ áo và xỏ tay vào ống, tên lính Pháp không ngước mắt lên, hắn
ngắm nghía chiếc áo đang mặc, rồi xem kỹ đường may.
-Thôi anh bạn ạ, được rồi, đây có phải tiệm may đâu, chả có đồ nghề
cho ra hồn mà không có đồ nghề thì giết một con rận cũng không xong -
Platon nói, miệng nở một nụ cười tròn trĩnh và có vẻ tự lấy làm thích
thú với tác phẩm của mình.
- Tốt lắm, tốt lắm, cám ơn, nhưng chắc còn thừa vải chứ? - Tên lính Pháp nói.
- Khi nào mặc hẳn vào người lại còn đẹp hơn nữa cho mà xem, - Karatiev
nói, bác ta vẫn mải ngắm nghía tác phẩm của mình. - Vừa đẹp vừa thoải
mái…
- Cảm ơn, cám ơn ông bạn già, thế còn chỗ vải thừa?
Tên lính Pháp mỉm cười nhắc lại, rồi rút ra một tờ giấy bạc đưa cho Karataiev.
- Nhưng còn chỗ vải thừa?
Piotr thấy rằng Platon không muốn hiểu ý tên lính Pháp nói gì.
Chàng không xen vào câu chuyện, lặng lẽ đứng nhìn. Karataiev cám ơn
tên lính Pháp về chỗ món tiền giấy và tiếp tục ngắm nghía công trình của
mình. Tên Pháp cứ khăng khăng đòi chỗ vải thừa và nhờ Piotr dịch hộ cho
Karataiev nghe.
- Hắn lấy chỗ vải vụn ấy làm gì? - Karataiev nói. - Để cho chúng mình
làm băng quấn chân có phải tốt biết mấy. Thôi, Chúa phù hộ cho hắn, - và
Karataiev, sắc mặt buồn hẳn đi, rút ở trong ngực ra một nắm giẻ lau đưa
cho cho tên lính Pháp, mắt không nhìn hắn. - Đấy! - Karataiev nói đoạn
quay trở vào.
Tên lính Pháp nhìn nắm giẻ, nghĩ ngợi một lát đưa mắt nhìn Piotr có ý
dò hỏi, rồi dường như khoé mắt của Piotr đã nói với hắn một điều gì,
hắn bỗng đỏ mặt cất tiếng nói lí nhí như khóc:
- Plotos, này Plotos, cứ giữ lấy! - Hắn nói đoạn giả nắm vải vụn cho Karátaiev rồi vội quay đi.
- Đấy anh em, - Karataiev bắt đầu nói, - gọi là quân tà giáo, thế nhưng
cũng có lòng đấy chứ. Các cụ thường bảo tay ướt hay cho, tay khô keo
kiệt kể cũng đúng. Chính hắn cũng rách rưới, ấy thế mà hắn vẫn cho. -
Karataiev trầm ngâm cười tủm tỉm nhìn mấy miếng vải vụn, im lặng một
lát. - Làm băng quấn chân tốt ra phết, - nói đoạn Karataiev quay trở vào
nhà.
Chú thích:
(1) "Mùa hè của đàn bà", tiết ấm trời xem vào giữa những ngày rét mướt của mùa thu như một dư âm của mùa hạ.
hết: Chương -10 -11 -, xem tiếp: Chương -12 -13 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIII

Chương -12 -13 -

Kể từ khi Piotr bị bắt cho đến nay đã được bốn tuần lễ. Tuy quân
Pháp có đề nghị với chàng sang ở bên nhà lán của sĩ quan, chàng vẫn ở
lại gian nhà họ đã giam chàng hồi đầu cùng với những người lính thường.
Ở lại giữa thành Moskva bị tàn phá và thiêu huỷ, Piotr đã trải qua
những nỗi thiếu thốn gần như cùng cực mà con người có thể chịu được;
nhưng nhờ có sức khoẻ và sức chịu đựng, điều mà trước đây chàng không
ngờ tới và nhất là vì những sự thiếu thốn cứ đến dần từng tí một, khiến
chàng không thể nói rõ bắt đầu từ lúc nào, cho nên chàng chịu đựng tình
cảnh này một cách dễ dàng, thậm chí còn vui vẻ nữa. Và chính trong thời
gian này, chàng có được cái tâm trạng thư thái, thoả thuận với bản thân
đó, - Nó là điều đã đập mạnh vào tâm trí chàng ở những người lính trên
chiến trường Borodino. Chàng đã tìm kiếm nó trong những công việc từ
thiện, trong hội Tam điểm, trong cuộc sống phóng túng của giới xã giao,
trong rượu, trong một chiến công hy sinh anh dũng, trong mối tình lãng
mạn với Natasa, chàng cũng đã tìm tâm trạng đó bằng con đường tư duy,
nhưng tất cả những sự tìm kiếm, những mưu toan ấy đều đã phụ lòng mong
đợi của chàng.
Thế mà nay, chỉ vì đã trải qua những cơn khủng khiếp trước cái
chết, trải qua những nỗi thiếu thốn, trải qua những điều mà chàng đã
hiểu được ở Karataiev, chàng đã tìm được sự yên tĩnh trong tâm hồn, sự
hài lòng với bản thân, tuy không hề nghĩ đến những điều đó. Những phút
kinh hoàng mà chàng đã trải qua trong cuộc hành hình dường như đã vĩnh
viễn gạt bỏ khỏi tưởng tượng và ký ức của chàng những ý nghĩ và những
cảm giác bứt rứt băn khoăn mà trước kia chàng tưởng là quan trọng. Chàng
không hề nghĩ đến nước Nga, đến chiến tranh, đến chính trị hay đến
Napoléon. Chàng thấy rõ như một sự thật hiển nhiên là những cái đó đều
không dính dáng gì đến chàng, rằng chàng không có phận sự phê phán gì
những cái đó cả cho nên không phê phán được, "Nước Nga và mùa hè chẳng
phải là bạn bè" - Chàng nhẩm lại lời Karataiev, và lời nói này đem lại
cho chàng một sự yên tĩnh lạ lùng. Bấy giờ chàng thấy việc chàng định
giết Napoléon và những cuộc tính toán của chàng về con số bùa chú về con
vật trong Apocalypxo là kỳ quặc, thậm chí còn lố lăng nữa. Lòng căm
giận của chàng đối với vợ và sự lo lắng của chàng về chỗ tên họ của mình
sẽ bị nhơ nhuốc, bây giờ chàng thấy nó không những vô nghĩa mà còn ngộ
nghĩnh nữa. Người đàn bà ấy đang ở tận đâu đâu, sống cuộc đời mà người
ấy ưa thích, thì điều đó có quan hệ gì đến chàng? Bọn Pháp biết hay
không biết rằng tù binh của họ là bá tước Bezukhov thì cái đó có quan hệ
đến ai, nhất là đến chàng?
Chàng thường nhớ lại buổi nói chuyện với công tước Andrey và hoàn
toàn đồng ý với bạn, nhưng chàng hiểu ý công tước Andrey khác đi một
chút. Công tước Andrey nghĩ và nói rằng hạnh phúc chỉ có thể là tiêu
cực, nhưng công tước Andrey nói như vậy với một sắc thái chua chát và
mỉa mai, tựa hồ trong khi nói như vậy lại muốn phát biểu ra một ý khác -
là tất cả những khát vọng vươn tới hạnh phúc thực vốn có trong chúng ta
đều chỉ cốt để cho chúng ta phải day dứt vì không được thoả mãn. Chính
Piotr thừa nhận điều đó là đúng không mảy may dè đặt. Không đau khổ,
thoả mãn được các nhu cầu sơ dẳng của sự thống nhất và được tự do lựa
chọn công việc làm tức là lựa chọn cách sống đó là hạnh phúc cao nhất
của con người; bây giờ Piotr đã thấy rõ như vậy, chẳng còn nghi ngờ gì
nữa.
Ở đây mãi đến bây giờ, lần đầu tiên Piotr mới hiểu hết giá trị của cái
thú được ăn khi đói; được uống khi khát, được ngủ khi buồn ngủ, được
sưởi khi lạnh, được nói chuyện với một con người khi cần nói và khi cần
nghe tiếng nói của con người. Thoả mãn các nhu cầu ăn cho ngon, ở cho
sạch, sống cho tự do - bây giờ Piotr phải thiếu tất cả những thứ ấy nên
chàng thấy đó là hạnh phúc trọn vẹn, còn việc được lựa chọn việc làm,
tức là được sống thì nay bị hạn chế lại và do đó, trở thành một việc đã
dễ dàng quá, đến nỗi chàng thường quên rằng mọi cuộc sống quá phong lưu
đến thủ tiêu hết cái hạnh phúc thoả mãn cái nhu cầu, cái tự do lựa chọn
việc làm, cái tự do lớn mà học thức, của cải, địa vị xã hội đã cấp cho
chàng, chính cái tự do đó khiến cho việc lựa chọn việc làm trở nên khó
khăn đến nỗi không sao giải quyết được, và thủ tiêu cả nhu cầu lẫn khả
năng làm việc.
Tất cả những ước mơ của Piotr bây giờ đều hướng tới khi chàng sẽ
được tự do. Thế nhưng về sau Piotr suốt đời sẽ nghĩ và nói một cách hân
hoan đến cái tháng bị cầm tù này, đến những cảm giác mạnh mẽ và vui mừng
không bao giờ trở còn lại, và nhất là đến cái tâm trạng hoàn toàn thư
thái và tự do mà chỉ có thời gian ấy chàng mới được cảm thấy.
Sáng hôm đầu tiên, khi chàng thức dậy từ sớm tinh mơ bước ra ngoài
nhà lán và trông thấy những chiếc mái vòm tối sẫm, những cây thập tự của
tu viện Novedevichi, trông thấy những ngọn đồi Chim sẻ và dải bờ có
rừng rậm uốn quaoh co trên sông và khuất dần trong cõi xa xăm phủ một
làn sương tim tím, khi chàng cảm thấy làn không khí mát lạnh mơn man
trên da thịt và nghe những tiếng vỗ cánh của những con quạ từ Moskva
băng qua đồng tới đây, rồi sau đó, khi chân trời phía dông bỗng loé sáng
lên, rồi vành trên của mặt trời trang trọng nhô lên khỏi đám mây, và
chiếc mái vòm, những cây thập tự, những hạt sương, chân trời, dòng sông
đều lung linh dưới làn ánh sáng vui tươi, Piotr có một cảm giác mát mẻ
mà chàng chưa hề biết, cảm giác vui mừng và khoẻ mạnh của cuộc sống.
Và cảm giác này không những không lúc nào rời chàng trong suốt thời
gian bị cầm tù, mà trái lại, tình cảnh của chàng càng khó khăn thì cảm
giác đó lại càng mạnh mẽ.
Cái cảm giác sẵn sàng chờ đón tất cả ấy, cái cảm giác khiến người
ta thấy sức mạnh tinh thần của mình được gom góp lại ấy lại càng được
củng cố thêm trong lòng Piotr nhờ lòng kính phục của các bạn cầm tù đối
với chàng ngay từ khi chàng đến gian nhà lán này, Piotr biết nhiều ngoại
ngữ, quân lính Pháp rất kính nể chàng, ai xin gì chàng cũng cho một
cách dễ dãi và giản dị (theo tiêu chuẩn của sĩ quan mỗi ngày chàng được
cấp ba rúp), chàng có một sức mạnh phi thường, mà các binh sĩ đã từng
được thấy rõ khi chàng dùng tay không ấn những cái đinh vào vách nhà
lán, chàng đối xử rất hiền từ với các bạn, chàng có cái khả năng mà họ
không sao hiểu nổi là có thể ngồi im hàng giờ không làm gì cả để suy
nghĩ; những điều đó khiến cho binh sĩ thấy chàng là một con người siêu
việt và có phần nào bí ẩn. Chính những đức tính của chàng mà trước kia,
trong xã hội thượng lưu, nếu không phải là có hại thì cũng khiến chàng
thấy là vướng víu; sức mạnh, thái độ coi thường những tiện nghi sinh
hoạt, tính đãng trí, tính giản dị - thì ở đây, giữa những con người này,
đã đưa lại cho chàng một địa vị gần như địa vị một bậc anh hùng. Và
Piotr cảm thấy lòng kính nể đó đòi hỏi chàng phải đáp ứng lại cho xứng
đáng.

13.
Đêm mồng sáu rạng ngày mồng bảy tháng mười, cuộc rút lui của quân
Pháp bắt đầu: những gian nhà bếp, nhà lán bị phá đi, những chiếc xe chở
đồ được thu xếp gọn ghẽ, và đoàn quân lính cùng những đoàn xe bắt đầu
chuyển động.
Vào lúc bẩy giờ sáng một toán quân áp giải của Pháp, mặc binh phục hành
quân, đầu đội mũ sa-cô, vai vác súng, mang bạc-đà và những cái đẫy to
tướng, đến đứng trước mấy gian nhà lán và tiếng nói chuyện rôm rả đặc
biệt của người Pháp xen lẫn tiếng thề rủa, vang dội khắp cả tuyến quân.
Trong lán ai nấy đều đã mặc áo, nai nịt, đi giầy xong xuôi và chỉ
còn đợi lệnh ra ngoài, Xokolov, người lính bị ốm, xanh xao, gầy gò hai
con mắt thâm quầng, vẫn ngồi một mình ở chỗ cũ, chưa mặc áo đi giày gì
cả, chỉ đưa đôi mắt lồi hẳn lên vì mặt quá gầy nhìn các bạn có ý dò hỏi,
trong khi họ không để ý gì đến anh ta cả, và cất tiếng rên khe khẽ và
đều đều. Hình như anh ra rên rỉ như vậy vì đau rất ít - anh ta bị bệnh
kiết lị - mà vì sợ buồn khi thấy anh phải ở lại một mình thì nhiều hơn.
Piotr, chân đi một đôi giày mà Karataiev đã khâu cho chàng bằng chỗ
rẻo thừa của một miếng da do một tên lính Pháp mang lại nhờ anh ta chữa
hộ đế giày, lưng thắt một sợi dây thừng đến cạnh người ốm và ngồi xổm
xuống trước mặt anh ta.
- Thôi Xolokov ạ, họ không đi hẳn đâu mà! Ở đây họ còn để lại một bệnh xá. Có lẽ anh còn đỡ khổ hơn chúng tôi, - Piotr nói.
- Ôi lạy chúa! Tôi chết mất thôi! Ôi lạy chúa! - người lính cất tiếng kêu rên to.
Để tôi xin họ một lần nữa xem, - Piotr nói đoạn đứng dậy đi ra cửa nhà lán.
Trong khi Piotr đến cạnh cửa, từ bên ngoài bước tới hai người lính
cùng đi với viên hạ sĩ hôm qua đã mời Piotr hút tẩu thuốc. Cả ba đều
mặc binh phục hành quân, đeo bạc-đà, đội mũ sa-cô quai gài xuống cằm
khiến cho khuôn mặt quen thuộc của họ trông lạ hẳn đi. Viên hạ sĩ đến
đây là để đóng cửa lán lạỉ, theo lệnh cấp trên.
Trước khi xuất phát phải điểm lại số tù binh.
- Ông hạ sĩ ơi người ốm này biết tính thế nào đây? - Piotr mở đầu; nhưng
ngay khi nói câu ấy chàng chợt nảy ra ý nghĩ hoặc không biết đây có
phải là viên hạ sĩ chàng vẫn quen không, hay là một người lạ: lúc ấy
viên hạ sĩ thật chẳng giống ngày thường chút nào. Hơn nữa, ngay khi
Piotr nói câu ấy, thì từ hai phía bỗng nổi lên tiếng trống trận. Viên hạ
sĩ nghe Piotr nói thì cau mày văng ra một câu chửi rủa vô nghĩa rồi
đóng sập cửa lại. Trong lán tối lờ mờ, từ hai phía tiếng trống dồn dập
gay gắt, át hẳn tiếng rên rỉ của người ốm.
"Nó đấy! Lại nó đấy?" - Piotr tự nhủ, và bất giác chàng bỗng thấy
lạnh toát sau sống lưng. Trong gương mặt thay đổi hẳn đi của viên hạ sĩ,
trong giọng nói của hắn, trong tiếng trống thôi thúc ầm ĩ át hết mọi
tiếng khác Piotr đã nhận ra cái sức mạnh huyền bí, dửng dưng, đã thúc
đẩy con người phải giết đồng loại mặc dầu không muốn thế, cái sức mạnh
mà chàng đã thấy tác động của nó trong buổi hành hình. Sợ sệt, trốn
tránh sức mạnh này, cầu xin hay van lơn những người làm công cụ cho nó
đều vô ích. Bây giờ Piotr đã biết rõ như vậy. Đành phải chờ đợi và chịu
đựng thôi. Piotr không lại gần người ốm nữa và không nhìn về phía anh
ta. Chàng cau mày lặng lẽ đứng bên cửa lán.
Khi mở cửa và đám tù binh như một bầy cừu chen chúc nhau ùa ra,
Piotr chen ra phía trước và đến cạnh viên đại uý, chính đại uý mà viên
hạ sĩ kia đã nói quả quyết với chàng là chàng cần gì ông ta cũng sẵn
sàng giúp. Viên đại uý cũng mặc binh phục hành quân và trên khuôn mặt
lạnh lùng của hắn cũng thấy có "nó", có cái mà Piotr đã nhận ra trong
tiếng trống và trong giọng nói của viên hạ sĩ.
- Đi đi, đi đi! - viên đại uý nói, mày cau lại một cách nghiêm khắc
và mắt nhìn những đám tù binh lũ lượt đi qua cạnh hắn. Piotr biết rằng
mình sẽ uổng công, nhưng vẫn đến gặp hắn.
- Sao có việc gì thế hả? - viên đại uý ngoảnh lại nhìn, vẻ như không nhận ra Piotr. Piotr giãi bày tình cảnh người bệnh binh.
- Rồi nó sẽ đi được tốt, chứ quái gì! - Viên đại uý nói. - Đi đi, đi đi! - Hắn nói tiếp, mắt không nhìn Piotr.
- Không đi được đâu, anh ấy gần chết rồi! - Piotr bắt đầu nói.
- Thôi đủ rồi! - viên đại uý quát, mày cau lại, vẻ đanh ác.
- Đram - da - da - dam, dam, dram… tiếng trống vẫn đổ dồn, và Piotr hiểu
rằng cái sức mạnh huyền bí kia đã khống chế hoàn toàn những con người
ấy, và bây giờ có nói gì cũng vô ích mà thôi.
Những sĩ quan tù binh bị tách riêng ra khỏi các tù binh thường và bị
dẫn đi trước. Số sĩ quan, trong đó có Piotr, là ba mươi người, lính
thường thì có khoảng vài ba trăm.
Các sĩ quan tù binh ở các nhà lán khác thả ra đều lạ mặt, và ăn mặc
tươm tất hơn Piotr rất nhiều. Họ nhìn chàng, nhìn đôi giày của chàng một
cách bỡ ngỡ và nghi kỵ. Đi cách Piotr không xa có một viên thiếu tá to
béo hình như được tất cả các bạn cùng bị giam kính nể. Ông ta mặc một
chiếc áo dài nội tấm kiểu kazan, lưng thắt một chiếc khăn bông, mặt vàng
vọt, phù thũng và cau có, một tay ông ta cầm túi thuốc lá đút dưới vạt
áo, tay kia chống trên một cái tẩu thuốc dài. Viên thiếu tá thở hổn hển
không ra hơi, luôn mồm lầu nhầu và cáu bẳn với mọi người vì ông ta cứ có
cảm giác là họ xô đẩy mình, là ai nấy đều quá hấp tấp, tuy chẳng có
việc gì mà phải vội là mọi người cứ lấy làm lạ về việc này việc nọ, tuy
chẳng có chuyện gì đáng lấy làm lạ cả. Một người khác, một viên sĩ quan
thấp bé và gầy gò, luôn mồm nói chuyện với khắp mọi người, phỏng đoán
nào là bây giờ chúng đưa họ đi đâu, nào là trong ngày hôm nay liệu đi
được bao xa. Một viên công chức đi ủng da, mặc quân phục quân nhu, chạy
lăng xăng bên này bên kia để xem cảnh Moskva bị cháy, lớn tiếng loan báo
cho mọi người biết những điều mình vừa quan sát được: chỗ nào đã bị
cháy, và góc phố hiện có thể trông thấy là khu vực nào. Một viên sĩ quan
thứ ba, mà nghe giọng nói có thể đoán là người quê ở Ba Lan, tranh luận
với viên công chức quân nhu, chứng minh cho hắn ta thấy rằng hắn đã xác
định sai cái khu phố Moskva.
- Các ông cãi vã gì thế? - Viên thiếu tá nói, giọng cáu kỉnh. -
Nikolai hay Vlax cũng thế thôi; các ông không thấy là tất cả đều cháy
trụi đấy sao? Chỉ có thế thôi… Sao ông lại cứ xô đẩy người ta thế, đường
chật lắm hay sao? - ông ta bực tức quát một người đi phía sau tuy người
này chẳng hề xô đẩy gì ông ta cả.
- Ái chà chà, chúng nó lệ quá. - Khi thì ở phía này, khi thì ở phía
kia, có nhiều tiếng xuýt xoa của đám tù binh, đang ngắm cảnh hoang tàn
của thành phố, - Cả khu Zamoxkvoretsye cả khu Zobovo, và cả Kreml nữa…
các ông nhìn mà xem, không còn lấy được một nửa. Thì tôi đã bảo cả khu
Zamoxkvoretsye mà, các ông thấy chưa.
- À ông đã biết là cháy rồi thì còn nói làm gì nữa! - viên thiếu tá nói.
Khi đi ngang qua khu Khanovniki (một trong những khu phố hiếm hoi không
bị cháy), qua một ngôi nhà thờ, cả đám tù binh bỗng đổ dồn về một phía.
Có những tiếng kêu kinh hãi và ghê tởm.
- Chà cái quân khốn nạn! Thật là quân tà giáo! Đúng là một người
chết, đúng là một người chết rồi, không biết chúng nó lấy cái gì bết vào
mặt người ta thế!
Piotr cũng len về phía nhà thờ, nơi có cái vật gây nên những tiếng
kêu đó, và thoáng thấy một vật gì tựa vào hàng rào nhà thờ.
Qua lời những người bạn thấy rõ hơn, chàng Piotr được biết rằng vật
đó là một cái xác người đứng bên hàng rào mặt trát đầy mồ hóng.
- Đi đi, mẹ chúng mày, đi nhanh kên đồ quỷ sứ!
- có tiếng chửi rủa của toán quân đi áp giải, và bọn lính Pháp lại lấy sống gươm giận dữ xua đám tù binh đang nhìn cái xác chết.
hết: Chương -12 -13 -, xem tiếp: Chương -14 -15 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIII

Chương -14 -15 -

Qua các ngõ hẻm của khu Khamovniki chỉ có đoàn tù binh cùng đi với
đội áp giải và những cỗ xe chở đồ của binh sĩ trong đội áp giải kéo theo
sau; nhưng khi đi ngang qua các kho lương, họ lọt vào giữa một đoàn xe
rất lớn của pháo binh đang trẩy thành một khối dày đặc, chen lẫn với
những chiếc xe tải của tư nhân.
Đến sát cầu, tất cả đều dừng lại đợi cho những đoàn đi trước kéo qua.
Đứng ở đầu cẩu nhìn ra phía ttước và về phía sau, đám tù binh có thể
trông thấy những dãy xe vô tận đang trẩy đi. Bên phải, nơi con đường
Kuluga uốn vòng qua Naxkutsnoye và mất hút ở phía xa, có những đoàn quân
lính và xe tải kéo dài không dứt. Đó là những dạo quân thuộc lữ đoàn
Bôhame đã xuất phát trước tất cả các lữ đoàn khác; ở phía sau, dọc theo
bờ sông vào vắt ngang qua cầu Kamenny, quân đoàn của Ney với những đoàn
xe tải của nó đang lũ lượt trẩy đi.
Quân của Davu, trong đó có các đoàn tù binh, đang lội qua quãng sông
cạn Krymxki và một bộ phận đã đổ ra đường. Nhưng các đoàn xe kéo dài
đến nỗi những cỗ xe đi sau cùng của đoàn Bohame chưa ra khỏi Moskva và
chưa tiến vào đường Kaluga mà tiền đạo của Ney đã ra khỏi Bolsaya
Ordynka rồi.
Khi lội qua chỗ cạn Krymxki, đoàn tù binh đi vài bước rồi dừng lại,
rồi lại bước đi, và bốn phía người và xe chen chúc nhà mỗi lúc một thêm
dữ dội. Hơn một tiếng đồng hồ họ mới vượt qua cái khoảng cách một trăm
thước giữa cáu và đường Kaluga, đi đến quảng trường nơi hai con đường
Zamoxkvoretsye và Kaluga gặp nhau, đoàn tù binh ùn lại thành một cụm,
dừng lại và đứng yên ở chỗ ngã ba này mấy tiếng đồng hồ liền. Bốn bề đều
nghe tiếng bánh xe lăn ầm ầm, tiếng giày dẫm rầm rập, và những tiếng
quát tháo chửi rủa hoà với nhau thành một tiếng ào ào không lúc nào
ngớt, nghe như tiếng sóng bể, Piotr tựa sát người vào tường một ngôi nhà
cháy dở lắng nghe âm thanh ấy; trong trí tưởng tượng của chàng, nó pha
lẫn với tiếng trống.
Mấy người sĩ quan tù binh muốn xem cho rõ hơn đã leo lên trên tường của một ngôi nhà cháy dở nơi Piotr đang đứng.
- Đông quá! Chà đông ghê thật…! Đồ đạc được chất cả lên đại bác! Xem
kìa, nó chở cả những bộ da lông. Quân khốn kiếp, chúng nó cướp nhiều
thật… Xem chiếc xe tải của cái thằng ở phía sau kia kìa… Đúng là lấy ở
tượng thánh ra rồi! Hẳn đó là bọn Đức. Có cả một lão mu-gich nhà ta nữa
kia, đúng thế…! Chà quân khốn mạt…!
Xem kìa. Chất nhiều đến nỗi không đi được nữa…! kìa nữa, cả xe Droiki
chúng cũng lấy? Xem thằng kia ngồi trên dống rương hòm kia…! Cha mẹ ơi! A
chúng nó đánh nhau! Nó đánh vào mõm thằng kia, đúng vào mõm! Cứ thế này
thì đợi đến tối cũng chưa đi được. Xem kìa, các ông xem kìa… Chính
Napoléon đây rồi. Thấy không, toàn ngựa quý, có mang phù hiệu mũ miện!
Một ngôi nhà xếp! Thằng kia đánh rơi cái đẫy mà không biết. Lại đánh
nhau. Cái bà bế con kia, trông khá đáo để. Nhìn mà xem, đi mãi không
thấy hết. Bọn đĩ Nga kia, đúng rồi! Chúng ngồi trên xe rất chễm chệ.
Cũng như khi đi qua nhà thờ Khamovniki, một làn sóng tò mò lại dồn
lại tất cả những tù binh ra đường, và Piotr, nhờ vóc dáng người cao lớn,
đã nhìn được qua đầu những người khác và trông thấy cái điều đã thu hút
lòng tò mò của đám tù binh. Trên ba chiếc xe ngưạ, lạc vào giữa nhưng
chiếc thùng đựng đạn có mấy người đàn bà ăn mặc diêm dúa, màu áo loè
loẹt, mặt đánh phấn tô son, đang ngồi chồng chất lên nhau, mồm kêu the
thé.
Từ cái phút Piotr thấy hiển hiện cái sức mạnh huyền bí kia, chàng
không còn thấy cái gì kỳ lạ hay khủng khiếp nữa: dù là cái xác mà người
ta đã lấy bồ hóng trát vào mặt để làm trò đùa, hay những người đàn bà
kia, đang vội vã đi đâu không rõ, hay cảnh Moskva cháy tan hoan cũng
vậy. Bây giờ tất cả những điều mà Piotr trông thấy hầu như không gây nên
một ấn lượng gì chàng nữa. - tưởng chừng như trong khi sửa soạn bước
vào một cuộc vật lộn khó khăn lòng chàng không chịu tiếp đón những ấn
tượng có thể làm cho nó suy nhược đi.
Đoàn xe chở đàn bà đã đi qua. Theo sau lại có những đoàn xe chở đồ,
những toán lính, những xe chở lương, những toán lính, những chiếc xe
kiệu, những toán lính những hòm đạn, lại những toán lính, và thỉnh
thoảng lại có những tốp đàn bà.
Piotr không thấy rõ từng người riêng biết, chàng chỉ thấy sự chuyển động của họ.
Tất cả những đoàn xe người ngựa ấy tựa hồ như đang bị một sức mạnh
vô hình nào xua đi. Trong khoảng một tiếng đồng hồ, thời gian Piotr đứng
nhìn họ, tất cả những những đoàn người ngựa ấy từ các phố đổ ra, cùng
chung một nguyện vọng duy nhất là làm sao đi qua cho chóng; mỗi khi chạm
phải nhau, họ đều phát cáu lên, đánh nhau; những hàm răng trắng nhe ra,
nhưng đôi lông mày cau lại, những câu chửi bới ấy lại ném vào mặt nhau,
và trên tất cả các gương mặt đều có cái vẻ cương quyết lạnh lùng và tàn
nhẫn mà sáng hay Piotr đã trông thấy trên gương mặt của tên hạ sĩ trong
khi tiếng trống đổ dồn.
Đến chiều, viên sĩ quan chỉ huy đội quân áp giải tập hợp đơn vị lại
và luôn mồm quát tháo và cãi vã, y mở một con đường trong đám xe cộ.
Đoàn tù binh len ra con đường Kaluga.
Họ đi rất nhanh, không nghỉ, và mãi đến khi mặt trời đã bắt đầu lặn
họ mới đứng lại. Những đoàn xe được xếp sát vào nhau, và đám người bắt
đầu sửa soạn nghỉ đêm. Ai nấy đều có vẻ tức giận và cau có. Hồi lâu, bốn
phía đều nghe những tiếng chửi rủa, nhưng tiếng quát tháo hằn học và
những tiếng ẩu đả. Chiếc xe kiệu đi ở phía sau đội lính áp giải húc càng
xe vào chiếc xe chở đồ của đội này, làm cho thùng xe vỡ toác ra. Từ bốn
phía có mấy người lính chạy lại, người thì đánh vào đầu những con ngựa
kéo chiếc xe kiệu và bắt chúng quay lại, người thì đánh nhau, và Piotr
thấy rõ một người lính Đức bị trọng thương vì một nhát đoản kiếm chém
vào đầu.
Hình như bây giờ, khi đã đứng lại giữa cánh đồng trong ánh hoàng hôn
lạnh lẽo của một của một chiều thu, tất cả những con người ấy đều cùng
có một cảm giác khích động khó chịu vì cái tình trạng vội vã và phải di
chuyển gấp gáp đến một nơi nào không rõ, cái cảm giác đã bao trùm lên
mọi người khi xuất phát. Khi đã dừng lại ai nấy đều đã hiểu ra rằng chưa
biết mình sẽ còn đi đâu nữa và trong chuyến đi này sẽ gặp nhiều khó
khăn cực nhọc.
Ở trạm nghỉ đêm này lính áp giải đối xử với tù binh còn tệ hơn khi
ra đi. Lần đầu tiên người ta phải thịt ngựa cho tù binh ăn.
Từ các sĩ quan đến người lính mạt hạng, ai nấy hình như đều có một
mối thù riêng với mỗi tù binh. Sự thay đổi đột ngột trong thái độ rất
thân mật trước kia của họ khiến cho người ta có một cảm giác rõ rệt như
vậy.
Thái độ thù hằn này càng lộ rõ thêm khi họ điểm danh các tù binh và
nhận thấy rằng sau khi rời Moskva một người lính Nga đã thừa lúc lộn xộn
giả vờ đau bụng trốn mất. Piotr thấy một tên Pháp đánh một người lính
Nga vì anh ta đi ra xa, và nghe tiếng viên đại uý bạn "chàng", trách
mắng một viên hạ sĩ quan về tội đã kể cho người lính Nga tẩu thoát và
hăm doạ sẽ đưa hắn ra toà. Khi viên hạ sĩ quan phân trần rằng người lính
kia ốm không đi được, viên sĩ quan trả lời là đã có lệnh bắn chết những
người tụt lại sau. Piotr cảm thấy cái sức mạnh oan nghiệt đã đè bẹp
chàng trong buổi hành hình và đã tạm thời bị che khuất đi trong thời
gian giam cầm, nay lại hiện ra khống chế cuộc sống của chàng. Chàng thấy
sợ hãi; nhưng chàng lại cảm thấy rằng các sức mạnh oan nghiệt ấy càng
ra sức đè nén chàng bao nhiêu, thì cái sinh lực trong tâm hồn chàng,
không lệ thuộc vào sức mạnh kia, càng lớn mạnh lên bấy nhiêu.
Piotr ăn xúp bột mì đen nấu với thịt ngựa và nói chuyện với các bạn.
Piotr cũng như các bạn đồng hành của chàng không ai nhắc đến những
điều họ đã trông thấy ở Moskva, đến thái độ thô bạo của quân Pháp hay
đến cái lệnh bắn chết những người thụt lại sau: dường như để đối phó với
tình cảnh hiện tại, mọi người đều vui vẻ và phấn trấn. Họ nói đến những
kỉ niệm riêng, đến những câu chuyện buồn cười đã xảy ra trong khi chiến
dịch, và mỗi khi câu chuyện đả động đến tình cảnh hiện tại họ nói lảng
sang chuyện khác.
Mặt trời đã lặn từ lâu. Lác đác trên nền trời, vài ngôi sao đã bắt
đầu lấp lánh; một cái ráng đỏ giống như một đám cháy hiện lên ở chân
trời, mặt trăng rằm từ từ mọc lên, và quả cầu đỏ ối, to tướng ấy rung
rinh một cách kỳ lạ trong bóng tối màu xám. Trời sáng dần lên. Buổi
chiều đã tàn, nhưng đêm vẫn chưa xuống. Piotr đứng dậy, rời khỏi những
người bạn mới và len giữa các đống lửa đi sang bên kia đường, nơi chàng
nghe nói là các binh sĩ Nga bị bắt đang ngồi nghỉ. Chàng muốn nói chuyện
với họ. Trên đường cái, một tên lính canh Pháp chặn chàng lại và ra
lệnh cho chàng phải quay về. Piotr quay lại, nhưng không trở về đống lửa
của các bạn tù binh, mà lại đến cạnh một chiếc xe tải đã tháo ngựa. Ở
đây không có ai cả.
Chàng xếp chân ngồi xuống mặt đất lạnh lẽo bên cạnh bánh xe, đầu gục
xuống. Chàng ngồi hồi lâu không nhúc nhích, trầm ngâm suy nghĩ. Hơn một
giờ trôi qua, không ai đến quấy rầy chàng cả. Bỗng chàng cất tiếng cười
hồn hậu, chàng cười to đến nỗi mọi người đều quay lại nhìn xem ai cười
một mình mà nghe lạ lùng như vậy.
- Ha ha ha! -Piotr cười lớn. Và chàng nói to lên một mình - Tên lính
kia không cho ta đi. Chúng nó bắt ta, giam ta. Chúng nó giữ ta lại làm
tù binh. Ai? Ta? Ta à? Phải, ta, linh hồn bất diệt của ta? Ha ha ha! -
Chàng cười đến nỗi trào nước mắt ra.
Có ai đó đứng dậy và lại gần để xem cái người to béo và kỳ quặc kia
có chuyện gì mà ngồi cười một mình như vậy. Piotr im bặt, đứng dậy bỏ đi
để tránh con người tò mò kia, và đưa mắt nhìn quanh.
Khu trại lộ thiên khổng lồ vô tận nãy giờ ầm ĩ những tiếng nói
chuyện, tiếng củi lách tách nay đã im lặng; những đống lửa đang lụi dần.
Vầng trăng tròn trĩnh treo cao trên nền trời trong sáng. Những khu rừng
và những cánh đồng mà lúc nãy đớng trong phạm vi khu vực hạ trại không
thể trông thấy, nay đã hiện rõ ra ở phía xa. Và xa hơn những khu rừng và
những cánh đồng này nữa có thể thấy những khoảng không vô tận, sáng
sủa, rung rinh, đang như kêu gọi lòng người về với nó.
Piotr nhìn nên trời, dõi theo những ngôi sao đang lấp lánh và như
đang xa dần mãi, "Và tất cả những cái đó đều là của ta, đều ở trong ta,
tất cả những cái đó đều là ta! - Piotr nghĩ, - Và tất cả những cái đó đã
bị chúng bắt vào một gian nhà bằng ván!" Chàng mỉm cười và trở về dọn
chỗ ngủ bên cạnh các bạn tù binh.

15.
Vào những ngày đầu tháng mười lại có một sứ giả đem thư của
Napoléon đến gặp Kutuzov đề nghị giảng hoà. Bức thư đề là gửi từ Moskva,
nhưng thực ra bấy giờ Napoléon đang ở cách Kutuzov không xa, trên con
đường Kaluga cũ. Kutuzov cững phúc đáp bức thư này giống như đã phúc đáp
bức thư trước đây do Lonxton đưa lại: ông trả lời là không thể nói đến
chuyện hoà giải được.
Ít lâu sau có tin của đội du kích Dorokhov, bấy giờ đang hành quân ở
phía trái Tarutino, báo về là quân địch xuất hiện ở Fominxkoye: đó là
sư đoàn của Bruxie, sư đoàn này cách biết với các đơn vị khác khá xa,
cho nên có thể tiêu diệt nó một cách dễ dàng. Binh lính và sĩ quan lại
đòi hành động. Các tướng tá ở các bộ phận tham mưu, được trận thắng dễ
dàng ở Tarutino khích lệ, nằng nặc đòi Kutuzov thi hành lời đề nghị của
Dorokhov. Kutuzov cho rằng lúc này không cần phải tấn công gì cả. Rốt
cục người ta có được một cái gì nửa vời: đó chính là những việc sẽ được
thực hiện.
Một đội quân nhỏ được phái đến Fominxkoye để tấn công Bruxie.
Do một sự ngẫu nhiên kỳ lạ, công việc này - một công việc hết sức
khó khăn và quan trọng, như sau này người ta đã thấy rõ, - được giao cho
Dorokhturov, chính cái ông Dorokhturov nhỏ bé, khiêm tốn mà không có ai
miêu tả đang ngồi soạn kế hoạch tác chiến là đang phóng ngựa như bay
trước các binh đoàn hay đang ném huân chương chữ thập lên các trận địa
pháo, vân vân, con người vẫn bị coi là thiếu cương quyết, thiếu sáng
suốt, nhưng lại chính là người mà trong suốt thời gian diễn ra những
cuộc chiến tranh Nga - Pháp, từ Auxterlitx cho đến năm 1813, hễ nơi nào
tình thế khó khăn là ta thấy đứng ở vị trí chỉ huy. Ở Auxterlitx, ông ta
đã ở lại sau cùng bên đê Aoghext, tập hợp các trung đoàn, cứu vãn những
gì còn cứu vãn được, trong khi mọi người đều đã bỏ chạy hay gục hết và ở
hậu quân không có lấy một viên tướng. Chính ông ta, trong khi đang ốm
đau, đang lên cơn sốt, đã đem hai vạn quân đến Smolensk để bảo vệ thành
phố này, chống cự với toàn thể đại quân của Napoléon. Ở Smolensk, trong
khi đang nằm thiu thiu ngủ ở gần cửa Malakhovki trong một cơn sốt cực kỳ
dữ dội, tiếng đại bác oanh tạc Smolensk đã đánh thức ông ta dậy, và
Smolensk đã kháng cự suốt một ngày ròng rã. Ở trận Bagration đã vỡ trận,
các đơn vị ở cánh trái quân ta thương vong chỉ còn một phần chín và
pháo binh Pháp tập trung hết hoả lực bắn vào đấy, người ra chẳng cử ai
ngoài cái ông Dorokhturov thiếu cương quyết và thiếu sáng suốt ấy;
Kutuzov cũng đã toan phái người khác, nhưng lại vội vàng chữa lại sai
lầm. Và Dorokhturov, con người thấp bé hiền lành ấy đã phi ngựa đến đấy,
và trận Borodino đã trở thành áng vinh quan lớn nhất của quân đội Nga.
Người ta đã ca ngợi bằng văn xuôi và bằng thơ nhiều vị anh hùng trong
trận Borodino, nhưng Dorokhturov thì hầu như chẳng có ai nhắc đến một
câu.
Và chính Dorokhturov đã được cử đến Fominxkoye rồi từ đấy lại được
cử đến Maly Yaroxlav, nơi đã xảy ra trận đánh cuối cùng với quân Pháp,
và là nơi mà quá trình diệt vong của quân đội Pháp đã bắt đầu. Và người
ta lại ca ngợi nhiều bị anh hùng và nhiều nhà cầm quân thiên tài đã lập
công trong thời kỳ này, nhưng Dorokhturov thì chẳng ai nói đến, hoặc chỉ
nói rất ít, hoặc nói với một thái độ hồ nghi. Và việc họ tảng lờ
Dorokhturov đi như vậy chính là bằng chứng hiển nhiên nhất tỏ rõ tài
năng và công lao của ông. Lẽ tự nhiên khi một người không hiểu hoạt động
của máy móc mà nhìn vào bộ máy đang chạy, thì có thể tưởng đâu bộ phận
quan trọng nhất là cái mảnh vỏ bào tình cờ rơi vào máy đang chạy loạn xạ
giữa các bánh xe và cản trở hoạt động của máy. Một người không biết rõ
cơ cấu của máy thì không thể hiểu rằng bộ phận quan trọng nhất trong máy
không phải là cái mảnh vỏ bào kia, vốn chỉ làm cho máy khó chạy và hư
hỏng đi, mà là cái trục chuyển tiếp nhỏ đang quay đều không tiếng động.
Ngày mồng mười tháng mười, chính cái ngày mà Dorokhturov đã đi được
nửa đoạn đường dẫn đến Fominxkoye và dừng lại ở thôn Arixtovo chuẩn bị
thi hành một cách chính xác mệnh lệnh đã nhận được, quân đội Pháp lúc
bấy giờ trong cuộc hành quân hoảng hốt đã đi đến vị trí của Mura, có vẻ
như định mở một trận đánh, thì bỗng nhiên vô cớ quay về bên trái, tiến
về con đường Kaluga mới và bắt đầu tiến vào thôn Fominxkoye nơi mà trước
đây chỉ có một mình Bruxie đóng. Lúc ấy dưới quyền chỉ huy của
Dorokhturov, ngoài đội du kích của Dorokhturov ra còn có hai đội quân
nhỏ của Figner và Xexlavin.
Tối hôm mười một tháng mười Xexlavin đem một tù binh trong đội cận
vệ của Pháp vừa mới bắt được đến gặp thượng cấp ở Arixtovo. Tên tù binh
cho biết rằng những đạo quân đến Fominxkoye hôm nay là tiểu đạo của đại
quân, rằng Napoléon hiện có mặt ở đấy, rằng toàn quân đội đã ra khỏi
Moskva được năm hôm nay. Cũng như tối hôm ấy, một người gia nô ở Borovxk
đến kể lại rằng y đã thấy một đạo quân rất lớn tiến vào thành phố.
Những người lính cô-dắc trong đội du kích của Dorokhturov báo cáo rằng
họ đã trông thấy đội quân cận vệ của Pháp đi trên con đường dẫn đến
Borovxk. Qua tất cả những tin tức ấy có thể thấy rõ rằng nơi mà trước
đây người ta đã dự tính sẽ gặp một sư đoàn, thì nay là toàn thể quân đội
Pháp từ Moskva đến theo một hướng đi bất ngờ - Theo con đường Kaluga
cũ. Dorokhturov không muốn quyết định tiến hành một việc gì hết vì bây
giờ ông ta không thấy rõ nhiệm vụ của ông là thế nào. Ông đã được lệnh
tấn công Fominxkoye. Nhưng trước đây ở Fominxkoye chỉ có một mình Bruxie
mà nay thì lại là toàn thể quân đội Pháp, Yermolov muốn hành động theo ý
mình, nhưng Dorokhturov một mực nói rằng ông ta cần phải có lệnh của
Điện hạ Tối quang minh. Họ bèn quyết định gửi báo cáo về đại bản doanh.
Với mục đích này họ chọn một viên sĩ quan thông minh, tên là
Bokkhovitinov, ngoài việc đưa thư ra còn có nhiệm vụ trình bày hết tình
hình hiện tại. Vào khoảng gần nửa đêm Bokhovitinov nhận phong thư và
những lời căn dặn, rồi đem theo một người lính cô-dắc và mấy con ngựa dự
bị, phi nước đại về đại bản doanh.
hết: Chương -14 -15 -, xem tiếp: Chương -16 -17 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIII

Chương -16 -17 -

Đêm hôm đấy là một đêm thu tối trời và ấm áp. Trời lâm thâm đã bốn
ngày nay. Sau khi đổi ngựa hai lần và vượt ba mươi dặm đường bùn lầy
nhớp nháp trong một tiếng rưỡi đồng hồ, Bokhovitinov đến Betasovka vào
khoảng một giờ đêm. Đến trước một ngôi nhà có treo biểu "Đại bản danh" ở
hàng rào, anh ta xuống ngựa và bước vào gian phòng ngoài tối om.
- Cần gặp vị tướng phiên trực ngay! Việc rất quan trọng - Fominxkoye. -
Bolkhovitinov nói với một người nào vừa nhổm dậy và đang thở phì phì
trong bóng tối của gian phòng ngoài.
- Từ tối hôm qua, tướng quân mệt nặng, đã ba đêm nay không ngủ, - tiếng
người cần vụ thì thào khẩn khoản - ông hẵng đánh thức quan đại uý dậy
đã.
- Quan trọng lắm, có tin của tướng quân Dokhturov - Bokhovitinov
vừa nói vừa lần mò bước vào cửa. Người cần vụ len vào trước và bắt đầu
đánh thức một người nào không rõ.
- Thưa đại nhân, thưa đại nhân có "cung" văn?
- Cái gì thế, cái gì thế? Ai gửi đến? - có tiếng ai ngái ngủ hỏi lại.
- Do Dokhturov và Alekxey Petrovich phái đến… Napoléon đã đến
Fominxkoye! - Bokhovitinov nói, trong bóng tối anh ta không trông thấy
người hỏi, nhưng nghe giọng nói ta đoán biết là không phải Konovnitxyn.
Người bị đánh thức ngáp dài và vươn vai.
- Tôi chẳng muốn đánh thức ông ta dậy một tí nào, - Người ấy vừa nói vừa
sờ soạng tìm cái gì không rõ. - Đang ốm; chắc lại tin đồn thế thôi chứ
gì?
- Báo cáo đấy, - Bokhovitinov nói, - Có lệnh phải chuyển ngay cho tướng phiên trực.
- Khoan đã, để tôi thắp nến. Thằng chết tiệt, mày để ở đâu thế? - Người
kia vừa vươn vai vừ nói với người cần vụ - Đó là Serbinin, sĩ quan phụ
tá của Konovnitxyn. - Đây rồi, đây rồi - anh ta nói thêm.
- Người cần vụ đánh đá lửa hạng bét, - anh ta nói, giọng ngán ngẩm.
Trong ánh lửa loé ra. Bokhovitinov thấy khuôn mặt trẻ trung của Serbinin
đang cầm nến ở góc phòng có một người nào vẫn đang ngủ. Khi lưu huỳnh
xát vào cái bùi nhùi đã bùng cháy thành một ngọn lửa lúc đầu xanh lè,
sau ngả thành mầu đỏ, Serbinin đốt ngay nến mỡ bò lên khiến cho mấy con
gián đang gặm nến bỏ chạy toán loạn và ngước mắt lên nhìn người tín sứ.
Bokhovitinov người lấm bùn be bét, đang lấy ống tay áo quệt lên mặt.
- Nhưng ai bảo? - Serbinin nói, tay cầm lấy phong thư.
- Tin chắc chắn đấy, - Bokhovitinov nói - Tù binh, lính cô-dắc, trinh sát viên đều nhất trí với nhau.
- Thôi đành phải đánh thức ông ấy dậy, - Serbinin nói đoạn đứng dậy bước đến cạnh phòng - ông Piotr Petrovich - Anh ta gọi.
Konovnitxyn không nhúc nhích.
- Lên đại bản doanh! - Anh ta nói thêm và mỉm cười, vì biết rằng mấy chữ
này chắc chắn sẽ làm cho Konovnitxyn choàng dậy. Quả nhiên, cái đầu đội
mũ chụp ban đêm lập tức nhấc lên. Trên khuôn mặt tuán tú, cương quyết
của Konovnitxyn, với đôi má hum húp và đỏ ửng vì cơn sốt, trong một
khoảng khắc vẫn còn lại cái thần sắc mơ màng của những giấc chiêm bao xa
rời tình hình hiện tạl, nhưng rồi ông bỗng giật mình: gương mặt lại trở
lại với vẻ điềm tĩnh và cương nghị thường ngày.
- Sao, có việc gì? Ai phái ông đến? - Konovnitxyn hỏi ngay, nhưng
không hấp tấp, mắt nhấp nháy vì chói ánh đèn. Trong khi nghe viên sĩ
quan báo cáo, ông ta bóc thư ra đọc. Vừa đọc xong, ông đã bỏ đôi chân đi
tất len xuống nền đất và bắt đầu xỏ giầy. Đoạn ông ta cất chiếc mũ
chụp, chải lại món tóc mai rồi đội mũ lưỡi trai lên.
- Anh đi đến đây có nhanh không? Ta đến gặp điện hạ đi, -
Konovnitxyn hiểu ngay rằng tin vừa đưa lại có một tầm quan trọng rất
lớn, và không thể chậm trễ được. Tin ấy lành dữ ra sao, ông không hề băn
khoăn tự hỏi. Điều đó không quan trọng gì đối với ông. Ông nhìn nhận
việc quân không phải bằng trí tuệ, băng óc xét đoán, mà bằng một cái gì
khác. Trong tâm hồn ông có một niềm tin sâu sắc và không biểu lộ ra
ngoài, rằng mọi việc đều sẽ tốt đẹp.
Nhưng ông lại cho rằng không nên tin như vậy và lại không nên nói
ra, chỉ nên làm tròn bổn phận của mình. Và ông đã dốc hết sức lực ra làm
việc đó.
Piotr Petrovich Konvovnitxyn, cũng như Dorokhov, sở dĩ được ghi
tên vào danh sách những người gọi là anh hùng của những Platov, những
Miloradovich, chẳng qua cũng vì người ta sợ không ghi tên họ vào thì khó
coi. Cũng như Dokhturov, ông ta thường được xem là một người năng lực
và kiến thức rất hạn chế, và cũng như Dokhturov, Konovnitxyn không bao
giờ soạn kế hoạch tác chiến, nhưng chỗ nào khó khăn nhất bao giờ cũng có
mặt ông ta: từ khi nhận chức tướng phiên trực, ông bao giờ cũng để ngỏ
cửa phòng trong khi ngủ và dặn là có tín sứ nào đều cũng phải đánh thức
ông ta dậy; trong chiến trận, ông ta bao giờ cũng có mặt ở dưới hoả lực
của địch, đến nỗi Kutuzov phải quở trách ông ta về việc đó và thường
ngại không dám cử ông đi; và cũng như Dokhturov, ông ta là một trong
những cái trục nhỏ im lặng quay đều, nhưng lại là bộ phận trọng yếu nhất
của bộ máy.
Khi ra khỏi ngôi nhà gỗ bước vào bóng đêm tối mịt và ướt át,
Konovnitxyn cay mày, phần vì đầu đang nhức buốt lại càng nhức buốt thêm,
phần vì một ý nghĩ khó chịu vừa nảy ra trong óc, là bây giờ cả cái đám
nhân vật trọng yếu ở bộ phận tham mưu kia sẽ tha hồ mà lăng xăng nhốn
nháo, nhất là Benrigxen, sau trận Tarutino đã trở thành kẻ thù sâu cay
của Kutuzov. Họ sẽ tha hồ đề nghị, tranh cãi, ra lệnh, bãi lệnh. Và ý
nghĩ này làm cho Konovnitxyn khó chịu, tuy ông cũng biết rằng không thế
thì không xong.
Quả nhiên ông vừa ghé vào nhà Toll báo tin, thì hắn ta lập tức trình
bày ý kiến với viên tướng cùng ở chung nhà. Sau khi im lặng và mỏi mệt
nghe Toll nói, Konovnitxyn nhắc hắn đến gặp Điện hạ Tối quang minh.

17.
Cũng như tất cả các cụ già, về đêm Kutuzov ngủ rất ít. Ban ngày thì
ông hay ngủ gật bất thình lình, nhưng ban đêm thì ông cứ để nguyên áo
quần nằm trên giường, thường không ngủ và trầm ngâm suy nghĩ.
Bây giờ cũng vậy, ông đang nằm trên giường, tựa cái đầu to bị thương
tật lên bàn tay phốp pháp, chống khuỷu xuống đệm, trầm ngâm suy nghĩ,
con mắt độc long mở thao láo vào bóng tối.
Từ khi được thư đi từ lại với hoàng thượng và trở thành người có
thế lực nhất trong bộ tham mưu, Benrigxen đã tránh mặt ông ta, và
Kutuzov được yên tâm hơn vì bây người ta không bắt quân đội của ông phải
tham gia vào những cuộc hành binh tấn công vô ích nữa. Bài học của trận
Tarutino và những việc xảy ra ngày hôm trước ông nhớ rất rõ những việc
đó như người ta thường nhớ kỹ một kỷ niệm đau đớn - chắc cũng phải tác
động đến họ, Kutuzov nghĩ thế.
"Họ phải hiểu rằng quân ta mà tấn công thì chỉ có thể thua thôi.
Kiên nhẫn và thời gian: đó là hai chiến sĩ dũng mãnh nhất của ta!" -
Kutuzov nghĩ. Ông biết rằng không nên hái quả táo khi nó hãy còn xanh.
Nó sẽ rụng xuống khi đã chín, còn nếu hái quả xanh thì chỉ hại quả, hại
cây và hại cả mình nữa. Như một người thợ săn giàu kinh nghiệm, Kutuzov
biết rằng con thú đã bị thương, và chỉ có toàn lực lượng của dân Nga mới
có thể làm cho nó bị thương nặng đến như vậy được, nhưng vết thương có
nguy hại đến tính mạng, thì vẫn còn là một vấn đề chưa được sáng tỏ. Bây
giờ, cứ suy qua những chuyến đi của Lorixton và Berthelemy -, và những
lời báo cáo của quân du kích, Kutuzov đã biết gần chắc rằng nó đã bị tử
thương. Nhưng vẫn cần có thêm bằng chứng, vẫn cần phải đợi.
"Họ cứ muốn chạy ra xem xem họ đã đánh nó bí thương như thế nào.
Hãy đợi đấy, rồi sẽ thấy. Cứ nói hành quân với tấn công mãi - Kutuzov
nghĩ. - Để làm gì? Lúc nào cũng muốn tỏ ra xuất sắc! Làm như đánh nhau
là một việc vui vẻ lắm không bằng. Họ chẳng khác những đứa trẻ mà khi có
ai muốn hỏi xem sự việc đã xảy ra như thế nào thì cứ nói lung tung
không thể nào hiểu được, bây giờ vấn đề không phải ở đấy".
"Mà bọn họ đề ra những cách hành quân mới tài tình chứ? Họ tưởng đâu
nghĩ ra được hai ba trường hợp có thể xảy ra (ông nhớ lại bản kế hoạch
tổng quát ở Petersburg) thế là dự tính được hết mọi trường hợp rồi đấy.
Mà trường hợp có thể xảy ra thì vô số!".
Cái vấn đề chưa được giải quyết, là vết thương của con thú ở
Borodino có nguy hại đến tính mệnh nó không, đã suốt một tháng ròng treo
lơ lửng trên đầu Kutuzov. Một mặt thì quân Pháp đã chiếm Moskva. Mặt
khác Kutuzov cảm thấy rõ rằng không còn chút hồ nghi, rằng cái vố kinh
khủng mà ông ta đã cùng toàn dân Nga dốc hết sức lực giáng vào đầu nó,
tất phải làm cho nó tử thương. Nhưng dù sao cũng phải có những bằng
chứng, ông đợi những bằng chứng ấy đã một tháng nay, và thời gian trôi
qua thì ông càng sốt ruột. Trong những đêm trường nằm thao thức không
ngủ, Kutuzov cũng làm cái việc mà giới tướng tá trẻ tuổi vẫn làm, chính
cái việc mà ông thường chê bai họ. Ông cứ nằm nghĩ ra tất cả những
trường hợp có thể xảy ra, cũng đúng như bọn trẻ, chỉ khác một điều là là
ông không lấy những điều dự tính ấy làm căn cứ để mưu tính việc gì cả,
và không phải chỉ nghĩ ra vài ba trường hợp, mà hàng nghìn. Ông càng
nghĩ lại càng thấy có thêm nhiều trường hợp. Ông nghĩ ra đủ các cách
hành quân của Napoléon - di chuyển toàn quân hay từng bộ phận - hoặc
tiến về Petersburg hoặc tiến đánh ông, hoặc đi vòng để vây bọc ông.
Kutuzov nghĩ đến cả cái trường hợp mà ông sợ nhất, là Napoléon cũng dùng
cái sách lược của chính ông để chống lại ông: ở lại Moskva đợi quân
Nga, Kutuzov lại còn nghĩ đến trường hợp Napoléon cho quân lùi về Medyn
và Yukhnov, nhưng là cái trường hợp duy nhất mà ông không thể ngờ được
là trường hợp đã thực tế xảy ra, cái cuộc hành quân điên rồ, hốt hoảng
của quân đội Napoléon trong khoảng mười một ngày đầu kể từ khi rời bỏ
Moskva, một cuộc hành quân đã khiến cho cái việc mà hồi đó Kutuzov chưa
dám nghĩ tới lại có khả năng trở thành sự thật: tiêu diệt hoàn toàn quân
đội Pháp.
Những bản báo cáo của Dorokhov về sư đoàn Bruxie, tin tức của quân đu
kích đưa về kể lại những thảm hoạ của quân Napoléon, những tin đồn về
việc sửa soạn rời khỏi Moskva - mọi việc đều xác nhận ức thuyết cho rằng
quân Pháp đã kiệt quệ và đang sửa soạn chạy dài, nhưng đó chỉ là những
ước thuyết, giới thanh niên thì cho là quan trọng, nhưng Kutuzov thì
không. Với cái lịch lãm của một ông già sáu mươi, Kutuzov biết rõ cách
đánh giá các tin đồn, ông biết rằng khi người ta mong muốn một điều gì,
người ta có thể tập hợp các tin tức một cách thế nào cho nó có vẻ xác
nhận điều đang muốn, và sẵn sàng bỏ bớt tất cả những điều có thể chứng
minh ngược lại. Và càng mong muốn điều gì đó, Kutuzov lại càng ít cho
phép mình cả tin rằng nó đang trở thành hiện thực. Vấn đề này đã thu hút
hết tinh lực của ông. Tất cả những việc khác đối với ông chỉ là cách
thực hiện quen thuộc nếp sinh hoạt thường ngày: những cuộc nói chuyện
với các sĩ quan trong bộ tham mưu, những bức thư gửi bà Mne de Stael
viết từ Tarutino, đọc tiểu thuyết, ban phát huân chương, thư từ với
Petersburg v.v… Nhưng sự diệt vong của quân Pháp, mà chỉ có một mình
Kutuzov dự tính trước, là ước vọng tha thiết nhất, ước vọng duy nhất của
ông.
Đêm mười một tháng mười ông chống khuỷu tay nằm nghĩ đến điều đó.
Ở phòng bên có tiếng sột soạt và tiếng bước chân của Toll, Konovnitxyn và Bolkhovitinov.
- Ai đấy? Vào, mời vào đi! Có tin gì mới? - vị nguyên soái gọi to.
Trong khi người cán vụ khắp nến, Toll liền kể lại các tin tức.
- Ai đem tin lại? - Kutuzov hỏi, và khi ngọn nến đã thắp lên, vẻ mặt lạnh lùng và nghiêm khắc của ông khiến Toll phải kinh ngạc.
- Thưa Điện hạ, không còn có thể nghi ngờ gì nữa ạ.
- Gọi người ấy vào đây, gọi vào đây.
Kutuzov ngồi buông thõng một chân xuống giường, cái bụng phệ đè lên
chân kia đang xếp lại. Ông nheo con mắt độc long lại để nhìn cho rõ
người tín sứ dường như muốn đọc trên nét mặt người ấy một lời giải đáp
cho những điều đang khiến ông băn khoăn.
- Nói đi, nói đi anh bạn. - Kutuzov nói với Bolkhovitinov với cái giọng
trầm của các cụ già, tay cài cúc chiếc áo sơ mi hở ngực. - Lại đây, lại
gần đây nào. Anh đem lại cho ta những tin gì thế? Napoléon đã rời
Moskva à? Thật chứ? Hả?
Bolkhovitinov thuật lại tỉ mỉ từ đầu tất cả nhưng điều anh ta được lệnh báo cáo.
- Nói nhanh, nói nhanh đi, đừng làm ta suốt ruột, - Kutuzov ngắt lời viên tín sứ.
Bolkhovitinov đã báo cáo xong và lặng thinh đợi lệnh. Toll toan nói, nhưng Kutuzov đã ngắt lời. Ông muốn nói một câu gì.
Nhưng bỗng nhiên mặt ông nhăn lại; ông khoát tay về phía Toll,
quay mặt vào góc bàn thờ của gian nhà, nơi có một bức tượng Thánh tối mờ
mờ.
- Lạy Chúa, đấng đã sáng tạo ra con! Người đã nghe lời cầu nguyện
của chúng con… - Kutuzov chắp tay lại nói, giọng run run. - Nước Nga đã
thoát nạn. Xin đội ơn Chúa! - Nói đoạn ông khóc nức nở.

Chú thích:
(1) Mme de Stael (1776 - 1817) nhà văn hoá Pháp có xu hướng tự do bị
Napoléon khủng bố phải lánh ra nước ngoài từ 1802, năm 1812 bà ở Nga.
hết: Chương -16 -17 -, xem tiếp: Chương -18 -19

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIII

Chương -18 -19 -

Từ khi được tin quân Pháp rút khỏi Moskva cho đến khi chiến dịch kết
thúc, toàn bộ hoạt động của Kutuzov chỉ nhằm làm sao dùng quyền hành,
dùng mưu mẹo, dùng những lời cầu xin để giữ cho quân đội khỏi lao vào
những cuộc tấn công, những cuộc chuyển quân, những cuộc xung đột vô ích
với một kẻ địch đang trên con đường diệt vong. Dokhturov tiến về phía
Maly Yaroxlav; nhưng Kutuzov cứ chần chừ và ra lệnh rút khỏi Kaluga, cho
rằng rất có thể còn phải rút xa hơn nữa.
Khắp các nơi Kutuzov đều rút lui, nhưng quân địch không đợi cho ông rút quân đã bỏ chạy về phía ngược lại.
Các sử gia của Napoléon kể lại cho chúng ta nghe cuộc hành quân
khôn khéo của ông ta về phía Tarutino và Maly Yaroxlav, giả thiết những
việc sẽ diễn ra nếu Napoléon kịp đem quân tới những tỉnh trù phú ở miền
Nam.
Nhưng các sử gia đó quên mất rằng thật ra không có gì ngăn trở
Napoléon tiến vào các tỉnh miền Nam này (vì quân đội Nga để cho ông ta
đi lại tự do, họ lại còn quên rằng không có gì có thể cứu vãn được quân
đội Napoléon, vì ngay từ lúc ấy nó đã mang trong người nó những điều
kiện tất yếu của sự dồi dào ở Moskva nhưng không gìn giữ mà lại giẫm nát
ra, một quân đội khi đến Smolensk đã không chịu chia lương cho quân
lính mà lại phá huỷ đi, làm sao một quân đội như thế lại có thể phục hồi
sinh lực ở tỉnh Kaluga, nơi mà dân cư vẫn là những người Nga như ở
Moskva, và ở đấy lửa cũng có cái thuộc tính chung là đốt cháy những vật
đưa vào.
Quân đội ấy dù ở nơi nào cũng không thể phục hồi sinh lực được. Từ
trận Borodino và từ khi cướp phá Moskva, nó dường như dã mang trong mình
đủ các điều kiện hoá học của sự giải thể rồi.
Bây giờ thì các quân đội ấy chỉ còn là một đám người bỏ chạy với
những kẻ cầm đầu, chẳng biết mình chạy đi đâu, và chỉ mong có một điều
(từ Napoléon cho đến từng tên lính một): làm thế nào cho bản thân mình
thoát ra khỏi cái tình trạng mà do một trực giác mơ hồ họ đều biết là
tuyệt vọng. Vì thế cho nên trong buổi họp hội đồng Maly Yaroxlav sau khi
các tướng Pháp đưa ra nhiều ý kiến khác nhau rồi giả vờ tranh luận, thì
ý kiến cuối cùng của tướng Mutong chất phác và ngây thơ, nói lên cái
điểm mà ai nấy đã đang nghĩ là phải làm sao chuồn đi cho nhanh, ý kiến
ấy đã làm cho mọi người câm miệng, và không có ai, ngay cả Napoléon, có
thể nói một câu nào để bác lại cái sự thật mà mọi người đều công nhận.
Tuy ai nấy đều biết rằng cần phải rút đi, nhưng người ta vẫn xấu hổ
khi nghĩ rằng mình phải bỏ chạy. Cần phải có một sức đẩy ở bên ngoài
mới có thể thắng được sự xấu hổ ấy. Và cái sức đẩy đó đã đến đúng lúc.
Đó chính là cái mà người Pháp gọi là "tiếng hô Ura của hoàng đế".
Sau hôm họp hội đồng, vào lúc sáng sớm Napoléon giả vờ muốn kiểm
tra lại quân đội và quan sát cái địa điểm đã xảy ra và sắp xảy ra chiến
trận, cùng với đoàn tuỳ giá gồm các thống chế và đội vệ binh cưỡi ngựa
đi giữa tuyền quân. Một toán cô-dắc đang sục sạo để tìm chiến lợi phẩm
tình cờ vấp phải hoàng đế và chỉ thiếu một ly nữa là bắt được ông ta. Sở
dĩ lần này quân cô-dắc không bắt được Napoléon là vì cái đã đưa quân
đội Pháp đến chỗ chết lại chính là cứu thoát ông ta: đó là chiến lợi
phẩm. Ở đây cũng như ở Tarutino, quân cô-dắc đã bỏ người lao vào cướp
chiến lợi phẩm cũ. Họ không để ý đến Napoléon, chỉ chú tâm vào chiến lợi
phẩm cho nên Napoléon đã trốn thoát kịp.
Khi mà những đưa con đẻ của sông Đông đã có thể suýt bắt được đích
thân vị hoàng đế ngay ở giữa quân đội của ngài, thì người ta có thể thấy
rõ rằng không còn có thể làm gì khác hơn là chạy trốn cho nhanh theo
con đường quen thuộc gần nhất.
Napoléon, với cái bụng phệ của một người tứ tuần, không còn cảm thấy
mình tháo vát và gan dạ như trước, và đã hiểu được tầm quan trọng của
sự kiện này. Do ảnh hưởng của nỗi sợ hãi mà toán quân cô-dắc đã gieo vào
lòng ông ta, Napoléon lập tức đồng ý với Mutong và ra lệnh, như các sứ
giả vẫn nói, rút lui về con đường Smolensk không có nghĩa là ông ta đã
ra lệnh làm như thế, mà có nghĩa là những sức mạnh đang tác động vào
toàn quân, hướng nó về con đường Mozaisk đồng thời cũng đã chi phối cả
Napoléon.

19.
Khi con người đang ở trong trạng thái chuyển động, bao giờ nó
cũng nghĩ ra cho mình một mục tiêu của sự chuyển động đó. Muốn đi một
nghìn dặm, con người cần phải nghĩ rằng cuối đoạn đường một nghìn dặm đó
sẽ có một cái gì rất hay, phải tưởng tượng ra một "cõi đất hứa hẹn" mới
có đủ sức mà đi như vậy được.
Cõi đất hứa hẹn của quân Pháp trong khi tấn công là Moskva còn trong
khi rút lui thì lại là tổ quốc họ. Nhưng tổ quốc họ xa quá, và đối với
một con người đang đi một nghìn dặm nhất thiết cần phải quên cái mục
đích cuối cùng đi mà nghĩ rằng: "Hôm nay ta sẽ đến chỗ nghỉ đêm, sau khi
đã đi bốn mươi dặm", và trong chặng đường đầu tiên, cái trạm nghỉ đêm
ấy che lấp cả cái đích cuối cùng và thu hút hết mọi ước mong và hy vọng
của người đi đường. Những ước vọng được biểu hiện trong từng người một
bao giờ cũng khuyếch đại lên trong một đám đông.
Đối với cái đám người Pháp đang rút lui theo con đường Smolensk cũ,
cái đích cuối cùng - tổ quốc - xa xôi quá, cho nên cái đích trước mắt
tập trung tất cả những ước mong và hy vọng tăng lên gấp bội trong đám
đông, cái đích trước mắt ấy là Smolensk. Như thế không phải vì họ biết
rằng ở Smolensk có nhiều lương thực và nhiều quân dự trữ; không phải vì
người ta nói với họ như vậy (trái lại, các giới cao cấp trong quân đội
và cả Napoléon nữa cũng biết rằng ở đây rất ít lương thực), mà bởi vì
chỉ có như thế họ mới có sức cử động và chịu đựng những nỗi thiếu thốn
hiện tại. Những người biết sự thật cũng như những người không biết đều
tự dối mình như nhau để hướng về Smolensk như hướng về một cõi đất hứa
hẹn.
Trẩy ra con đường cái lớn, quân Pháp lao về cái mục tiêu do họ nghĩ
ra với một quyết tâm phi thường, với một tốc độ chưa từng thấy. Ngoài
cái nguyên nhân nói trên gắn bó đám binh sĩ Pháp thành một khối và cấp
cho nó ít nhiều sức mạnh, thúc nó về một phía, còn có một nguyên nhân
khác gắn bó họ với nhau. Đó là số lượng của họ. Khối người to lớn đó,
dường như theo quy luật hấp dẫn trong vật lí học, thu hút vào bản thân
nó những con người riêng lẻ như những nguyên tử. Cái khối hàng chục vạn
người ấy chuyển động như cả một quốc gia.
Trong đám người ấy mỗi người đều có một mong ước là được quân địch
bắt làm tù binh, thoát khỏi tất cả những nỗi khổ cực và tai ương khủng
khiếp. Nhưng một mặt thì sức thu hút của mục tiêu Smolensk lôi kéo mọi
người cùng lao về một phía, và mặt khác thì một quân đoàn không thể nào
đi đầu hàng một đại đội, và tuy lính Pháp hễ có cơ hội thuận tiện là lập
tức kiếm cách tách rời nhau ra, và hễ tìm được một lý do gì ổn ổn một
chút là lập tức đầu hàng, song những cơ hội và lý do đó không phải bao
giờ cũng có. Ngay cái số lượng của họ cũng như cuộc di chuyển nhanh
chóng của họ làm cho họ mất cái khả năng đó và khiến người Nga không
những khó lòng mà còn không thể nào ngăn chặn được cuộc di chuyển ấy,
một cuộc di chuyển mà khối quân Pháp đã dồn hết sức lực của mình vào để
thực hiện. Việc cắt xé một cơ thể ra bằng phương pháp cơ học không thể
nào xúc tiến quá trình giải thể diễn ra nhanh hơn quá một giới hạn nào
đấy.
Một khối tuyết không thể nào đun tan trong chốc lát được. Trong
một giới hạn thời gian nhất định, dù có tăng nhiệt độ lên bao nhiêu cũng
không thể làm cho tảng tuyết tan ra được, trái lại càng nóng thì chỗ
tuyết còn lại càng rắn hơn.
Trong số các tướng Nga, chỉ có Kutuzov hiểu được điều đó.
Khi hướng tẩu thoát của quân Pháp trên con đường Smolensk đã rõ,
thì cái việc mà Konovnitxyn đã dự đoán đêm mười một tháng mười bắt đầu
thực hiện. Tất cả các tướng tá trong quân đội đều muốn lập công, muốn
cắt đứt, muốn đuổi đánh, muốn tiêu diệt, muốn bắt sống quân Pháp, và tất
cả đều đòi tấn công.
Chỉ riêng một mình Kutuzov là dốc hết sức lực (sức lực của một vị tổng
tư lệnh nào cũtng vậy chẳng có được bao nhiêu) cưỡng lại chủ trương tấn
công.
Ông không thể nói với họ cái điều mà ngày nay chúng ta vẫn nói:
việc gì phải mở trận, phải chặn đường, phải mất quân lính và tàn sát
những con người khốn khổ kia một cách vô nhân đạo? Việc gì phải làm như
vậy, một khi từ Moskva đến Vyazma, tuy không đánh trận nào, đạo quân ấy
cũng đã tiêu tan mất một phần ba? Nhưng ông đã dùng cái trí khôn già dặn
của mình, lựa những điều mà họ có thể hiểu được để nói với họ: Ông kể
cho họ nghe chuyện cái cầu vàng. Và họ liền chế nhạo ông ta, vu cáo ông
ta, họ lăng xăng, cuống quýt, lên mặt anh hùng trước cái xác con thú đã
chết.
Ở gần Vyazma, Yermolov, Miloradovich, Platov và một số tướng khác
thấy quân Pháp gần quá, không sao cưỡng nổi ý muốn cắt đứt và đánh bật
hai lữ đoàn Pháp. Để báo cáo cho Kutuzov biết việc này, họ gửi cho ông
ta một phong bì đựng một tờ giấy trắng thay cho bản báo cáo.
Và tuy Kutuzov đã ra sức kìm giữ quân đội lại, quân đội vẫn tấn
công, vẫn cố chặn đường quân Pháp. Như người ta vẫn thường kể, các trung
đoàn bộ binh trong tiếng quân nhạc và tiếng trống trận, tiến lên công
phá quân địch; họ giết chết và bị tổn thất hàng nghìn người.
Nhưng họ cắt được đường, mà cũng không đánh bật được ai. Và quân
đội Pháp đứng trước nguy cơ, đã xiết chặt hàng ngũ lại, tiếp tục cuộc
hành trình tai hoạ về Smolensk, trong khi vẫn tan rã một cách đều đặn.
hết: Chương -18 -19 -, xem tiếp: Phần XIV- Chương -1-

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thành, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Phần XIV- Chương -1-

Trận Borodino với những việc tiếp diễn theo sau: Moskva thất thủ,
quân Pháp bỏ chạy không dám đánh thêm trận nào, là một trong những hiện
tượng lìch sử đáng để cho người ta suy nghĩ nhất.
Tất cả các nhà sử học đều nhất trí cho rằng hoạt động bề ngoài của
các quốc gia và các dân tộc trong khi xung đột với nhau được thể hiện
ra bằng những cuộc chiến tranh, và thế lực chính trị của các quốc gia và
các dân tộc tăng hay giảm xuống là hậu quả trực tiếp của sự thắng bại
trong chiến tranh.
Trong các pho sử người ta thường kể rằng một quốc vương hay một
hoàng đế nào đó xích mích với một hoàng đế hay một quốc vương nào đó rồi
cất quân đi đánh kẻ thù, giết chết ba nghìn, năm nghìn, một vạn người,
và do đó mà chinh phục một quốc gia và cả một dân tộc hàng mấy triệu
người; thật khó lòng hiểu nổi tại sao sự thất trận của một đội quân,
nghĩa là của một phần trăm trong toàn thể các lực lượng của một dân tộc,
lại có thể khiến cho một dân tộc phải khuất phục; tuy vậy tất cả những
sự kiện lịch sử mà ta biết đều xác nhận rằng những thắng lợi lớn nhỏ của
quân đội một dân tộc trong khi chiến đấu với quân đội một dân tộc khác
là những nguyên nhân hay ít ra cũng là những dấu hiệu quan trọng của sự
tăng cường hay sự suy giảm thế lực của các dân tộc. Hễ một quân đội
thắng trận, là những quyền hạn của dân tộc chiến thắng lập tức được tăng
lên, trong khi quyền hạn của dân tộc kia bị giảm sút. Hễ một quân đội
bại trận, thì dân tộc bị chiến bại lập tức mất ít nhiều quyền hạn tuỳ
theo mức độ bại trận, và nếu quân đội bị đánh bại hoàn toàn thì dân tộc
đó phải hoàn toàn khuất phục kẻ chiến thắng.
Từ thời thượng cổ đến nay (theo sử học) bao giờ cũng vậy: tất cả
các cuộc chiến tranh của Napoléon đều xác nhận quy luật này.
Tuỳ theo mức độ bại trận của quân đội Áo, nước Áo mất một số quyền hạn, còn quyền hạn và thế lực của nước Pháp thì lại tăng lên.
Thắng lợi của quân Pháp ở Jena và Auerstet thủ tiêu sự tồn tại độc lập của nước Phổ.
Nhưng đột nhiên năm 1812 quân Pháp thắng trận ở gần Moskva, Moskva thất
thủ, và sau đó, tuy không có trận nào diễn ra, không phải nước Nga không
tồn tại nữa, mà chính là đạo quân mươi vạn người của Napoléon thôi
không tồn tại, rồi sau đó là cả nước Pháp của Napoléon cáo chung. Gò ép
các sự kiện cho đúng với các quy luật sử học, nói rằng sau trận
Borodino, chiến trường ở trong tay quân Nga, rằng sau Moskva đã diễn ra
những trận đánh tiêu diệt quân đội ở Napoléon đều không thể được.
Sau khi quân Pháp thắng trận Borodino không những không xảy ra một
trận đánh toàn quân nào, mà thậm chí cũng không có lấy một trận nào đáng
kể, thế mà quân đội Pháp vẫn không còn nữa.
Như thế nghĩa là thế nào? Giả sử việc xảy ra trong lịch sử Trung
Quốc, thì người ta đã có thể nói rằng đây là một hiện tượng phi lịch sử
(một cái mẹo của các nhà sử học dùng khỉ, nào có một biến cố không hợp
với những quy củ quen thuộc của họ): giả sử đây là một cuộc xung đột
ngắn ngủi, trong đó chỉ có những đội quân nhỏ tham gia, thì ta có thể
xem hiện tượng này như một ngoại lệ; nhưng đằng này biến cố ấy lại diễn
ra trước mắt các cha ông chúng ta, nó đặt ra vấn đề sống còn của tổ
quốc, và cuộc chiến tranh này là cuộc chiến tranh lớn nhất từ xưa tới
nay.
Thời kỳ chiến dịch 1812, kể từ trận Borodino cho đến khi quân Pháp bị
đuổi khỏi nước Nga, đã chứng minh rằng một trận thắng không những không
phải là nguyên nhân của một sự chinh phục, mà thậm chí cũng không phải
là dấu hiệu thường xuyên của sự chinh phục nữa; nó đã chứng minh rằng
cái sức mạnh định đoạt của dân tộc không phải là ở những kẻ đi chinh
phục, thậm chí cũng không phải là ở quân đội và các chiến trận mà là ở
một cái gì khác.
Các nhà sử học Pháp khi miêu tả tình cảnh của quân đội Pháp trước
khi rút khỏi Moskva đều khẳng định rằng trong đạo quân vĩ đại mọi việc
đều ổn thoả, vì ngựa và gia súc có sừng không có lương thảo. Tình trạng
này không có gì cứu vãn nổi, vì nông dân ở các vùng lân cận đã đốt hết
rơm rạ, không chịu cấp cho quân Pháp.
Trận thắng đã không đưa lại kết quả thường thấy, bởi vì những người nông
dân như Krap và Vlax sau khi quân Pháp rút đi đã đem xe tải vào vơ vét
trong thành phố và nói chung không biểu lộ những tình cảm anh hùng gì
cả, và vô số những người nông dân như thế đã không chở rơm rạ vào Moskva
để bán lấy tiền theo cái giá rất hời người ta mặc cả với họ mà lại đem
đốt đi. Nhưng ta thử tưởng tượng rằng hai người cầm kiếm ra đấu tay đôi
theo đúng mọi quy tắc của thuật dấu kiếm. Cuộc đọ sức tiếp diễn trong
một thời gian khá dài; bỗng một trong hai đấu thủ cảm thấy mình bị
thương, và hiểu ra rằng đây không phải là chuyện đùa mà là chuyện sống
còn liền vứt kiếm đi và với lấy một cái bồn hoa lên. Nhưng ra thử tưởng
tượng rằng con người đã khôn ngoan dùng đến cái phương tiện tốt nhất và
đơn giản nhất để đạt đến mục đích như thế, đồng thời lại có những tư
tưởng đúng với truyền thống mã thượng, muốn che giấu thực chất của sự
việc mà một mực khẳng định rằng mình đã dùng gươm theo đúng mọi quy tắc
của thuật kiếm và đã giành phần thắng trong cuộc tỉ thí. Ta có thể hình
dung cách miêu tả ấy sẽ đưa đến một tình trạng rối ren và khó hiểu đến
nhường nào.
Người đấu thủ đã đòi đọ sức theo đúng những quy tắc của nghệ thuật
là quân Pháp, đối thủ của họ, kẻ đã vứt kiếm cầm vồ, là dân Nga; nhưng
người muốn cắt nghĩa việc theo đúng các quy tắc của thuật đấu kiếm là
các nhà sử học đã cầm bút viết về biến cố này.
Từ khi Smolensk bị đốt cháy đã bắt đầu một cuộc chiến tranh không
hề phù hợp với bất cứ truyền thống nào trước đây. Việc thiêu huỷ các
thành phố và làng mạc, việc rút quân sau các trận đánh, cuộc chạm trán ở
Borodino và cuộc rút lui sau trận này, việc đốt cháy Moskva, việc bắt
cóc bọn lính đi hôi của, việc chặn đánh những đoàn xe, cuộc chiến tranh
du kích - tất cả những việc đó đều là những việc vi phạm các quy tắc của
nghệ thuật.
Napoléon cảm thấy điều đó, và ngay từ khi ông ta dừng lại ở Moskva
với một tư thế đúng kiểu của người đấu kiếm, và đang chờ đợi mũi gươm
của đối thủ thì lại thấy một chiếc gậy tầy hoa lên đầu mình, ông ta luôn
luôn than phiền với Kutuzov và hoàng đế Alekxandr rằng cuộc chiến tranh
này tiến hành trái quy tắc (làm như có những quy tắc ấn định cách giết
người). Bất chấp những lời than phiền của quân Pháp về việc các quy tắc
không được tôn trọng, bất chấp những người Nga có địa vị luôn thấy xấu
hổ khi phải dùng gậy tầy mà đánh nhau, luôn muốn theo đúng quy tắc đứng
vào thế bốn hay thế ba, rồi chuyển sang tấn công ở thế một v.v, chiếc
gậy tầy của chiến tranh nhân dân vẫn giơ cao lên với sức mạnh dữ dội và
hùng vĩ của nó, và không cần biết đến thị hiếu của ai, không cần biết
đến quy tắc nào cả, với một sự đơn giản ngô nghê, nhưng hợp lý chẳng cần
suy tư gì hết, nó giơ cao lện và giáng xuống quân Pháp cho đến khi toàn
bộ cuộc xâm lăng tan vỡ hoàn toàn.
Và diễm phúc thay cái dân tộc đã không làm nhừ quân Pháp năm 1813 tức là
giơ gươm lên chào theo đúng mọi quy tắc của nghệ thuật và quay ngược
đốc gươm lại, kính cẩn trao gườm cho kẻ chiến thắng khoan dung với một
cử chỉ đẹp mắt, diễm phúc thay cái dân tộc trong giờ phút thử thách
không hề hỏi xem dân tộc khác đã hành động như thế nào trong những
trường hợp tương tự, theo đúng các quỵ tắc mà lại với lấy một chiếc gậy
tầy có sẵn trước mắt một cách dễ dàng và đơn giản, rồi giáng xuống đầu
kẻ địch cho đến khi cảm giác căm giận và phục thù trong lòng họ nhường
chỗ cho long khinh mệt và thương hại.
hết: Phần XIV- Chương -1-, xem tiếp: Chương - 2 -3 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIV

Chương - 2 -3 -

Một trong những sự phạm vi rõ rệt, có lợi nhất đối với những cái gọi
là quy tắc chiến tranh là hoạt động của những nhóm người lẻ tẻ chống
lại một đám người tập trung thành khối. Lối hoạt động của những nhóm
người này bao giờ cũng thấy có trong một cuộc chiến tranh mang tính chất
nhân dân. Đáng lẽ tập hợp lại thành một đám đông để chống lại cái đám
đông kia, người ta phân tán ra thành từng tốp nhỏ, tập kích lẻ tẻ và lập
tức bỏ chạy khi bị những lực lượng lớn tấn công, rồi hễ có dịp lại quay
lại đánh. Những người Guerineros Tây Ban Nha, thổ dân vùng núi Kazkaz
và dân Nga năm 1812 đều đã làm như vậy.
Người ta gọi loại chiến tranh này là chiến tranh du kích và cho rằng
đặt tên như vậy tức là đã làm sáng tỏ ý nghĩa của nó. Thật ra, kiểu
chiến tranh này không những không phù hợp với bất cứ quy tắc nào mà lại
còn mâu thuẫn trực tiếp với một quy tắc chiến thuật vấn được xem là
tuyệt đối đúng. Quy tắc đó nói rằng kẻ tấn công phải tập trung quân lực
làm sao cho khi lâm trận mạnh hơn hẳn địch quân.
Chiến tranh du kích (mà lịch sử đã chứng minh là bao giờ cũng thắng lợi) mâu thuẫn trực tiếp với quy tắc này.
Sở dĩ có sự mâu thuẫn này là vì khoa học quân sự quan niệm rằng sức mạnh của một đạo quân là đồng nhất với số lượng của nó.
Khoa học quân sự nói rằng quân càng đông thì lực lượng càng lớn.
Những đội ứng chiến lớn bao giờ cũng thắng!
Trong khi nói như vậy, khoa học quân sự giống như cái khoá cơ học chỉ
xét các vật thể đó đang chuyển động căn cứ trên khối lượng của các vật
thể và nói rằng lực của các vật thể đó bằng nhau hay không bằng nhau vì
khối lượng của nó bằng nhat hay không bằng nhau.
Lực (số lượng của sự chuyển động) là tích số của khối lượng với tốc độ.
Trong lĩnh vực quân sự, sức mạnh của quân đội cũng là tích số của
khối lượng với một cái gì khác mà ta chưa biết, một ẩn số x nào đấy.
Khoa học quân sự thấy trong lịch sử có vô số những trường hợp khối lượng
của một đạo quân không trùng lắm một với sức mạnh của nó, những đội
quân nhỏ vẫn thường đánh thắng những cái ẩn số này và cố gắng tìm ra nó
khi thì trong cách bố trí hình học của các đội quân, khi thì trong vũ
khí, khi thì - điều này thường thấy hơn cả trong thiên tài của các tướng
lĩnh. Nhưng những trường hợp cách xác định ẩn số ấy đều không đạt đến
những kết quả phù hợp với các sự kiện của lịch sử.
Thế nhưng chỉ cần trút bỏ cái quan điểm sai lạc đối với hiệu lực
thực tế của các mênh lệnh do các cấp chỉ huy tối cao ban ra trong thời
điểm - một quan điểm xác lập ra để làm vừa lòng các vị anh hùng - là có
thể tìm được cái ẩn số x kia.
Ẩn số x đó chính là tinh thần quân đội, nghĩa là cái ý chí chiến đấu và
xông xáo nơi nguy hiểm của tất cả những con người làm thành lãnh đạo
quân, hoàn toàn vô luận họ chiến đấu dưới sự chỉ huy ba hàng hay hai
hàng, cầm vồ hay cầm những khẩu súng trường bắn ba mươi phát trong một
phút.
Những người có một ý chí chiến đấu mạnh hơn bao giờ cũng tìm được
cách đặt mình vào những điều kiện chiến đấu thuận lợi nhất.
Tinh thần quân đội là cái thừa số mà khi đem nhân với khối lượng sẽ
cho tích số lực lượng. Xác định và biểu hiện tầm quan trọng của tinh
thần quân đội - tức là cái ẩn số kia - chính là nhiệm vụ của khoa học.
Nhiệm vụ này chỉ có thể thực hiện được khi nào ta không còn thay
thế một cách võ đoán giá trị của toàn bộ ẩn số x này bằng những sự kiện
trong đó có sức mạnh được thể hiện, như các mệnh lệnh của vị tướng lĩnh,
như cách vũ trang v.v, cho rằng chính đó là ý nghĩa của thừa số kia, và
thừa nhận rằng đó chính là chí chiến đấu và xông pha nguy hiểm. Chỉ có
khi ấy, bằng cách dùng những phương trình biểu hiện một số sự kiện lịch
sử ta mới có thể hy vọng dùng lối so sánh giá trị tương đối của ẩn số
này mà xác định ẩn số kia.
Mười người, mười tiểu đoàn hay mười sư đoàn, đã đánh thắng mười lăm
người, mười lăm tiểu đoàn hay mười lăm sư đoàn, nghĩa là giết chết và
bắt làm tù binh tất cả không sót một người nào, còn về phía mình thì chỉ
mất có bốn; như vậy có nghĩa là một bên mất bốn một bên mất mười lăm.
Do đó, bốn bằng mười lăm, và 4x=15y. Vậy x:y=15:4. Phương trình này
không cho thấy giá trị của ẩn số, nhưng nó nói lên mối tương quan giữa
hai ẩn số. Và nếu áp dụng hệ thống phương trình này cho các đơn vị khác
nhau (các trận đánh, các chiến dịch, các thời kỳ của một cuộc chiến
tranh) ta sẽ có một loạt con số trong đó tất phải có những quy luật - có
thể phát hiện ra được.
Cái quy tắc chiến thuật nói rằng cần phải tập trung thành khối lớn
mà tấn công và phải phân tán thành từng, tốp nhỏ rồi rút lui vô hình
trung cũng chỉ xác nhận một sự thật là sức mạnh của quân đội lệ thuộc
vào tinh thần của nó. Muốn đẩy những con người vào nơi đạn lửa cần phải
có một kỷ luật chặt chẽ hơn là khi muốn lẩn tránh những cuộc tiến công,
và chỉ có tập hợp thành từng khối lớn mới có được một kỷ luật như vậy.
Nhưng quy tắc này không đếm xỉa đến tinh thần quân đội và luôn luôn tỏ
ra là không đúng và mâu, thuẫn một cách đặc biệt gay gắt với thực tế ở
nơi nào mà tinh thần quân đội lên mạnh hay suy sụp rõ rệt, nghĩa là
trong tất cả những cuộc chiến tranh nhân dân.
Năm 1812, khi rút lui, lẽ ra theo chiến thuật quân Pháp phải phân
tán từng tốp nhỏ mà tự vệ, thì họ lại tập hợp lại thành một khối lớn vì
tinh thần quân đội sa sút đến mức chỉ có làm như vậy mới có thể giữ quân
lính lại thành một đội được. Ngược lại, lẽ ra theo chiến thuật quân Nga
phải tập hợp lại thành một khối để tấn công, thì họ lại phân tán ra, vì
tinh thần họ lên cao đến mức không cần phải cưỡng ép họ cũng xông pha
vào nơi khó khăn nguy hiểm.

3.
Cuộc chiến tranh thường gọi là du kích bắt đầu từ khi quân đội Pháp rút về Smolensk.
Trước khi cuộc chiến tranh du kích được chính phủ ta chính thức
công nhận, trong quân đội địch đã có hàng nghìn người - những tên lính
đi hôi của, những tên lính đi lấy lương thảo tụt lại phía sau - bị những
người cô-dắc và những người nông dân tiêu diệt; họ giết bọn này cũng
một cách vô ý thức như một đàn chó cắn chết một con chó dại chạy rông
vậy. Dennix Davydov, với cái mẫn cảm của một người Nga, lần đầu tiên đã
hiểu được tác dụng của loại vũ khí khủng khiếp này, loại vũ khí đã tiêu
diệt quân Pháp, bất chấp các quy tắc của nghệ thuật quân sự và chính
Davydov đã giành lấy vinh quang đi bước đầu tiên trên con đường hợp pháp
hoá biện pháp chiến tranh này.
Ngày hai mươi bốn tháng tám, đội du kích đầu tiên của Davydov được
thành lập và kế tiếp theo đội này, những đội khác cũng lần lượt ra đời.
Chiến dịch càng tiến triển thì số các đội du kích càng tăng.
Quân du kích tiêu diệt đạo quân vĩ đại từng bộ phận một. Họ lượm
lặt những chiếc lá úa tự nó lìa khỏi cành cây khô héo - tức là quân đội
Pháp - rơi xuống đất, và đôi khi lại rung cây cho lá rụng.
Vào tháng mười trong khi quân Pháp rút chạy về Smolensk có hàng
trăm những đội du kích như vậy, đủ các cỡ to nhỏ và đủ các cung cách của
quân chính quy, có bộ binh, pháo binh, bộ tham mưu và đủ các tiện nghi
sinh hoạt; có những dội có dân cô-dắc, những đội kỵ binh; có những đội
nhỏ lẫn lộn cả bộ binh lẫn kỵ binh, có những đội vô danh của nông dân và
trang chủ. Có một ông thầy dòng chỉ huy một độil như vậy đã bắt được
mấy trăm tù binh trong vòng một tháng. Có một bà thôn trưởng là Vaxilixa
giết được hàng trăm lính Pháp.
Những ngày cuối tháng mười là thời kỳ chiến tranh du kích sôi sục
lên đến cực độ. Cái thời kỳ đầu của cuộc chiến tranh này, khi mà quân du
kích hãy còn lấy làm lạ cho sự táo bạo của mình, luôn luôn lo sợ bị
quân Pháp vây bọc và bắt sống, không dám tháo yên cương và hầu như không
có lúc nào xuống ngựa, ẩn nấp trong nhg và không giây phút nào khỏi lo
bị địch đánh đuổi, cái thời kỳ ấy đã qua rồi. Bây giờ thì cuộc chiến
tranh ấy đã được xác định rõ ràng, mọi người đều đã thấy rõ những việc
có thể tiến hành và những việc không thể tiến hành để đánh Pháp. Bây giờ
thì chỉ có những người chỉ huy nào hành quân cách xa quân Pháp với
những bộ tham mưu và theo đúng các quy tắc chính quy mới cho rằng có
nhiều việc không thể làm được. Còn những đội du kích nhỏ đã khởi sự từ
lâu và đã chạm trán nhiều với quân Pháp thì ngay những việc mà những
người chỉ huy các đội du kích lớn không dám nghĩ đến, họ cũng thấy là có
thể làm được. Những người cô-dắc và dân cày len lỏi vào tận giữa đám
quân Pháp thì cho rằng bây giờ việc gì cũng có thể làm được tất.
Ngày hai mươi hai tháng mười, Denixov một trong các đội trưởng du kích
cùng với đội quân của chàng đang say sưa đến tột độ với cuộc chiến tranh
này. Từ tờ mờ sáng, chàng đã dẫn đầu đội du kích lên đường. Suốt ngày,
chàng đi men theo những cánh rừng dọc theo đường cái lớn, theo dõi những
đoàn xe chở đồ của kỵ binh Pháp và những đoàn tù binh bị Nga áp giải
đi. Những đoàn này tách ra khỏi các đơn vị khác, và những người trinh
sát và những tên tù binh vừa bắt được cho biết, thì họ đang kéo về phía
Smolensk dưới sự yểm hộ của một số đội hộ tống rất mạnh. Không phải chỉ
có Denixov và Dolokhov (bây giờ cũng chỉ huy một đội du kích nhỏ) biết
có đoàn vận tải đang đi qua vùng Denixov hoạt động, mà ngay cả các thủ
trưởng chỉ huy những đội lớn có bộ tham mưu cũng đều biết tin này, và
như Denixov nói, họ đang thèm nhỏ rãi ra. Trong số các thủ trưởng đó có
hai người - một là người Ba Lan, một là người Đức hầu như cùng một lúc
đã gửi thư mời Denixov sáp nhập vào đội mình để tấn công đoàn vận tải.
- Thôi đi ông anh ạ, tôi cũng khôn chán, phải - Denixov nói sau khi đọc
hai bức thư này. Chàng viết cho viên thủ trưởng người Đức một bức thư
phúc đáp rằng tuy rất thiết tha muốn phục vụ dưới trướng một vị tướng
dũng cảm và lừng lẫy như vậy, chàng cũng đành phải chịu mất cái diễm
phúc này, vì chàng đã sung vào đội viên của viên tướng Ba Lan. Mặt khác,
chàng lại gửi cho viên tướng Ba Lan một bức thư y như thế, cho nên ông
ta hay rằng chàng đã sung vào đội của viên tướng người Đức.
Sau khi đã dàn xếp như vậy, Denixov trù tính sẽ cùng Dolokhov đem những
lực lượng nhỏ của mình đánh chiếm lấy đoàn vận tải này mà không báo cáo
lên thượng cấp. Ngày hai mươi hai tháng mười đoàn vận tải kéo từ làng
Mikulino đến làng Samsavo, có những khu rừng lớn có chỗ ãn ra sát đường
cái, có chỗ lại lùi vào cách đường cái một dặm hay hơn nữa. Suốt ngày,
Denixov dẫn đội du kích đi theo những cánh rừng này, khi thì đi sâu vào
giữa rừng khi thì mon men ra ngoài ven rừng, không lúc nào mắt rời khỏi
đoàn vận tải của Pháp đang kéo đi. Từ sáng sớm, cách Mikulino không xa, ở
chỗ rừng ăn sát đường cái, một toán cô-dắc trong đội của Denixov đã
chiếm được mấy chiếc xe tải chở yên ngựa bị sa lầy và đã kéo vào rừng.
Từ lúc ấy và mãi cho đến tối, đội du kích tiếp tục theo dõi hành trình
của đoàn vận tải Pháp, không tấn công lần nào nữa. Cần phải để cho họ êm
thấm đi cho đến thôn Samsevo, không làm cho họ hoảng sợ, và lúc ấy sáp
nhập với Dolokhov rồi sẽ từ hai phía bất thình lình đánh úp lại, giết
sạch và chiếm toàn bộ đoàn vận tải. Hai bên đã quy ước là tối hôm ấy
Dolokhov sẽ đến họp mặt với Denixov ở ngôi nhà kiểm lâm cách Samsevo một
dặm.
Ở phía sau, cách Mukulino hai dặm, nơi mà khu rừng ăn ra đến tận
đường cái, họ để lại sáu người cô-dắc có nhiệm vụ cấp báo cho toàn đội
biết ngay sau khi có những đạo quân khác của Pháp xuất hiện.
Ở phía trước Samsevo, Dolokhov cũng có nhiệm vụ trinh sát con đường
cái để biết rõ những đơn vị khác của Pháp còn cách Samsevo bao nhiêu.
Theo ước lượng thì số quân hộ tống đoàn vận tải là một ngàn năm trăm
người, Denixov có hai trăm quân, và Dolokhov cũng có ngần ấy, nhưng sự
chênh lệch về quân số không làm cho Denixov chùn bước. Chàng chỉ biết có
một điều, là trong đoàn hộ tống này có những đơn vị nào; với mục đích
ấy Denixov cần bắt một "cái lưỡi" (nghĩa là một tên địch có thể cung cấp
những tài liệu cần thiết). Sáng hôm nay, trận đánh chiếm mấy chiếc xe
tải tiến hành vội vã đến nỗi những người lính Pháp ở bên cạnh xe đều bị
giết sạch, chỉ còn lại một chú lính đánh trống nhỏ tuổi bị lùi lại sau,
không thể cho biết rõ trong đội hộ tống có những đơn vị nào.
Tấn công lại lần nữa thì Denixov cho là nguy hiểm vì có thể làm cho
toàn đội hộ tống kinh động, cho nên chàng phái một người nông dân trong
đội của chàng là Tikhon Serbty đến làng Samsevo trước tìm cách bắt cho
được một trong nhưng tên lính tiền trạm của Pháp đang ở đây.
hết: Chương - 2 -3 -, xem tiếp: Chương - 4 -5 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIV

Chương - 4 -5 -

Hôm ấy là một ngày thu ấm áp, trời mưa tầm tã. Nền trời và chân
trời cùng một màu nhờ nhờ như nước đục. Khi thì một làn mưa mịn hạt như
sương mù buông xuống mặt đất, khi thì bỗng đổ xuống một trận mưa to, hạt
nặng rơi chênh chếch.
Denixov mặc chiếc áo burka, đầu đội mũ chụp da cừu ròng ròng nước
mưa, cưỡi con ngựa giống gầy gò hai sườn lép kẹp. Cũng như con ngựa đang
cúi đầu, tai cụp xuống, chàng nhăn mặt dưới làn mưa chênh chếch và đăm
chiêu nhìn về phía trước. Khuôn mặt gầy với bộ râu đen và rậm xén ngắn
như đang có điều gì tức giận.
Bên cạnh Denixov, cũng mặc áo burka và một mũ chụp như chàng, viên
đại đội trưởng cô-dắc giúp việc cho Denixov đang cưỡi một con ngựa cao
lớn giống sông Đông.
Một người thứ ba là viên thủ lĩnh cô-dắc Lavaixki cũng mặc burka
và đội mũ chụp, người cao lêu đêu và lép kẹp như tấm ván, mặt trắng, tóc
vàng nhạt, có đôi mắt trong sáng hẹp như hai khe hở dưới đôi mi, gương
mặt và tư thế cưỡi ngựa có một vẻ gì ung dung và tự mãn. Tuy không thể
nói con ngựa và người cưỡi ngựa có cái gì đặc biệt, nhưng thoạt nhìn
viên thủ lĩnh cô-dắc và Denixov cũng có thể thấy ngay rằng Denixov ướt
át khó chịu: Denixov là con người ngồi trên mình ngựa, còn viên thủ lĩnh
cô-dắc thì vẫn ung dung và thoải mái như thường, và đó không phải là
một người đang cưỡi một con ngựa, mà là một khối thống nhất gồm cả người
lẫn ngựa, một sinh vật khuyếch đại có sức mạnh gấp đôi.
Ở phía trước họ một quãng có một người mu-gich ướt như chuột lột
đang đi bộ - đó là người dẫn đường, mình mặc áo kaftan, đầu đội mũ chụp
trắng.
Ở phía sau một chút có một viên sĩ quan trẻ tuổi mặc áo khoác xanh
của người Pháp, cưỡi một con ngựa nhỏ giống Kirghiz gầy gò bờm, đuôi
rất rậm và dài, mồm rớm máu.
Bên cạnh viên sĩ quan có một người lính phiêu kỵ cưỡi ngựa đèo sau
lưng một chú bé mặc quân phục Pháp rách rưới và đội mũ chụp xanh. Chú bé
giơ hai tay đỏ ửng lên vì lạnh bám vào người lính phiêu kỵ, cựa quậy
đôi chân không cho đỡ rét và ngơ ngác giương mắt nhìn quanh. Đó là chú
lính đánh trống bị bắt sáng nay.
Phía sau những người lính phiêu kỵ, đi từng tốp ba bốn người trên
con đường mòn hẹp va lầy lội, rồi đến những người cô-dắc, người thì mặc
áo burka, người thì mặc áo ca-pốt của Pháp, người thì lấy chăn ngựa trùm
lên đầu. Những con ngựa hồng, ngựa làng đều trông thành ngựa ô hết, vì
lông ướt đẫm nước mưa. Bờm ngựa ướt dính bết lại làm cho cổ ngựa trông
mảnh dẻ một cách kỳ lạ.
Mình ngựa bốc hơi nghi ngút. Áo quần, yên cương đều ướt sũng, trông
cũng nhầy nhụa như mặt đất và lớp lá rụng phủ trên đường mòn. Mọi người
đều co ro, cổ không cựa quậy, để cho chỗ nước mưa thấm vào người có thể
ấm lên một chút và để cho giọt nước lạnh buốt đang chảy trên cổ, trên
đầu gối và dưới yên ngựa khỏi thấm thêm vào người. Ở khoảng giữa đoàn
cô-dắc kéo dài, hai chiếc xe tải, thắng mấy con ngựa của Pháp kèm thêm
mấy con ngựa cô-dắc có đóng yên, gập gềnh trên những cành cây gẫy và
những dễ cây bánh lăn lép bép trong các rãnh bùn.
Con ngựa của Denixov bỗng bước sang một bên để tránh một vũng bùn khiến cho đầu gối chàng thúc vào một phần thân cây.
- Ô, đồ quỷ!
Denixov tức giận quát, đoạn nghiến răng lấy roi quất hai ba lần
vào mình ngựa, làm cho bùn bắn tung toé lên người chàng và lên các bạn
đồng ngũ. Denixov đang bực mình: phần vì mưa, phần vì đói (từ sáng tới
giờ chưa có ai ăn gì cả) và nhất là vì mãi không được tin gì của
Dolokhov, và người lính phái đi bắt "lưỡi" vẫn chưa thấy về.
Khó lòng mà có được một dịp khác để tấn công một đoàn vận tải như
hôm nay. Đánh một mình thì quá liều lĩnh, mà hoãn sang hôm sau thì một
trong những đội du kích hạng lớn kia sẽ phỗng tay trên mất - Denixov
thầm nghĩ, mắt đăm đăm nhìn về phía trước ngóng người của Dolokhov phái
đến.
- Có ai đang đi ngựa lại kia kìa, - chàng nói.
Viên thủ lĩnh cô-dắc nhìn theo hướng Denixov chỉ.
Hai người, một viên sĩ quan và một người cô-dắc, nhưng không thể
đoán được rằng đó chính là ngài trung tá, - viên thủ lĩnh nói, anh ta
vẫn thích dùng những chữ mà người cô-dắc thường không biết.
Hai người cưỡi ngựa đi xuống dốc, khuất đi một lát rồi lại hiện
ra. Người đi trước là một viên sĩ quan, đầu tóc rối bù, áo quần ướt
sũng, ống quần xắn lên quá đầu gối, dùng roi thúc con ngựa đang phi nước
đại một cách mệt mỏi. Phía sau là một người cô-dắc đứng thắng trên bàn
đạp, con ngựa phóng nước kiệu. Viên sĩ quan là một thiếu niên trẻ măng,
mặt to, da dẻ hồng hào, đôi mắt tinh nhanh vui vẻ, phi ngựa đến trước
mặt Denixov và đưa cho chàng một chiếc phong bì ướt sũng.
- Thư của tướng quân gửi ngài, - viên sĩ quan nói. - Xin ngài thứ lỗi cho, thư không được khô ráo cho lắm.
Denixov cau mày cầm lấy phong thư và bắt đầu bóc dấu xi.
- Đấy họ cứ bảo mãi là nguy hiểm, nguy hiểm, - viên sĩ quan nói với viên
thủ lĩnh cô-dắc trong khi Denixov đọc thư. - Vả chăng tôi với Kamorov
(viên sĩ quan chỉ huy cô-dắc) đã chuẩn bị chu đáo. Chúng tôi mỗi người
có hai khẩu súng. Thế còn đây là thế nào? - Viên sĩ quan trông thấy chú
lính đánh trống của Pháp liền hỏi, - Tù binh à? Các ông đã giao chiến
rồi à? Nói chuyện với nó được chứ?
"Roxtov! Petya!" - Denixov bây giờ vừa đọc lướt qua phong thư bỗng
reo lên, - Chà sao cậu không xưng tên ra ngay? - và Denixov mỉm cười
quay lại chìa tay ra cho viên sĩ quan.
Viên sĩ quan ấy chính là Petya Roxtov.
Suốt dọc đường Petya đã rắp tâm là sẽ không nhắc đến tình quen biết
ngày trước, và cư xử với Denixov với tư cách một người lớn một sĩ quan.
Nhưng Denixov vừa mỉm cười với cậu ta thì mặt Petya đã tươi rói và ửng
đỏ lên vì sung sướng; cậu ta quên cả cái thái độ công vụ đã chuẩn bị sẵn
và bắt đầu kể chuyện cậu vừa cười ngựa qua sát vị trí của quân Pháp ra
sao, nào là cậu đã vui mừng đến nhường nào khi được giao công cán này,
nào là cậu đã được tham dự trận Vyazma, nào là trong trận này có một
viên phiêu kỵ đã lập được nhiều chiến công xuất sắc.
- Tôi rất mừng được gặp cậu, - Denixov ngắt lời Petya và mặt chàng lại có vẻ lo lắng như cũ.
- Mikhail Feoklityts, - chàng quay lại bảo viên thủ lĩnh cô-dắc, lão
người Đức lại gửi thư nữa đây này. Cậu ở trong đội của lão ta đấy. - Và
Denixov kể cho viên đại uý nghe nội dung thư gởi đến. Trong thư có nhắc
lại lời yêu cầu của viên tướng Đức muốn Denixov sáp nhập với quân ông ta
để đánh đoàn vận tải. - Ngày mai mà không chiếm được thì lão ta phỗng
tay trên mất, - chàng kết luận.
Trong khi Denixov nói chuyện với viên đại uý, Petya bối rối vì
giọng nói lạnh nhạt của Denixov và đoán chừng rằng nguyên nhân của giọng
nói này chính là tình trạng cái quần mình đang mặc, liền luồn tay xuống
dưới lần áo khoác buông ống quần xắn móng lợn xuống cố sao cho đừng ai
thấy, và cố làm cho ra dáng dấp thật hùng dũng.
- Đại nhân ra lệnh như thế nào? - cậu ta hỏi Denixov, tay đưa lên vành
lưỡi trai và trở về với trò chơi sĩ quan phụ tá gặp tướng quân mà cậu đã
sắp sẵn, - hay đại nhân cho tôi ở bên cạnh ngài?
- Lệnh à? - Denixov nói, vẻ trầm ngâm. - Thế cậu ở lại đây đến mai có được không?
- Ồ xin tuân lệnh… Tôi có thể ở lại bên cạnh ngài chứ hả? - Petya reo lên.
- Thế tướng quân ra lệnh cho cậu như thế nào - về ngay à? - Denixov hỏi.
Petya đỏ mặt:
- Tướng quân có ra lệnh gì đâu. Tôi ở lại được chứ ạ? - Petya giọng có ý dò hỏi.
- Thôi được, - Denixov nói. Đoạn quay về phía mấy người thuộc hạ. Chàng
ra lệnh cho đội du kích đi đến nơi hẹn cạnh trạm gác kiểm lâm ở trong
rừng và bảo viên sĩ quan cưỡi con ngựa Kirghiz (viên sĩ quan này làm
nhiệm vụ phụ tá) đi tìm Dolokhov hỏi xem tối nay anh ta có đến hay
không. Còn Denixov thì định cùng Petya và viên thủ lĩnh cô-dắc ra ven
rừng phía Samsevo để xem vị trí quân Pháp, nơi nào ngày mai sẽ tấn công.
- Nào, già đâu, - Chàng nói với người mu-gich dẫn đường, - Dẫn ta đến Samsevo đi.
Denixov, Petya và viên thủ lĩnh cô-dắc, cùng với mấy người cô dắc
và người lính phiêu kỵ chở chú lính đánh trống của Pháp sau lưng, cho
ngựa đi sang bên trái, vượt qua một cái khe và tiến về phía ven rừng.

5.
Mưa đã tạnh, chỉ còn sương mù buông mịn hạt, và những giọt nước
đọng ở các cành cây rơi xuống lộp bộp. Denixov, viên thủ lĩnh cô-dắc và
Petya lặng lẽ cưỡi ngựa đi theo người mu-gich đội mũ chụp đang đưa đôi
chân chữ bát đi giày cỏ bước nhẹ nhàng và im lặng trên những rễ cây và
trên lớp lá ướt sũng dẫn họ ra ven rừng.
Ra đến một chỗ ngoặt, người mu-gich dừng lại nhìn quanh một lát rồi đi
về phía một hàng cây thưa thót. Bên một cây sồi lớn chưa rụng hết lá,
bác ta đứng lại và vẫy tay ra hiệu bảo đến gần, vẻ bí mật.
Denixov và Petya cho ngựa đi gần lại người mu-gich. Đứng ở chỗ bác
ta có thể trông thấy quân Pháp. Ngay sát khu rừng là một cánh đồng lúa
mì dốc thoai thoải xuống. Bên phải, sau một cái khe bờ dốc đứng, có thể
trông thấy một khóm làng nho nhỏ và một ngôi nhà trang chủ sập mái.
Trong làng, trong ngôi nhà, trên khắp cánh đồng dốc thoai thoải, trong
vườn, bên cạnh giếng và bờ ao, trên suốt con đường dốc đi từ một chiếc
cầu dẫn vào làng, cách chỗ họ đứng không quá hai trăm xa-gien, đều thấy
có những đám đông người thấp thoáng trong lớp sương mù lay động. Có thể
nghe những tiếng quát lạ tai, không giống tiếng Nga tí nào, của những
người đang giục ngựa kéo xe lên dốc và gọi nhau ơi ới.
- Đem thằng tù binh lại đây, - Denixov nói khẽ, mắt vẫn không rời những đám quân Pháp ở trước mắt.
Người cô-dắc, xuống ngựa, đỡ chú bé xuống và dắt lại gần Denixov.
Denixov chỉ bọn lính Pháp hỏi chú bé xem đấy là những đớn vị nào. Chú bé
đút hai bàn tay rét cóng vào túi áo và giương cao đôi mắt sợ hãi nhìn
Denixov. Có thể thấy rõ rằng chú bé muốn nói hết những điều mình biết,
nhưng luống cuống trả lời không được chỉ gật đầu xác nhận những điều
Denixov hỏi. Denixov cau mày, quay sang phía viên thủ lĩnh cô-dắc bàn
mấy câu.
Petya nhanh nhẩu ngoảnh đầu từ bên này sang bên kia hết nhìn chú
lính đánh trống lại nhìn Denixov, nhìn viên thủ lĩnh cô-dắc, nhìn những
toán lính Pháp trong làng và ven đường cái, chỉ lo bỏ lỡ những việc quan
trọng.
- Dolokhov có đến hay không cũng cứ phải đánh lấy!… Ha? - Denixov nói, khoé mắt long lanh một tia sáng vui vẻ.
- Chỗ này tiện đây, - viên thủ lĩnh cô-dắc nói. Ta sẽ cho bộ binh đi
xuống phía dưới, quá khoảng đầm lầy - Denixov nói tiếp, họ sẽ bò sát đến
khu vườn; anh sẽ đem quân cô-dắc từ phía bên kia đến, Denixov chỉ khu
rừng phía sau làng, - còn tôi sẽ xuất phát từ chỗ này với đội phiêu kỵ.
Hễ nghe tiếng súng hiệu.
- Đi dưới cái rãnh ấy không được đâu, có hố đấy, - viên thủ lĩnh cô-dắc nói, ngựa sẽ sa lầy mất. Phải đi quanh sang bên trái.
Trong khi họ nói chuyện với nhau như vậy, thì ở phía dưới, trong
cái rãnh chảy từ ao ra, có một tiếng súng nổ, rồi có một tiếng nữa, hai
đám khói trắng bay lên và một tiếng quát rất đều của hàng trăm tên lính
Pháp đang ở trên dốc vang lên, nghe như một tiếng reo mừng rỡ. Thoạt
tiên cả Denixov lẫn viên thủ lĩnh cô-dắc đều lùi lại. Họ dừng gần quân
Pháp đến nỗi họ ngỡ rằng chính họ là nguyên nhân gây nên những phát súng
và những tiếng quát này.
Nhưng thật ra thì không phải. Ở phía dưới, qua khoảng đầm lầy, có một
người mặc áo gì đó đang chạy. Hẳn là quân Pháp đang bắn và quát tháo
người ấy.
- Đúng là Tikhon nhà ta rồi, - viên thủ lĩnh cô-dắc nói.
- Đúng! Chính hắn rồi.
- Chà cất thằng bợm - viên thủ lĩnh cô-dắc nheo nheo đôi mắt nói.
Người mà họ gọi là Tikhon chạy về phía con ngòi nhỏ và nhảy ùm
xuống làm nước bắn tung toé lên, không thấy anh ta đâu nữa. Rồi một lát
sau anh ta lại lồm cồm bò lên, người ướt sũng trông đen sẫm hẳn lại, rồi
tiếp tục chạy trốn. Những tên lính Pháp đang đuổi theo dừng lại.
- Chà tài thật - viên thủ lĩnh cô-dắc nói.
- Cái thằng chết tiệt! - Denixov nói, vẫn với cái vẻ bực bội như lúc nãy.
- Thế từ sáng đến giờ hắn làm gì?
- Ai đấy? - Petya hỏi.
- Một anh chàng cô-dắc của chúng tôi đấy. Tôi vừa sai hắn ta đi bắt một con "cái lưỡi" về.
- À phải, - Petya nghe chưa dứt đã gật đầu nói, làm như mình đã hiểu hết, tuy thật ra cậu ta không hiểu lấy được một chữ nào.
Tikhon Serbaty là một trong những người cần thiết nhất ở trong đội
du kích. Anh ta là một nông dân ở làng Pokrovxkoye, ở gần sông Gzat. Hồi
mới bắt đầu hoạt động có lần Denixov đến Pokrovxkoye; cũng như thường
lệ, chàng cho gọi viên thôn trưởng đến hỏi xem có biết gì về quân Pháp
không, thì cũng như tất cả những viên thôn trưởng khác, lão ta trả lời,
giống như muốn thanh minh, rằng lão chẳng hay biết chút gì cả. Nhưng khi
Denixov cắt nghĩa cho lão ta hiểu rằng chàng muốn đánh quân Pháp, và
khi chàng hỏi lão ta xem quân Pháp có mò mẫm đến đây không thì viên thôn
trưởng trả lời rằng bọn lính Pháp có đến ăn trộm vặt, nhưng trong làng
này chỉ có Tikhon Serbaty là lo đến những việc này.
Denixov cho gọi Tikhon đến, khen ngợi anh ta đã hoạt động hăng hái, rồi
trước mặt viên thôn trưởng chàng nói mấy lời về lòng trung thành đối với
Sa hoàng và tổ quốc, về lòng căm thù giặc Pháp, là những điều mà những
người con của tổ quốc phải tôn trọng.
Nghe những câu này Tikhon làm ra vẻ sợ hãi, anh ta nói:
- Chúng tôi có làm gì ác với người Pháp đâu. Chúng tôi chỉ đùa gọi là
đôi chút với anh em thôi mà. Chúng tôi quả có giết vài chục tên lính đi
ăn trộm, ngoài ra thì chẳng làm điều gì ác…
Ngày hôm sau, khi Denixov rời khỏi thôn Pokrovxkoye, lòng đã quên khuấy
người nông dân này, họ báo cáo với chàng rằng Tikhon cứ van nài xin ở
lại trong đội du kích. Denixov ra lệnh nhận anh ta ở lại.
Lúc đầu người ta giao cho Tikhon những việc lao công như nhen lửa,
đi lấy nước, lột da ngựa, v.v, nhưng chẳng bao lâu anh ta tỏ ra rất ham
thích và có nhiều khả năng về chiến tranh du kích.
Đêm đêm về anh ta thường đi kiếm chiến lợi phẩm và lần nào cũng
mang một tí áo quần hay vũ khí của Pháp, và nếu được lệnh, anh ta còn
bắt về cả tù binh nữa. Denixov cho Tikhon được miễn lao động, đem anh
theo mỗi lần xuất kích cho anh nhập vào hàng ngũ cô-dắc.
Tikhon không thích cưỡi ngựa và bao giờ cũng đi bộ, nhưng không lúc
nào tụt lại sau kỵ binh. Vũ trang của anh ta bao gồm có một khẩu súng
trường ngắn (anh mang khẩu súng này để chơi cho vui nhiều hơn là để bắn)
một ngọn giáo và một cái rìu. Tikhon sử dụng cái rìu này cũng như một
con sói sử dụng bộ răng. Răng con sói có thể tìm bọ chét trong bộ lông
hay gặm hững cái xương lớn một cách dễ dàng như nhau, thì Tikhon cũng có
thể hoa cái rìu lên đánh hết sức xuống một súc gỗ cần bổ hoặc cần lấy
đầu nu gọt những chiếc cọc nhỏ hay những cái thìa gỗ con con. Trong đội
du kích của Denixov, Tikhon có một vị trí rất đặc biệt. Khi cần phải làm
một việc gì đặc biệt khó khăn và nặng nhọc - kê vai nhấc một chiếc xe
bò bị sa lầy ra khỏi bùn, cầm đuôi một con ngựa lôi ra khỏi vùng lầy,
chải cho nó sạch bùn, len lỏi vào tận giữa quân Pháp, đi bộ năm mươi dặm
trong một ngày, - mọi người đều cười chỉ vào Tikhon.
- Việc ấy thì thấm gì với con quỷ kia! Hắn khỏe như con bò mộng ấy mà. - họ thường nói về Tikhon như vậy.
Có lần một tên Pháp mà Tikhon định bắt đã dùng súng tay bắn trúng
vào hông anh ta. Vết thương này được Tikhon chữa hoàn toàn bằng rượu
vodka, trong uống ngoài xoa, và đã được toàn đội dùng làm đầu đề để đùa
cợt hết sức vui vẻ, và Tikhon cũng vui lòng hưởng ứng những lời đùa cợt
này.
- Thế nào đấy anh bạn, chừa thôi chứ? Nhức đến tận xương rồi còn gì. -
Mấy người cô-dắc vừa cười vừa nói. Tikhon cố làm ra bộ đau đớn, oằn
người, nhăn mặt, giả vờ nổi giận, và dùng những câu chửi bới thật buồn
cười để nguyền rủa quân Pháp. Việc vừa xảy ra chỉ có một ảnh hưởng duy
nhất, là sau đó Tikhon ít bắt sống tù binh mang về hơn trước.
Tikhon là con người có ích và can đảm nhất trong đội. Không có ai
tìm ra được cớ hội tấn công hơn anh ta, không có ai bắt và giết được
nhiều lính Pháp hơn anh ta; vì vậy Tikhon trở thành anh hề của cả đội
cô-dắc, đội phiêu kỵ, và cũng vui lòng đảm nhận chức vụ này. Từ đêm hôm
qua Tikhon được Denixov phái đến Samsevo để bắt một "cái lưỡi". Nhưng
không biết vì sao anh ta chưa hài lòng vì chỉ mới bắt được một tên Pháp
hay vì anh ta ngủ quên cả đêm hôm qua, chỉ thấy giữa ban ngày mà anh ta
lại len lỏi vào tận chính giữa quân Pháp, và như Denixov đứng trên đồi
có thể trông thấy, anh ta đã bị lộ.
hết: Chương - 4 -5 -, xem tiếp: Chương - 6 -7 -

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH - Lev Tolstoy (Full) - Page 8 Icon1

Phần XIV

Chương - 6 -7 -

Bấm vào đây để xem nội dung.

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIV

Chương - 6 -7 -

Sau khi bàn bạc thêm một lúc với viên thủ lĩnh người cô-dắc về cuộc
tấn công ngày mai, mà trong khi đứng nhìn quân Pháp hình như Denixov đã
quyết định dứt khoát là về tiến hành, chàng thúc ngựa quay trở lại.
- Nào thôi, bây giờ đi sưởi cho khô đã anh bạn ạ, - chàng bảo Petya.
Đến gần trạm kiểm lâm Denixov dừng ngựa lại nhìn vào trong rừng. Ở
giữa các hàng cây thấy một người đang bước nhẹ nhàng trong từng bước dài
trên đôi chân cao lỏng khỏng, hai tay dài đung đưa, mình mặc áo ngắn,
chân đi giày gai, đầu đội mũ kazan, vai khoác súng trường, lưng dắt một
cái rìu. Trông thấy Denixov, người ấy hối hả ném một vật gì vào bụi rậm
rồi cất cái mũ ướt sũng vành cụp cả xuống, đến trước mặt viên chỉ huy.
Người ấy là Tikhon.
Khuôn mặt rỗ hoa và nhăn nheo của anh ta với đôi mắt ti hí sáng long
lanh sáng bừng lên vì một niềm vui đầy tự mãn. Anh ta vênh mặt nhìn
Denixov, có vẻ như đang cố nhịn cười.
- Thế nào, đi đâu mất mặt thế hả? - Denixov hỏi.
- Đi đâu mất mặt à? Đi kiếm mấy thằng Pháp, - Tikhon mạnh dạn và vội vã đáp, giọng trầm hơi khàn nhưng ngân nga.
- Nhưng sao lại làm giữa ban ngày thế hả? Đồ súc sinh! Thế sao không bắt được à?
- Bắt thì có bắt được đấy ạ, - Tikhon nói.
- Thế nó đâu rồi?
- Thì thoạt tiên tôi bắt được một thằng từ mờ sáng, - Tikhon nói tiếp,
hai chân bèn bẹt đi giày gai choạc rộng ra, - Thế rồi dẫn nó vào rừng.
Tôi biết ngay là thằng này chẳng được tích sự gì. Tôi nghĩ bụng chi bằng
đi bắt một thằng khác chững chạc hơn.
- Chà thằng bợm già, tôi biết mà, - Denixov nói với viên thủ lĩnh cô-dắc - Thế tại sao mày không dẫn thằng ấy đến?
- Thì dẫn đến làm gì? - Tikhon vội vã ngắt lời, có vẻ phật ý - không
được tích sự gì hết mà lại. Chả lẽ tôi không biết ngài cần loại nào hay
sao?
- Đồ súc vật! Thế sao?
- Tôi đi tìm thằng khác, - Tikhon nói tiếp, - Tôi bò vào rừng như thế
này này, xong nằm rạp xuống. - Tikhon đột nhiên nằm sấp xuống một cách
mềm mại, để cho mọi người thấy rõ mình đang nằm xuống như thế nào. - Thế
là một thằng đi qua, - Tikhon nói tiếp. - Tôi mới chồm lên người nó như
thế này này - Tikhon nhẹ nhàng và nhanh nhẹn nhảy chồm lên - Đi đi, tôi
bảo, đi đến gặp đại tá. Nó mới kêu rống lên. Thế là có bốn thằng chạy.
Chúng cầm gươm xông vào tôi. Tôi mới vung rìu lên thế này này: chúng mày
muốn gì, tôi bảo thế, Chúa cứu vớt linh hồn chúng bay, - Tikhon quát
lớn hai tay hoa lên, mày cau lại ra vẻ dữ tợn, ngực ưỡn ra.
- Thế cái lúc mà chúng tớ thấy cậu ba chân bốn cẳng chạy qua mấy cái đầm
là thế đấy hẳn, - Viên thủ lĩnh cô-dắc nói, hai mắt sáng long lanh ti
hí lại chỉ còn hai khe hở nhỏ.
Petya muốn cười lắm, nhưng cậu ta thấy mọi người đều đang nhịn cười.
Cậu đưa mắt rất nhanh nhìn hết Tikhon lại nhìn mặt viên đại uý không
hiểu như thế nghĩa là thế nào.
- Đừng có giở trò hề nữa, - Denixov vừa nói vừa ho húng hắng ra vẻ tức giận - Tại sao lại không đưa thằng thứ nhất về đây?
Tikhon bắt đầu đưa một tay lên gãi lưng, tay kia gãi đầu, rồi bỗng
nhiên cả cái mồm của anh ta bạnh ra thành một nụ cười ngu ngốc và rạng
rỡ đế lộ cái răng sún (chính vì vậy mà anh ta được gọi là Secbaty).
Denixov cười tủm tỉm, còn Petya thì vui sướng cười phá lên, Tikhon cũng cất tiếng cười theo.
- Thì ngài còn bảo sao, nó chẳng tươm tất tí nào hết, - Tikhon nói, - nó
thì ăn mặc rách bẩn thế thì đưa đến làm gì? Đã thế lại còn thô tục nữa,
Gớm chửa, hắn bảo thế, tao đây cũng là con nhà tướng đấy tao không đến
đâu, hắn ta bảo thế.
- Đồ súc vật! - Denixov nói. - Ta đang cần hỏi nó…
- Thì tôi cũng hỏi nó rồi, - Tikhon nói. - Nó bảo: tôi không biết. Quân
chúng tôi đông lắm, nó bảo thế, nhưng chả ra gì chỉ cái tên thôi. Các
anh cứ thét lên cho to, nó bảo thế là bắt sống được ráo thôi, - Tikhon
kết luận, mặt vui vẻ và quả quyết nhìn thẳng vào mặt Denixov.
- Ta cho mày nếm thử một trăm roi thật sốt dẻo xem mày có làm hề được mãi không, - Denixov nói, giọng nghiêm nghị.
- Thôi ngài giận làm gì - Tikhon nói, - Gớm, dễ thường tôi không biết
ngài cần những thằng Pháp như thế nào hay sao? Cứ để trời tối một cái là
tôi sẽ đem đến cho ngài mấy thằng thật vừa ý, ba thằng cũng được ấy
chứ.
- Thôi ta đi đi, Denixov nói. Và suốt dọc đường đến trạm gác chàng im lặng ngồi trên mình ngựa, cau mày bực tức.
Tikhon đi ở phía sau, và Petya nghe mấy người cô-dắc cười nhạo anh ta về những đôi ủng gì đấy mà anh ta vừa vứt vào bụi.
Khi đã hết buồn cười về những câu nói và cái miệng sún nhoẻn ra cười
của Tikhon, và chợt hiểu ra rằng cái anh chàng Tikhon kia đã giết
người, Petya bỗng thấy rờn rợn. Cậu liếc nhìn chú lính đánh trống bị
bắt, và có một cái gì nhoi nhói lên trong tim cậu. Nhưng cảm giác ấy chỉ
thoáng qua trong khoảnh khắc. Cậu thấy cần phải cất cao mái đầu lên hơn
nữa, dạn dĩ lên và làm ra vẻ quan trọng hỏi viên thủ lĩnh cô-dắc về
công việc dự định ngày mai, để cho xứng với những người xung quanh.
Viên sĩ quan được phái đi đã về đón Denixov trên đường đi để báo
tin rằng Dolokhov sắp thân hành đến ngay và về phía Dolokhov mọi việc
đều ổn.
Denixov lập tức vui vẻ trở lại và gọi Petya đến.
- Nào cậu kể cho tôi nghe hết chuyện đi. - chàng nói.

7.
Sau khi rời Moskva, Petya đã từ giã gia đình đến trung đoàn và ít
lâu sau được bổ làm sĩ quan tuỳ tùng cho một viên tướng chỉ huy một chi
đội lớn. Từ khi được thăng chức sĩ quan và nhất là từ khi gia nhập bộ
đội chiến đấu đánh trận Vyazma, Petya luôn luôn có một tâm trạng phấn
khời, sung sướng vì nghĩ rằng mình đã thành người lớn, và cậu chỉ nơm
nớp lo sợ bỏ lỡ mất cơ hội nào, có thể thực hiện một hành động anh hùng
thật sự. Petya rất sung sướng về những điều mà cậu được trông thấy và
thể nghiệm trong quân đội, nhưng đồng thời cậu cứ luôn có cảm tưởng là
nơi nào hiện không có cậu ta thì chính là nơi diễn ra những việc quan
trọng nhất, anh hùng nhất. Và Petya vội vã tìm cách đến những nơi hiện
không có mặt cậu ta.
Ngày hai mươi mốt tháng mười, khi viên tướng của Petya tỏ ý muốn
phái người đến đội du kích của Denixov, Petya khẩn khoản xin đi một cảnh
thảm thương đến nỗi viên tướng không sao từ chối được. Nhưng khi phái
Petya đi, viên tướng nhớ lại hành động điên rồ của cậu ta ở trận Viazma:
lần ấy đáng lẽ phải đi đến nơi được phái đến bằng con đường người ta
chỉ định cho mình thì Petya lại phi ngựa lên tiền tiêu dưới hoả lực của
quân Pháp và bắn hai phát súng tay ở đấy. Cho nên khi phái Petya đi,
viên tướng cấm ngặt Petya không được tham gia vào bất cứ hoạt đông nào
của Denixov.
Chính vì thế mà Petya đỏ mặt lúng túng khi Denixov hỏi xem cậu ta có
ở lại được không. Trước khi đến ven rừng, Petya vẫn tự nhủ là phải thi
hành mệnh lệnh cho thật đúng và trở về ngay. Nhưng khi trông thấy Tikhon
và được biết đêm nay họ nhất định tấn công, thì với cái khả năng thay
đổi ý kiến rất nhanh của tuổi trẻ, cậu ta tự nhủ rằng viên tướng của cậu
ta, người mà cậu ta rất kính trọng, là một lão Đức bất tài, rằng
Denixov là một trang anh hùng, viên thủ lĩnh cô dắc cũng là một trang
anh hùng, cả Tikhon cũng thế, và trong giờ phút khó khăn này mà bỏ họ ra
đi thì thật là xấu hổ.
Trời đất xâm xẩm tối khi Denixov cùng với Petya và viên thủ lĩnh cô-dắc
đến gần ngôi trạm gác rừng. Trong ánh hoàng hôn nhá nhem thấp thoáng
những con ngựa đã đóng yên, những người cô-dắc, những người lính phiêu
kỵ đang lấy cành cây làm lán ở khoảng đất quang và đốt lửa ở dưới khe
núi, để cho quân Pháp khỏi trông thấy khói. Trong gian phòng trước cửa
ngôi trạm nhỏ, một người cô-dắc ống tay xắn cao đang chặt thịt cừu. Ở
nhà trong có ba viên sĩ quan trong đội du kích của Denixov đang lấy cánh
cửa ghép thành bàn. Petya cởi chiếc áo ướt đem hong cho khô và lập tức
bắt tay vào giúp viên sĩ quan dựng bàn ăn.
Mười phút sau, bàn đã dựng xong, mặt bàn phủ một chiếc khăn bông,
Trên bàn có bày rượu vodka, rượu rum đựng trong một cái lọ, mấy khoanh
bánh mì trắng và mấy súc thịt cừu rán có rắc muối.
Ngồi ăn với các sĩ quan và xé miếng thịt cừu béo thơm với mấy ngón
tay nhầy nhụa những mỡ, Petya có một tâm trạng phấn khởi trẻ con, cái
tâm trạng làm cho người ta thấy yêu mến mọi người, và do đó mà tin chắc
rằng những người khác cũng yêu mến mình như vậy.
- Thế anh nghĩ sao hở anh Vaxili Fiodorovich, - cậu nói với Denixov, -
tôi ở lại với các anh một hôm được chứ? - Và không đợi câu trả lời, cậu
tự đáp cho mình nghe: - Họ sai tôi đến tìm hiểu tình hình, thì tôi tìm
hiểu chứ sao… Miễn là các anh để cho tôi đến đúng vào…, chỗ nào chủ yếu
nhất… Tôi không cần khen thưởng gì. Tôi chỉ muốn… - Petya nghiến răng
đưa mắt nhìn quanh, lắc mái đầu đang ngẩng lên và khua tay.
- Chỗ nào chủ yếu nhất… - Denixov mỉm cười nhắc lại.
- Chỉ xin một điều là các anh cho hẳn tôi một đội để tôi chỉ huy, -
Petya nói tiếp, - Thì các anh có mất gì đâu? À, anh cần dao à? - cậu ta
nói với một viên sĩ quan đang loay hoay muốn cắt miếng thịt cừu. Đoạn
cậu đưa dao xếp cho viên sĩ quan.
Viên sĩ quan khen con dao.
- Anh cứ lấy mà dùng. Tôi có nhiều chiếc như thế… - Petya nói với viên
thủ lĩnh cô-dắc. - Tôi mua được của lão bán hàng rong ở đơn vị một chiếc
ấm rất tuyệt! Đồ của lão toàn loại thượng hảo hạng cả. Mà lão ta rất
thật thà. Cái ấy mới là cái chính. Thế nào tôi cũng sẽ gửi biếu ông. À
hay có lẽ ông đã hết lửa(1) rồi cũng nên? Thường cũng có khi như vậy.
Tôi có mang theo, đây này… - Cậu ta chỉ mấy cái túi dết, - có một trăm
thỏi đá lửa. Tôi mua được rất rẻ: ông cần bao nhiêu xin cứ lấy mà dùng,
lấy hết đi cũng được. - Rồi bỗng đâm hoảng, không biết mình nói như vậy
có quá chăng, Petya im bặt mặt đỏ bừng.
Cậu ta bắt đầu nhớ lại xem vừa rồi mình có làm điều gì ngu xuẩn nữa
không. Ôn lại những việc xảy ra trong ngày, cậu sực nhớ đến chú đánh
trống người Pháp. "Chúng ta thì sung sướng thế này, nhưng nó thì sao? Họ
để nó ở đâu rồi? Họ có cho nó ăn không? Họ có hành hạ nó không?" -
Petya nghĩ thầm. Nhưng nhận thấy mình vừa nói nhảm về chuyện đá lửa, cậu
ta đâm ra sợ sệt.
- Không biết xin có được không? - cậu ta nghĩ, - sợ họ lại bảo mình cũng
là trẻ con nên mới thương thằng trẻ con ấy. Mai ta sẽ cho họ thấy ta có
trẻ con hay không! Ta mà xin thì có gì xấu hổ không nhỉ? Ờ, cần nhìn
các sĩ quan xem họ có ý chế giễu gì chăng.
- Gọi thằng bé bị bắt vào đây có được không ạ? Cho nó ăn dăm ba miếng… có lẽ…
- Được chứ, khổ thân thằng bé, - Denixov nói, hẳn là chàng không thấy có
gì đáng hổ thẹn trong việc nhắc đến chú bé, - Cho gọi nó vào đây. Nó
tên là Vincent Bos. Gọi nó vào.
- Tôi gọi cho, - Petya nói.
Gọi đi, gọi đi. Khổ thân thằng bé, - Denixov lặp lạị
Petya đang đứng ở cửa khi Denixov nói câu này. Cậu ta len qua đám sĩ quan đến sát cạnh Denixov.
- Anh cho phép tôi hôn anh một cái, anh nhé? - cậu ta nói. Ô tuyệt quá thích quá! - Và sau khi hôn Denixov cậu chạy ra ngoài.
- Bos Vincent! - Petya đứng lại ở cửa cất tiếng gọi.
- Ngài cần gọi ai ạ? - Trong bóng tối có tiếng hỏi. Petya đáp là cần gọi thằng bé người Pháp vừa bắt được hồi sáng.
- À thằng Vexenny ấy phải không ạ? - người cô-dắc nói.
Tên chú bé Vincent đã được những người cô-dắc đổi thành Venxenny,
còn nông dân và binh sĩ và binh sĩ thì đổi thành Vixenya. Trong cả hai
cách cải biến này ý nghĩa mùa xuân đều phù hợp với hình ảnh cậu bé măng
sữa(2).
- Chú bé đang ngồi sưởi ở đống lửa đằng kia. Ê, Vixenya! Vixenya!
Vixenya - Trong bóng tối có nhiều tiếng truyền đi và tiếng cười khúc
khích.
- Thằng bé láu lỉnh lắm, - người lính phiêu kỵ đứng cạnh Petya nói. - Chúng tôi vừa cho nó ăn lúc nãy. Nó đòi khiếp đi được.
Trong bóng tối có tiếng những bước chân không đâm lép bép trong bùn, rồi chú lính đánh trống đến gần khung cửa.
- À anh đấy à - Petya nói. - Có muốn ăn không? Đừng sợ, chẳng ai làm gì
anh đâu, - cậu ta nói thêm, rụt rè và thân ái đưa tay chạm vào chú bé. -
Vào đi, vào đi.
- Cám ơn ông ạ, - chú lính đánh trống đáp, giọng non nớt run run, rồi bắt đầu quệt hai bàn chân lấm bùn vào ngưỡng cửa.
Petya muốn nói thật nhiều với chú bé, nhưng không dám. Cậu cứ đứng
cạnh chú bé ở phòng ngoài, hết đứng chân này lại đổi sang chân bên kia.
Rồi cậu nắm lấy tay chú bé mà xiết trong bóng tối.
- Vào đi, vào đi! - Petya chỉ nhắc lại, giọng thầm âu yếm.
"Chao, biết làm gì cho chú bé bây giờ, - Petya tự nhủ, đoạn mở cửa rồi tránh sang một bên cho nó bước vào phòng.
Khi chú lính đánh trống đã vào trong gian phòng nhỏ hẹp, Petya cố
ngồi cách xa chú bé, nghĩ rằng mình mà tỏ ra chú ý đến nó thì e mất phẩm
giá. Cậu chỉ nắn nắn lấy mấy đồng tiền trong túi, lòng ngần ngại không
biết là đem cho chú lính đáng trống kia thì có gì xấu hổ không?

Chú thích:
(1) Vào thời kỳ (1812) ở kíp súng trường và súng tay có lắp một thỏi đá
lửa mài nhọn. Khi kíp bật xuống đá lửa phát ra một tia lửa làm cháy ngòi
thuốc
(2) Venxenny là tính từ phái sinh của Vexna - mùa xuân. Visenya cũng có một âm hưởng khen gợi ý Vexna.
hết: Chương - 6 -7 -, xem tiếp: Chương - 8 -9 -
Đánh máy: Nguyễn Học ( Mõ Hà Nội )
Nguồn: Nhà xuất bản PHỤ NỮ 2006
Dịch giả: Cao Xuân Hạo, Nhữ Thanh, Hoàng Thiếu Sơn, Thường Xuyên

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIV

Chương - 8 -9 -

Theo lệnh của Denixov người ta đã dọn thịt cừu và rượu vodka cho chú lính đánh trống.
Denixov sai mặc cho nó chiếc áo kaftan Nga và quyết định sẽ giữ nó lại
trong đội du kích chứ không cho giải về hậu phương với các tù binh khác.
Petya đang bận tâm về chú bé, thì chợt có tin Dolokhov đến, và bao
nhiêu sức chú ý của Petya đều từ chú lính đánh trống dồn sang Dolokhov.
Trong quân đội Petya đã được nghe kể nhiều câu chuyện về sự dũng cảm phi
thường của Dolokhov và tàn ác của chàng đối với quân Pháp, cho nên từ
khi Dolokhov bước vào phòng, Petya cứ nhìn chằm chặp vào chàng và mỗi
lúc một thêm phấn chấn, mái đầu cất cao lên, cổ làm sao ngay khi được
ngồi với một người như chàng mình cũng không đến nỗi không xứng đáng.
Cách phục sức cực kỳ đơn giản của Denixov làm Petya kinh ngạc
Denixov thì mặc áo tsekmen(1), để râu dài, trên ngực có đính tượng thánh
Nikolai, người có nhiều phép lạ và trong cách nói năng, đi đứng của
chàng đều để lộ rõ chất đặc biệt của địa vị chàng lúc bấy giờ.
Dolokhov thì trước kia; khi còn ở Moskva, vẫn mặc một bộ y phục Ba
tư, nhưng nay thì ngược lại, chàng phục sức như một sĩ quan cận vệ ưa
làm dáng, hết sức thông thường. Mặt chàng cạo nhẵn, mình chàng mặc một
cái áo khoác lót long của quân cận vệ, khuy cổ đính một huân chương
Georges, trên đầu chàng có một chiếc mũ lưỡi trai giản dị rất thẳng.
Chàng ra góc phòng cởi chiếc áo burka ướt sũng, rồi không chào hỏi ai
hết, chàng đến cạnh Denixov, và lập tức lên tiếng hỏi về công việc.
Denixov thuật lại cho chàng nghe chuyện các đội du kích lớn dòm ngó đoàn
vận tải Pháp ra sao, cho chàng biết việc Petya được phái đến và cách
dùng phúc đáp hai viên tướng nọ. Rồi Denixov kể cho Dolokhov rõ tất cả
những điều mình biết được về tình hình đội quân Pháp.
- Đúng thế đấy, nhưng phải biết rõ đây là đơn vị nào và quân số bao
nhiêu Dolokhov nói, - Phải đi một chuyến mới xong. Không biết chắc quân
số của chúng thì không thể khởi sự được. Tôi vốn thích làm ăn cẩn thận.
Đây trong số các vị ở đây có vị nào muốn đi với tôi vào trại quân Pháp
không. Tôi có mang cả quân phục Pháp đến đấy.
- Tôi… tôi… tôi sẽ đi với ông! - Petya kêu lên.
- Cậu chả cần đi làm gì hết, - Denixov nói với Dolokhov - còn cậu này thì tôi không đời nào để cho đi như thế đâu.
- Hay nhỉ! - Petya thét lên, - Tại sao tôi lại không đi được kia chứ?
- Tại vì chẳng việc gì phải đi cả!
- À thế xin anh thứ lỗi cho, bởi vì… bởi vì tôi sẽ đi, có thế thôi. Anh đem tôi đi theo chứ? - Petya hỏi Dolokhov.
- Chứ sao? - Dolokhov lơ đãng đáp, mắt nhìn vào mặt chú lính đánh trống người Pháp.
- Thằng bé con này ở với cậu lâu chưa? - chàng hỏi Denixov.
- Vừa bắt được sáng nay, nhưng nó chẳng biết gì cả. Tớ để nó lại đây với tớ.
- À thế còn những đứa khác thì cậu mang đi đâu? - Dolokhov nói.
- Còn gì đâu nữa? Tớ cho giải về hậu phương có biên lai hẳn hoi? Denixov
bỗng đỏ mặt quát lên. - Và tớ cũng phải nói thẳng ra rằng trong lương
tâm tớ chưa hề có một sinh mạng nào.
- Chả nhẽ cậu không thấy cho áp giải ba mươi người hay là ba trăm người
về thành phố cũng chẳng khó khăn gì, dù sao cũng còn hơn là làm nhơ bẩn,
tớ nói thẳng ra như vậy, làm nhơ bẩn danh dự của một quân nhân.
- Để cho cậu tiểu bá tước mười sáu tuổi này nói những chuyện nhân ái ấy
thì hợp hơn, - Dolokhov nói giọng ngạo nghễ và lạnh lùng, - Còn cậu thì
đã đến lúc có thể từ bỏ những trò ấy đi được rồi đấy.
- Kìa, tôi có nói gì đâu? - Petya nói, giọng rụt rè, - Tôi chỉ bảo là tôi nhất định sẽ đi với ông thôi mà.
- Còn như cậu với tớ thì đã đến lúc nên bỏ cái trò ấy đi, cậu à.
Dolokhov nói tiếp như thể thấy thích thú đặc biệt khi nói đến một vấn đề vẫn khiến cho Dolokhov khó chịu.
- Thế tại sao cậu cho thằng bé này ở lại? - Chàng lắc đầu nói. - Cậu
thương hại nó chứ gì? Chúng tớ còn lạ gì những tờ biên lai của cậu nữa.
Cậu gửi về một trăm tên, nhưng về đến nơi thì còn ba chục, chúng nó sẽ
chết dọc đường, vì đói, hay sẽ bị giết chết. Vậy thì thà đừng bắt chúng
nó, cũng thế cả thôi.
Viên thủ lĩnh cô-dắc nheo nheo đôi mắt trong sáng, gật đầu tỏ ý tán thành.
- Thì cũng thế cả thôi, chả phải bàn cãi gì nữa. Tớ không muốn để lương
tâm phải cắn dứt về chuyện ấy, cậu bảo là chúng nó sẽ chết. Cũng được
thôi. Miễn sao đừng chết vì tay tớ là được.
Dolokhov cười phá lên.
- Dễ thường chúng nó không được lệnh bắt tớ hàng hai chục lần ấy! Và nếu
chúng bắt được thì cả tớ lẫn cậu với cái tâm hồn nghĩa hiệp của cậu
cũng vẫn lủng lẳng trên một sợi dây như thường.
Dolokhov im lặng một lát.
- Nhưng thôi, phải lo đến công việc đi chứ. Bảo thằng cô-dắc của tớ mang
cái đẫy vào dây. Tớ có hai bộ quân phục của Pháp. Thế nào, đi với tớ
chứ? - Chàng hỏi Petya.
- Tôi ấy à? Vâng, vâng, nhất định chứ! - Petya reo lên, mặt đỏ rừ đến gần chảy nước mắt ra, mắt liếc nhìn Denixov.
Trong khi Dolokhov tranh cãi với Denixov về cách xử lý tù binh,
Petya cảm thấy luống cuống, và bồn chồn lo lắng, nhưng cậu cũng không đủ
thì giờ hiểu cho rõ họ nói gì. "Nếu những người lớn, những người có
danh tiếng, họ nghĩ như vậy thì tức là cần phải như vậy như vậy mới
đúng, - cậu nghĩ thầm, - Và cái chính là phải làm sao cho Denixov đừng
có mà nghĩ rằng mình phục tùng anh ta, rằng anh ta có thể chỉ huy mình.
Mình nhất định sẽ đi với Dolokhov đến trại quân Pháp. Dolokhov đi được
thì mình cũng đi được chứ?".
Đáp lại những lời khuyên nhủ của Denixov bảo cậu đừng đi, Petya nói
là mình đã quen gì thì cũng làm cẩn thận chứ không chịu cái lối làm ăn
hú hoạ, và xưa nay không bao giờ nghĩ đến nguy hiểm cả.
Bởi vì, anh cũng phải nhận thấy nếu không biết chắc quân số chúng
nó thì sẽ nguy hại đến tính mạng của hàng trăm người cũng nên, còn như
đi như thế này thì chỉ có hai chúng ta mà thôi. Và lại tôi rất muốn và
thế nào tôi cũng đi, anh đừng giữ tôi làm gì, chỉ thêm phiền.
Sau khi mặc áo ca-pốt và đội mũ sa-cô của Pháp, Petya và Dolokhov
cưỡi ngựa đi về phía khoảng rừng thưa nơi Denixov đứng nhìn xuống trại
lính Pháp sáng nay, rồi ra khỏi rừng và đi xuống hẻm núi trong bóng tối
dày đặc. Xuống đến nơi, Dolokhov dặn mấy người cô-dắc đi theo đứng đợi ở
đấy và cho ngựa phóng nước kiệu trên con đường dẫn đến cái cầu. Petya
tim lịm đi vì xúc động, cưỡi ngựa đi cạnh chàng.
- Nếu bị lộ, tôi sẽ không để cho nó bị bắt sống đâu, tôi có một khẩu súng ngắn đây, - Petya thì thầm.
- Đừng nói tiếng Nga, - Dolokhov nói thầm rất nhanh và ngay phút ấy
trong bóng tối có tiếng quát "Ai?" và tiếng lên cò súng lách cách.
- Máu dồn lên mặt Petya và cậu ta luồn tay vào chỗ cất khẩu súng ngắn.
- Giáo kỵ trung đoàn 62, - Dolokhov đáp, không kìm ngựa lại mà cũng
không cho ngựa phóng nhanh cái bóng đen ngòm của tên lính canh đứng sững
trên cầu.
- Khẩu lệnh?
Dolokhov kìm ngựa lại cho đi bước một.
- Này đại tá Jerar có ở đây không nhỉ? - chàng nói.
- Khẩu lệnh - Tên lính canh không đáp lại và quát một lần nữa và đứng chặn ngang cầu.
- Khi một sĩ quan đi tuần, lính canh không có cái lối hỏi khẩu lệnh. -
Dolokhov đột nhiên nổi xung lên quát lớn và cho ngựa bước sấn vào tên
lính canh. - Ta hỏi anh đại tá Jerar có ở đây không?
Và không đợi câu trả lời của tên lính canh bấy giờ đã né sang một bên, Dolokhov cho ngựa đi bước một lên dốc.
Trông thấy một bóng đen đi vượt qua đường Dolokhov chặn lại hỏi xem
viên tư lệnh và các sĩ quan hiện ở đâu. Bóng đen này là một người lính
vác một cái bị lên vai. Hắn đứng lại, đến sát cạnh Dolokhov giơ tay vỗ
vào ngực chàng rồi nói một cách thân mật và giản dị rằng quan tư lệnh và
các sĩ quan đang ở trên dốc phía bên phải trong sân, ấp (người lính gọi
toà dinh thự trang chủ như vậy).
Dọc đường đi, hai bên đều nghe có tiếng chuyện trò bằng tiếng Pháp
từ những bếp lửa trại vẳng ra. Đi được một đoạn, Dolokhov rẽ vào sân toà
dinh thự trang chủ. Đi qua cổng, chàng xuống ngựa và đến cạnh một bếp
lửa lớn cháy bừng bừng, xung quanh có mấy người đang ngồi nói chuyện rất
to. Ở cạnh ria đống lửa có bắc một cái nồi nấu một món gì đang sôi sùng
sục, và một người lính đội mũ chụp nhọn và mặc ca-pốt xanh đang quỳ bên
cạnh lấy que thông nòng khuấy khuấy vào nồi, ánh lửa bắt vào mặt hắn
sáng rực.
- Ồ ông ta hắc lắm đấy! - một viên sĩ quan ngồi trong bóng tối phía bên kia bếp lửa nói.
- Ông ta sẽ cho chúng nó một chầu… - một người khác cười lớn nói. Họ
lặng thinh và nhìn vào đêm tối khi nghe tiếng chân Dolokhov và Petya dắt
ngựa lại gần đống lửa.
- Chào các vị! Dolokhov nói to tách rõ từng tiếng. Mấy viên sĩ quan cựa
quậy trong bóng tối và một người cao lớn cổ dài đi vòng quanh đống lửa
đến gần Dolokhov.
- Anh đấy à. Clement? Người ấy nói. - Quái, anh ở đâu mà…
Nhưng hắn không nói hết cầu thì đã nhận ra là mình lầm; hắn hơi cau
mày, chào Dolokhov như chào một người không quen và hỏi chàng xem chàng
cần hỏi việc gì. Dolokhov nói là chàng cùng với người bạn đang đuổi theo
trung đoàn và hỏi đám sĩ quan xem có ai biết gì về trung đoàn sáu
không. Chẳng có ai biết gì cả và Petya có cảm giác là các sĩ quan bắt
đầu quan sát cậu với Dolokhov một cách ác cảm và nghi ngờ.
- Nếu các anh hy vọng ăn món xúp tối nay thì các anh đến khí chậm đấy - một người ở sau đống lửa nói cười khúc khích.
Dolokhov đáp rằng hai anh em ăn đã no và đang cần đi tiếp ngay đêm
nay. Chàng trao ngựa cho người lính đang khuấy món ăn trong nồi, và ngồi
xổm xuống bên bên đống lửa cạnh viên sĩ quan cao cổ. Viên sĩ quan này
nhìn Dolokhov chằm chặp và hỏi lại một lần nữa: Chàng ở trung đoàn nào?
Dolokhov không đáp, làm như không nghe thấy câu hỏi, chàng rút cái tẩu
thuốc kiểu Pháp trong túi ra, vừa châm lửa vừa hỏi sĩ quan xem đoạn
đường sắp phải đi có bị bọn cô-dắc quấy nhiễu không.
- Kẻ cướp thì đâu mà chẳng có! - Viên sĩ quan ngồi sau đống lửa nói.
Dolokhov nói rằng bọn cô-dắc chỉ đáng sợ đối với những kẻ tụt lại
sau như chàng và như anh bạn của chàng thôi, còn những đội quân lớn thì
chắc chúng không đám đánh, - chàng nói thêm có ý dò hỏi. Không ai đáp
lại một lời.
- Thôi, bây giờ chắc anh ấy sẽ đi, - cứ phút phút Petya lại nghĩ thầm trong khi đứng trước bếp lửa lắng nghe chàng nói chuyện.
Nhưng Dolokhov lại khơi chuyện và bắt đầu hỏi thẳng họ xem trong mỗi
tiểu đoàn có bao nhiêu người, họ có cả thảy bao nhiêu tiểu đoàn, bao
nhiêu tù binh. Trong khi hỏi về tốp tù binh Nga đang bị áp giải theo đội
quân của họ, Dolokhov nói
- Kéo theo những cái xác theo sau phiền thật. Chi bằng bắn quách cái lũ
chó chết ấy đi cho rảnh, nói đoạn chàng cười phá lên, tiếng cười nghe
quái gở đến nỗi Petya cứ tưởng là quân Pháp sẽ nhận ra ngay cái trò bịp
bợm của chàng: cậu ta bất giác lùi một bước ra xa đống lửa. Không có ai
hưởng ứng câu nói và tiếng cười của Dolokhov: một viên sĩ quan Pháp nãy
giờ chẳng trông thấy đầu (hắn trùm áo ca-pốt nằm giữa đất) bỗng nhổm dậy
nói thì thầm mấy tiếng với một người bên cạnh. Dolokhov đứng dậy và gọi
tên lính giữ ngựa.
"Liệu chúng có trả ngựa không?" - Petya thầm nghĩ; cậu bất giác nhtch lại gần Dolokhov.
- Họ đưa ngựa lại.
- Chào các vị! - Dolokhov nói.
Petya muốn nói: "chào các vị" nhưng không sao mở miệng được.
Mấy viên sĩ quan nói thầm với nhau. Dolokhov loay hoay một hôi lâu mới
lên yên được, vì con ngựa không chịu đứng yên cho; sau đó chàng cho ngựa
đi bước một ra cổng. Petya đi cạnh chàng; cậu rất muốn ngoái cổ nhìn
lại xem bọn Pháp có đuổi theo không, nhưng cậu không dám.
Ra đến đường cái, Dolokhov không trở về phía cánh đồng mà lại đi ven
theo khóm làng. Được một lúc chàng ngừng ngựa lại nghe ngóng.
- Cậu có nghe thấy không? - chàng nói.
Petya nhận ra những âm hưởng những câu tiếng Nga và trông thấy những
người tù binh Nga chập chờn quanh các bếp lửa. Hai người đi xuống dốc và
đến cái cầu lúc nãy, vượt qua người lính canh đang lặng lẽ đi đi lại
lại trên cầu, và trở về cái hẻm núi có mấy người cô-dắc đứng đợi.
- Thôi bây giờ chào cậu nhé. Cậu bảo Denixov là đến tảng sáng, khi nghe
tiếng súng đầu tiên. - Dolokhov nói đoạn toan bỏ đi, nhưng Petya đã nắm
lấy tay chàng.
- Không - Petya kêu lên, - anh thật là một vị anh hùng. Ôi, thật là thích quá! Tuyệt quá! Tôi yêu anh quá!
- Thôi được rồi, được rồi! - Dolokhov nói, nhưng Petya không chịu buông
chàng ra. Trong bóng tối, Dolokhov thấy Petya nghiêng người về phía
chàng. Cậu ta muốn hôn chàng, Dolokhov hôn Petya, cười lớn rồi quay ngựa
đi khuất trong bóng tối.
Chú thích:
(1) Áo lông của vùng núi Kavkaz
9.
Về đến trạm gác, Petya gặp Denixov đứng ở phòng ngoài.
Denixov đang đợi Petya về, lòng bồn chồn lo lắng và tự giận mình sao lại để Petya đi như vậy.
- Đội ơn chúa! - chàng reo lên. - Chà, đội ơn chúa! - chàng nhắc đi nhắc
lại trong khi nghe Petya hân hoan kể lại chuyến đi vừa qua, - quỷ bắt
cậu đi, cậu làm cho tôi không chợp mắt được đấy.
- Thôi đội ơn chúa, bây giờ đi mà đi ngủ. Còn đủ thì giờ đánh một giấc từ giờ đến sáng.
- Ờ không, - Petya nói, - Tôi chưa buồn ngủ, tôi biết cái thói của tôi
là hễ đã ngủ rồi thì thôi chẳng biết trời đất là gì nữa. Vả lại tôi đã
quen thức trước khi ra trận.
Petya ngồi một lát trong ngôi nhà, lòng khấp khởi vui mừng nhớ lại những
chi tiết trong chuyến đi vừa qua và hình dung rõ rệt những gì xảy ra
trong ngày mai. Rồi nhận thấy Denixov ngủ thiếp đi cậu đứng dậy đi ra
ngoài.
Ngoài sân hãy còn tối mịt. Cơn mưa nhỏ đã tạnh khi nước mưa đọng trên lá
cây hãy còn nhỏ giọt xuống. Gần nơi trạm gác, thấp thoáng bóng những
cái lán của lính cô-dắc và những con ngựa buộc chung một chỗ. Sau ngôi
nhà có hai chiếc xe tải làm thành hai vệt đen sì, bên cạnh có mấy con
ngựa đứng, và dưới hẻm núi bập bùng một ngọn lửa đỏ đang lụi đần trong
số lính phiêu kỵ và lính cô dắc cũng có nhiều người không ngủ dây đó;
xen lẫn với tiếng nước mưa rơi lộp bộp và tiếng ngựa nhai thóc rào rào
gấn sát bên cạnh, còn nghe tiếng người nói khe khẽ, gần như thì thầm.
Petya từ phòng ngoài bước ra sân, đưa đôi mắt nhìn bóng tối ở chung
quanh và đến gần hai cỗ xe tải. Dưới xe có ai đang ngáy "khò khò" và ở
xung quanh xe có những con ngựa đóng yên đang nhai thóc. Trong bóng tối,
Petya nhận ra con ngựa của cậu, được cậu đặt tên là Karabakh tuy nó là
con ngựa vùng tiểu Nga, và lại gần nó.
- Nào, Karabakh, mai ta sẽ làm nên chuyện, - Petya vừa nói vừa ghé sát mũi vào mũi ngựa mà hôn.
- Kìa cậu không ngủ à? - người cô-dắc ngổi dưới gầm xe nói.
- Không, này anh… Likhatxov, có phải tên anh là thế không nhỉ? Chả là
tôi vừa mới về mà. Chúng tôi vừa đến trại quân Pháp xong. - đoạn Petya
kể tỉ mỉ cho người cô-dắc nghe đầu đuôi chuyến cậu ta đi trinh sát, lại
còn giảng dải thêm cho anh ta rõ tại sao cậu ta cho rằng thà liều mạng
như vậy còn hơn là làm ăn hú hoạ.
- Thôi cậu nên ngủ một chút, - người cô-dắc nói.
- Không, tôi đã quen thức, - Petya đáp. - À, đá lửa trong súng tay của
anh ta đã mòn hết chưa? Tôi có mang theo đây. Anh cần không? Lấy một ít
mà dùng.
Người cô-dắc từ dưới gầm xe chui ra để nhìn Petya cho rõ.
- Chả là tôi vẫn quen làm việc gì cũng phải cho cẩn thận, - Petya nói, -
Nhiều người có cái lối làm hú hoạ, không chuẩn bị gì cả rồi về sau lại
ân hận. Tôi không thích thế.
- Đúng vậy, - người cô-dắc nói.
- À còn cái này nữa, anh ạ anh mài hộ tôi thanh kiếm nhé; nó bị cùn…
(nhưng Petya không dám nói dối là nó chưa được mài lần nào cả). Có được
không anh?
- Được chứ.
Likhotsov đứng dậy lục lọi một lúc trong cái đẫy, và một lát sau Petya
đã nghe thấy âm hưởng hùng tráng của chất thép đưa trên đá mài. Cậu leo
lên chiếc xe tải và ngồi trên thành xe. Người cô-dắc ngồi mài gươm dưới
gầm.
- Thế nào, anh em ngủ cả rồi à? - Petya hỏi.
- Cũng có người ngủ. Cũng có người thức như ta.
- Thế còn chú bé thì sao?
- Vexenny ấy à? Nó lăn kềnh ra ở cạnh cửa ấy. Suốt ngày nó lo sợ nên bây giờ ngủ say lắm. Bây giờ thì nó bằng lòng lắm rồi.
- Sau đó Petya im lặng hồi lâủ, lắng tai nghe những tiếng động ở chung
quanh. Trong bóng tối có tiếng chân bước và một bóng đen hiện ra.
- Bác mài gì thế? Một người đến cạnh xe hỏi.
- À mày gươm cho công tử.
- Hay đấy, người kia nói (Petya thấy hình như hắn ta là một người lính phiêu kỵ) - Này, các bác ở đây có cầm cái chén không?
- Kia kìa cạnh bánh xe ấy. - người lính phiêu kỵ đến lấy cái chén, -
Hình như sắp sáng rồi thì phải, - hắn ta ngáp dài nói, đoạn bỏ đi.
Lẽ ra Petya phải biết rằng mình đang ở trong rừng với đội du kích của
Denixov, cách đường cái một dặm, rằng mình đang ngồi trên một cái xe tải
cướp được của quân Pháp, bên cạnh có buộc mấy con ngựa, rằng ở phía
dưới là bác cô-dắc Likhatsov đang mài gươm cho cậu, rằng cái vết đen ở
bên phải là một trạm kiểm lâm, và cái vệt sáng đỏ ngàu ở bên trái là một
bếp lửa đang lụi dần, rằng người vừa đến tìm cái chén là một anh lính
phiêu kỵ đang khát nước; nhưng cậu chảng biết gì cả và cũng chẳng muốn
biết. Cậu đang sống trong một xứ sở thần kỳ trong đó không có gì giống
cõi thật hết. Cái vệt đen lớn có lẽ đúng là trạm kiểm lâm, nhưng cũng có
thể là một cái hang lớn dẫn đến tận lòng đất sâu thẳm. Cái vệt dỏ kia
có lẽ là ngọn lửa, nhưng cũng có thể là một con mắt của một con quái vật
khổng lồ, có lẽ đúng là cậu đang ngồi trên chiếc xe tải nhưng cũng rất
có thể không phải trên chiếc xe tải, mà trên một cái tháp cao ngất trời,
cao đến nỗi nếu ngã xuống thì phải suốt một ngày, suốt một tháng mới
đến mặt đất Cứ phải bay mãi, bay mãi mà không bao giờ chạm đất. Có lẽ
người đang ngồi dưới gầm xe chỉ là bác cô-dắc Likhatsov thôi, nhưng cũng
rất có thể đó chính là con người tốt nhất, can đảm nhất, kỳ diệu nhất,
tuyệt vời nhất mà trên đời mà không ai biết đến. Có lẽ vừa rồi đúng là
một anh lính phiêu kị đi tìm chén uống nước, rồi cầm chén đi xuống hẻm
núi nhưng cũng có thể là hắn ta đã mất hút, biến hẳn đi và thật ra không
hề tồn tại.
Bây giờ dù Petya có trông thấy gì chăng nữa cậu cũng sẽ không hề ngạc
nhiên. Petya đang sống trong một xứ sở thần kỳ, trong đó cái gì cũng có
thể xảy ra. Cậu nhìn lên trời. Cả bầu trời nữa, cũng thần kì như trên
mặt đất Trời đang quang dần, và trên các ngọn cây mây lướt nhanh, như
đang mở dần ra cho các vì sao xuất hiện. Đôi khi người ta có cảm tưởng
là mây quang dần để lộ bầu trời trong trẻo đen kịt. Đôi khi những khoảng
đen ấy lại trông như những đám mây. Đôi khi trời lại trông như cứ cao
lên dần, cao lên mãi; đôi khi bầu trời lại trông như hạ thấp hẳn xuống,
đến nỗi có thể với hẳn tay đến được.
Petya nhắm mắt lại và bắt đầu gật gà gật gù. Những giọt nước mưa rơi lộp
bộp. Có tiếng nói chuyện rì rầm. Mấy con ngựa hí lên và quay ra đánh
nhau. Đâu đấy có tiếng ai ngáy.
Xoẹt xoẹt xoẹt xoẹt tiếng gươm xiết trên đá mài đều đều và Petya chợt
nghe những tiếng nhạc hài hoà đồng cử một điệu âu ca nào đấy, âm hưởng
ngọt ngào và trang trọng. Petya có khiếu âm nhạc chẳng kém gì Natasa, và
hơn cả Nikolai, nhưng cậu chưa bao giờ học âm nhạc, không hề nghĩ đến
âm nhạc cho nên những âm thanh đột ngột vang lên trong tâm trí cậu có vẻ
mới mẻ và hấp dẫn lạ thường. Tiếng nhạc mỗi lúc một rõ. Điệp khúc lớn
dần lên, chuyển từ nhạc cụ này sang nhạc cụ khác. Đó chính là lối hành
nhạc thường gọi là phú cách khúc tuy Petya không hề có một khái niệm gì
về phú cách khúc. Tiếng các nhạc cụ đang cử khi thì giống như tiếng vĩ
cầm, khi lại nghe như tiếng kèn đồng nhưng lại hay hơn và trong trẻo hơn
tiếng vĩ cầm và tiếng kèn đóng. Mỗi nhạc cụ có một điệu riêng, và chưa
hết một nét nhạc đã hoà với một nét nhạc khác mở đầu gần như thế, rồi
thành một nét thứ ba, rồi một nét thứ tư, và tất cả những nét nhạc ấy
hoà lại thành một, rồi lại tản mác ra, để rồi lại hoà làm một, khi thì
thành một điệu nhạc thánh đường trang nghiêm, khi thì thành một khúc
khải hoàn tưng bừng, chói lọi.
"Ồ phải rồi, ta đang nghe tiếng nhạc này trong giấc mơ, Petya tụ
nhủ người gật về phía trước. - Nó ở trong tai ta đây mà. Và có lẽ đây là
nhà của ta cũng nên. Nào, cử lại xem. Tiếng nhạc của ta ơi! Cử lên
nào!".
Petya nhắm mắt lại và từ khắp bốn phía, những âm thanh nghe như từ
xa vẳng lại bắt đầu rung lên, hoà vào nhau tản mác ra, lẫn vào nhau rồi
tất cả lại hoà thành điệu âu ca ngọt ngào và trang trọng ấy "ồ tuyệt quá
đi mất! Muốn bao nhiêu cũng được và muốn như thế nào cũng được". -
Petya tự nhủ. Cậu thử chỉ huy dàn nhạc khổng lồ kia.
"Nào, khẽ bớt, khẽ bớt, bây giờ thì lắng hẳn xuống đi", và các âm
thanh liền tung theo. "Nào, bây giờ thì to hơn lên, vui hơn lên, vui hơn
nữa, hơn nữa". Và từ một nơi sâu thẳm mịt mùng đưa lên những âm thanh
trang trọng mỗi lúc một thêm mạnh mẽ. "Nào, thanh nhạc bắt đầu hoà
theo!" - Petya ra lệnh. Và từ xa xa, những đầu những giọng nam vang lên,
rồi đến những giọng nữ. Tiếng hát to dần, to dần theo một tiến trình
lên giọng đều đặn và trang nghiêm, Petya thấy sợ và vui trong khi lắng
nghe những âm hưởng du dương lạ lùng ấy.
Điệu hát dâng lên thành một khúc khải hoàn trang trọng, những giọt
nước rơi lộp bộp, thanh gươm xiết trên đá mài; xoẹt, xoẹt, xoẹt và mấy
con ngựa lại hí lên, đánh lẫn nhau, nhưng không phá rối điệu đồng ca, mà
lại nhập vào thành một bộ phận của nó.
Petya không biết những khúc nhạc ấy kéo dài bao lâu, cậu chỉ say sưa
thưởng thức, luôn luôn lấy làm lạ về cái khoái cảm của mình và tiếc rằng
không có ai để cùng chia sẻ. Tiếng nói dịu dàng của Likhatsov làm Petya
bừng tỉnh.
- Thưa cậu, xong rồi đấy ạ, có thể chém đứt đôi thằng Pháp.
Petya mở bừng mắt.
- Sáng rồi, đúng là đã sáng rồi! - cậu kêu lên.
Bây giờ đã trông thấy rõ mấy con ngựa trước đây chìm trong bóng
tối cho đến đuôi ngựa trông cũng rõ, và qua những cành cây trụi lá đã
hiện ra ánh sáng ướt át của buổi rạng đông. Petya rùng mình choàng dậy,
móc túi lấy một đồng rúp đưa cho Likhatsov, vung gươm lên, thử lưỡi gươm
rồi tra vào vỏ. Mấy người cô-dắc cởi dây buộc ngựa và thắt đai yên cho
ngựa.
- Chỉ huy trưởng đây rồi, - Likhatsov nói.
Từ trạm gác rừng Denixov bước ra, cất tiếng gọi Petya và ra lệnh chuẩn bị xuất phát.
hết: Chương - 8 -9 -, xem tiếp: Chương - 10 -11 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIV

Chương - 10 -11 -

Trong ánh sáng mờ mờ của buổi rạng đông, quân sĩ nhanh nhẹn tìm lấy
ngựa của mình, thắt đai yên và ai nấy đều theo lệnh về chỗ.
Denixov đứng cạnh trạm ra những mệnh lệnh cuối cùng. Đội binh của đơn vị
du kích, trong tiếng lép bép của hàng trăm bàn chân giẫm lên bùn. Xuất
phát trước đi lên con đường cái và chỉ một loáng đã khuất giữa rặngcây
trong làn sương mù của buổi rạng đông. Viên thủ lĩnh ra mệnh lệnh cho
quân cô-dắc. Petya cầm cương ngựa sốt ruột chờ lệnh lên yên. Mặt cậu,
vừa rửa nước lạnh và nhất là đôi mắt cậu, bừng bừng như lửa, sống lưng
như có một luồng điện chạy qua, và toàn thân cứ rung lên từng đợt.
- Thế nào xong cả chưa? - Denixov nói. - Đưa ngựa ra đây.
Họ đưa ngựa ra. Denixov nổi cáu với người cô-dắc vì đai yên thắt
lỏng; chàng mắng người cô-dắc rồi lên yên. Petya xỏ chân vào bàn đạp,
con ngựa theo thói quen cứ muốn cắn chân cậu nhưng Petya bây giờ đang có
cảm tưởng như mình không có trọng lượng nữa, đã nhanh nhẹn nhảy lên yên
quay lại những người lính phiêu kỵ ở phía sau đang xuất phát trong bóng
tối, và cho ngựa lại gần Denixov.
- Anh Vaxili Fiodorovich, anh giao cho tôi một nhiệm vụ gì chứ? Anh nhé… tôi van anh… - Petya nói.
Denixov có vẻ như đã quên rằng Petya có tồn tại ở trên đời này. Chàng quay lại nhìn cậu.
- Tôi chỉ xin cậu một điều, - chàng nghiêm nét mặt nói, - là phải nghe tôi và đừng có tự ý chạy tứ tung lên.
Suốt dọc đường Denixov không nói với Petya một câu nào nữa, chàng
lặng thinh ngồi trên mình ngựa. Khi họ đến ven rừng; ở phía đông trời đã
bắt đầu sáng rõ hơn. Denixov nói thì thầm mấy tiếng với viên thủ lĩnh
cô-dắc, và đoàn cô-dắc bắt đầu tiến qua mặt Denixov và Petya, khi họ đã
đi qua hết, Denixov giục ngựa đi xuống dốc núi. Lũ ngựa trượt chân trên
sườn dốc, thỉnh thoảng lại ngồi bệt mông xuống, đoàn quân kéo xuống hẻm
núi. Petya cưỡi ngựa đi cạnh Denixov, toàn thân cậu mỗi lúc một rung
mạnh thêm.
Trời sáng dần, chỉ có làn sương mù che khuất những vật ở xa xa. Xuống
đến chân dốc, Denixov ngoảnh lại và gật đầu ra hiệu cho người của mình
đứng cạnh chàng, nói:
- Hiệu lệnh?
Người cô-dắc giơ cao tay lên, một tiếng súng nổ. Và ngay lúc ấy có
tiếng vó ngựa phi rầm lập ở phía trước tiếng hò reo ở khắp bốn phía và
thêm nhiều tiếng nổ nữa.
Nghe thấy những tiếng vó ngựa và tiếng hò reo đầu tiên, Petya lập
tức quất ngựa và buông cương cho ngựa phi lên trước, không thèm nghe
Denixov đang quát gọi cậu khi nghe tiếng súng nổ, Petya có cảm giác là
trời bỗng sáng hẳn lên như giữa ban ngày, cậu phi về phía cầu. Phía
trước quân cô-dắc đang phi ngựa trên đường cái. Trên cầu, Petya đuổi kịp
những người cô-dắc bị tụt lại sau, và tiếp tục phi lên trước. Phía
trước mắt có những người nào không rõ - chắc là lính Pháp - đang từ mé
đường bên phải chạy sang mé đường bên trái. Một người ngã lăn ra giữa
bùn, dưới chân ngựa Petya.
Cạnh một ngôi nhà gồm có một đám cô-dắc đang xúm xít lại làm gì không rỡ. Từ giữa đám đông đưa ra một tiếng rú kinh khủng.
Petya cho ngựa phi lại gần đám người và vật đầu tiên mà cậu ta
trông thấy là khuôn mặt tái mét của một tên lính Pháp, hàm dưới run run,
đang nắm giữ lấy cán một ngọn giáo chĩa vào người hắn.
- Ura!… Anh em ơi… quân ta…
Petya reo lên và buông lỏng cương cho ngựa bấy giờ đã nóng máu phi dọc đường làng tiến lên phía trước.
Phía trước có nhiều tiếng súng nổ. Những người cô-dắc, những
người lính phiêu kỵ và những người tù binh Nga rách rưới từ hai bên
đường đổ ra, la ó ioạn xạ cả lên. Một tên lính Pháp mặc ca-pốt xanh; vẻ
ngang tàng, đầu không đội mũ, mặt đỏ và cau có, đang dùng lưỡi lê chống
chọi với quân phiêu kỵ. Khi Petya phi lại thì tên Pháp đã gục xuống.
"Lại muộn rồi!" - ý nghĩ đó thoáng qua đầu Petya, và cậu nhắm nơi có
tiếng súng dồn dập phi tới. Những tiếng súng vang lên từ sân tới nhà
trang chủ đêm hôm qua Petya đã đến với Dolokhov. Quân Pháp ở đây nấp sau
dãy hàng rào, trong khu vườn rậm rạp mọc kín những bụi cây, bắn vào đám
quân cô-dắc xúm xít ở phía trước. Phi đến gần cổng, Petya trông thấy
Dolokhov trong đám khói súng, mặt xanh như tàu lá, đang quát gọi quân
lính.
"Đi vòng ra phía sau! Đợi bộ binh đến!" - chàng quát trong khi Petya phi ngựa tới gần.
- Đợi à? Ura! - Petya reo lên, và không chậm một phút, cậu phi đến chỗ
có tiếng súng và khói phủ dày đặc. Một loạt súng nổ, những viên đạn lạ
bay vèo vèo và những viên khác trúng đôm đốp vào những vật gì không rõ.
Toán cô-dắc và Dolokhov đuổi theo Petya phi ngựa vào cổng. Trong đám
khói chập chờn dày đặc lính Pháp đứa thì vứt súng rời các bụi cây chạy
về phía quân cô-dắc, đứa thì chạy xuống dốc về phía ao, Petya ngồi trên
ngựa phi dọc theo sân nhà trang chủ, hai tay không giữ cương mà lại dang
rộng ra vẫy rất nhanh một cách kỳ quặc và người mỗi lúc một nghiêng hẳn
về một bên. Con ngựa vấp phải một đống than hồng đang tàn lụi trong anh
ban mai, liền đứng lại, và Petya rơi phịch xuống mặt đất ướt át. Những
người cô-dắc thấy chân tay cậu giật giật rất nhanh, trong khi đầu cậu im
lìm không nhúc nhích. Một viên đạn đã xuyên qua sọ Petya.
Sau khi điều đình với viên sĩ quan chỉ huy Pháp vừa từ trong toà
nhà cầm thanh gươm buộc chiếc khăn trắng ra gặp chàng để xin hàng,
Dolokhov xuống ngựa và đến cạnh xác Petya nằm im lìm dưới đất, hai tay
dang rộng ra.
- Thế là xong, - chàng cau mày nói đoạn ra cổng đón Denixov đang cưỡi ngựa tới.
- Chết rồi à?! - Denixov kêu lên khi trông thấy từ xa cái tư thế nằm của
Petya, một tư thế rõ ràng của người chết mà chàng đã quá quen thuộc.
- Thế là xong, - Dolokhov nhắc lại, như thể lấy làm thích thú khi nói
mấy tiếng đó, đoạn bước nhanh về phía đám tù binh mà người cô-dắc vừa
xuống ngựa đang vây quanh. - Không bắt sống đấy nhé? - chàng quát với về
phía Denixov.
Denixov không đáp, chàng đến gần Petya, xuống ngựa và giơ hai tay run
run quay khuôn mặt tái nhợt dính máu và bùn của Petya về phía mình.
"Tôi quen ăn ngọt. Nho khô này ngon lắm, anh lấy hết đi mà ăn…" chàng
mường tượng nhớ lại, và mấy người cô-dắc ngạc nhiên ngoảnh lại nhìn khi
nghe những tiếng âm thanh như tiếng chó sủa phát ra từ cổ Denixov khi
chàng quay phắt đi, đến cạnh hàng rào và vịn vào đấy.
Trong số những tù binh mà Denixov và Dolokhov cứu thoát có Piotr Bezukhov.

11.
Kể từ khi đoàn tù binh trong đó có Piotr rời Moskva ra đi, bộ chỉ
huy Pháp không hề ra lệnh gì mới về đoàn tù binh này, ngày hai mươi hai
tháng mười nó không còn đi với những đoàn xe tải đã cùng xuất phát từ
Moskva nữa. Một nửa đoàn xe chở lương khô cùng đi với họ mấy chặng đường
đều đã bị quân cô-dắc đánh cướp, còn lại một nửa đã đi vượt lên trước,
những người kỵ binh đi bộ, lúc đấu đi phía trước mặt tù binh, nay không
còn lấy một người nào: tất cả đều biến đi đâu hết. Những đội pháo binh
mà trên những chặng đường đầu tiên vẫn thấy thấp thoáng ở phía trước thì
nay đã nhường chỗ cho những đoàn xe tải không lồ của nguyên soái Juyno
có những đơn vị người Vext phali hộ tống. Phía sau đoàn tù binh là đoàn
xe chở đồ đạc của kỵ binh.
Qua Vyazma, các quân đoàn Pháp trước kia đi thành ba đạo, nay dồn
lại thành một lũ người. Những dấu hiệu mất trật tự mà Piotr đã nhận thấy
ở trạm nghỉ đầu tiên sau khi dời Moskva nay đã đến mức thậm tệ.
Suốt hai bên lề đường, đâu đâu cũng thấy ngổn ngang những xác
người chết; những người lính rách rưới thuộc nhiều đơn vị khác nhau bị
tụt lại, nối đuôi nhau không ngớt, khi thì đuổi theo kịp đoàn quân đang
trẩy đi khi thì lại tụt lại phía sau.
Trong khi hành quân, đã mấy lần có báo động hão: những lúc ấy bọn
lính áp giải tù binh giơ súng lên bắn loạn xạ va cắm đầu giẫm lên nhau
mà chạy, nhưng rồi sau đó lại tập hợp và mắng lẫn nhau về sự sợ hão
huyền vừa qua.
Ba đoàn cùng đi với nhau ấy - đoàn xe chở đồ đạc của kỵ binh, đoàn
tù binh và đoàn xe tải của Juyno - vẫn còn làm thành một cái gì thống
nhất riêng biệt, tuy cả ba đều tan rã rất nhanh.
Trong đoàn xe của kỵ binh, lúc đầu có đến một trăm hai mươi cỗ xe, nay
chỉ còn được sáu mươi: những cỗ khác đều bị cướp mất hoặc bị bỏ lại.
Trong đoàn xe của Juyno cũng có mấy chiếc bị bỏ lại hay bị cướp mất. Ba
chiếc bị những toán lính tụt lại sau của quân đoàn Davu đánh cướp. Qua
những câu chuyện trò của bọn lính Đức, Piotr biết rằng quân Pháp cắt cho
đoàn xe tải một đội hộ tống mạnh hơn là đội quân áp giải tù binh, và
một trong số các bạn đồng ngũ của họ, một người lính Đức, đã bị xử bắn
theo lệnh của đích thân nguyên soái vì người ta thấy trong người hắn có
một cái thìa bằng bạc của nguyên soái.
Nhưng trong ba đoàn này thì đoàn tù binh tan rã nhanh hơn cả.
Trong số ba trăm ba mươi người xuất phát từ Moskva nay chỉ còn sống
sót non một trăm. Tù binh còn làm cho hắn áp tải khổ sở hơn cả những bộ
yên ngựa của đoàn xe tải kỵ binh hay những đồ đạc của Juyno. Những bộ
yên ngựa và những cái thìa của Juyno thì họ còn biết là những thứ dùng
được, chứ lẽ gì mà những binh sĩ đói rét như họ lại phải canh giữ một lũ
tù người Nga cũng đói rét như thế, cứ chết dần ở dọc đường và hễ tụt
lại sau là bị bắn chết theo lệnh cấp trên, điều đó họ không những không
sao hiểu được, mà lại còn ghê tởm nữa. Và những người lính đi áp giải,
dường như sợ rằng trong cái tình cảnh đáng buồn mà chính họ đang trải
qua, họ sẽ lại thương xót tù binh như trước đây và do đó mà làm cho tình
cảnh của họ càng thêm khốn đốn, cho nên họ đối xử với tù binh càng thêm
nghiêm khắc và hằn học.
Ở Dorogobuie, trong khi bọn lính áp giải nhốt tù binh vào một cái
chuồng ngựa rồi đi cướp phá các kho lương của quân mình, có mấy người tù
binh đào ngạch chốn đi, nhưng lại bị quân Pháp bắt được và đem bắn.
Cái quy chế được thiết lập khi xuất phát từ Moskva, định rằng sĩ
quan và lính thường trong đoàn tù binh phải đi riêng ra đã bị huỷ bỏ từ
lâu: tất cả những người còn đi bộ được đều đi thành một đoàn, và ngay từ
chặng thứ ba Piotr đã gặp Krataiev với con chó chân khuỳnh khuỳnh lông
tía đã chọn Krataive làm chủ.
Rời Moskva được ba ngày thì Krataiev lại lên cơn sốt như khi ở nhà
thương Moskva, và Krataiev lại càng kiệt sức thì Piotr lại càng xa dần
bác ta. Piotr cũng không biết tại sao nữa, nhưng từ khi Krataiev bắt đầu
yếu đi, thì Piotr lại phải vật lộn với bản thân mới đủ, can đảm đến gần
bác. Rồi thì đến gần Krataiev và nghe những tiếng rên khe khẽ của bác
những khi nằm xuống nghỉ ở các trạm, ngửi thấy cái mùi bây giờ mỗi ngày
một thêm nặng từ người Krataiev bốc lên, Piotr lại lảng đi thật xa và
không nghĩ đến bác ta nữa.
Phải sống giam cầm, trong cái lán, Piotr đã nhận ra không phải là
lý trí mà là mỗi đường gân thớ thịt của mình, rằng con người sinh ra là
để hạnh phúc, rằng hạnh phúc ở ngay trong con người, trong việc thoả mãn
những nhu cầu tự nhiên của con người, và người ta khổ sở không phải là
vì thiếu thốn mà là vì thừa thãi; nhưng bấy giờ trong khoảng ba tuần
hành quân gần đây, chàng lại biết thêm một chân lý mới đầy sức an ủi nữa
- chàng đã nhận ra trên đời này không có gì đáng sợ cả. Chàng đã nhận
ra rằng nếu trên đời này không có một tình cảnh nào có thể làm cho ta
hoàn toàn sung sướng và tự do, thì cũng không có một tình cảnh nào có
thể làm cho người ta hoàn toàn bất hạnh và mất tự do được. Chàng đã nhận
ra đau khổ và tự do đều có một giới hạn, và giới hạn đó là rất gần
nhau, rằng một người đã từng đau khổ vì trên chiếc giường lát bằng hoa
hồng của mình đã có một cánh hoa bị gấp lại, thì cũng đau khổ đúng như
chàng bấy giờ khi ngả lưng trên mặt đất trơ trụi, và ẩm ướt, một bên
người thì rét cóng, còn bên kia thì nóng ran lên; rằng trước kia thì
chàng đi đôi giày khiêu vũ hơi chật, chàng cũng thấy đau đớn như bây giờ
khi chàng đi chân không giày (giày của chàng đã bị rách nát từ lâu),
đôi chân đầy những mụn loét, chàng đã nhận ra rằng trước đây lấy vợ hoàn
toàn theo ý muốn của mình - như chàng vẫn tưởng, - chàng cũng chẳng tự
do như bây giờ, khi người ta nhét chàng vào chuồng ngựa để nghỉ đêm.
Trong tất cả những thứ mà về sau chính chàng cũng gọi là những nỗi khổ
cực, nhưng lúc bấy giờ chàng không cảm thấy, thì cái chính là đôi chân
không giầy đầy những chỗ sưng phồng và lở loét. Thịt ngựa thì ngon và bổ
cái dư vị của chất diêm tiêu dùng thay muối lại còn đâm ra dễ chịu nữa
là khác. Trời không có những cơn rét dữ dội, ban ngày khi đi đường hầu
như lúc nào cũng thấy nóng, còn ban đến thì đã có bếp lửa. Những con rận
nhung nhúc ở trên người chàng làm cho chàng thấy ấm. Thời kì đầu chỉ có
một điều làm cho chàng khổ: ấy là đôi chân.
Ở trạm nghỉ thứ hai, khi nhìn thấy chỗ loét trên chân dưới ánh lửa
trại Piotr đã nghĩ rằng chân như thế này không tài nào bước đi được
nhưng khi ai nấy đều đứng dậy lên đường, chàng cũng khập khiêng bước
theo, và về sau, khi đã nóng người lên, chàng bước như thường chẳng thấy
đau đớn gì nữa, tuy đến chiều thì đôi chân nhìn lại càng khủng khiếp
hơn trước. Nhưng chàng không nhìn xuống chân, và nghĩ sang chuyện khác.
Mãi đến bây giờ, Piotr mới hiểu hết tác dụng của sức sống con người
và hiệu lực bổ ích của cái khả năng bẩm sinh con người có thể đổi hướng
chú ý; nó có tác dụng như cái nắp an toàn các nồi hơi, cứ mỗi khi sức
ép vượt qua mức bình thường, lại mở cho chỗ hơi thừa thoát ra ngoài.
Chàng không thấy và không nghe thấy người ta bắn chết những người tù
binh tụt lại sau, mặc dầu đã hơn một trăm tù binh chết như vậy Chàng
không nghĩ đến Krataiev mỗi ngày một kiệt sức và chắc hẳn chẳng bao lâu
nữa sẽ phải chịu số phận ấy. Piotr lại càng nghĩ ít về bản thân nữa,
tình cảnh của chàng càng khó: khăn, tương lai càng khủng khiếp, thì
những ý nghĩ những kỷ niệm và những hình ảnh vui tươi và đầy sức an ủi
lại càng đến với chàng nhiều hơn, bất chấp cả tình cảnh hiện tại của
chàng.
hết: Chương - 10 -11 -, xem tiếp: Chương - 12 -13 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIV

Chương - 12 -13 -

Trưa ngày thứ hai, Piotr đi trên một con đường bùn lầy lên dốc, mắt
nhìn đôi chân của mình và nhìn những chỗ lồi lõm trên mặt đường. Thỉnh
thoảng chàng lại ngước mắt nhìn đám người quen thuộc ở chung quanh, rồi
lại nhìn xuống chân, cả hai thứ này đều đã trở thành một cái gì của bản
thân. Con chó lông tía Xery chân khuỳnh khuỳnh vui vẻ chạy bên lể
đường, thỉnh thoảng lại nhấc một cái chân sau lên và chạy ba chân lên đề
khoe tài và tỏ rõ sự thoả mãn của nó rồi chạy cả bốn chân, vừa sủa vừa
nhảy vào những đám quạ đậu trên những xác chết. Con Xery bây giờ vui vẻ
và khoẻ mạnh hơn ở Moskva. Hai bên đường đâu đâu cũng nhiều thứ thịt, kể
từ thịt người cho đến thịt ngựa, ở nhiều giai đoạn thối rữa khác nhau,
mà chó sói lại không dám lại gần những đoàn người đang kéo qua, cho nên
Xery tha hồ chén no nê.
Trời mưa lâm thâm từ sáng sớm, và người ta là cứ có cảm giác là mưa sắp
tạnh, trời sẽ quang, nhưng chỉ tạnh được một lát thì mưa, lại đổ xuống
mạnh hơn, mặt đường ướt sũng không còn hút nước được nữa, cho nên những
rãnh bánh xe đi nước chảy đầy ăm ắp.
Piotr bước đi, đưa mắt nhìn hai bên đường, bấm đốt ngón tay, đếm từng ba
bước một. Chàng nhẩm nói với cơn mưa: Nào, nào, mưa nữa đi!
Chàng có cảm tưởng là mình không nghĩ đến việc gì hết.
Nhưng ở một nơi nào xa xăm, sâu thẳm chàng đang nghĩ về một điều gì quan
trọng và đầy sức an ủi. Điều đó là một kết luận hết sức tế nhị mà chàng
đã rút ra từ lúc nói chuyện với Karataiev tối hôm qua.
Hôm qua ở trạm nghỉ đêm, bếp lửa chỗ Piotr ngồi tắt ngấm, chàng rét quá
liền chạy sang bếp lửa bên cạnh cháy to hơn. Bên bếp lửa ấy, Platon
người chùm áo khoác kín mít như chùm nấm đang ngồi kể một câu chuyện mà
Piotr đã nghe kể nhiều lần, giọng rõ ràng, dễ chịu nhưng đã yếu hẳn đi
vì bệnh hoạn, bấy giờ đã qua nửa đêm. Vào quãng này Platon vẫn thường
lên cơn sốt nên hoạt bát hẳn lên. Khi đến gần đống lửa và nghe thấy
giọng nói yếu ớt, ốm đau của Platon, trông thấy khuôn mặt tiều tuỵ của
bác ta sáng bừng lên trong ánh lửa, tim nhói lên một cách khó chịu, vì
lòng thương xót của con người ấy làm chàng sợ hãi và chàng toan bỏ đi,
nhưng quanh đấy không có đám lửa nào khác, nên Piotr đành ngồi bên dống
lửa, cố ý không nhìn Platon.
- Sao sức khoẻ bác thế nào? - chàng hỏi.
- Sức khoẻ ấy à? Ốm mà than khóc thì trời chẳng cho chết đâu.
Karataiev nói đoạn lập tức kể tiếp câu chuyện bỏ dở:
- Thế rồi, cậu ạ… - Platon kể tiếp, một nụ cười thấp thoáng trên khuôn
mặt gầy gò xanh sao long lanh một ánh sáng vui vẻ, khác thường, - Cậu à,
thế rồi…
Piotr đã biết câu chuyện này từ lâu. Karataiev đã kể năm sáu lần
cho một mình chàng nghe và khi kể bao giờ cũng vui vẻ một cách lạ
thường. Nhưng dù Piotr có biết rõ câu chuyện này đến đâu, chàng cũng
lắng nghe như nghe câu chuyện gì mới mẻ, và cảm giác say sưa bình lặng
của Karataiev trong khi kể chuyện cũng chuyển sang Piotr. Đó là chuyện
một người lái buôn già, xưa nay cùng gia đình sống đạo đức, và luôn kính
sợ Chúa, có lần đi chợ phiên Maxkarye có một người bạn, một người lái
buôn giàu có. Ghé lại nghỉ đêm trong một quán trọ, hai người lái buôn
ngủ thiếp đi, và sáng hôm sau người ta thấy người bạn bị cắt cổ chết,
còn bao nhiêu tiền bạc thì bị lấy sạch. Dưới gối của người lái buôn già,
họ tìm thấy một con dao vấy máu. Người lái buôn bị đưa ra toà, bị phạt
roi, bị xẻo mũi - theo đúng luật lệ, - Karataiev nói, - Và bị đày khổ
sai.
- Cậu ạ, thế rồi (Piotr đến vào lúc Karataiev kể đến đoạn này), mười năm
qua, hay hơn nữa, ông già kia sống ở trại khổ sai. Ông ta sống phục
tùng rất phải đạo, không làm việc gì xấu. Ông ta chỉ xin Chúa cho ông ta
được chết. Thế rồi một đêm nọ có mấy người bạn tù khổ sai ngồi quây
quần với nhau như chúng ta ngồi với nhau như thế này, có cả ông già ngồi
ở đó nữa. Họ quay ra nói chuyện ai phạm tội gì mà đày đoạ, ai có tội gì
trước Chúa. Thế là họ bắt đầu kể, kẻ thì giết một mạng, người, kẻ thì
kể giết đến hai mạng người, có kẻ thì bỏ đi trốn, thế thôi, chả có tội
tình gì. Rồi họ quay ra hỏi ông già. "Thế còn bác thì can tội gì?" "Các
bạn đáng mến ạ, tôi thì bị đày vì tội lỗi của tôi và của người kia. Ông
ta nói thế. Tôi chả giết người, tôi chả lấy của ai cả tôi lại sẵn lòng
chia sẻ cho anh em ăn mày. Các bạn ạ tôi làm nghề buôn bán; của cải của
tôi cũng khá" - ông ta nói thế, và ông ta kể cho bọn họ nghe đầu đuôi
câu chuyện. "Tôi chẳng buồn cho cái thân tôi đâu. Chẳng qua là chúa chọn
thế thôi. Chỉ thương cho bà lão nhà tôi và mấy đứa trẻ". Thế là ông già
khóc. Tình cờ trong bọn họ có người đã giết người lái buôn kia. Anh ta
bảo: "Thế thì ở đâu hả bác? Năm nào? Tháng nào?" Anh ta hỏi hết. Lòng
anh ta đau xót lắm, Anh ta đến gần ông già như thế này và sụp xuống chân
ông ta. "Thế là vì tôi, anh ta bảo, mà bác phải tù tội khổ sở thế này.
Sự thật đúng là như thế đấy anh em ạ, người này bị đày oan uổng. Chính
tôi, anh ta nói thế, chính tôi đã giết người ấy và đã dúi con dao xuống
dưới gối bác khi bác đang ngủ. Bác ơi, anh ta nói thế, bác hãy vì Chúa
mà tha tội cho tôi".
Karataiev ngừng kể, mỉm cười vui vẻ, mắt nhìn đống lửa, tay xếp lại mấy thanh củi.
- Ông già mới nói: "Chúa sẽ tha tội cho anh, còn chúng ta thì đều có
tội với Chúa cả, tôi phải khổ sở thế này cũng vì tội lỗi của tôi". Đoạn
ông ta khóc thảm thiết. Cậu ạ, thế rồi. - Karataiev nói, nụ cười hân
hoan mỗi lúc thêm rạng rỡ, dường như điều mà bác ta sắp kể mới thật là
chỗ hay nhất và có ý nghĩa nhất của câu chuyện, - Cậu nghĩ thế nào hả
cậu? Thế rồi kẻ sát nhân ra thú tội với quan trên. Tôi đã giết sáu mạng
người, anh ta nói thế (đó là một tay đại ác), nhưng tôi chỉ thương cho
ông già này. Xin đừng kể cho ông ta phải than khóc vì tôi. Anh ta nói rõ
đầu đuôi, họ mới biên giấy gửi đi các nơi theo các luật lệ. Đường thì
xa, toà án này lại có toà án nọ xét duyệt biên chép cũng phải mất nhiều
thì giờ. Việc đến tai Sa hoàng. Cuối cùng có chiếu của nhà vua ban
xuống: cho ông già lái buôn ra, bồi thường cho ông ta đúng như đã định
trong chiếu chỉ. Tờ giấy gửi đến nơi, người ta mới đi tìm ông già. Thế
ông già vô tội bị đày oan kia đâu rồi? Có giấy của sa hoàng. Họ đi tìm, -
hàm dưới của Karataiev rung rung - nhưng chúa đã tha cho ông ta rồi,
ông ta đã chết. Thế đấy anh bạn ạ.
Karataiev kết thúc và im lặng mỉm cười nhìn trân trân phía trước một hồi lâu.
Không phải bản thân câu chuyện này, mà là ý nghĩa huyền bí nào đó,
cái niềm vui say sưa dọi hào quang lên gương mặt của Karataiev trong khi
kể chuyện, cái ý nghĩa huyền bí của niềm vui đó mới chính là điều đáng
tràn ngập lòng Piotr như một cảm giác mơ hồ và đầy vui sướng.

13.
- Về chỗ! - Bỗng có tiếng quát.
Đám tù binh và lính áp giải vui vẻ nhốn nháo lên và như đang chờ
đợi một cái gì vui sướng và long trọng. Bốn bề vang lên những tiếng hô,
và từ bên trái hiện ra một tốp người mặc quần áo chỉnh tề cưỡi những con
ngựa tốt phóng nước kiệu vượt qua đoàn tù binh.
Trên mọi gương mặt đều lộ ra cái vẻ khẩn trương thường thấy mỗi khi thất
sắp có những nhân vật cao cấp đến, tù binh dồn lại thành một tốp, họ bị
dồn sang một bên lề đường! Đoàn lính áp giải sắp lại thành hàng ngũ.
- Hoàng đế! Hoàng đế! Nguyên soái! Quận công! - và ngay sau đoàn lính hộ
tống no đủ, một cỗ xe kiệu thắng ngựa xám hàng dọc đi qua, bánh xe lăn
ầm ầm. Piotr thoáng nhìn thấy khuôn mặt béo tốt trắng trẻo, đẹp đẽ, điềm
tĩnh của một người ngồi đội mũ ba góc. Đó là một vị nguyên soái, nguyên
soái đưa mặt nhìn bóng dáng to lớn rất dễ nhận thấy của Piotr, và cau
mày ngoảnh mặt đi.
Trông vẻ mặt của vị nguyên soái ngoảnh đi, Piotr thấy hình như ông ta có ý ái ngại cho chàng và muốn che giấu cảm giác đó.
Viên tướng chỉ huy đoàn vận tải, mặt đỏ gay có vẻ hốt hoảng, thúc
con ngựa gầy phóng theo cỗ xe kiệu. Mấy viên sĩ quan xúm lại binh lính
quây quần bên họ. Ai nấy vẻ mặt đầy căng thẳng và xúc động.
- Ngài vừa nói gì thế? Ngài nói gì thế?
Khi xe nguyên soái đi qua, đoàn tù binh dồn lại thành một tốp, và Piotr
trông thấy Karataiev. Sáng hôm nay, chàng chưa trông thấy bác ta lần
nào. Karataiev mặc áo khoác ngồi tựa lưng vào một cây bạch dương. Trên
mặt bác ta, ngoài cái vẻ cảm khích vui sướng như khi kể chuyện về ông
già vô tội bị đày ải, còn sáng ngời lên vì một vẻ gì trang trọng mà trầm
tĩnh.
Karataiev nhìn với đôi mắt tròn hiền hậu bấy giờ đang rưng rưng nước mắt, và hình như muốn gọi Piotr để nói một điều gì.
Nhưng Piotr sợ cho mình quá. Chàng giả vờ như không trông thấy Karataiev nhìn mình, và vội vã lánh đi.
Khi đoàn tù binh lại lên đường, Piotr ngoảnh mặt lại nhìn phía sau.
Karataiev ngồi bên lề đường, dưới gốc bạch dương, hai tên lính Pháp
đang đứng nói gì với nhau ở bên cạnh bác ta. Piotr không nhìn lại nữa.
Chàng khập khiễng bước lên dốc.
Phía sau, ở chỗ Karataiev ngồi, có tiếng súng nổ. Piotr nghe rõ
tiếng súng nổ này, nhưng ngay giây lát chàng nghe thấy nó, Piotr sực nhớ
rằng mình chưa tính xong những chặng đường từ đấy đến Smolenxk mà chàng
đã bắt đầu tính từ lúc viên nguyên soái chưa đi xe qua. Và chàng lại
nhẩm tính toán. Hai tên lính Pháp, trong đó có một tên cầm súng trường
còn bốc khói, chạy qua cạnh Piotr. Mặt cả hai đều tái mét, và vẻ mặt của
họ - một trong hai tên rụt rè liếc nhìn Piotr - có một cái gì giống như
vẻ mặt mà Piotr đã thấy ở tên lính Pháp trẻ tuổi trong buổi hành hình
dạo trước. Piotr nhìn tên lính và nhớ rằng hôm kia trong khi ngồi sưởi,
hắn ta đã cháy mất chiếc áo sơ mi và bị chúng bạn chế giễu.

Con chó cất tiếng gào lên ở phía sau, chỗ Karataiev ngồi lúc nãy.
"Đồ ngu, sao nó lại rống lên như thế?" - Piotr nghĩ thầm.
Các bạn tù binh đi cạnh Piotr cũng như chàng không nhìn lại chỗ có tiếng
súng nổ và có tiếng chó giống lên; nhưng trên mọi gương mặt đều hiện
lên một thần sắc nghiêm nghị.
hết: Chương - 12 -13 -, xem tiếp: Chương - 14 -15 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIV

Chương - 14 -15 -

Đoàn vận tải, đoàn tù binh và đoàn xe chở đồ của nguyên soái đóng
lai ở làng Samsavo. Mọi người đều chen chúc quanh đống lửa.
Piotr lại gần một đống lửa ăn miếng thịt ngựa nướng, nằm quay lưng về
phía lửa và ngủ thiếp đi. Giấc ngủ của chàng bấy giờ lại giống như giấc
ngủ dạo trước Mozaisk sau trận Borodino.
"Cuộc sống là tất cả. Cuộc sống là Thượng đế. Mọi vật đều di
chuyển, và sự vận động ấy chính là Thượng đế. Và một khi còn cuộc sống
thì còn lạc thú tự nhận thức được cái bản chất Thượng đế của mình. Yêu
cuộc sống là yêu Thượng đế. Khó hơn cả và đáng quý hơn cả là yêu cuộc
sống ấy với những nỗi đau khổ mà mình phải chịu mặc dầu vô tội".
- Karataiev! - Piotr nhớ lại.
Và Piotr lại thấy hiện lên hình ảnh ông thầy giáo già hiền lành hồi
trước dạy địa lý cho chàng ở Thuỵ sỹ, tưởng chừng như ông hãy còn sống
vậy. "Khoan", - ông già nói, đoạn cho Piotr xem một quả cầu Quả địa cầu
này là một hình sinh động phập phồng không có kích thước, cả bề mặt quả
địa cầu làm bằng những giọt nước dính sát vào nhau. Và những giọt nước
này không ngừng chuyển động, đổi chỗ, và khi thì mấy giọt nhập lại thành
một, khi thì một giọt lại tách ra thành nhiều. Mỗi giọt đều muốn phình
ra, chiếm thật nhiều không gian, nhưng các giọt khác cũng muốn thế, nên
ép giọt kia lại, đôi khi tiêu diệt nó, đôi khi lại hoà làm một với nó.
- Cuộc sống là như vậy đấy, - ông thầy giáo già nói.
- "Đơn giản và rõ ràng quá. - Piotr nghĩ, - Làm sao trước đây ta lại không biết nhỉ".
Ở trung tâm là Thượng đế, và mỗi giọt đều muốn phình rộng thêm ra để
phản ánh Thượng đế cho thật nhiều. Và mỗi giọt đều lớn lên, lan ra, teo
lại, và mất đi trên bề mặt, chìm xuống chiều sâu, rồi lại nổi lên. Đấy
Karataiev cũng lan rộng ra và mất đi như vậy.
- Đã hiểu chưa con? - ông thầy giáo già nói.
Đã hiểu chưa, đồ chết tiệt? - có tiếng quát, và Piotr bừng tỉnh.
C hàng nhổm người lên rồi ngồi dậy. Bên đống lửa có một tên lính
Pháp ngồi xổm. Hắn vừa đuổi một người Nga sang bên để lấy chỗ ngồi nướng
miếng thịt xóc ở đầu que thông nòng súng. Ánh than hồng soi khuôn mặt
rám nắng hầm hầm, với đôi mày cau lại.
- Hắn thì cần gì? - tên lính càu nhàu, quay phắt về phía một tên khác đứng sau lưng… đồ kẻ cướp!
Và người lính vừa quay que thông nòng vừa nhìn Piotr gườm gườm.
Piotr quay mặt đi, nhìn vào bóng tối. Một người tù binh Nga, người vừa
bị tên Pháp xô ra, đang ngồi bên đống lửa và lấy tay vuốt vuốt một vật
gì. Nhìn sát hơn, Piotr nhận ra con chó lông tía đang ngoắt đuôi ngồi
cạnh người lính.
- À đã về đấy hử? - Piotr nói - Chà, pla… chàng không nói hết.
Trong tư tưởng của chàng cùng một lúc hiện lên một mớ hình ảnh hoà
trộn lẫn vào nhau, hình ảnh đôi mắt của Platon nhìn chàng khi ngồi dưới
gốc cây bạch dương, tiếng súng phát ra từ chỗ ấy, tiếng chó rống lên, vẻ
mặt tội lỗi của hai tên lính Pháp chạy qua cạnh chàng, khẩu súng trường
bốc khói, sự vắng mặt của Karataive ở trạm nghỉ này và chàng đã sẵn
sàng hiểu rằng Karataiev đã bị bắn chết, nhưng ngay giây lát ấy, trong
lòng chàng, chẳng biết từ đâu đến, lại hiện lên những kỷ niệm buổi tối
mùa hè năm nào chàng cùng cô thiếu nữ Ba Lan xinh đẹp ngồi hóng mát trên
bao lơn một toà nhà ở Kiev. Và cũng không liên hệ những kỷ niệm ngày
hôm nay lại với một phong cảnh mùa hè pha lẫn với một buổi tắm sông,
hình ảnh quả cầu phập phồng, và chàng buông mình xuống nước, cho đến khi
nước ngập quá đầu.
Trước khi mặt trời mọc, Piotr choàng người dậy vì những tiếng súng nổ
liên hồi rất to và tiếng quát tháo. Mấy tên lính Pháp chạy ngang qua
mặt Piotr.
Suốt hồi lâu Piotr không sao hiểu được chuyện gì vừa xảy ra.
Từ phía chàng nghe những tiếng reo hò mừng rỡ của các bạn tù.
- Anh em ơi! Các cậu ơi! - những người lính già vừa khóc vừa nổi người
khi ôm lính cô-dắc và lính phiêu kỵ. Lính phiêu kỵ và lính cô-dắc xúm
quanh tù binh và đem nào áo, nào giày, nào bánh mì ra mời họ; Piotr ngồi
giữa đám đông khóc nấc lên không thốt lên lời; Chàng ôm lấy người lính
đầu tiên đến cạnh chàng và vừa ôm và vừa khóc vừa hôn lên anh ta.
Dolokhov đứng bên cổng toà nhà đổ nát nhìn tốp lính Pháp đã bị
tước khí giới đi qua. Đang xúc động vì những việc vừa xảy ra, quân Pháp
bàn tán với nhau rất to tiếng; nhưng khi đi qua Dolokhov đang cầm roi
ngựa đập đập vào ủng và nhìn nhìn họ với đôi mắt lạnh như thuỷ tinh, một
cái nhìn chẳng hứa hẹn điều gì là tốt lành gì cả, họ liền im lặng. Bên
kia cổng, một người lính cô-dắc của Dolokhov đứng đếm số tù binh, cứ một
trăm tên lại gạch một phần lên cổng.
- Bao nhiêu? - Dolokhov hỏi người cô-dắc đang đếm tù binh.
- Hơn một trăm rồi ạ, - người cô-dắc đáp.
- Đi đi, đi đi! - Dolokhov giục. Chàng đã học được cái giọng này ở quân
lính Pháp, và khi bắt gặp mặt những tên tù binh đi ngang, khoé mắt chàng
ngời lên một ánh sáng tàn nhẫn.
Denixov, mặt lầm lầm, bỏ mũ xuống đi theo mấy người cô-dắc đang khiêng xác Petya Roxtov đến cái huyệt mới đào xong ở ngoài vườn.

15.
Kể từ ngày hai mươi tám tháng mười, khi trời bắt đầu giá rét, cuộc
bỏ chạy của quân lính Pháp chỉ thêm bi đát vì cảnh những người chết cóng
hoặc chết bỏng ở các bếp lửa, và cảnh hoàng đế, các quốc vương và các
quận công mặc áo choàng ấm tiếp tục ngồi xe kiệu cùng với nhiều của cải
cướp được; vì thực chất thì quá trình trốn chạy và tan rã của quân đội
Pháp. Kể từ khi ở Moskva, ra đi cũng không hề mảy may thay đổi.
Từ Moskva đến Vyazma, quân đội Pháp từ bảy vạn ba nghìn người, không
kể quân cấm vệ (đạo quân này trong suốt cuộc chiến tranh chẳng làm gì
ngoài việc cướp bóc) từ bảy vạn ba nghìn người ấy chỉ còn ba vạn sáu
nghìn (trong số này chỉ có năm nghìn người bị chết trong các trận đánh).
Đó là vế đầu của cấp số quyết định các cấp số sau khi cách tính chính
xác như toán học.
Quân đội Pháp vẫn theo tỉ số ấy mà tan rã và bị tiêu diệt từ Moskva
đến Vyazma, từ Vyazma đến Smolensk. Từ Xmoleaxk đến Betrya, Berezina, từ
Berezina đến Vilna, không kể trời lạnh đến mức như thế nào, bất chấp
những cuộc truy kích, những cuộc chặn đường và những điều kiện khác xét
riêng từng cái. Sau Vyazma quân Pháp không đi thành ba đạo nữa mà nhập
lại thành một lũ và cứ thế mà đi cho đến cùng. Bertie có viết cho vua
ông ta như sau (ta đã biết rõ các nhà chỉ huy quân sự thường cho phép
mình đi xa sự thật đến nhường nào khi mô tả tình hình quân đội).
"Tôi thấy cần phải tâu để bệ hạ rõ tình hình của quân đội bệ hạ
trong các quan đoàn mà tôi đã có dịp quan sát trong hai ba ngày nay ở
nhiều chặng hành quân khác nhau. Quân đội đã hoàn toàn tan rã. Trong hầu
hết các trung đoàn số binh sĩ đi theo các quân kỵ giỏi lắm chỉ còn một
phần tư, còn lại thì đi lẻ ra nhiều hướng vì nhiều mục đính riêng tư, hy
vọng tìm lương ăn và thoát khỏi bị kỷ luật.
Nói chung, họ xem Smolensk như nơi họ nghỉ cho lại sức. Mấy ngày gần đây
nhưng người ta thấy nhìn thấy nhiều binh sĩ vứt đạn vứt súng đi. Trong
tình trạng này thì dù ý định của bệ hạ có thế nào chăng nữa, quyền lợi
quân sự của bệ hạ cũng yêu cầu tập hợp lại quân đội ở Smolensk, bắt đầu
bằng việc thanh toán những phần tử không chiến đấu như những kỵ binh mất
ngựa, những hành lý và những đồ đạc của pháo binh không còn cân xứng
với lực lượng hiện nay nữa, ngoài những ngày nghỉ ngơi ra, lương thực
cũng rất cần cho binh sĩ đã kiệt sức vì đói và mệt.
Mấy ngày gần đây đã có nhiều người chết dọc đường hay ở các trại lộ chiến.
Tình hình mỗi ngày một thêm trầm trọng và khiến ta phải nghĩ rằng
nếu không có phương sách gì để cấp tốc để bổ cứu, tôi sợ đến khi có
chiến tranh ta không còn làm chủ được quân đội nữa. Ngày mùng tám tháng
mười một, cách Smolensk 30 dặm Nga".

Sau khi ùa vào Smolensk là nơi họ xem như cõi đất hứa hẹn, quân
Pháp giết nhau để tranh giành lương thực, cướp phá cả các kho lương thực
của họ, và khi đã cướp đi hết sạch, họ lại tiếp tục chạy trốn.
Mọi người đều đi mà chẳng biết mình đi đâu và để làm gì.
Napoléon với cái thiên tài của ông ta, còn biết điều đó ít hơn ai
hết, vì không có ai ra mệnh lệnh cho ông ta cả. Tuy thế ông ta và những
người thân cận vẫn giữ những tập quán cũ: viết mệnh lệnh, thứ tự, báo
cáo, nhật lệnh; gọi nhau là "Bệ hạ, hiền huynh, công tước Ecmuun, quốc
vương Napoli v.v…" Nhưng những mệnh lệnh và báo cáo đều chỉ có thể trên
giấy tờ, không có việc gì được thực hiện theo những mệnh lệnh đó cả, vì
không nào thực hiện được, và tuy họ gọi nhau bằng những chức tước long
trọng và xưng hô như anh em cùng họ, mọi người đều cảm thấy mình là
những con người thảm hại và xấu xa đã làm nhiều điều ác mà nay họ phải
trả nợ. Và tuy họ giả vờ lo lắng đến quân đội, mỗi người chỉ nghĩ đến
cái thân mình và nghĩ cách làm sao trốn thoát cho nhanh.
hết: Chương - 14 -15 -, xem tiếp: Chương - 16 -17 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XIV

Chương - 16 -17 -

Hoạt động của quân Nga và quân Pháp trong thời kỳ chiến dịch rút
lui từ Moskva đến Neman giống như một trò bịt mắt bắt dê, trong đó cả
hai người chơi đều bị bịt mắt và người trốn thỉnh thoảng lại rung chuông
để cho người tìm biết chỗ. Lúc đầu người trốn rung chuông, không sợ
địch thù, nhưng khi nguy hiểm đến nơi thì hắn ta lại cố lặng lẽ chuồn đi
cho khỏi bị người ta bắt và nhiều khi tưởng là chạy trốn mà hoá ra là
xông thẳng vào tay đối thủ.
Lúc đầu quân Napoléon còn cho biết nó đang ở đâu - đó là vào thời kỳ
đầu cuộc rủt quân trên con đường Kaluga, nhưng về sau, khi kéo lên con
đường Smolensk, nó chạy trốn, tay giữ chặt lấy quả chuông và nhiều khi
tưởng là mình chạy trốn mà hoá ra là đâm thẳng vào quân Nga.
Vì quân Pháp chạy trốn và quân Nga đuổi theo đều rất nhanh, và do
đó, ngựa đều kiệt sức cả, cho nên cái phương tiện chủ yếu để tìm hiểu vị
trí phỏng chừng của quân địch - tức là những cuộc trinh sát của kỵ binh
- nay không còn nữa. Ngoài ra, hai quân đội lại luôn luôn thay đổi vị
trí và thay đổi rất nhanh cho nên những tin lức báo về, dù là tin tức
gì, cũng đều không còn xác thực nữa. Nếu ngày mồng hai có tin cho biết
là ngày mồng một quân địch ở một nơi nào đấy, thì đến ngày mồng ba, khi
đã có thể tiến hành một việc gì quân đội đã đi được hai chặng đường rồi
và đã đến một vị trí khác hẳn.
Quân đội này chạy trốn, quân đội kia đuổi theo. Từ Smolensk quân
Pháp có thể chọn nhiều đường rút khác nhau; và người ta có thể tưởng ở
đây, sau bốn ngày đóng trại, quân Pháp có thể biết được quân địch ở nơi
nào, nghĩ ra một cái gì có lợi và mưu tính một việc gì mới. Nhưng sau
bốn ngày đóng trại, đám quân hỗn loạn ấy lại bỏ chạy, không phải sang
phải, cũng không phải sang trái, mà lại theo đường cũ. Con đường bất lợi
hơn cả, con đường Kraxnoye và Orsa, không hề có kế hoạch và chiến thuật
gì hết, chỉ theo vết cũ mà chạy.
Đinh ninh rằng quân địch ở sau lưng chứ không phải ở trước mặt,
quân Pháp chạy thành một tuyến dài, mỗi toán cách nhau đến hai mươi bốn
tiếng hành quân. Người chạy trước ai hết là hoàng đế, sau đến các quốc
vương rồi đến các quận công. Quân Nga tưởng Napoléon sẽ đi chếch sang
phải về phía đông Dniepr, và chỉ có làm như vậy mới hợp lý, nên cũng đi
chếch sang phải và đi lên đường cái lớn dẫn đến Kraxnoye. Và ở đấy, như
trong trò bịt mắt bắt dê, quân Pháp đâm sầm vào đạo tiến của quân ta.
Bỗng đâu trông thấy địch ngay trước mặt, quân Pháp hoảng hốt dừng lại
nhưng rồi lại bỏ chạy, bỏ mặc những bạn đồng ngũ đang theo sau.
Ở đấy suốt ba ngày quân Pháp như len qua hàng ngũ quân của Nga,
từng đơn vị lần lượt kéo qua, đầu tiên là quân của phó vương, rồi đến
quân Davu, và sau đó đến quân Ney. Tất cả đều bỏ rơi lẫn nhau, bỏ rơi
tất cả những thứ nặng nề, bỏ hết đại bác, bỏ lại một nửa quân số và chạy
miết, chỉ đến đêm mới len đi vòng qua cánh phải quân Nga thành những
hình bán nguyệt.
Ney rút sau cùng vì còn bận chôn mìn phá thành Smolensk tuy những
bức thành này chẳng làm phiền ai cả (mặc dầu tình cảnh quân Pháp rất bi
đát, hoặc chính vì vậy, cho nên như đứa trẻ bị ngã đau họ muốn đạp nền
nhà họ). Rút sau cùng với quân đoàn của ông gồm một vạn người, Ney chỉ
còn được một nghìn quân khi chạy đến Orsa họp với Napoléon, sau khi đã
bỏ hết quân lính và đại bác rồi thừa lúc đêm tối lẻn qua lừng vượt sông
Dniepr.
Từ Orsa, họ tiếp tục chạy theo con đường đến Vilna và cũng vẫn trò
chơi bịt mắt bắt dê với đạo quân truy kích họ đúng như trước Đến sông
Berezina(1), họ lại lâm vào tình trạng hỗn loạn, nhiều người bị chết
đuối, nhiều người đầu hàng, nhưng những ai qua sông được lại tiếp tục
chạy. Vì tổng tư lệnh của họ mặc vội áo da lông, ngồi trên xe trượt
tuyết và bỏ các bạn chiến đấu chuồn đi một mình, ai có thể chốn được
cũng chốn theo, còn ai không chốn được thì đầu hàng hay chết.

Chú thích:
(1) Phụ lưu bên phải của sông Dniepr. Tháng mười một năm 1812
quân đội Pháp bỏ chạy với bị tổn thất nặng nề ở đây. Napoléon chạy thoát
và chín nghìn người đến Vinno. Toàn quân gần như bị tiêu diệt

17.
Có thể tưởng đâu đối với chiến dịch rất chạy này, một chiến dịch
trong đó quân Pháp đã làm tất cả những gì có thể làm được để bị tiêu
diệt, trong đó đám người ấy không tiến hành một cuộc di chuyển nào có
chút gì hợp lí kể từ khi đổ ra con đường Kaluga cho đến khi tên tổng chỉ
huy bỏ quân đội lại để chạy để thoát thân. - Có thể tưởng đâu với mỗi
thời kỳ chiến tranh này thì các sử gia, những người vẫn thường gán những
hành vi của quần chúng cho ý muốn của một con người không còn có thể mô
tả cuộc rút quân này theo quan niệm của họ nữa. Nhưng không, các sử gia
đã viết ra hàng núi sách về chiến dịch này, và đâu đâu cũng thấy nói
đến những mệnh lệnh tác chiến của Napoléon và những kế hoạch sâu sắc của
ông ta những cuộc di chuyển của quân đội và chủ trương thiên tài của
các nguyên soái.
Vì sao rút từ Maly Yaroxlav theo một con đường dài hoang tàn trong
khi có thể đi một con đường bỏ ngỏ dẫn đến một miền trù phú hoặc theo
con đường song song mà sau đó Kutuzov đã dùng để truy kích họ? Các sử
gia cắt nghĩa điều đó bằng nhiều luận điểm sâu sắc. Họ cũng dùng những
luận điểm sâu sắc khi diễn tả việc rút lui của Napoléon từ Smolensk đến
Orsa. Kế đến, họ lại mô tả tư thế anh hùng của ông ta ở Kraxnoye, đâu
như ở đấy ông ta đã định thân hành ra chỉ huy quân đội ứng chiến, ông ta
chống một cái gậy bạch dương và nói:
- Ta đóng vai hoàng đế đã đủ rồi, đã đến lúc đóng vai tướng lĩnh. Họ kể
như vậy mặc dầu ngay sau đó ông ta lại chạy dài, phó mặc những đơn vị
tán loạn đang tụt lại sau cho số phận.
Sau đó, họ lại miêu tả cho ta thấy lòng dũng cảm cao quý của các
nguyên soái, nhất là Ney, lòng dũng cảm cao quý ở chỗ Ney lén lút vòng
quanh rừng để vượt qua sông, Dniepr và chạy về Orsa, bỏ lại tất cả quân
kỳ và đại bác cũng như chín phần mười quân đội.
Và cuối cùng việc vị hoàng đế vĩ đại từ bỏ đại quân anh hùng cũng
được các nhà sử học miêu tả như một hành động gì vĩ đại và thiên tài.
Ngay cả cái hành động chạy trốn cuối cùng này mà ngôn ngữ của loài người
gọi là mức tột cùng của sự hèn hạ, một hành động mà bất cứ đứa trẻ nào
cũng biết làm xấu hổ, ngay cả hàng động đó nữa cũng được thanh minh
trong ngôn ngữ của các sử gia.
Đến khi không còn có thể tiếp tục kéo dài những sợi dây rất đàn hồi
của những suy luận sở học thêm nữa, đến khi một hành động đã hiển nhiên
làm trái ngược với cái mà nhân loại gọi là tốt hay chỉ là đúng thôi
cũng vậy, thì các sử gia lại vớ lấy khái niệm là sự vĩ đại để cứu vãn
tình thế. Đối với cái gì là vĩ đại thì không có gì xấu cả Đã là một con
người vĩ đại thì dù có làm việc gì khủng khiếp đến đâu cũng không thể
buộc tội được.
"Thật là vĩ đại" - các sử gia nói như vậy, và không còn cái gì tốt
cái gì xấu nữa, mà chỉ còn cái "vĩ đại" và cái "không vĩ đại". "Vĩ đại"
là tốt mà không vĩ đại là xấu. Vĩ đại theo họ là thuộc tính của một số
người đặc biệt nào đó mà họ gọi là anh hùng. Và Napoléon, trong khi
chuồn về nhà trong chiếc áo khoác ấm, bỏ mặc không những các bạn chiến
đấu mà ngay cả những người (theo ông ta) đã bị ông ta dẫn tới đây, cũng
cảm thấy việc đó là vĩ đại, và tâm hồn ông ta cảm thấy thanh thản.
- Từ cái cao cả (ông ta thấy trong bản thân có một cái gì đó cao cả thật) sang cái lố bịch chỉ có một bước) - Napoléon nói thế.
Thế nhưng trong năm mươi năm trời cả thế giới đã lặp đi lặp lại:
"Cao cả! Vĩ đại! Napoléon vĩ đại! Từ cái cao cả sang cái lố bịch chỉ có một bước".
Thế mà khòng ai thoáng có ý nghĩ rằng thừa nhận cái gì vượt ra
ngoài tiêu chuẩn cân nhắc xấu tốt là vĩ đại, chẳng qua là vì thừa nhận
nó là vô nghĩa và vô cùng nhỏ bé.
Đối với chúng ta, những người được chúa Cơ đốc ban cho các tiêu
chuẩn cân nhắc cái gì là tốt cái gì là xấu, thì không thể có cái gì
không cân nhắc được cả. Và ở nơi này không có sự giản dị, không có cái
thiện cái chân, thì ở đấy không có sự vĩ đại được.
Người Nga nào đọc những đoạn sử kể lại thời kỳ cuối của chiến dịch
1812 mà không có một cảm giác nặng nề, vừa bực tức vừa bất mãn, vừa nghi
hoặc? Người nào lại không tự đặt cho mình những câu hỏi: làm sao không
bắt, không tiêu diệt toàn bộ quân Pháp, khi cả ba đoàn quân gộp lại đông
gấp bội quân Pháp bao vây chúng, khi chúng đã hỗn loạn, quá đói và quá
rét, phải lũ lượt ra hàng và khi (như lịch sử kể lại cho chúng ta) mục
tiêu của quân Nga chính là chặn đứng, cắt đứt và bắt tất cả quân Pháp
làm tù binh?
Làm thế nào mà chính đạo quân Nga với một số quân kém hơn, đã giao
chiến ở Borodino nhưng đến khi đã bao vây quân Pháp từ bốn phía và đặt
mục tiêu bắt chúng, lại không đạt đến mục tiêu đó?
Chả nhẽ quân Pháp có một ưu thế hơn hẳn quân ta đến nỗi ta không thể
nào tiêu diệt chúng mặc dầu đông hơn gấp bội sao? Làm sao điều đó có
thể xảy ra được? Sử học (cái mà người ta gọi bằng danh từ này), khi giải
đáp những câu hỏi này nói rằng điều đó xảy ra là vì Kutuzov, cũng như
Tomlaxov, cũng như Tsitsagov hay tướng này tướng nọ đã không tiến quân
mà thế nọ thế kia.
Nhưng tại sao họ lại không thực hiện tất cả những cách tiến quân
ấy? Nếu mục tiêu đã vạch ra trước không đạt được là do lỗi của họ, thì
tại sao họ lại không bị đưa ra toà và không bị xử tử?
Nhưng dù có thừa nhận rằng Kutuzov, Tsitsagov v.v… là những kẻ đã
gây ra sự thất bại của quân Nga, thì cũng không tài nào hiểu nổi tại sao
ngay trong hoàn cảnh của quân Nga ở Kraxnoye và ở sông Berezina (trong
cả hai trường hợp quân Nga đều có ưu thế về quân số), họ lại không bắt
gọn toàn bộ quân Pháp với những nguyên soái những quốc vương và bản thân
hoàng đế mặc dầu đó là mục tiêu của họ?
Lối giải thích nói rằng sở dĩ có hiện tượng kỳ lạ này là do
Kutuzov cản trở việc tấn công (các sở gia quân đội Nga vẫn nói như vậy)
là một lối giải thích không đứng vững vì ta biết rằng ý muốn của Kutuzov
đã không cản nổi quân đội tấn công ở Vyazma và Tarutino.
Thế thì tại sao quân đội Nga, đã từng thắng trận Borodino với một lực
lượng yếu hơn một quân địch lúc này đang sung sức, lại bị những toán
quân Pháp toán loạn đánh bại ở Kraxnoye và ở Berexzine, mặc dù lực lượng
mạnh hơn chúng?
Nếu mục đích của quân Nga là cắt đứt đường rút lui và bắt sống
Napoléon và các nguyên soái, và mục đích ấy không những không được thực
hiện mà bao nhiêu cố gắng nhằm đến mục đích ấy còn thất bại một cách hết
sức nhục nhã, thì thời kỳ cuối cùng của chiến dịch được người Pháp xem
như một loạt thắng lợi là hoàn toàn đúng, còn các sử gia Nga mà trình
bày nó như một thời kỳ chiến thắng là hoàn toàn sai.
Các sử gia quân sự Nga, trong chừng mực phải tuân theo luận lý vô
hình chung đã đi đến quyết định này, và mặc dù đã viết nhiều câu thống
thiết nói về lòng dũng cảm và lòng tận trung v, v… đều phải bất đắc dĩ
thừa nhận rằng cuộc rút lui của Pháp từ Moskva là một loạt thắng lợi của
Napoléon và một loạt thất bại của Kutuzov.
Nhưng dù có gạt hẳn lòng tự ái của dân tộc ra một bên, người ta
cũng cảm thấy trong bản thân kết luận này có mâu thuẫn, bởi vì một loạt
các thắng lợi của quân Pháp đã đưa họ đến chỗ hoàn toàn bị tiêu diệt còn
loạt thất bại của quân Nga đã đưa họ đến chỗ hoàn toàn bị tiêu diệt
quân địch và giải phóng tổ quốc.
Cội nguồn của mối mâu thuẫn này là ở chỗ các sử gia xem trọng khi
nghiên cứu các biến cố theo những thư từ của các nhà vua và các tướng
tá, theo các bản thông điệp, các bản báo cáo v, v… đã giả định một mục
tiêu giả dối, một mục tiêu mà hoàn toàn không có trong cuộc chiến tranh
1812; Mục tiêu cắt đứt đường rút lui và bắt sống Napoléon cùng với các
nguyên soái và quân đội của ông ta.
Mục tiêu này không hề có; và không thể nào có, vì nó không nghĩa lí gì hết, và không thể nào đạt được.
Mục tiêu này không có nghĩa lý gì, thứ nhất là đạo quân hỗn loạn
của Napoléon đang chạy chốn ra khỏi nước Nga với tất cả tốc độ có thể
được, nghĩa là nó đang thực hiện chính cái điều mà bất cứ người Nga nào
đều mong ước. Thế thì việc gì phải tìm cách tiến công kiểu này kiểu nọ,
trong khi quân Pháp đã chạy nhanh hết sức bình sinh của nó rồi.
Thứ hai, không lý gì lại đi chặn đường những con người đang dốc hết tinh lực để chạy trốn.
Thứ ba, không có cái lý gì lại chịu mất quân lính để tiêu diệt các
đạo quân Pháp đang tự tiêu diệt, không cần những nguyên nhân bên ngoài
với một cấp số tiến nhanh đến nỗi (dù không gặp trở ngại gì trên đường
trốn chạy, họ cũng không thể đưa qua biên giới nhiều hơn cái số quân họ
đã đưa được và tháng chạp năm ấy, tức là một phần trăm toàn bộ quân đội.
Thứ tư không có lý gì để bắt sống hoàng đế, các quốc vương, các
quận công, là những người mà nếu bắt được tàì gây rất nhiều khó khãn cho
hoạt động của quân Nga. Ngay những nhà ngoại giao khôn khéo nhất thời
ấy cũng thừa nhận như vậy. (J. Maistre và nhiều người khác). Lại càng
không có lý gì để bắt các quân đoàn Pháp trong khi chính quân mình đã
tan rã mất một nửa trước khi đến Kraxnoye, thế mà còn phải cắt ra mấy sư
đoàn đi áp giải tù binh, mà trong khi quân lính mình không phải lúc nào
cũng được cấp lương thực đầy đủ còn những tù binh bắt được thì đang
chết đói.
Tất cả cái kế hoạch sâu sắc nhằm cắt đường rút lui và bắt sống
Napoléon cùng với quân đội của ông ta, cũng giống như kế hoạch của một
người làm vườn, muốn đuổi những súc vật đang giẫm đạp vườn rau của mình
ra ngoài, lại chạy ra cổng vườn và đánh vào đầu chúng. Để thanh minh cho
người làm vườn đó, chỉ có thể nói được một điều, là anh ta đang tức
giận. Nhưng về phần những người soạn ra kế hoạch tác chiến kia thì không
thể nói như vậy được, bởi vì họ không phải là những người bị thiệt hại
khi vườn rau bị giẫm đạp.
Nhưng việc cắt đường rút lui của Napoléon và quân đội của ông ta
không phải chỉ là một việc vô lý, đó còn là một việc không thể nào làm
được.
Không thể làm được, thứ nhất là vì, nếu kinh nghiệm đã cho thấy
rằng trong một trận đánh mà các đạo quân di chuyển dài đến năm dặm thì,
họ không bao giờ di chuyển đúng như kế hoạch đã định và việc Tsitagov
Kutuzov và Vitghenstian có thể gặp nhau đúng giờ ở địa điểm đã định là
một việc khó xảy ra đến nỗi có thể xem là không thể nào có được: chính
Kutuzov cũng đã nghĩ như vậy: Ngay từ khi nhận được bản kế hoạch, ông ta
nói rằng những cuộc tiến công trên những khoảng cách lớn không bao giờ
đưa lại những kết quả như đã dự định.
Thứ hai, việc đó không thể làm được vì muốn chặn đứng được cái lực quán
tính đang đẩy quân đội Napoléon chạy lùi về phía sau, cần phải có những
lực lượng lớn hơo những lực lượng hiện có của quân đội Nga không biết
bao nhiêu mà kể.

Thứ ba, việc đó không thể làm được vì thuật ngữ quân sự "cắt đứt"
chẳng có ý nghĩa gì hết. Có thể cắt đứt một miếng bánh mì chứ không thể
cắt đứt một đạo quân. Cắt đứt một đạo quân - chặn đường của nó - là một
việc không thể nào làm được bởi vì chung quanh bao giờ cũng có nhiều chỗ
có thể đi vòng qua. Lại có đêm tối là lúc mà chẳng ai trông thấy gì:
các nhà khoa học quân sự cứ xét qua hai trường hợp ở Kraxnoye và
Bezezina cũng đủ thấy điều đó. Còn như bắt làm tù bỉnh thì không thể nào
bắt được một con én khi nó không chịu đậu lên bàn tay. Có thể bắt sống
kẻ nào ra hàng, như người Đức thường bắt, theo đúng mọi quy tắc chiến
lược và chiến thuật.
Nhưng quân Pháp không thấy ra hàng là có lợi, và họ nghĩ như vậy là
đúng, vì dù có chạy trốn hay bị bắt làm tù binh thì cũng vẫn chết đói
chết rét như nhau mà thôi.
Nguyên do thứ tư và chủ yếu khiến việc đó không thể làm được là từ
thuở khai thiên lập địa cho đến nay chưa bao giờ có một cuộc chiến tranh
điễn ra trong những hoàn cảnh khủng khiếp như cuộc chiến tranh 1812, và
quân đội Nga trong khi truy kích quân Pháp đã dốc hết sức lực của mình
rồi, nó không thể làm hơn thế nữa nếu không muốn tự tiêu diệt.
Trong cuộc hành quãn từ Tikhon đến Kraxnoye quân đội Nga đã mất
đến năm vạn người ốm và tụt lại sau, nghĩa là một con số ngang với dân
số một tỉnh lỵ lớn. Một nửa quân số đã bị loại ra khỏi hàng ngũ mặc dầu
không chiến đấu.
Trong thời kỳ này của chiến dịch, quân đội không có ủng, không có
áo khoác, ăn uống thiếu thốn, không có vodka, hàng tháng phải ngủ giữa
tuyết trong khi trời rét đến mười lăm độ dưới không, ngày thì chỉ kéo
dài có bảy tám giờ, còn lại là đêm, lúc mà kỷ luật chẳng còn tác dụng
gì; ở đây quân lính không bị lùa vào tử địa - nơi không còn có kỷ luật
gì nữa - trong vòng vài tiếng đồng hồ như trong một trận chiến đấu; ở
đây quân lính sống ròng rã hàng tháng trời trong một cuộc vật lộn từng
phút một với cái chết - chết đói và chết rét; trong vòng một tháng đã
chết mất nửa quân đội. Ấy thế mà khi viết về chính thời kỳ này của chiến
dịch, các sử gia lại kể lể với chúng ta nào là Miloradovich phải cho
đến nơi nọ, trong khi Tsitsagov phải di chuyển sang nơi kia (di chuyển
trong lớp tuyết dày lút đầu gối), nào là ông này đã đánh bật và cắt đứt
v.v.
Những người Nga dở sống dở chết đã làm tất cả những gì có thể làm
được và cần phải làm để đến mục đích xứng đáng với dân tộc, và họ chẳng
có lỗi gì nếu có những người Nga khác ngồi phòng ấm bàn những việc không
thể làm được.
Sở dĩ có mâu thuẫn kỳ lạ, ngày nay không sao hiểu nổi sự kiện thực
tế và cách miêu tả của sử học chẳng qua là vì các sử gia viết về biến cố
này phải lo viết lịch sử của những tình cảm đẹp đẽ và những lời nói hoa
mỹ của các tướng soái chứ không phải viết lịch sử của các biến cố.
Họ tưởng những lời lẽ của Miloradovich những cuộc phần thưởng của
những kế hoạch của viên tướng này, viên tướng nọ nhận được kế hoạch của
ông ta là những điều quan trọng lắm, còn vấn đề năm vạn người nằm lại
trong những bệnh xá hay những nấm mồ thì thậm chí họ cũng không hề nghĩ
tới nữa, bởi vì đó không phải là đối tượng nghiên cứu của họ.
Thế nhưng, chỉ cần gác lại một lúc việc nghiên cứu những bản báo
cáo và những bản kế hoạch của các tướng tá để đi sâu vào sự chuyển động
của hàng chục vạn người đang trực tiếp tham gia vào biến cố, là tất cả
những vấn đề trước kia có vẻ không thể giải quyết nổi đột nhiên đều được
giải quyết một cách chắc chắn, dễ dàng và đơn giản lạ thường.
Mục đích của nhân dân chỉ có một: giải phóng đất nước khỏi cuộc xâm
lăng. Mục đích ấy đạt được trước hết là một cách tự nhiên, vì quân Pháp
chạy trốn, cho nên chỉ cần đừng chặn họ lại là được. Thứ hai, mục đích
ấy đạt được là do tác dụng của cuộc chiến tranh nhân đã tiêu diệt quân
Pháp, và thứ ba là do đại quân Nga đi theo vết chân quân Pháp, sẵn sàng
hành động nếu quân Pháp dừng lại.
Quân đội Nga phải tác động như một ngọn roi đối với một con thú đang
chạy. Và người chăn thú có kinh nghiệm biết rằng tốt hơn cả là nên giơ
cao ngọn roi lên để doạ con vật, chứ không phải cứ quất vào đầu con vật
đang chạy.
hết: Chương - 16 -17 -, xem tiếp: Phần XV - Chương - 1 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XV

Phần XV - Chương - 1 -

Con người hoảng sợ khi nhìn thấy một con vật đang hấp hối, cái làm
thành anh ta cái thực chất của anh ta - đang huỷ diệt trước mắt mình,
đang thôi tồn tại. Nhưng khi con vật đang hấp hối ấy lại là một con
người và là một người mình yêu dấu, thì ngoài sự kinh hãi trước cảnh huỷ
diệt của sự sống, còn có thêm một cảm giác tan vỡ và một vết thương
tinh thần, vết thương này cũng như một vết thương về thể xác, đôi khi
làm cho người ta chết đi, đôi khi đâm da non và khỏi hẳn, nhưng bao giờ
cũng đau đớn và sợ những sự động chạm từ ngoài vào khiến cho nó nhức
buốt thêm.
Sau khi công tước Andrey mất, Natasa và công tước tiểu thư Maria đều
cùng cảm thấy như vậy. Tinh thần họ cúi rạp xuống và nhắm mắt lại trước
đám mây hung dữ của cái chết đang lơ lửng trên đáu họ, họ không dám
nhìn thẳng vào cuộc sống. Họ thận trọng gìn giữ cho những vết thương rớm
máu của họ khỏi bị những động chạm đau đớn, tủi cực. Tất cả: một cỗ xe
kiệu vút nhanh qua phố, một lời nhắc nhở đến bữa tiệc chiều nay, một câu
hỏi của người thị tỳ về chiếc áo dài phải soạn sửa, và tệ hơn nữa, một
lời chia buồn không được thành thật và thiết tha - tất cả những cái đó
đều làm cho vết thương thêm đau buốt đều có vẻ là một sự lăng mạ và phá
vỡ cõi im lặng mà hai người đang cần đến để lắng nghe điệu hợp ca nghiêm
trang và kinh hoàng vẫn chưa tắt hẳn trong tâm hồn họ, và đều cản trở
họ đi sâu vào cõi xa xăm vô tận và huyền bí đã mở ra trước mắt họ trong
một khoẳnh khắc.
Chỉ khi nào hai người ngồi riêng với nhau, họ mới không thấy tủi cực
và đau đớn. Họ ít nói chuyện với nhau. Có nói chăng thì cũng chỉ nói về
những chuyện không đâu. Cả hai người đều tránh nhắc đến cái gì có liên
quan đến tương lai.
Đối với họ, thừa nhận rằng họ còn có thể có tương lai có vẻ như
một điều lăng mạ đối với hương hồn chàng. Trong khi nói chuyện, họ lại
càng cố tránh một cách thận trọng hơn nữa tất cả những gì có thể có liên
quan đến người đã khuất. Họ có cảm giác là những điều họ đã trải qua và
đã cảm nghĩ đến không thể nào diễn đạt bằng lời nói được. Họ có cảm
tưởng là hễ dùng lời nào nhắc đến bất cứ chi tiết nào trong đời sống của
chàng là đã xúc phạm đến sự cao cả và thiêng liêng của cái sự việc
huyền bí đã diễn ra trước mắt họ.
Vì họ luôn luôn giữ gin từng lời nói, luôn luôn cố gắng tránh tất
cả những gì có thể dẫn đến một lời nhắc nhở về chàng: vì họ cứ dừng lại
chung quanh đường biên giới của lĩnh vực được nói đến, cho nên những
điều họ cảm thấy lại càng hiện lên trong tưởng tượng của họ một cách
thuần khiết và rõ ràng hơn nữa.

Nhưng không thể nào có một nỗi buồn thuần tuý và trọn vẹn cũng như
không thể nào có một niềm vui thuần tuý trọn vẹn. Công tước tiểu thư
Maria bây giờ đã sống trong tình cảnh của người chủ độc lập và duy nhất
của số phận mình, của người che chở và dạy dỗ đứa cháu trai, cho nên
cũng là người đầu tiên được cuộc sống kêu gọi ra khỏi cái thế giới sâu
thẳm mà nàng đã sống trong hai tuần. Nàng nhận được những bức thư của họ
hàng mà nàng phải trả lời; căn phòng dành cho Nikoluska ở ẩm thấp quá,
cậu bé bắt đầu ho. Alpatyts đến Yaroxlav báo về công việc và bàn bạc
khuyên răn nên dọn về Moskva ở toà nhà phố Vodvizenka hãy còn nguyên
vẹn, chỉ cần tu sửa đôi chút. Cuộc sống không thể ngừng lại, và đằng nào
cũng phải sống. Dù nữ công tước Maria hết sức khổ tâm khi phải ra khỏi
cái thế giới tĩnh tâm cô độc mà nàng đã sống cho đến nay, dù nàng thấy
ái ngại và dường như xấu hổ khi phải để Natasa ở lại một mình, song
những lo âu, bận rộn của cuộc sống cũng đỏi hỏi nàng phải góp một tay
vào, và nàng bất giác tuân theo sự đòi hỏi đó. Nàng soát lại sổ sách
tiền nong với Alpatyts, bàn bạc với ông Dexal về đứa cháu trai và sai
bảo người nhà sửa soạn cho nàng dọn lên Moskva.
Natasa ở lại một mình, và từ khi công tước tiểu thư Maria bắt tay vào sửa soạn ra đi, nàng tránh mặt luôn cả tiểu thư.
Công tước tiểu thư Maria bàn với bá tước phu nhân để cho Natasa đi
với nàng lên Moskva, và cả hai vợ chồng bà đều vui mừng ưng thuận, vì
họ thấy con gái họ mỗi ngày một mòn mỏi đi và cho rằng nàng được đổi gió
và được các bác sĩ Moskva săn sóc, thì sẽ có lợi hơn.
- Con không đi đâu hết, - Natasa đáp khi nghe cha mẻ bàn bạc việc ấy.
Chỉ xin để cho con yên, - nàng nói đoạn chạy ra khỏi phòng, khó lòng nén
nổi những giọt nước mắt bực tức hằn học nhiều hơn là buồn tủi.
Sau khi cảm thấy mình bị tiểu thư Maria bỏ rơi phải sống cô độc với
nỗi buồn của mình, Natasa phần lớn thời gian ngồi một mình trong phòng
riêng, ở góc đi-văng, hai chân thu lên trên mặt ghế, mấy ngón tay thon
nhỏ bứt rứt vò xé một vật gì, mắt đờ đẫn nhìn trừng trừng vào một chỗ.
Cảnh cô đơn này làm cho nàng héo hon, nó giày vò nàng đau đớn; nhưng
nàng rất cần đến nó. Có ai vào phòng là nàng vụt đứng dậy, đổi tư thế và
vẻ mặt, với lấy một quyển sách hay một mẫu thêu, rõ ràng là sốt ruột
đợi cho người đó đi ra, đừng làm phiền nàng nữa.
Nàng cứ có cảm giác mình sắp sửa hiểu thấu được điều mà cái nhìn
nội tâm của nàng hướng tới với một nỗi băn khoăn khủng khiếp không sao
chịu nổi.
Vào một buổi tháng chạp, mình mặc chiếc áo len đen, mái tóc quấn
qua loa thành một cái búi, gầy gò và xanh xao, Natasa ngồi xếp chân ở
góc đi-văng, tay bứt rứt hết vò lại gỡ hai đầu mối chiếc thắt lưng, mắt
nhìn vào góc cửa.
Nàng nhìn về phía chàng đã ra đi, nhìn sang bên kia cuộc sống.
Và cái phía bên kia cuộc sống mà trước đây nàng không bao giờ nghĩ đến,
và trước nàng có cảm tưởng là xa xăm và hư ảo vô cùng; thì nay lại gần
gũi và thân thuộc hơn, dễ hiểu hơn phía bên này của cuộc sống, nơi mà
tất cả đều là trống trải và đổ vỡ hoặc đều là đau đớn và tủi nhục Nàng
nhìn về phía mà nàng biết là có chàng ở đấy, nhưng nàng không thể thấy
chàng với một hình dáng nào khác hơn là khi chàng hãy còn ở bên này.
Nàng lại thấy hình ảnh chàng như khi chàng ở Mytisi, ở Troisk, ở
Yaroxlav. Nàng trông thấy mặt chàng, nghe giọng nói của chàng và nhắc
lại những lời chàng đã nói và chính nàng đã nói với chàng, và đôi khi
Natasa lại nghĩ thêm cho mình và cho chàng những lời khác mà lẽ ra hồi
ấy hai người có thể nói với nhau.
Đây chàng nằm trên ghế bành, mình mặc chiếc áo khoác nhung, đầu tựa
trên cánh tay gầy go, xanh xao. Ngực chàng lõm xuống một cách dễ sợ, vai
chàng nhô lên, hai môi mím chặt, hai mắt sáng long lanh, và trên vầng
trán xanh xao một nếp nhăn hiện lên rồi lại lặn đi. Một bên chân khẽ
rung rung nhanh. Natasa biết rằng chàng đang vật lộn với một cơn đau dữ
dội. "Cơn đau của chàng như thế nào? Tại sao lại đau? Cảm giác của chàng
ra sao? Chàng đau như thế nào?" - Natasa nghĩ. Chàng nhận thấy nàng
đang chú ý, chàng ngước mắt lên và cất tiếng nói, không mỉm cười.
"Chỉ có một điều đáng sợ, - chàng nói - là vĩnh viễn trói buộc mình vào
một con người đau khổ. Đó là một sự đoạ đầy vô tận". Và chàng nhìn nàng
như muốn thử thách. Natasa chưa kịp suy nghĩ đã trả lời - xưa nay bao
giờ nàng cũng vẫn thế và ngay lúc bấy giờ nữa nàng cũng vẫn thế - nàng
nói: "Không thể cứ như thế mãi được, rồi sẽ khác, anh sẽ khỏi, khỏi
hẳn".
Bây giờ nàng lại thấy chàng và sống lại tất cả những cảm xúc của
nàng dạo ấy. Nàng nhớ lại cái nhìn dai dẳng buồn rầu, nghiêm nghị của
chàng khi nghe thấy mấy lời này, và nàng hiểu ý nghĩa trách móc và tuyệt
vọng của cái nhìn dai dẳng ấy.
"Ta đã thừa nhận, - bây giờ Natasa tự nhủ, - rằng nếu chàng cứ sống
đau đớn như vậy mãi thì sẽ khủng khiếp vô cùng. Dạo ấy ta chỉ nghĩ rằng
điều đó là sẽ rất khủng khiếp cho chàng, nhưng chàng lại hiểu khác.
Chàng nghĩ rằng khủng khiếp đó cho ta. Dạo ấy chàng hãy còn muốn sống,
chàng sợ chết. Thế mà ta đã nói với chàng một cách thô lỗ và ngu xuẩn
như vậy. Ta không nghĩ như thế. Ta nghĩ khác hẳn. Giá nói cho đúng điều
ta nghĩ, thì lẽ ra ta phải nói: "Thôi chàng hãy cứ hấp hối đi, chàng cứ
hấp hối mãi mãi trước mặt ta đi, ta vẫn sẽ sung sướng hơn so với bây
giờ. Bây giờ, không còn gì nữa, không có ai hết. Lúc ấy chàng có biết
không? Không! Lúc ấy chàng không biết, và sẽ không bao giờ biết được. Và
đến nay thì không bao giờ còn có thể chữa lại điều đó nữa rồi!". Và một
lần nữa, chàng lại nói với nàng những lời ấy, nhưng bây giờ trong tưởng
tượng của nàng, Natasa trả lời chàng một cách khác. Nàng ngắt lời chàng
và nói: "Khủng khiếp là khủng khiếp cho anh chứ không phải cho em. Anh
biết cho em rằng không có anh thì đời em chẳng còn gì nữa, và được đau
khổ vì anh là hạnh phúc lớn nhất của em". Thế rồi chàng cầm lấy tay nàng
và siết chặt như trong buổi tối khủng khiếp bốn ngày trước khi chàng
qua đời. Và trong tưởng tưởng nàng lại nói với chàng, những lời nọi âu
yếm, chan chứa tình yêu mà lẽ ra nàng có thể nói vào dạo ấy: "Em yêu
anh, yêu anh, em yêu quá". - nàng nói, hai tay co quắp xiết vào nhau,
hàm răng nghiến chặt trong một sự cố gắng dữ dội.
Và một nỗi buồn dịu ngọt tràn ngập lòng nàng, và nước mắt đã trào
lên mi nàng, nhưng bỗng nàng lại tự hỏi: nàng nói với ai vậy?
Bây giờ chàng ở đâu và chàng là thế nào? Và một lần nữa mọi vật lại mờ
đi trong một cảm giác bàng hoàng khô khan, cứng nhắc, và một lần nữa,
đôi mày cau lại, nàng nhìn về phía mà trước kia đã có chàng. Và nàng có
cảm tưởng như chỉ một tí chút nữa thôi là nàng đã hiểu được thấu được
điều bí ẩn ấy. Nhưng ngay khi điều bí ẩn ấy tưởng như đã sắp mở ra ngay
trước mắt nàng, thì tiếng then gõ mạnh vào cánh cửa đập vào tai nàng
nhức nhối. Chị hầu phòng Dunusia vẻ mặt hoảng hốt, hình như không để tâm
đến nàng, bước nhanh vào phòng, không giữ gin ý tứ gì cả.
- Mời tiểu thư đến phòng cụ nhà, nhanh lên, - Dunusia nói, vẻ
thoảng thốt khác thường. - Có tin chẳng lành, cậu Piotr IIyts… có thư… -
Dunusia nói đoạn nấc lên một tiếng.
hết: Phần XV - Chương - 1 -, xem tiếp: Chương - 2 -3 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XV

Chương - 2 -3 -

Ngoài cái càm giác bao quát thấy mình xa lạ với mọi người, trong
thời gian này Natasa còn thấy mình xa hẳn những người thân trong nhà
nữa. Tất cả những người thân thuộc: cha nàng mẹ nàng, Sonya đối với nàng
đều gần gũi. quen thuộc, thường ngày, đến nỗi tất cả những lời lẽ,
những tình cảm của họ, nàng đều có cảm tưởng như là một sự xúc phạm đối
với cái thế giới nàng đang sống trong thời gian gần đây, cho nên nàng
không những dửng dưng đối với họ, mà còn nhìn họ với con mắt thù địch
nữa. Nàng có nghe thấy những lời Dunusia nói về Piotr IIyts, về chuyện
chẳng lành, nhưng nàng không hiểu.
"Chuyện gì mà chẳng lành, họ thì có chuyện gì mà chẳng lành? Đối với
họ tất cả đều vẫn như cũ, quen thuộc và êm thấm", - Natasa thầm tự nhủ.
Khi nàng bước vào phòng khách, cha nàng đang từ phòng bá tước phu
nhân hấp tấp bước ra. Mặt ông mếu máo và giàn giụa nước mắt. Hẳn là ông
chạy ra khỏi phòng phu nhân để có thể trút hết những tiếng nấc nghẹn
ngào trong cổ. Trông thấy Natasa, ông dang mạnh hai tay ra rồi khóc nấc
lên từng cơn đau đớn, khiến cho khuôn mặt tròn trĩnh hiền dịu của ông
biến dạng hẳn đi.
- Pe… Petya… Con vào, vào đi con… mẹ con… đang gọi con. Và ông khóc nức
nở như đứa trẻ, hai chân bủn rủn loạng choạng bước gấp từng bước ngắn
đến một chiếc ghế tựa rồi hầu như rơi phịch xuống đấy, hai tay bưng lấy
mặt.
Chợt như có một luồng điện truyền khắp người Natasa. Có một cất gì
đánh mạnh vào tim nàng nhói buốt. Nàng thấy đau ghê gớm: nàng ngỡ như có
một cái gì vỡ nát trong lòng và tưởng như mình hấp hối. Nhưng ngay sau
cơn đau, nàng thấy thoát hẳn ra khỏi sự cấm đoán nặng nề không cho phép
nàng sống. Trông thấy cha và nghe vẳng qua cánh cửa tiếng rú kinh khủng,
man rợ của mẹ, trong khoảnh khắc nàng đã quên bản thân mình và nỗi buồn
của nàng.
Nàng chạy đến cạnh cha, nhưng ông bủn rủn giơ tay lên và chỉ vào cửa
phòng mẹ nàng. Công tước tiểu thư Maria, mặt tái mét, hàm dưới run run,
từ trong cửa bước ra nắm lấy tay Natasa và nói với nàng mấy tiếng gì
không rõ. Natasa không thấy nàng, không nghe nàng nói gì. Nàng bước
nhanh vào cửa, dừng lại một giây như đang giằng co với bản thân rồi chạy
đến cạnh mẹ.
Bá tước phu nhân nằm trên ghế bành, người rướn thẳng ra một cách
vụng về trông rất kỳ quặc, đầu cứ đập vào tường. Sonya và mấy người đày
tớ gái đang giữ tay bà.
- Natasa! Natasa! - bá tước phu nhân hét lên - Không phải thế, không
phải thế… ông ấy nói dối… Natasa! - bà vừa hét vừa ẩy những người xung
quanh ra - Đi hết! Không phải thế! Họ giết chết nó rồi! ha - ha - ha…
không phải thế!
Natasa quỳ gối lên ghế bành, cúi xuống ôm lấy mẹ và với một sức mạnh
không ngờ, nàng nâng đầu bà lên và đỡ cho mặt bà quay về phía nàng rồi
áp sát người vào bà.
- Mẹ! Mẹ yêu của con! Con đây mẹ ạ. Mẹ ơi, mẹ yêu quý - nàng thì thầm
nói liên hồi, không ngót lấy một giây. Nàng không buông mẹ, dịu dàng
giằng co với mẹ, gọi bảo đưa gối lại, bảo lấy nước, cởi khuy và xé áo hộ
mẹ.
- Mẹ! Mẹ của con! Mẹ yêu… mẹ, - nàng luôn mồm thì thầm, hôn lên đầu, lên
tay, lên mặt bá tước phu nhân, và cảm thấy những giọt nước mắt không
sao nén nổi cứ chảy giàn giụa, khiến nàng thấy buồn buồn trên mũi và
trên má.
Bá tước phu nhân siết chặt tay con, nhắm mắt lại và lặng đi một
lát. Bỗng bà nhổm người dậy một cách nhanh nhẹn lạ thường, bàng hoàng
đưa mắt nhìn quanh và, trông thấy Natasa, bà ráng hết sức ôm lấy đầu
nàng ghì thật chặt. Rồi bà quay khuôn mặt nàng đang nhăn nhó vì đau đớn
về phía mình và nhìn nàng hồi lâu.
- Natasa, con có yêu mẹ không? - bà nói thì thầm khe khẽ, giọng tin cậy -
Natasa, con không lừa mẹ chứ? Con nói hết sự thật cho mẹ rõ nhé!
Natasa nhìn bà với đôi mắt đẫm lệ, và trong đôi mắt cũng như trên
gương mặt nàng chỉ có một lời van xin tha thứ và yêu thương.
- Mẹ, mẹ yêu của con - nàng nhắc lại, cố tập trung tất cả sức mạnh của
tình thương yêu, mong sao trút bớt một phần đau khổ của mẹ sang mình.
Và một lần nữa, trong cuộc vật lộn vô hiệu với thực tế, người mẹ,
không chịu tin rằng mình có thể sống khi đứa con yêu quý, tràn đấy sức
sống lại bị giết chết, người mẹ lại thoát khỏi thực tại để trốn vào thế
giới điên rồ.
Natasa không nhớ ngày hôm ấy, đêm hôm ấy, ngày hôm sau và đêm hôm
sau đã trôi qua như thế nào. Nàng không ngủ và không rời mẹ một bước.
Tình yêu thương của Natasa, klên trì, nhẫn nại, không phải là một lời
khuyên nhủ, không phải một lời an ủi, mà là một tiếng gọi trở về cuộc
sống, từng giây từng nhút như ôm ấp bá tước phu nhân từ khắp mọi phía.
Đến đêm thứ ba, bá tước phu nhân yên lặng được vài phút, và Natasa gối
đầu lên tay ghế bành nhắm mắt lại. Bên gường của mẹ nàng có tiếng động.
Natasa mở bừng mắt. Bá tước phu nhân đang ngồi trên gường nói khe khẽ.
- Con trai của mẹ đã về, mẹ mừng quá. Con mệt lắm nhỉ, con uống chén trà
nhé? - Natasa đến cạnh mẹ - con bây giờ đẹp trai và cứng cáp hẳn ra -
phu nhân cầm tay con gái nói tiếp.
- Mẹ ơi, mẹ nói gì thế…
- Natasa, em nó không con nữa, không còn nữa rồi! - và ôm chầm lấy con gái, lần đầu tiên bá tước phu nhân oà lên khóc.

3.
Công tước tiểu thư Maria hoãn chuyến đi lên Moskva, Sonya, bá tước
cố gắng thay thế Natasa, nhưng không được. Họ thấy rõ ràng rằng chỉ một
mình nàng có thể ngăn mẹ nàng khỏi lâm vào tuyệt vọng điên rồ. Ba tuần
lễ Natasa ở liền cạnh mẹ, nằm trên một chiếc ghế bành ngủ trong phòng
phu nhân, cho bà ăn uống và thủ thỉ với bà suốt ngày, bởi vì chỉ có
giọng nói dịu dàng, mơn trớn của nàng mới có thể an ủi bá tước phu nhân.
Vết thương tinh thần của người mẹ không thể khỏi được. Cái chết của
Petya đã làm tan vỡ mất một nửa cuộc đời phu nhân. Hôm được tin Petya
chết, phu nhân còn là một người đàn bà năm mươi tuổi tươi tắn khoẻ mạnh,
nhưng một tháng sau, khi bước ra khỏỉ phòng riêng, phu nhân chỉ còn là
một con người chết dở và không còn tham dự gì vào cuộc sống nữa - một bà
già. Nhưng chính vết thương đã làm cho bá tước phu nhân chết mất một
nửa người, chính vết thương ấy đã gọi Natasa trở về với cuộc sống.
Vết thương do sự đổ vỡ của cuộc sống tinh thần gây nên - kể cũng lạ -
dần dần khép lại chẳng khác gì một vết thương của thể xác. Và sau khi
vết thương sâu đã đâm da non và miệng đã có vẻ liền lại, thì cũng như
một vết thương trên cơ thể, chỉ có sức sống từ bên trong thôi thúc mới
làm cho vết thương tinh thần khỏi hẳn được.
Vết thương của Natasa cũng khỏi như vậy. Nàng đã tưởng đời nàng thế
là hết. Nhưng bỗng tình thương yêu đối với mẹ làm cho nàng thấy rõ rằng
cái chất căn bản của đời nàng - tình thương yêu - vẫn còn sống trong
nàng. Tình thương yêu đã bừng tỉnh, và sức sống cũng bừng tỉnh theo.
Những ngày cuối cùng của công tước Andrey đã gắn bó Natasa với tiểu
thư Maria. Tai hoạ mới lại càng làm cho hai người gần nhau hơn nữa.
Tiểu thư Maria hoãn việc lên Moskva và suốt ba tuần lễ nàng chăm sóc
Natasa như chăm một đứa trẻ đang ốm.
Những tuần lễ sau cùng mà Natasa túc trực trong phòng mẹ nàng đã làm cho sức lực thể chất của nàng suy sụp.
Một hôm vào buổi trưa, tiểu thư Maria nhận thấy Natasa sốt run lên
cầm cập liền dẫn nàng về phòng riêng và đặt nàng lên giường mình. Natasa
nằm xuống, nhưng khi tiểu thư Maria buông rèm toan lui thì Natasa gọi
nàng lại.
- Em không buồn ngủ, chị Maria ạ, chị ngồi với em một lát!
- Natasa mệt rồi đấy? Cô ngủ đi một chút.
- Không, không. Tại sao chị lại đưa em về đây? Mẹ em đang cần em.
Natasa nằm yên trên giường, và trong bóng tối mờ của gian phòng, nàng nhìn khuôn mặt tiểu thư Maria.
"Chị ấy có giống chàng không - Natasa thầm nghĩ - có cũng giống mà
cũng không. Nhưng chị ấy đặc biệt, xa lạ, hoàn toàn mới mẻ, chưa biết.
Và chị ấy yêu mình. Trong tâm hồn chị ấy có những gì? Chỉ toàn những
điều tốt. Nhưng sao? Chị ấy nghĩ thế nào? Chị ấy nhìn mình như thế nào?
Phải, chị ấy tốt quá"
- Masa - nàng vừa nói vừa rụt rè kéo bàn tay bạn vào lòng - Masa, chị
đừng nghĩ rằng em xấu xa quá. Đừng chị nhá? Masa yêu quý của em. Em yêu
chị quá. Chúng mình sẽ yêu nhau thật nhiều, mãi mãi như đôi bạn tâm tình
thực sự.
Và Natasa ôm lấy Maria, hôn lên tay, lên mặt nàng. Tiểu thư Maria,
vưa ngượng nghịu vừa vui mừng trước sự bộc lộ tình cảm của Natasa.
Từ hôm ấy, giữa công tước tiểu thư Maria và Natasa hình thành cái tình
bạn thiết tha và đằm thắm chỉ có thể có được giữa hai người đàn bà. Họ
hôn nhau không biết chán, thủ thỉ với nhau những lời âu yếm và phần lớn
thời giờ đều ở bên nhau. Người này đi đâu thì người kia đứng ngồi không
yên và vội vã bỏ đi tìm. Khi ở cạnh nhau, họ thấy tâm hồn họ hoà hợp hơn
là khi mỗi người ngồi riêng một mình. Giữa hai người đã hình thành một
tình cảm mạnh hơn tình bạn: đó là cái cảm giác khiến họ thấy rằng chỉ ở
bên cạnh nhau họ mới có thể sống được.
Đôi khi họ ngồi lặng thinh suốt mấy tiếng đồng hồ; đôi khi họ đã nằm
vào gường rồi nhưng lại bắt đầu nói chuyện và cứ thế chuyện trò mãi cho
đến sáng. Phần nhiều họ chỉ nói đến thời dĩ vãng xa xưa nhất. Tiểu thư
Maria kể lại những hồi ức về thời thơ ấu của nàng, về cha mẹ nàng, về
những ước mơ của nàng; và Natasa, trước kia vẫn bình thản quay lưng với
cuộc sống, tận tuỵ, phục tòng, trước cái thi vị của sự hy sinh cơ đốc
giáo mà nàng không hiểu, bây giờ lại cảm thấy tình thương yêu đã gắn bó
nàng với tiểu thư Maria đến nỗi nàng yêu cả quá khứ của bạn và hiểu được
cả cái khía cạnh của cuộc sống trước kia xa lạ đối với nàng. Nàng không
nghĩ rằng mình cũng sẽ sống nhẫn nhục và hy sinh như vậy, vì nàng đã
quen đi tìm những niềm vui khác, nhưng nàng đã hiểu và biết yêu ở một
người khác cái đức hạnh mà trước kia nàng không hiểu. Về phần công tước
tiểu thư Maria, trong khi nghe kể lại thời thơ ấu và thiếu niên của
Natasa, nàng cũng thấy mở ra trước mắt một khía cạnh của cuộc sống, mà
trước kia nàng không hiểu, nàng đã thấy được thế nào là tin tưởng vào
cuộc sống vào những thú vui của đời người.
Họ vẫn như cũ, không nhắc đến "chàng" để khỏi dùng ngôn ngữ xúc phạm
- họ thấy thế - Nhưng tình cảm cao cả ở trong lòng họ, và sự im lặng có
dần dần làm cho họ quên chàng, tuy họ không thể nào tin như vậy.
Natasa gầy đi, xanh đi và thể chất nàng suy nhược đến nỗi mọi
người đều tỏ ý lo lắng cho sức khoẻ của nàng, và điều đó làm cho nàng
thấy dễ chịu. Nhưng đôi khi nàng bất chợl thấy mình sợ, không những sợ
chết, mà còn sợ đau yếu, sợ nhan sắc phai tàn, và đôi khi nàng bất giác
chăm chú nhìn cánh tay trần của mình, ngạc nhiên khi thấy nó gầy gò như
vậy, sáng sáng nàng lại đến đứng trước gương ngắm khuôn mặt hốc hác và
thiểu não của mình - nàng có cảm tưởng như thế. Nàng có cảm tưởngsự tình
phải như vậy, nhưng đồng thời nàng cũng thấy sợ và buồn.
Có lần nàng lên thang gác rất nhanh và chợt thấy rằng mình thở hổn
hển. Nàng bất giác nghĩ ra một việc gì cần phải làm ở dưới nhà, rồi chạy
lên thang gác để thở sức và tự quan sát xem sao.
Có một lần khác nàng gọi Dunusia và thấy giọng mình run run.
Nàng cất tiếng gọi một lần nữa, mặc dầu đã nghe tiếng chân Dunusia bước
tới, - nàng gọi với cái giọng ngực mà nàng thường dùng để hát, và lắng
nghe giọng mình.
Nàng không biết, và giá có nghĩ đến nữa, nàng cũng sẽ không tin,
nhưng dưới lớp bùn dày phủ lên tâm hồn nàng mà nàng có cảm tưởng là
không sao chọc thủng được, đã nhú lên những ngọn cỏ mảnh và mềm, những
ngọn cỏ đó sẽ bắt rễ sâu và những những chồi non ấy sức sống của nó sẽ
bao phủ lên nỗi buồn nặng trĩu trong lòng nàng, và chẳng bao lâu nỗi
buồn ấy sẽ phai mờ không còn trông thấy rõ, không còn cảm giác được nữa.
Vết thương đang đâm da non từ bên trong.
Vào cuối tháng giêng công tước tiểu thư Maria lên đường đi Moskva, và bá
tước một mực xin cho Natasa cùng đi với nàng để nhờ các bác sĩ khám
bệnh.
hết: Chương - 2 -3 -, xem tiếp: Chương - 4 -5 -

Lev Tolstoy

CHIẾN TRANH VÀ HOÀ BÌNH

Phần XV

Chương - 4 -5 -

Sau trận giao chiến với nhau ở Vyazma, trong đó Kutuzov không đủ
sức kìm hãm quân đội đang muốn đánh bật, cắt đứt quân địch vân vân,
trong cuộc di chuyển của quân Pháp đang chạy trốn và của quân Nga đang
đuổi theo, cho đến Kraxnoye không có một trận đánh nào xảy ra nữa. Quân
Pháp chạy nhanh đến nỗi quân Nga đang rượt theo, không sao đuổi kịp được
họ, đến nỗi ngựa của kỵ binh và pháo binh đành dừng lại, và những tin
tức về sự di chuyển của quân Pháp bao giờ cũng sai lạc.
Binh sĩ của quân đội Nga bị những cuộc hành quân liên tiếp mỗi ngày
bốn mươi dặm này làm cho kiệt sức đến nỗi không sao tiến nhanh hơn nữa.
Muốn hiểu quân đội Nga mệt mỏi đến mức độ nào, chỉ cần hiểu rõ ý
nghĩa của sự kiện sau đây: trong suốt thời gian di chuyển từ Tarutino,
mặc dầu số thương vong không quá năm nghìn người và số quân bị địch bắt
sống không quá một trăm, quân đội Nga xuất phát từ Tarutino có mười vạn
người nhưng khi đến Kraxnoye thì chỉ còn lại năm vạn.
Cuộc di chuyển nhanh chóng của quân Nga đuổi theo quân Pháp cũng có tác
dụng làm cho quân đội Nga tan rã không kém gì cuộc tháo chạy đối với
quân đội Pháp. Chỉ khác ở chỗ quân đội Nga di chuyển theo ý mình, không
có nguy cơ bị tiêu diệt như quân đội Pháp và ở chỗ những bệnh binh Pháp
thụt lại sau thì rơi vào tay địch, còn binh sĩ Nga tụt lại phía sau thì
vẫn ở trên đất mình.
Nguyên nhân chính khiến quân số Napoléon giảm sút là tốc độ di
chuyển nhanh, và một bằng chứng chắc chắn là quân đội Nga cũng giảm sút
theo một tỷ lệ tương xứng.
Toàn bộ hoạt động của Kutuzov, cũng như ở Tarutino và ở Vyazma, đều
chỉ nhằm làm sao - trong chừng mực ông có thể làm được đừng ngăn chặn
cái cuộc di chuyển tai hại cho quân Pháp (như các tướng Nga ở Petersburg
và ở trong quân đội vẫn muốn làm) mà lại tạo điều kiện thuận lợi cho nó
và làm cho quân mình đỡ khổ trong lúc hành quân.
Nhưng ngoài việc quân đội tỏ ra mệt mỏi và phải chịu đựng những tổn
thất nặng nề do tốc độ di chuyển nhanh chóng gây nên, còn có một nguyên
do khác khiến cho Kutruzov ghìm bớt tốc độ di chuyển của quân đội và
chủ trương chờ đợi. Mục đích của quân Nga là đuổi theo quân Pháp. Không
thể biết quân Pháp sẽ đi lối nào, cho nên quân ta càng theo sát gót quân
Pháp bao nhiêu thì càng phải đi nhiều đường bấy nhiêu. Chỉ có cách đi
những đường ngoắt ngoéo mà chúng vạch ra. Tất cả những cách hành quân
khôn khéo do các tướng đề ra đều thể hiện trong những cuộc chuyển quân,
trong việc kéo dài các chặng đường, trong khi mục đích duy nhất hợp lý
là làm sao rút ngắn những chặng đường ấy lại. Và trong suốt thời gian
chiến dịch, từ Moskva cho đến Vilna, hoạt động của Kutuzov đều hướng tới
mục đích ấy - không phải một cách ngẫu nhiên, nhất thời, mà là một cách
nhất quán liên tục đến nỗi không có lần nào ông thay đổi hướng hoạt
động ấy.
Nhưng về phần các tướng, nhất là những viên tướng không phải là người
Nga, vẫn ước ao tìm cơ hội lập công, muốn làm sao người ta kinh ngạc,
muốn bắt một ông quận công hay quốc vương nào đấy chẳng biết để làm gì, -
về phần những viên tướng ấy thì trong một hoàn cảnh mà mở bất cứ trận
nào đều là ngu xuẩn và vô lý, họ lại thấy rằng bây giờ chính là lúc tiến
công và chiến thắng một kẻ nào đấy. Kutuzov chỉ nhún vai khi họ lần
lượt tiếp lời nhau đề ra những kế hoạch hành quân với những người lính
chẳng có giầy, ủng gì cho tươm tất, chẳng có áo ấm, ăn chẳng đủ no, chỉ
trong một tháng đã sút mất một nửa quân số tuy không đánh trận nào, bắt
những người lính ấy phải đi cho đến tận biên giới qua một khoảng cách
còn lớn hơn quãng đường đã đi qua, dù cuộc tháo, chạy của quân Pháp có
tiếp diễn trong những hoàn cảnh thuận lợi nhất đi nữa.
Cái khát vọng muốn lập công trạng, muốn phô diễn cách hành quân,
muốn đánh bật và cắt đứt như vậy, đặc biệt lộ rõ những khi quân Nga chạm
trán với quân Pháp.
Ở Kraxnoye đã xảy ra một trường hợp như vậy. Lần ấy họ tưởng tìm
được một trong ba đạo quân Pháp, nhưng kỳ thực đã vấp đúng vào Napoléon
với mười sáu ngàn quân. Mặc dầu Kutuzov đã làm cho quân đội hết cách để
tránh cuộc xung đột tai hại này và để dưỡng sức cho quân đội, ba ngày
liền ở Kraxnoye những binh sĩ Nga mệt mỏi đã phải làm cái việc tiêu diệt
những toán Pháp hỗn loạn.
- Tôi viết một bản kế hoạch tác chiến: Đạo quân thứ nhất tiến vân vân.
Và cũng như ngày xưa, mọi việc đều diễn ra khác hẳn bản kế hoạch. Thân
vương Yevgheni cử Vurtemberg đóng trên núi bắn vào những tên lính Pháp
đang chạy ngang và yêu cầu viện binh nhưng không thấy đến. Quân Pháp đêm
đến chạy vòng qua quân Nga phân tán ra, nấp vào rừng và mạnh ai nấy
kiếm cách chạy cho xa.
Miloradovich, con người vẫn thường nói rằng mình không thèm biết
đến những công việc hậu cần của quân đội, con người không sao tìm ra
được khi cần đến ông ta, - trang hiệp sĩ không biết sợ hãi (1) và không
thể nào chê trách như ông ta vẫn tự xưng -, con người rất thích chuyện
trò với người Pháp, Miloradovich gởi trương sứ sang chiêu hàng, làm mất
thì giờ và làm những việc mà người ta không hề khiến. Ông ta cưỡi ngựa
đến trước hàng quân, chỉ một toán quân Pháp cho kỵ binh xem và nói:
- Anh em ơi, tôi tặng anh em đạo quân này.
Và đoàn kỵ binh, cưỡi những con ngựa đi không vững, cố hết sức dùng
cựa giầy và gươm thúc ngựa chạy nước kiệu về phía đạo quân mà người ta
tặng họ nghĩa là một đám người Pháp rét cóng và ốm đói, thế là đạo quân
tặng phẩm kia vứt vũ khí xuống và đầu hàng, điều mà chính họ đã mong ước
từ lâu. Ở Kraxnoye họ bắt được hai vạn sáu nghìn tù binh, hàng trăm
khẩu pháo, một chiếc gậy gì đấy mà họ gọi là quyền trượng của thống soái
và tranh cãi xem ai là người trội hơn cả, và lấy làm hài lòng về điều
đó, nhưng họ rất tiếc là đã không bắt được Napoléon, hay một vị hùng nào
đó một nguyên soái nào cũng được, và lên tiếng trách móc lẫn nhau, nhất
định là trách móc Kutuzov.
Những con người ấy, say sưa với những dục vọng của họ chỉ là những
kẻ thừa hành mù quáng của cái quy luật đáng buồn nhất là quy luật của
sự tất yếu; nhưng họ cứ cho mình là những bậc anh hùng và tưởng tượng
rằng việc họ làm là việc vẻ vang và cao quý nhất. Họ buộc tội Kutuzov và
nói rằng ngay từ đầu chiến dịch ông ta chỉ nghĩ cách thoả mãn những dục
vọng của mình và không chịu ra khỏi làng Polotuanyezavody vì ở đấy ông
được ăn ở thoái mái, rằng ở Kraxnoye ông đã ngăn chặn cuộc hành quân, vì
khi biết tin có Napoléon ở đấy, ông ta hoàn toàn có thông đồng với
Napoléon, ông ta đã bị Napoléon mua chuộc(2) v.v…
Không phải chỉ có những người đường thời, bị những dục vọng làm mù
quáng đi, mới nói như vậy; ngay cả hậu thế, ngay cả sử học cũng công
nhận Napoléon là vĩ đại(3), còn Kutuzov thì người ngoại quốc gọi là lão
triều thần giảo quyệt, trác táng và nhu nhược; người Nga gọi ông là một
con người chẳng có gì minh bạch, một thứ bù nhìn chỉ có ích vì mang một
cái tên Nga.

Chú thích:
(1)Biệt hiệu của Bayard, danh tướng Pháp (1473-1524)
(2) Bút ký của Wilson
(2) Grand

5.
Năm 1812 và năm 1813 người ta công khai tố cáo những sai lầm của
Kutuzov. Hoàng thượng bất bình về ông. Và trong pho sử viết ra gần đây
theo lệnh trên có nói rằng Kutuzov là một lão nịnh thần giảo quyệt vốn
sợ Napoléon đã phạm những sai lầm ở Kraxnoye và ở Berezine khiến cho
quân đội Nga không được cái vinh quang toàn thắng quân Pháp(1).
Số phận của những con người không phải là vĩ nhân, không phải là
grand homme - một thứ người mà trí tuệ của dân Nga không thừa nhận -
nhưng lại là những con người hiếm có, bao giờ cũng cô độc, hiểu được ý
Trời và hướng ý chí của mình theo ý Trời, - số phận của những con người
ấy là như vậy. Lòng thù ghét và khinh miệt đám đông trừng phạt họ về tội
đã hiểu thấu các quy luật tối cao.
Đối với các sử gia Nga (nói ra thật kỳ quặc và khủng khiếp!) thì
Napoléon - cái ông cụ hết sức vô nghĩa của lịch sử kia, con người chưa
bao giờ, dù là trong cảnh tù đày, tỏ ra có nhân cách, - lại được họ khâm
phục và ngưỡng mộ; ông ta là vĩ đại. Còn Kutuzov, con người từ đầu chí
cuối chiến dịch 1812, từ Moskva đến Vilna, chưa hề lần nào có một hành
động hay một lời nói tự mâu thuẫn với mình, con người đã nêu lên một tấm
gương hy sinh hiếm có và tỏ rõ một khả năng tiên đoán phi thường trong
lịch sử, - lại bị họ coi như một kẻ mù mờ và thảm hại, và mỗi khi nói
đến Kutuzov và đến năm 1812, bao giờ họ cũng dường như cố ý ngượng
ngùng.
Song thật khó lòng tưởng tượng ra một nhân vật lịch sử nào mà hoạt
động lại nhất quán và thường xuyên hướng về một mục đích như vậy. Khó
lòng tưởng tượng ra một mục đích xứng đáng và phù hợp với ý chí của toàn
dân hơn. Càng khó tìm ra một trường hợp khác trong lịch sử mà mục đích
do nhản vật lịch sử đặt ra lại đạt được trọn vẹn như mục đích của toàn
bộ hoạt động của Kutuzov năm 1812 đều hướng tới.
Kutuzov không bao giờ nói bốn mươi thế kỷ đứng ngắm từ trên đỉnh
Kim tự tháp(2), đến những vật hy sinh mà ông ta dâng lên bàn thờ tổ
quốc, đến những việc mà ông định thực hiện hay đã thực hiện; nói chung
ông không nói gì về bản thân, không đóng một vai tuồng gì, bao giờ cũng
là một con người hết sức giản dị và bình thường. Ông viết thư cho các
con gái và cho bà Stael(3), đọc tiểu thuyết, thích giao du với đàn bà
đẹp, đùa cợt với tướng sĩ và binh lính, và không bao giờ bác lại những
người muốn chứng minh với ông một điều gì. Khi bá tước Raxtovsin cưỡi
ngựa đến cạnh Kutuzov ở cầu Yauxki trách ông đã làm cho Moskva phải thất
thủ, và bảo rằng: "Sao ông hứa sẽ không bỏ ngỏ Moskva mà không chiến
đấu? Thì Kutuzov đáp: "Tôi sẽ không bỏ ngỏ rồi". Khi Arakseyev nhân danh
Hoàng đế đến nói với ông rằng cần chỉ định Yermolov làm tư lệnh pháo
binh, Kutuzov đáp: "Vâng, chính tôi cũng vừa nói thế" - mặc dầu trước
đấy một phút ông nói khác hẳn.
Vì lẽ gì Kutuzov, con người duy nhất hiểu biết được ý nghĩa lớn lao của
những sự việc đang diễn ra, ở giữa đám người ngu xuẩn đang đứng quanh
ông, lại phải chú ý đến chuyện bá tước Raxtovsin nhận trách nhiệm để
Moskva thất thủ hay đổ lên đầu ông ta? Còn như vấn đề chỉ định ai làm tư
lệnh pháo binh thì ông còn ít quan tâm hơn nữa.
Không phải chỉ có những trường hợp nói trên mà trong rất nhiều trường
hợp khác nữa, con người già cả ấy đã được kinh nghiệm sống cho thấy rõ
rằng những ý nghĩ và những từ ngữ dùng để biểu đạt những ý nghĩ đó không
phải là yếu tố thúc đẩy con người, cho nên ông nói ra những lời lẽ hoàn
toàn vô nghĩa, - nghĩ ra câu gì thì nói ra câu ấy.
Nhưng chính con người ấy; kẻ coi thường lời nói của mình như vậy
suốt thời gian hoạt dộng vẫn chưa lần nào nói một câu gì không phù hợp
với cái mục đích duy nhất mà mình đã tìm cách đạt đến trong suốt cuộc
chiến tranh. Đã mấy lần trong những hoàn cảnh hết sức khác nhau, ông đã
nói ý nghĩ của mình ra, rõ ràng là một cách miễn cưỡng, biết chắc rằng
người ta sẽ không hiểu mình. Kể từ trận Borodino là sự kiện mở đầu cho
sự bất đồng ý kiến giữa Kutuzov với những người chung quanh, chỉ có một
mình ông nói rằng trận Borodino là một trận thắng, và ông đã nhắc đi
nhắc lại điều đó trong khi nói chuyện, trong các bản báo cáo, trong các
tờ trình, mãi cho đến khi chết. Chỉ có một mình ông nói rằng mất Moskva
không phải là mất nước Nga. Đáp lại lời đề nghị giảng hoà của Lorixton
ông đã nói rằng không thể có đề nghị giảng hoà được, vì ý nguyện của
nhân dân là như vậy; - chỉ có một mình ông trong thời gian quân Pháp rút
lui đã nói rằng tất cả những cuộc hành binh của ta đều không cần thiết,
rằng mọi sự việc sẽ tự nó diễn ra còn tốt hơn là chúng ta mong ước,
rằng phải có quân địch một cái cầu bằng vàng, rằng dù trận Tarutino,
trận Vyazma hay trận Kraxnoye cũng đều không cần thiết, rằng khi đến
biên giới phải còn đủ quân, rằng đổi một lính Nga lấy mười lính Pháp ông
cũng không đổi.
Và chỉ một mình lão triều thần ấy - như người ta nói - con người đã nói
đổi Aractsayep để được lòng hoàng đế, - chỉ có một mình lão triều thần
ấy ở Vilna đã dám nói một câu làm cho mình thất sủng trước nhà vua; tiếp
tục chiến tranh ở ngoài nước là có hại và vô ích.
Nhưng nếu chỉ xét những lời nói mà thôi không có gì chứng tỏ rằng
hồi đó ông đã hiểu ý nghĩa của biến cố đang diễn ra. Tất cả các hành
động của ông - không hề có một trường hợp ngoại lệ nào dù nhỏ nhặt đến
đâu - đều nhằm vào một mục đích duy nhất gồm ba điểm:
1. Huy động hết lực lượng để đường đầu với quân Pháp.
2. Chiến thắng quân Pháp.
3. Đuổi chúng ra khỏi nước Nga, đồng thời, trong chừng mực có thể, giảm nhẹ những nỗi điêu đứng của nhân dân và quân đội.
Chính Kutuzov, con người chần chừ mà phương châm là kiên nhẫn và
thời gian, kẻ thù của những hành động quyết liệt, chính ông ta đã mở
trận Borodino sau những nghi thức chuẩn bị cực kỳ long trọng. Chính
Kutuzov, con người đã nói ngay từ khi trận Austerlix chưa bắt đầu, rằng
trận này sẽ thất bại, thì ở Borodino, mặc dù các tướng tá thi nhau nói
rằng quân ta đã bại trận, mặc dù, trái với tất cả các trường hợp đã từng
có trong lịch sử, quân đội sau khi thắng trận lại phải rút lui chỉ có
một mình ông, trái với ý kiến mọi người, mãi cho đến khi chết vẫn khẳng
định rằng trận Borodino là một trận thắng. Chỉ có một mình ông, trong
suốt thời gian quân Pháp rút lui, một mực chủ trương không giao chiến,
bây giờ làm như vậy chẳng có ích gì, không gây ra một cuộc chiến tranh
mới và không vượt quá biên giới.
Ngày nay, miễn là đừng đem gán cho hoạt động của quần chúng những
mục đích chỉ có trong đầu óc của mười người, thì có thể dễ dàng hiểu
được ý nghĩa của biến cố, bởi vì toàn bộ sự việc cùng với những hậu quả
của nó đều đã sờ sờ ra trước mắt ta.
Nhưng làm thế nào mà con người già cả ấy, một mình chống lại ý kiến
của mọi người, lại có thể tiên đoán đúng được ý nghĩa toàn dân của sự
việc đến nỗi suốt thời gian hoạt động không hề có một lần nào phản lại ý
nghĩa đó?
Cội nguồn của sức mạnh phi thường đã khiến cho ông ta hiểu thấu ý
nghĩa của những hiện tượng đang diễn ra là cái tình cảm nhân dân mà ông
mang trong lòng với tất cả sự thuần khiết và sức mạnh của nó.
Chỉ vì nhận thấy ông có tình cảm này mà nhân dân đã dùng những đường lối
kỳ lạ để chọn một ông già đang thất sủng, trái với ý muốn của Sa hoàng,
làm người đại diện cuộc chiến tranh nhân dân. Và chỉ có cái tình cảm ấy
mới có thể đặt ông lên địa vị tối cao của con người để cho ông, với tư
cách tổng tư lệnh, dốc hết sức lực ra không phải để giết chóc và tiêu
diệt người ta, mà để cứu vớt và xót thương họ.
Cái nhân cách giản dị, khiêm tốn nên thật là hùng vĩ của ông không sao
lắp vừa vào cái khuôn giả tạo của một bậc anh hùng châu Â, gọi là một kẻ
lãnh đạo dân chúng, mà sử học đã bày đặt ra.
Đối với một người hầu buồng không thể có ai là vĩ nhân được bởi vì người hầu buồng có một quan niệm riêng về sự vĩ đại.
Chú thích:
(1) Lịch sử năm 1812 của Bogdanovich "Đặc tính của Kutuzov và bàn về
những kết quả không mỹ mãn của các trận đánh ở Kraxnoye (chú thích của
tác giả)
(2) Câu nói của Napoléon ở Ai Cập (xem chú thích ở phần 12)
(3) Mne de Stael (1776 - 1817) nhà văn hoá Pháp có xu hướng tự do bị
Napoléon khủng bố phải lánh ra nước ngoài từ 1802, năm 1812 bà ở Nga.
(4) Ám chỉ một câu tục ngữ Pháp: "Không ai là vĩ nhân đối với người hầu buồng của mình"
hết: Chương - 4 -5 -, xem tiếp: Chương - 6 -7 -